The Project Gutenberg EBook of Robinsono Kruso, by Daniel Defo

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org


Title: Robinsono Kruso

Author: Daniel Defo

Release Date: March 8, 2004 [EBook #11511]

Language: Esperanto

Character set encoding: ASCII

*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK ROBINSONO KRUSO ***




Produced by Darold Booton, David Starner and William W. Patterson




ROBINSONO KRUSO

lia vivo kaj strangaj, mirindegaj aventuroj

verkita de Daniel Defoe tradukis en 1908 Pastro A. Krafft



PREFACE

The telegraph and telephone have made of the world a whispering
gallery. Steam and electric traction have annihilated space. The
scattered human race yet remains a strangely misunderstood family.
Within one hour the report of a momentous event may be shot through
500 languages and as many more dialects; but convene a thousand
representative dissimilar one-speech people and all becomes Babel if
not Pandemonium. Impossible, indeed, for each to learn the language of
the thousand; but how small a matter for all to learn a common second
language if such a language can be produced.

And it has been produced: Esperanto has been born a composite of the
pith of all language; precise, learnable at sight and almost
grammarless.

This Esperanto Classic, "Robinsono Kruso," is somewhat of an
achievement for American enterprise as it is the first of its size and
kind yet published here. It has been undertaken with zeal and wrought
out according to ability. The original translation was made by the
highly esteemed Rev. A. Krafft. Other friends and supporters are:

  William D. Chandler, "Cxefmonhelpanto."
  Prof. E. V. Huntington, Harvard University.
  Prof. D. O. S. Lowell, Roxbury Latin School.
  Mr. Edwin D. Mead, Peace Movement.
  Mrs. Dr. N. E. Wood, Newton Theol. Sem.
  Kambrigxa Klubo.
  J. M. Connolly, M. D.
  Mr. W. L. Church.
  Mr. G. W. Lee.
  Dr. W. G. Nowell.
  Mr. L. B. Luders.

Trusting that this book will find favor and meet reasonably the
expectations of the "Esperantistaro de Ameriko kaj tutmondo," we
heartily submit it to the entire reading world.

                                                          R. W. MASON.


ANTAUXPAROLO

Telegrafio kaj telefonio kreis el la mondo flustrogalerion.
Trakcio vapora kaj elektra neniigis la spacon. Sed la disa
homaro ankoraux estas strange miskomprenata familio. Dum horeto
eblas jxeti raporton pri gravega okazo per 500 lingvoj kaj per
tiom da dialektoj; sed kunvoku unulingvajn reprezentantojn de
mil diversaj lingvoj kaj cxio Babeligxas, se ne Pandemoniigxas.
Ja ne eblas, ke cxiu lernos la mil lingvojn de la aliuloj; sed
por cxiu estas malgranda afero lerni unu komunan duan lingvon,
se tia lingvo estas farebla.

Kaj tia lingvo jam estas farita: Esperanto naskigxis el la kerno de
cxiuj lingvoj; preciza, unuavide lernebla, kaj preskaux sengramatika.

Cxi tiu Esperanto klasiko, "Robinsono Kruso", estas ioma atingajxo
por Amerika entrepreno, cxar gxi estas la unua verko tiagranda kaj
tiaspeca jam eldonita cxi tie. Gxi estas entreprenita fervore kaj
kreita lauxkapable. La originala traduko estis farita de la estimata
Rev. A. Krafft. Aliaj amikoj kaj subtenantoj estas:

  William D. Chandler, "Cxefmonhelpanto".
  Prof. E. V. Huntington, Harvard University.
  Prof. D. O. S. Lowell, Roxbury Latin School.
  Mr. Edwin D. Mead, Peace Movement.
  Mrs. Dr. N. E. Wood, Newton Theol. Sem.
  Kambrigxa Klubo.
  J. M. Connolly, M. D.
  Mr. W. L. Church.
  Mr. G. W. Lee.
  Dr. W. G. Nowell.
  Mr. L. B. Luders.

Kredante, ke cxi tiu libro estos favorita kaj plenumos la prudentajn
esperojn de la "Esperantistaro de Ameriko kaj tutmondo," ni kore
prezentas gxin al la tuta legantaro.

                                                          R. W. MASON.

                [Antauxparolon tradukis el la angla William Patterson.]



ENKONDUKO

La auxtoro de la cxiamfresxa Robinsono Kruso naskigxis en Londono,
Anglujo, je 1661. Lia patro estis bucxisto, kiu edukis sian filon por
la pastreco, inter la Nekonformuloj, sed ne lin povis konvinki iam
sekvi tiun profesion.

Li estis rimarkinda pro la lerteco de sia spirito, kaj pro la mirinda
ricxeco de siaj elpensoj, kaj li estis tre multeskribanta verkisto.
Ekzistas cxirkaux ducent dek verkoj de li, kiuj, kvankam la plejmulto
estas fiktivaj, kauxzis tre viveman impreson de vereco kaj realeco.

Lia politikaj verkoj kauxzis al li multe da suferoj kaj monperdo; kiujn
li kunigis en la jenaj strofoj:

  Nenies sorto estis pli diversa ol la mia:
  Mi estis dektrifoje ricxa kaj malricxa.

Sinjoro Walter Scott diras: "Eble ne ekzistas verko en angla lingvo,
kiu estas pli universale legata kaj admirata ol la Aventuroj de
Robinsono Kruso."

Cxi tiu traduko estas de "Robinson Crusoe" de la "Altemus' Young
People's Library Edition".



Parto I

Mi naskigxis en Jorko, Anglujo, je Marto 1, 1632, kiu estas la
sesjarrego de la regxo Karolo la Unua. Infane, mi sentadis grandan
deziron por pasigi mian vivon sur la maro; kaj pliagxante, la deziro
plifortigxis; gxis fine, mi forlasis mian lernejon kaj hejmon, kaj
piede, mi trovis mian vojon al Hull, kie mi baldaux trovis okupadon sur
sxipo.

Post kiam ni velveturis kelke da tagoj, okazis ventego, kaj kvinanokte
la sxipo enfendigxis. Cxiuj al la pumpiloj rapidis. La sxipon ni sentis
gxemi en cxiuj siaj tabuloj, kaj gxian trabajxon ektremi de la antauxa gxis
la posta parto; kaj baldaux klarigxis ke ne estas ia espero por gxi, kaj
ke cxio, kion ni povas fari, estas savi niajn vivojn.

