MG̃A PAQUIGPULONG
SA
ININGLES UG BINISAYA
Transcriber’s Note
Translation of the title in English: Expressions in English and Visayan.
This 1905 book was primarily meant for use by Cebuano speakers to learn English ‘by example.’ Given its ‘no grammar’ approach, it works equally well (or not) the other way round. The book starts with thematic lists of words, followed by a number of translated sentences on various themes, short sample letters, and concludes with a pronunciation guide (of English).
For modern users, two caveats apply: First, the spelling used is the old Spanish-derived orthography. This is fairly distinct from the modern orthography. The most conspicuous changes are: c is now written as either k or s, depending on the context; qui becomes ki, and gui becomes gi. The semivowel w is represented by o (For example, adlao for adlaw ‘sun’, or oala for wala ‘not’), and the semivowel y is not always written (for example, sia for siya ‘he’). The g with a tilde in the combination ng̃ is no longer used: modern Cebuano simply uses ng in that case. The preceding n is enough to indicate the correct pronunciation; when the g is to be pronounced, ngg is used. Second, the Cebuano used is sometimes rather formal, and does not reflect modern usage in many cases. Often, Spanish words have been abandoned in favor of English equivalents. Common contractions as used in speech have not been applied. Even a native Cebuano speaker might have trouble understanding some of the sentences, and will consider the language very ‘deep‘.
For English readers, a translation of the table of contents has been added.
Some more up-to-date resources for learning Cebuano on the internet are available from binisaya.com, bohol.ph, and sandayong.com.
Con licencia de los Superiores
MANILA: 1905
IMPRENTA DE SANTOS Y BERNAL
Echagüe 84, Sta. Cruz
MANILA: 1905
IMPRENTA DE SANTOS Y BERNAL
Echagüe 84, Sta. Cruz
[2]
[Sulod]
PAHAMATNG̃ON
Ang pinasugdan niining libro ng̃a guihalad co canimo, hinigugmang magbabasa, mao da lang ug pila ca pagpamulong ng̃a binisaya ng̃a guihubad co sa iningles cay aron musugod sa pagsulti niining pinolong̃an ang mg̃a bata ng̃a guitonan co niana; uala co gayud mahunahuna ng̃a arang maquita ang sinulat co sa mg̃a talahodon ng̃a tao ng̃a managagda canaco sa pagcahingpit sa acong buhat, sa pagcahimo ug usa ca libro ng̃a tacus sa pagimprenta. Busa guipon-an ang guisugdan co sa lain laing mg̃a pagpamulong, ug ania man ing̃on sa pagcacabús sa acong quinaadman. Dili pacaing̃on mo ng̃a nagapaandac aco sa acong binuhat; hinsaydan man naco ng̃a daghan caha ang mg̃a sayop ng̃a hipalgan mo sa pagbasa sa ubang mg̃a pagpamulong; apan, maquilooy aco canimo ng̃a pasagdan mo lang canang mg̃a sayop, ug imong tanaon da ang tuyo co sa pagpanagana canimo sa dalan sa pagsulti sa iningles. Cay maculi man caayo ang pagsangpot sa ubang mg̃a pulong niining pinolong̃an, cun dili quita ogaling mudang̃up sa quinachila, uala idugang co ang pagcaloas nila ing̃on sa guipanagtuman sa mg̃a magsusulat sa iningles. Maquita [4]mo usab ug mg̃a pulong ng̃a binisaya ng̃a lain man caha sa cahologan sa hindunggan mo ug buut aco ng̃a mahamatng̃on ca sa dacong calainan sa pagcasabut sa ubang mg̃a pulong sa tagsa ca longsod sa cabisay-an. Sa catapusan, ipang̃amuyo co canimo, hinigugmang magbabasa ng̃a ang quinaadman mo macapono unta sa pagcaculang niining basahon, ug cun macadang̃at aco ng̃a himuslan sia sa ubang mg̃a magbabasa igo man quining balos sa acong cabudlay. [5]