Unue, ni pafadis pafilegojn por venigi helpon, kaj post kelke da
tempo, sxipo kusxante ne malproksime, alsendis boaton por helpi nin. Sed
la maro estis tro maltrankvila por gxi restadi sxipflanke; tial ni
eljxetis sxnuregon, kiun la boatanoj ekkaptis kaj firme fiksis, kaj
tiamaniere ni cxiuj enboatigxis.

Tamen, vanigxis en tia maltrankvila maro, por peni albordigxi la sxipon,
kiu alsendis la virojn; aux aluzi la remilojn de la boato, kaj ni ne
povis ion fari, krom gxin lasi peligxi teron.

Duonhore, nia sxipo trafis rifon kaj subakvigxis, kaj gxin ni ne vidis
plu. Tre malrapide, ni alproksimigxis teron, kiun iafoje ni vidis, kiam
ajn la boato levigxis sur la supro de ia alta ondo; kaj tie ni vidis
homojn, kurante amase, tien kaj reen, havante unu celon, savi nin.

Fine, gxojege, ni surterigxis, kie bonsxance, ni renkontis amikojn, kiuj
donis al ni helpon por reveturi al Hull; kaj se tiam, mi havus la
bonan sencon por iri hejmon, estus pli bone por mi.

La viro, kies sxipo subakvigxis, diris kun grava mieno: "Junulo, ne iru
plu surmaron; tiu ne estas la vivmaniero por vi." "Kial do, sinjoro,
vi mem iros plu surmaron?" "Tiu estas alia afero. Mi estas elnutrita
por la maro, sed vi ne estas; vi venis sur mian sxipon por eltrovi, la
staton de vivo surmara, kaj vi povas diveni tion, kio okazos al vi, se
vi ne reiros hejmon. Dio ne benos vin, kaj eble vi kauxzis tiun-cxi
tutan malbonon al ni."

Mi ne parolis alian vorton al li, kiun vojon li iris, mi nek scias,
nek deziris sciigxi, cxar mi estis ofendita pro tiu-cxi malgxentila
parolado. Mi multe pensis; cxu iri hejmon, aux cxu iradi surmaron. Honto
detenis min pri iri hejmon, kaj mi ne povis decidi la vivkuron, kiun
mi estis ironta.

Kiel estis mia sorto travive, cxiam elekti la plej malbonon; tiel same
mi nun faris. Mi havis oron en mia monujo, kaj bonan vestajxon sur mia
korpo, sed, surmaron mi ree iris.

Sed nun, mi havis pli malbonan sxancon ol iam, cxar, kiam ni estis tre
malproksime enmaro, kelke da Turkoj en sxipeto, plencxase alproksimigxis
al ni. Ni levis tiom da veloj, kiom niaj velstangoj povis elporti, por
ke ni forkuru de ili. Tamen, malgraux tio, ni vidis ke niaj malamikoj
pli kaj pli alproksimigxis, kaj certigxis ke baldaux, ili atingos nian
sxipon.

Fine, ili atingis nin; sed ni direktis niajn pafilegojn sur ilin, kio
kauxzis portempe, ke ili deflanku sian vojon. Sed, ili dauxrigis pafadon
sur ni tiel longe, kiel ili estis en pafspaco. Proksimigxante la duan
fojon, kelkaj viroj atingis la ferdekon de nia sxipo, kaj ektrancxis la
velojn, kaj ekfaris cxiuspecajn difektajxojn. Tial, post kiam dek el
niaj sxipanoj kusxas mortitaj, kaj la plimulto el la ceteraj havas
vundojn, ni kapitulacis.

La cxefo de la Turkoj prenis min kiel sian rabajxon, al haveno okupita
de Mauxroj. Li ne agis al mi tiel malbone, kiel mi lin unue jugxis, sed
li min laborigis kun la ceteraj de siaj sklavoj. Tio estis sxangxo en
mia vivo, kiun mi neniam antauxvidis. Ho ve! kiom mia koro malgxojis,
pensante pri tiuj, kiujn mi lasis hejme, al kiuj mi ne montris tiom da
komplezemo kiom diri "Adiauxi" kiam mi iris surmaron, aux sciigi tion,
kion mi intencas fari!

Tamen, cxio, kion mi travivis tiam, estas nur antauxgusto de la penadoj
kaj zorgoj, kiujn de tiam estis mia sorto suferi.

Unue, mi pensis, ke la Turko kunprenos min kun si, kiam li ree iros
surmaron, kaj ke mi iel povos liberigxi; sed la espero nelonge dauxris,
cxar tiatempe li lasis min surtere por prizorgi liajn rikoltojn.
Tiamaniere mi vivis du jarojn. Tamen, la Turko konante kaj vidante min
plu, min pli kaj pli liberigis. Li unufoje aux dufoje cxiusemajne,
veturis en sia boato por kapti iajn platfisxojn, kaj iafoje, li
kunprenis min kaj knabon kun si, cxar ni estas rapidaj cxe tia sporto,
kaj tial li pli kaj pli sxatis min.

Unu tagon, la Turko elsendis min, viron kaj knabon, boate, por kapti
kelke da fisxoj. Surmare, okazas tia densa nebulo, ke dekduhore, ni ne
povas vidi la teron, kvankam ni ne estas pli ol duonmejlon (800
metrojn) de la terbordo; kaj morgauxtage, kiam la suno levigxis, nia
boato estas enmaro almenaux dek mejlojn (16 kilometrojn) de la
terbordo. La vento vigle blovis, kaj ni cxiuj tre bezonis nutrajxon; sed
fine per la helpo de remiloj kaj veloj ni sendangxere reatingis la
terbordon.

Kiam la Turko sciigxis kiamaniere ni vojperdis, li diris, ke de nun,
kiam li velveturos, li prenos boaton, kiu enhavos cxion, kion ni
bezonus, se ni longatempe estus detenataj surmare. Tial li farigis
grandan kajuton en la longboato de sia sxipo, kiel ankaux cxambron por ni
sklavoj. Unu tagon, li min sendis, por ke mi ordigu la boaton pro tio,
ke li havas du amikojn, kiuj intencas veturi kun li por fisxkapti. Sed
kiam la tempo alvenis, ili ne veturas; tial li sendis min, viron kaj
knabon -- kies nomo estas Zuro -- por kapti kelke da fisxoj por la
gastoj, kiuj estas vespermangxontaj kun li.

Subite, eniris en mian kapon la ideo, ke nun estas bona okazo, boate
forkuri kaj liberigxi. Tial mi tuj prenis tiom da nutrajxo, kiom mi
povas havigi, kaj mi diris al la viro, ke estus tro malrespekte,
mangxante la panon metitan en la boaton por la Turko. Li diris, ke li
pensas tiel same, tial li alportis sakon da rizo kaj kelke da ruskoj
(kukoj).

Dum la viro estis surtere, mi provizis iom da vino, pecegon da vakso,
segilon, hakilon, fosilon, iom da sxnurego, kaj cxiuspecajn objektojn,
kiuj eble estos utilaj al ni. Mi sciis, kie trovigxas la vinkesto de la
Turko, kaj mi gxin metis surboaton dum la viro estas surtere. Per alia
ruzo, mi havigis cxion, kion mi bezonis. Mi diris al la knabo, "La
pafiloj de la Turko estas en la boato, sed ne trovigxas ia pafajxo. Cxu
vi pensas, ke vi povas havigi iom da gxi? Vi scias kie gxi estas
konservata, kaj eble ni volos pafi birdon aux du." Li do alportis kesto
kaj saketon, kiuj enhavas cxion, kion ni eble bezonas por la pafiloj.
Tiujn-cxi mi metis surboaton, kaj poste velveturis por fisxkapti.

La vento blovis de la nordo, aux nordokcidento, tia vento estis malbona
por mi; cxar, se gxi estus de la sudo, mi estus povinta velveturi al la
terbordo de Hispanujo. Tamen, de kiu ajn loko la vento blovos, mi
estis decidinta forkuri kaj lasi la ceterajn al ilia sorto. Mi do
mallevis miajn hokfadenojn kvazaux fisxkapti, sed mi zorgis, ke mi havu
malbonan sukceson; kaj kiam la fisxoj mordis, mi ilin ne eltiris, cxar
mi deziris, ke la Mauxro ilin ne vidu. Mi diris al li, "Tiu-cxi loko
estas nebona; ni ne kaptos fisxojn tie-cxi; ni devas iom antauxen iri."
Nu, la Mauxro pensis, ke tion fari ne estos malbone. Li levis la
velojn, kaj, cxar la direktilo estis en miaj manoj, mi elsendis la
boaton unu mejlon aux plu enmaron, kaj poste gxin haltigis, kvazaux mi
intencas fisxkapti.

Nun, mi pripensis, tiu-cxi estas mia okazo liberigxi; tial mi transdonis
la direktilon al la knabo, kaj tiam ekprenis la Mauxron cxirkaux la
talio, kaj eljxetis lin el la boato.

Malsupren li falis! sed baldaux reaperis por ke, li povis nagxi kvazaux
anaso. Li diris, ke li volonte irus cxirkaux la mondo kun mi, se mi
enprenus lin.

Iom timante ke li surrampos la boatflankon, kaj reenigxos perforte, mi
direktis mian pafilon sur lin, kaj diris, "Vi facile povas nagxi
alteron se vi tion deziras; tial, rapidigxu tien; plie, se vi reen
alproksimigxos la boaton, vi ricevos kuglon tra la kapo, cxar, mi de nun
intencas esti libera viro."

Tiam li eknagxis, kaj sendube sendangxere atingis la terbordon, cxar la
maro estis tre trankvila.

Unue, mi intencis kunpreni la Mauxron kun mi, kaj nagxigi Zuron alteron;
sed la Mauxro ne estis viro pri kiu mi povis konfidi.

Post kiam li forigxis, mi diris al Zuro, "Se vi jxuros, ke vi estos
fidela al mi, vi iam farigxos grava viro; se vi ne jxuros, mi certe
ankaux vin eljxetos el la boato."

La knabo tiel dolcxe ridetis, kiam li jxuris resti fidela al mi, ke mi
lin ne povis dubi en mia koro.

Dum ankoraux ni povis vidi la Mauxron (survoje alteren) ni antauxen iris
enmaron, por ke li kaj tiuj, kiuj nin vidis de la terbordo, kredu ke
ni iros al la influejo de la markolo, cxar neniu velveturis al la suda
marbordo, cxar tie logxas gento da homoj, kiuj laux sciigoj, mortigas kaj
mangxas siajn malamikojn.

Tiam mi direktis mian veturadon oriente, por ke ni lauxlongiru la
marbordon, kaj, havante favoron venton kaj trankvilan maron, ni
morgauxtagmeze estis malapud kaj preter la povo de la Turko.

Ankoraux, mi timis, ke mi estus kaptota de la Mauxroj; tial mi ne volis
iri surteron tage. Duonlume, ni direktis nian boaton alteren, kaj
atingis la enfluejon riveretan, de kiu mi pensis, ni povos nagxi
surteron, kaj tiam rigardi la cxirkauxajxojn. Sed kiam malheligxis la
lumo, ni auxdis strangajn sonojn, bojojn, kriegojn, gruntojn,
blekadojn. La malfelicxa knabo diris, ke li ne kuragxas iri surteron
antaux la tagigxo. "Nu," mi diris, "tiuokaze, ni atendu, sed, tage,
povas vidi nin la homoj, kiuj eble nin pli malhelpos ol sovagxaj
bestoj." "Tiam ni pafilos ilin," ridante diris Zuro, "kaj forkurigu
ilin."

Mi gxojis vidi, ke la knabo montras tiom da gajeco, kaj mi donis al li
iom da pano kaj rizo. Tiunokte, ni silente ripozis, sed ne longe
dormis, cxar, post kelke da horoj, iaj grandegaj bestoj malsuprenvenis
al la maro, por sin bani. La malfelicxa knabo ektremis de kapo al
piedoj pro la vidajxo. Unu el tiuj bestoj alproksimigxis nian boaton,
kaj, kvankam estis tro mallume por gxin bone vidi, ni auxdis gxin blovi,
kaj sciis, pro gxia bruego, ke gxi certe estas granda. Fine, la bruto
tiom alproksimigxis la boaton, kiom la longeco de du remiloj; tial mi
pafis sur gxin, kaj gxi nagxis alteren.