[Sulod]
ALFABETO NG̃A ININGLES
Ang mg̃a letra sa pinolong̃an ng̃a inglés ug ang mg̃a ng̃alan sa tagsa tagsa mao ang musonod:
| A | a | ei | N | n | en |
| B | b | bi | O | o | o |
| C | c | si | P | p | pi |
| D | d | di | Q | q | quiú |
| E | e | i | R | r | ar |
| F | f | ef | S | s | es |
| G | g | dyi | T | t | ti |
| H | h | ich | U | u | iu |
| I | i | ai | V | v | vi |
| J | j | dye | W | w | dobliú |
| K | k | que | X | x | ex |
| L | l | el | Y | y | uay |
| M | m | em | Z | z | sed |
Quining mg̃a letra guibahin man sa mg̃a vocal ug sa mg̃a consonante; nahatung̃ud sa nahaunang bahin ang mg̃a letra a, e, i, o, ug u, ug usahay usab ang w ug ang y cun quining duha guisundan sa laing letra; sa icaduhang bahin nahatung̃ud ang uban. Dili man ang tuyo co ang pagsaysay sa nagcalain laing mg̃a ting̃oga sa tagsa ca letra: quining tuyo pagatumanon sa gramática, ng̃a may catungdanan sa pagtodlo sa mg̃a agui sa pagsulti ug sa pagsulat ug maayo sa [6]iningles. Labot pa niini; ang alfabeto ng̃a binisaya culang̃an sa ubang mg̃a letra1, ug malisud man caayo ang pagpaquisabot sa pagsangpot sa uban ng̃a iningles sa sinulat lamang. Busa ang mahagugma macatoon sa pagcaloas nila sa dacong pagcahingpit magaquinahanglan gayud sa usa ca magtotoon, ng̃a canunay magapamati cania sa lain lain ng̃a mg̃a ting̃og nianang mang̃a letra, ug sa ing̃on niana ang tinonan macadaog sa hinay hinay sa mg̃a cabilinggan ng̃a hinpalgan sa ng̃atanan ng̃a buut magasulti ug maayo sa iningles. Tung̃ud niini ibutang co lang dinhi ang mg̃a vocal da ug ang pagcaloas nila, uban sa pipila ca regla ng̃a lactud, cay aron hibaloan sa magbabasa ang labing quinahanglanon.
A
| I. | Ang a guiting̃ug ing̃on sa ei sa mg̃a
pulong fate, make, date ug sa uban pa
maing̃on niining mg̃a sanglet.
Fate feit, make meik, date deit, shake sheik, take teik, &. [7] |
| II. | Guiting̃ug ing̃on sa a sa mg̃a pulong
fat, mad, pad, hat, &.
Fat fat, mad mad, hat hat, cat cat, &. |
| III. | Guiting̃ug ing̃on sa aa, cun sa usa ca a
ng̃a dugay dugayon, sa mg̃a pulong maing̃on niini
ng̃a sumunud: far, car, &.
Far faar, car caar, bar baar, &. |
| IV. | Guiting̃ug ing̃on sa o sa mg̃a sanglet fall, call, all, &. |
| V. | Guiting̃ug ing̃on sa ea sa mg̃a pulong
fare, care, dare, &.
Dare dear, care kear, fare fear, &. |
E
| I. | Guiting̃ug ing̃on sa i sa mg̃a pulong
mete, scene, we, she, &.
Mete mit, scene sin, we ui, she shi, &. |
| II. | Guiting̃ug ing̃on sa e sa mg̃a pulong
maing̃on niini pet, men, &.
Pet pet, men men, met met, hen hen, &. |
I
| I. | Guiting̃ug ing̃on sa ai sa mg̃a pulong
bite, pine, &.
Bite bait, pine pain, pike paik, shine shain, &. |
| II. | Guiting̃ug ing̃on sa i sa mg̃a pulong
bit, pick, pin, &.
Bit bit, pin pin, pig pig, kiss kis, &. |
[8]
O
| I. | Guiting̃ug ing̃on sa ou sa mg̃a pulong
note, rose, bone, &.
Note nout, rose rous, bone boun, stone stoun, &. |
| II. | Guiting̃ug ing̃on sa u sa mg̃a pulong
do, lose, move, &.