La blekegoj kaj kriegoj, kiujn faris bestoj kaj birdoj pro la bruo de
mia pafilo, sxajne montris, ke ni faris malbonan elekton por surterejo;
sed, vole ne vole, ni devis iri surtere por sercxi fresxan fonton, por
ke ni povu plenigi niajn barelojn. Zuro diris, ke li eltrovus, cxu la
fontaj akvoj tauxgas por trinki, se mi permesus al li preni unu el la
botelegoj, kaj, ke li gxin reportos plenigitan se la akvo estas bona.
"Kial vi volas iri?" mi diris; "Kial mi ne estas ironta? Vi povas
resti en la boato." Kontrauxe, Zuro diris, "Se la sovagxuloj venos, ili
min mangxu; sed vi forkuru." Mi devis ami la junulon pro la afabla
parolado. "Nu," mi diris, "Ni ambaux iros, kaj se la sovagxuloj venos,
ni ilin mortigu; ja, ili ne mangxos aux vin aux min."

Mi donis al Zuro iom da rumo el la kesto de la Turko por reforti lin
kaj ni iris surteron. La knabo ekiris kun sia pafilo mejlon de la
loko, kie ni surteriris, kaj li revenis kun leporo, kiun li mortpafis,
kaj kiun ni gxoje kuiris kaj mangxis; laux la bona novajxo, kiun li
raportis, li eltrovis fonton, kaj ne vidis sovagxulojn.

Mi divenis, ke la Promontoro de la Verdaj Insuloj ne estas
malproksime, cxar mi vidis la supron de la Granda Pinto, kiun kiel mi
sciis, estas apud ili. Mia sola espero estis, ke lauxlongirante la
terbordon, ni trovos sxipon, kiu ensxipigos nin; kaj tiam, kaj ne antaux
tiam, mi sentos kvazaux libera viro. Unuvorte, mi konfidis mian sorton
al la sxanco; aux renkonti ian sxipon aux morti.

Surteron ni ekvidis iujn homojn, kiuj staras kaj rigardas nin. Ili
estis nigraj, kaj ne portis vestajxon. Mi estus irinta surteron al ili,
sed Zuro, -- kiu sciis plej bone -- diris, "Ne vi iru! Ne vi iru!" Tial
mi direktis la boaton lauxteron, por ke mi povu paroli kun ili, kaj ili
longaspace iradis laux ni. Mi ekvidis, ke unu havas lancon en mano.

Mi faris signojn, ke ili alportu iom da nutrajxo al mi, kaj ili
siaparte faris signojn, ke mi haltu mian boaton. Tial mi demetis la
supran parton de mia velo, kaj haltis, tiam du el ili ekforkuris; kaj,
duonhore revenis kun iom da sekigxita viando, kaj ia greno kiu kreskas
en tiu parto de la mondo. Tion-cxi ni deziregis, sed ne sciis, kiel
havigi gxin, cxar ni ne kuragxis iri surteron al ili, nek ili kuragxis
alproksimigxi al ni.

Fine, ili eltrovis peron sendangxeran por ni cxiuj. Alportante la
nutrajxon al la marbordo, ili gxin demetis kaj tre fortirigis si mem dum
ni gxin prenis. Ni faris signojn por montri nian dankon, ne havante ion
alian, kion ni povas doni al ili. Sed bonsxance, ni baldaux kaptis
grandan donacon por ili; cxar du sovagxaj bestoj de la sama speco, pri
kiu mi jam priparolis, venis plencxase de la montetoj al la maro.

Ili nagxis kvazaux ili venis por sportigi. Cxiuj forkuris de ili krom
tiu, kiu portas la lancon. Unu el tiuj bestoj alproksimigxis nian
boaton; tial mi gxin atendis kun mia pafilo; kaj tuj kiam gxi estis en
pafspaco, mi gxin pafis tra la kapo. Dufoje gxi subakvigxis kaj dufoje gxi
suprenlevigxis; kaj poste gxi nagxis alteren, kaj falis senviva. La viroj
tiom timis pro la pafilbruo, kiom ili antauxe timis je la vidajxo de la
bestoj. Sed kiam mi faris signojn por ke ili venu al la marbordo, ili
tuj venis.

Ili rapidis al sia rabajxo; kaj tordante cxirkaux gxi sxnuregon, ili gxin
sendangxere eltiris surteron.

Ni nun lasis niajn sovagxulojn kaj iradis dekdu tagojn plu. La terbordo
antaux ni etendis sin kvar aux kvin mejlojn, (6.8 aux 8.3 kilometrojn)
bekforme; kaj ni devis veturi iom de la terbordo por atingi tiun
terpinton, tiel ke ni portempe ne vidis teron.

Mi konfidis la direktilon al Zuro, kaj sidigxis por pripensi tion, kion
estos plej bone nun fari; kiam subite mi auxdis, ke la knabo krias,
"Sxipon kun velo! sxipon kun velo!" Li ne montris multe da gxojo je la
vidajxo, opiniante, ke la sxipo venis por repreni lin; sed mi bone
scias, laux la sxajno, ke gxi ne estas iu el la sxipoj de la Turko.

Mi levis kiel eble plej multe da veloj por renkonti la sxipon gxiavoje,
kaj ordonis al Zuro, ke li ekpafu pafilon, cxar mi esperis, ke se tiuj,
kiuj estas sur la ferdeko ne povus auxdi la sonon, ili vidus la
fumigadon. Ili ja gxin vidis, kaj tuj demetis siajn velojn por ke ni
povu atingi ilin, kaj trihore, ni estis cxe la sxipflanko. La viroj
parolis kun ni per la franca lingvo, sed ni ne povis kompreni tion,
kion ili diras. Fine, Skoto sursxipe diris per mia lingvo, "Kiu vi
estas? De kien vi venas?" Mi diris al li iomvorte, kiel mi liberigxis
de la Mauxroj.

Tiam, la sxipestro invitis min veni sxipbordon, kaj ensxipis min, Zuron
kaj cxiujn miajn posedajxojn. Mi diris al li, ke li havu cxion, kion mi
havas; sed li respondis, "Vi estas rericevonta viajn posedajxojn post
kiam ni atingos teron, cxar mi por vi nur faris tion, kion por mi vi
farus samstate."

Li pagis al mi multan monon por mia boato, kaj diris, ke mi ricevos
egalan monon por Zuro, se mi lin fordonus. Sed mi diris al li, ke
liberigxinte kun helpo de la knabo, mi lin ne volas vendi. Li diris, ke
estas juste kaj prave por mi tiel senti, sed, se mi decidus fordoni
Zuron, li estus liberigota dujare. Tial, cxar la sklavo deziris iri, mi
nenial diris ne. Trisemajne mi alvenis al Cxiuj Sanktuloj Golfeto, kaj
nun mi estis liberulo.

Mi ricevis multan monon por cxiujn miaj posedajxoj, kaj kun gxi, mi iris
surteron. Sed mi tute ne sciis, kion nun fari. Fine mi renkontis
viron, kies stato estas laux la mia, kaj ni ambaux akiris pecon da tero,
por gxin prilabori. Mia farmilaro, laux la lia, estis malgranda, sed ni
produktigis la farmojn suficxe por subteni nin, sed ne plu. Ni bezonis
helpon, kaj nun mi eksentis, ke mi eraris, ellasante la knabon.

Mi tute ne sxatis tiun manieron de vivo. Kion! mi pensis, cxu mi venis
tian longan vojon por fari tion, kion mi lauxbone povus fari hejme, kaj
kun miaj parencoj cxirkaux mi? Kaj pligrandigxis mia malgxojo, cxar la
bonamiko, kiu min alsxipis tien-cxi, intencas nune lasi tiun-cxi
terbordon.

Kiam mi estis knabo, kaj ekiris surmaron, mi metis en la manojn de mia
onklino, iom da mono pri kiu, mia bonamiko diris, ke mi bone farus, se
mi gxin elspezus pro mia bieno. Tial, post kiam li revenis hejmon, li
alsendis iom da gxi kontante, kaj la restajxon kiel tukoj, sxtofoj,
lanajxoj, kaj similajxoj, kiujn li acxetis. Mia onklino tiam metis en
liajn manojn iom da livroj, kiel donaco al li, por montri sian
dankecon pro cxio, kion li faris por mi; kaj per tiu mono, li afable
acxetis sklavon por mi. Intertempe, mi jam acxetis sklavon, tial mi nun
havas du, kaj cxio prosperis dum la sekvanta jaro.



Parto II

Sed baldaux miaj projektoj trograndigxis laux miaj rimedoj. Unu tagon
alvenis kelke da viroj por peti min, ke mi komandu sklavsxipon
elsendotan de ili. Ili diris, ke ili donos al mi parton en la sklavoj,
kaj pagos la tutajn elspezojn sxargxe. Tio estus bonajxo por mi, se mi ne
havus bienojn kaj teron; sed nun, tian sxangxon fari, estus malsagxe kaj
hazarde. Gajninte multe da mono, estis konsilinde ke mi lauxe dauxrigu
tri aux kvar jarojn plu. Nu, mi diris al la viroj, ke mi tre volonte
irus, se ili dume prizorgus mian farmon, kion ili alpromesis.

Tial, mi faris mian testamenton, kaj bordigxis tiun-cxi sxipon je la oka
datreveno de mia forlaso de Hull. Tiu-cxi sklavsxipo enhavis ses
pafilegojn, dekdu virojn kaj unu knabon. Ni kunprenis segilojn,
cxenojn, ludilojn, globetojn, pecetojn de vitro, kaj tiajn komercajxojn
konvenajn al la gusto de tiuj, kun kiuj ni intencis komenci.

Ni ne estis pli ol dekdu tagoj de la ekvatoro, kiam ventego forpelis
nin, ni ne sciis kien. Subite eksonis la krio "Teron!" kaj la sxipo
alpusxigxis sur sablajxon, en kiun gxi mallevigxis tiel profunde, ke ni ne
povis gxin liberigi. Fine, ni eltrovis ke ni devas gxin lasi, kaj atingi
terbordon lauxeble. Ekire, estis boaton sur gxia posta parto, sed ni
eltrovis, ke gxi estis desxirita per la forto de la ondoj. Nur unu
boateto restis cxe la sxipflanko, tial ni enboatigxis en gxin. Tie ni cxiuj
trovigxis, sur la malglata maro! La koro de cxiu nun malfortigxis, vangoj
paligxis, kaj niaj okuloj malklarigxis; cxar estas nur unu espero,
eltrovi ian golfeton, kaj iel atingi rifugxejon apudteran. Ni nun tute
transdonis niajn animojn al Dio.

La maro pli kaj pli malglatigxis kaj gxia blanka sxauxmo tordigxis kaj
bolis. Fine, la ondoj en sia furioza sporto disrompigxis kontraux la
boatflanko, kaj ni cxiuj eljxetigxis.

Mi povis bone nagxi, sed la povo de la ondoj kauxzis, ke mi perdis mian
spiron tro multe por tion fari. Fine, unu granda ondo terenportis min,
kaj lasis min sendangxere, kvankam konsumite pro timego. Mi starigis
min sur piedoj, kaj penadis lauxeble surterigxi, sed jxus tiam, la kurbo
de ondego suprenlevigxis kvazaux monteto, kiun eviti, mi tute ne havis
suficxan forton, tial gxi marenportis min. Mi lauxeble penadis nagxi
suprajxe, entenante mian spiron, por tiun fari. La sekvanta ondo estis
egale alta, kaj enfermis min en sia vasto. Mi detenis miajn manojn cxe
mia flanko, kaj tiam, mia kapo ekeligxis de la ondoj. Tio donis al mi
kuragxon kaj spiradon, kaj baldaux miaj piedoj sentis teron.

Momente, mi staris gxis la akvoj dekuris de mi, kaj tiam, mi nagxis
lauxforte alteren; sed la ondoj min rekaptis, kaj dufoje plu ili min
marenportis, kaj dufoje plu min terenportis. Mi pensis, ke la lasta
ondo mortigos min, cxar gxi pusxis min sur sxtonegon tiaforte, ke mi falis
en ian svenon, kio, dankon al Dio, ne longe dauxris. Fine, gxojege, mi
atingis la krutegajxon apud la terbordo, kie mi trovis ian herbon
preter la atingo de la maro. Tie mi sidigis min, fine sendangxere
surtere.