Do du, lose lus, move muv, who hu, whom hum, &. |
| III. | Guiting̃ug ing̃on sa o sa mg̃a pulong
not, hot, clock, &.
Not not, hot hot, clock clok, soft soft, &. |
| IV. | Guiting̃ug ing̃on sa oo cun sa usa ca o
ng̃a ta-as ta-ason, sa mg̃a pulong nor, for,
lord, &.
Nor noor, for foor, lord loord, horn hoorn, &. |
| V. | Dunay usab ug laing pagcaloas sa o ng̃a guihing̃anlan sa mg̃a gramática eu francés, ug maculi matoon quining ting̃uga cun dili pamation ang pagcasangpot niana sa maong mg̃a inglés cun americano. Canang ting̃ug matuman sa mg̃a pulong maing̃on niini done, gone, son, some, &. |
U
| I. | Guiting̃ug ing̃on sa iu sa mg̃a pulong
tube, tune, music, &.
Tube tiub, acute akiut, stupid stiupid, pure piur, &. [9] |
| II. | Guiting̃ug ing̃on sa u sa mg̃a pulong
rude, rule, &.
Rude rud, rule rul, bull bul, pull pul, &. |
| III. | Guiting̃ug ing̃on sa eu francesa sa mg̃a pulong tub, tun, begun, &. |
Quining ting̃uha magsama man sa naasuy co sa regla V sa letra o.
W
| Cun ang w ana-a sa sinugdan sa usa ca pulong maing̃on
niini wind, maoy consonante; apan cun guisundan sa laing letra
maoy vocal ug guiting̃ug ing̃on sa u.
Sow sou, few fiu, down daun, sweet suit, &. |
Y
| I. | Guiting̃ug ing̃on sa ai sa mg̃a pulong
maing̃on niini tyrant, deby, &.
Tyrant tairant, deby debai, rhyme raim, my mai, cry crai, &. |
| II. | Guiting̃ug ing̃on sa i sa mg̃a pulong
liberty, fancy, &.
Liberty liberti, vanity vaniti, fancy fansi, &. |
Quining letra y consonante man usab cun ana-a sa sinugdan sa usa ca pulong maing̃on niini year, yard, yellow, &.
Ang mg̃a regla ng̃a guihatag co sa pagcaloas sa mg̃a vocal duna man ug daghang mg̃a pagcagauas [10]ng̃a arang maquita sa gramática ug ng̃a dili co ibutang dinhi cay malisud man ang pagpatima-an sa ng̃atanan ng̃a mg̃a pulong ng̃a dili macatuman sa tolomanon ng̃a guitodlo sa mg̃a maalam sa iningles. Tacus man usab ng̃a hibaloan sa magbabasa ng̃a ang pagcasangpot sa mg̃a letra ng̃a guisulat co sa ita-as sa tagsa ca vocal dili matuman sa pagsulti sa iningles sa usa ca agui ng̃a matinao. Busa ang mg̃a macatoon nianang pinolong̃an magmacugui unta sa pagpamati sa mg̃a americano, cay aron macadang̃at sia sa pagsulti sa dacong pagcahingpit. [11]
1 Sa pinolong̃an ng̃a bisaya totolo da ang mg̃a vocal: a, e cun i ug o cun u; apan sa iningles lilima man ug usahay ng̃ani ang w ug ang y, ug ang tagsa canila aduna man ug mg̃a ting̃ug ng̃a caogaling̃on nila ng̃a dili macasacot sa uban, ing̃on sa mg̃a regla ng̃a dinaclit ng̃a arang maquita sa magbabasa. Quinahanglan gayud ng̃a ang tinonan dili macaala sa nagcalain lain ng̃a mg̃a ting̃ug sa pagsulti, ug ng̃a dili usab ilisan nia ang mg̃a letra sa pagsulat nia sa iningles, hinoo magabantay sia unta ug maayo sa paghatag sa tagsa ca letra sa ting̃ug cun sa pagcamao ng̃a caogaling̃on niya.