Mi nur povis ekkrii per la vortoj de la psalmo, "Tiuj, kiuj veturas
surmaron en sxipoj vidas la farajxojn de la Sinjoro en la profundajxo.
Cxar, per Lia ordono la ventegoj levigxas, la ventoj blovas kaj levas la
ondojn; tiam, ili supreniras al la cxielo; de tien, ili malsupreniras
al la profundajxo. Mia animo malfortigxas, mi sxanceligxas tien kaj reen,
kaj mi ne scias tion, kion fari, tiam la Sinjoro elkondukas min el
cxiuj miaj mizeroj."

Mi tiom gxojigxas, ke cxio, kion mi povis fari, estis iri tien kaj reen
sur la terbordo, jen levi miajn manojn, jen ilin faldi sur la brusto
kaj danki Dion por cxio, kion li faris por mi, kvankam la ceteraj
sxipanoj pereis. Cxiuj krom mi pereis, kaj mi estas sendangxera! Mi nun
rigardis la cxirkauxajxon por eltrovi, kian lokon mi estis jxetita, simile
al birdo en ventego. Tiam cxia gxojo, kiun mi antauxe sentis, forlasis
min; cxar mi estis malseka kaj malvarma kaj havis nenian sekan vestajxon
por revestigi min, nenion por nutri, kaj nenian amikon por helpi min.

Estis tie-cxi sovagxaj bestoj, sed mi ne havis pafilon, per kiu mi povis
pafi ilin aux savi min de iliaj makzeloj. Mi nur havis trancxilon kaj
pipon.

Nun mallumigxis; kaj kien mi iros por pasigi la nokton? Mi pensis, ke
la supro de ia alta arbo estos bona rifugxejo kontraux dangxero; kaj tie
mi povas sidi kaj pripensi pri la monto, cxar mi sentis nenian esperon
de vivado. Nu, mi iris al mia arbo kaj faris ian neston por dormejo.
Tiam, mi trancxis bastonon por forpeli la sovagxajn bestojn se iuj
venos, kaj ekdormis kvazaux la brancxnesto estis lanuglito.

Estas hela taglumo, kiam mi vekigxis, ankaux la cxielo estas klara, kaj
la maro trankvila. Sed mi observis tra la arbsupro, ke nokte, la sxipo
lasis la sablajxon, kaj kusxas mejlon (1.7 kilometrojn) de mi kaj la
boato estas surtere du mejloj dekstre. Mi iom lauxlongiris la terbordon
por atingi la boaton, sed Golfeto de la maro largxa unu mejlo min
detenis de gxi. Tagmeze, la forfluo tiom forkuris, ke mi povis
alproksimigxi la sxipon; kaj mi eltrovis, ke se ni restadus sxipbordon,
cxiu nun estus bone.

Tiupense, mi ploris; ja, mi ne povis alie fari; sed, cxar tio ne helpos
ion, mi pripensis ke estos plej bone por mi nagxi al la sxipo. Mi rapide
senvestigis, mi saltis en la maron, kaj nagxis al la sxipruino. Sed
kiamaniere mi surigxos la ferdekon? Nagxante cxirkaux la sxipo, mi ekvidis
pecon da sxnurego pendante tiel malalten gxiaflanke, ke unue la ondoj
kasxis gxin. Per helpo de la sxnurego mi sursxipigxis.

Mi trovis fendon en la malsupro de la sxipo. Vi povas esti certa, ke
mia unua penso estis sercxi por nutrajxo, kaj mi baldaux iris al la
panujo, kaj mi macxis panon dum mi iris tien kaj reen, cxar mi ne havis
tempon por perdi. Trovigxis tie ankaux iom da rumo, de kiu mi prenis
suficxan trinkon kaj tio refortis min. Kion mi plej multe bezonis,
estis boato por terenporti la posedajxon. Sed vanigxis por deziri tion,
kion mi ne povis havigi; nu, cxar en la sxipo trovigxis kelke da ekstraj
velstangoj, tri aux kvar grandaj traboj el ligno, kaj unu ekstra masto
aux du, mi komencis fari floson.

Mi metis kvar stangojn flanko cxe flanko, kaj lauxlargxe, surmetis sur
ilin mallongajn pecetojn de tabulo por fortikigi mian floson. Kvankam
la tabuloj povis elporti mian pezon, ili estis tro maldikaj por
elporti multe da mia sxargxo. Tial mi prenis segilon, kiu estas en la
sxipo, kaj segis maston en tri longajxojn, kaj ili multe fortikigis la
floson. Mi trovis iom da pano kaj rizo, holandan fromagxon, kaj iom da
sekigita kaprajxo. Ekire, estis iom da tritiko, sed la ratoj gxin
eltrovis, kaj neniom restis.

Mia sekvanta tasko estis, ke mi sxirmu miajn posedajxojn kontraux la
sxprucado de la maro; ne postulis multe da tempo por tion fari, cxar,
estis sursxipe tri kestoj suficxe grandaj por enhavigi cxion, kaj ilin mi
metis surfloson. La enfluo forportis mian veston kaj cxemizon, kiujn mi
nelonge lasis surtere; sed estis kelke da novaj vestajxoj en la sxipo.

"Vidu! jen kaptajxo!" mi diris lauxte (kvankam neniu cxeestis por auxdi
min); "nun mi ne malnutrigxos!" cxar mi trovis kvar grandajn pafilojn.
Sed kiamaniere mi surterigos mian floson? Mi ne havas velon, nek
remilojn; kaj ekvento kauxzos degliti cxiun mian posedajxon. Tamen, estis
tri aferoj, pri kiuj mi gxojis -- trankvila maro, altera fluo, kaj
venteto por blovi min alteren.

Bonsxance, mi trovis kelkajn remilojn en parto de la sxipo gxisnune
nesercxita. Per ili mi ekveturis alteren, kaj duonmejle, mia floso bone
surnagxis; sed baldaux mi eltrovis, ke gxi surnagxis flanken. Fine mi
vidis rivereton, kaj per iom da laboro mi direktis mian floson en gxin;
kaj nun, la terbordo estis tiel proksima, ke mi sentis, ke mia remilo
tusxas fundon.

Tie-cxi, mi preskaux perdis mian sxargxon, cxar la terbordo estis sur
deklivo, tiel ke ne estis loko por surterigxi, escepte ke unu parto de
la floso kusxas tiel alte, kaj la alia parto tiel malalte, ke cxiuj miaj
ajxoj defalus. Estis necese, ke mi atendu la enfluon. Tiam, kiam la
maro profundigxis unu futo plu, mi pusxegis la floson sur ebenan pecon
da tero, por gxin alligi tie sxnurege, kaj enpusxis miajn du remilojn en
la sablon, unu cxiuflanke de la floso. Tiel mi gxin lasis kusxi atendante
la forfluon; tiam, gxi kun gxia sxargxo sidis bone surteron.

Mi ekvidis, ke estas birdoj sur la insulo, kaj mi mortpafis unu. Mia
pafilpafo sendube estis la unua, kiu auxdigxas tie post la kremondo;
cxar, gxiasone tutaj birdaroj forflugis de cxiu parto de la arbaro kun
lauxtaj krioj. Forme, la beko de tiu, kiun mi pafis, estis simile al
akcipitro, sed ungegoj senlonge.

Mi nun revenis al mia floso por elflosigi miajn provizajxojn, kiu
okupis min tagrestajxe. Mi ne sciis kion fari nokte, nek kie trovi
tauxgan lokon, por meti miajn provizajxojn. Mi ne sxatis kusxigxi sur la
teron, pro timo je sovagxaj bestoj, kiel ankaux je serpentoj, sed ne
ekzistis kauxzon por timo, kiel mi poste eltrovis. Lauxeble, mi metis la
kestojn kaj tabulojn cxirkaux mi, kiu faris ian budon, pornokte.

Cxar estis multe da provizoj en la sxipo, kiu eble estos utilaj al mi,
mi bone pensis ilin tuj surterigi; sciante, ke la unua ventego
disrompos la sxipruinon. Tial mi veturis al la sxipo kaj zorgis ke mi ne
ree trosxargxu mian floson.

Unue, mi sercxis la ilkeston, kaj trovis kelke da sakoj da najloj,
najlegojn, segilojn, trancxilojn kaj tiajn objektojn, sed inter cxio,
kion mi trovis, la plej bona estis sxtono per kiu mi povis akrigi miajn
ilojn. Estis tie du aux tri botelegojn, kelke da sakegoj da pafajxoj,
kaj volvo da plumbo; sed mi ne havis la forton por suprenlevi la
plumbo al la sxipflanko por ke mi gxin sxargxu sur mian floson. Estis tie
ankaux kelke da ekstraj veloj, kiujn mi terenportis.

Mi iom timis, ke sovagxaj bestoj, se ne homoj, eble forportos miajn
provizojn; sed revenante, mi trovis ilin sendifektaj, kaj ke neniu
estis veninta tien krom sovagxkato, kiu sidis sur unu kesto. Alvenante,
mi celis mian pafilon sur gxin, sed tio ne ekscitis gxin, cxar gxi ne
sciis tion, kiu estas pafilo. Gxi nur mangxis pecon da sekigita kaprajxo,
kaj foriris.

Havante nun do sxargxojn da ajxoj, mi faris tendon per la veloj de la
sxipo por konservi ilin, kaj trancxis la stangojn necesajn por gxi en la
arbaro. Mi nun elprenis cxion el la bareloj kaj kestoj, kaj amasigis la
barelojn cxirkaux la tendo por gxin fortigi; kaj tion farinte, mi fermis
la enirejon per tabuloj, ordigis liton (alportata de la sxipo) sur la
tero, metis du pafilojn apud mia kapo, kaj unuafoje kusxigxis en lito.
Mi dormis la tutan nokton, cxar mi tre bezonis ripozon.

Morgauxtage, mi malgxojis en mia koro, cxar mi sentis tian enuon esti
disigita de la cetera mondo! Mi ne deziregis laboron: sed mi ne povis
pripensi longan tempon pri mia malgxoja sorto, cxar estis tro multe da
laboro por mi. Cxiutage mi eliris al la sxipruino por alporti pli da
objektoj; kaj mi tiom alportis, kiom la floso povis elporti. Unu
tagon, mi sxargxis la floson per tro peza sxargxo, kiu kauxzis unu flankon
mallevigxi, tiel ke la enhavo eljxetigxis en la maron; sed mi ne ploris
pro tio, cxar la plej multa parto de la sxargxo estis sxnuregoj, kiuj ne
estus tre utilaj al mi.

Tiamaniere, mi pasigis la dekdu tagojn, sur la insulo, kaj mi
surterigis cxion, kiun unu paro de manoj eble povis levi; kvankam, se
la maro estus trankvila, mi eble estus povinta surterigi la tutan
sxipsxargxon, pecon post pecon.

Kiam mi nagxis la lastan fojon al la sxipruino, la vento blovis tiel
severege ke mi decidis iri la sekvantan fojon laux forfluo. Mi trovis
iom da teo kaj kelke da ormoneroj; sed rilate al la oro, gxi ridigis
min, kiam mi gxin rigardis. "Ho senutilajxo!" mi diris, "vi ne povas
utili ion al mi! Mi vin ne zorgas savi. Restu, kie vi kusxas, gxis la
sxipo pereos; tiam, pereu vi kune kun gxi."

Tamen, mi pripensis, ke estos egalbone por mi kunpreni gxin; tial mi
gxin metis en pecon de velo, kaj gxin jxetis sur la ferdekon, por ke mi
gxin metu sur la floson. Baldaux la vento blovis de la marbordo, tial
estis necese, ke mi nun rapide renagxu; cxar mi sciis, ke je la
turnigxo de la fluo mi trovus malfacilajxon por atingi la terbordon.
Sed, spite la ventego, mi sendangxere atingis mian budon. Tagigxe, mi
elpusxis mian kapon el la budo okuljxetis almaren, kiam, jen, tie ne
estis sxipo! La sxangxajxo, kaj perdo de tia sxipamiko min tute malgxojis.
Sed, mi gxojis pensi, ke mi surterigis cxion, kio povas esti utila por
mi. Mi nun devis sercxi ion lokon kie mi povis fari mian logxejon.
Duonvoje supren la monteto estis ebenajxeto, longa kvar aux kvin
dudekojn da futoj (24 aux 30 metroj), kaj largxa duoble, kaj cxar gxi
havis bonvidon almare, mi pensis, ke gxi estos bonloko por mia domo.

Unue, mi fosis fosajxon cxirkaux spaco, kiu enhavis dekdu jardojn (10
metrojn), kaj en gxin mi enbatis du vicojn da fostoj, tiel firme kiel
palisoj kaj alte kvin kaj duonon da futoj. Mi firme kunligis la
fostojn per pecetoj da sxnurego, kaj starigis sur ilin pintitajn
bastonetojn, najlforme. Tio farigxis tiel fortika palisaro, ke nek homo
nek bestoj povis eniri.

La pordo de mia domo estis cxe la supro, kaj estis necese, ke mi
suprenrampu al gxi per sxtupetaro, kiun mi enprenis kun mi, tiel ke
neniu alia povu supreniri samamaniere. Apud la postflanko de la domo
staris alto sxtonajxo, en kiun mi faris kavernon, kaj metis la teron
elfositan, cxirkaux mian domon, alte duonmetre. Mi devis eliri unufoje
cxiutage por sercxi nutrajxon. Unufoje, mi ekvidis kelke da kaproj, sed
ili estis tro timemaj kaj rapidpiedaj por permesi min alproksimigxi
ilin.

Fine, mi embuskis ilin apud iliaj nestoj. Min ekvidante en la valo,
kaj ili sur altajxo, ili forkuris timege, sed ili estante en la valo,
kaj mi sur altajxo, ili ne rigardis min. La kaprino, kiun mi mortpafis,
havas idon siaflanke, kaj kiam la kaprino falis, la ido staris gxis mi
dorse forprenis la kaprinon kaj tiam, la ido kuris miaflanke. Mi
demetis la kaprinon kaj portis la idon hejmon por gxin dorlotigi; sed
estante tro juna por nutrigxi mi devis gxin mortigi.

Mi pensis unue, ke mi perdos cxian tempkalkulon pro la manko de plumo
kaj inko; tial, mi starigis altan foston krucforme, sur kiun mi
entrancxis la jenajn vortojn: "Mi alvenis Junio 8a 1659." Mi cxiutage
faris unu entrancxon, kaj tion mi dauxrigis fari gxis la lasta logo.

Gxisnune, mi ne diris vorton pri miaj kvar karuloj, kiuj estis du
katoj, hundo kaj birdo. Vi povis imagi, kiom mi sxatis ilin, cxar ili
estis la solaj amikoj lasitaj al mi. Mi alportis la hundon kaj du
katojn de la sxipo. La hundo konstante alportis objektojn al mi, kaj
per gxia bojo, bleketo, murmuro, kaj sporto, preskaux sed netute parolis
kun mi.

Se mi nur povus havi iun apud mi, por ke mi tiun mallauxdu, aux tiu min
mallauxdu, kia plezuro tio estus! Alportinte inkon de la sxipo, mi
cxiutage skribis skizon pro tio, kio okazis, ne tiom por la venontoj,
kiuj eble gxin legos (post kiam mi estos mortinta, kaj foririnta), kiom
por liberigi min de miaj propraj pensoj, kaj fortiri min de la nuna
timo, kiu la tutan tagon restadis en mia koro gxis mia kapo doloras pro
gxia pezo.

Mi estis malapud la vojkuro de sxipoj; kaj, ho! kia enuigo esti jxetita
sur tiun-cxi solecejon sen iu por ami min, por ridigi min, por plorigi
min, por pripensi min. Estis enuige vagi, tagon post tagon, de la
arbaro al la marbordo, kaj de la marbordo reen al la arbaro, kaj dume
cxiam okupi min per miaj propraj pensoj.

Tiom, pri la malgxoja sxajno de mia stato; sed simile al la plimulto da
aferoj gxi havis luman flankon tiel same kiel malluman. Cxar tie-cxi mi
estis sendangxere sur tero, kontrauxe la ceteraj de la sxipanaro estis
perdintaj. Nu, pripensis mi, Dio, kiu regas mian la sorton, kaj
kondukas min per Sia mano, nun povas min savi de tiu-cxi stato, aux
alsendi iun por apudesti cxe mi. Mi ja estas jxetita sur krudan kaj
dezertan parton de la terglobo, sed ne trovigxas sur gxi sovagxaj bestoj
por mortigi aux vundi min. Dio sendis la sxipon tiel apud mi, ke mi
povis havigi cxion, kion mi bezonos por la restajxo de miaj tagoj. Estu
la vivo, kia gxi estos, tre multe estas, pro kio mi devas danki al Dio.
Kaj mi baldaux forlasis cxiujn malgxojajn pensojn, kaj ecx ne plu rigardis
pro velsxipo.

Miaj posedajxoj el la sxipruino jam kusxis en la kaverno dek monatojn,
kaj estas nun tempo por ordigi ilin, cxar ili plenigis la tutan spacon,
kaj ne lasis al mi ion enlogxejon; tial mi pligrandigis mian
kaverneton, elfosante gxin pli malantauxen en la sablan sxtonegon. Poste
mi etendis gxian enirejon gxis la palisaro, kaj tiamaniere faris
postvojon al mia domo. Tion farinte, mi fiksis bretaron cxiuflanke, por
enteni miajn posedajxojn, kio kauxzis mian kavernon prezenti sxajnon
kvazaux magazeno plena je komercajxoj. Por fabriki la bretarojn mi
dehakis arbon, kaj ellaboris gxin per segilo, hakilo, rabotilo, kaj
kelke de aliaj iloj.

Tiam mi faris segxon kaj skribtablon. Mi frumatene levigxis kaj laboris
gxis tagmezo. Mangxinte mian mangxon, mi foriris kun mia pafilo.
Reveninte, mi laboris gxis la suno mallevigxis, kaj fine mi min kusxigis.
Mi okupis min pli ol semajno aliformante kaj pligrandante mian
kavernon, sed mi gxin faris multe tro grande; cxar, iomtempe, la tero
defalis de la tegmento kaj se mi enestus, kiam tio okazis, mi estus
perdinta mian vivon. Mi nun devis starigi fostojn en mia kaverno kun
tabuloj trans iliaj suproj farante tegmenton el ligno.

Iam foririnte kun mia pafilo, mi mortpafis sovagxkaton, el kies felo mi
faris cxapon; kaj mi trovis kelke da birdoj el la gento kolomba, kiuj
faris siajn nestojn en la fendetoj de la sxtonegoj.

Mi devis kusxigxi malhelige gxis mi faris lampon, per kaprograso metita
en argilujon, kaj peceto da kanabo kiel mecxo, farante bonan lumon.
Trovinte uzon por la sako enhavinta la nutrajxon kortbirdaran sursxipe,
mi eljxetis la sxelojn. Estis gxuste kiam falas la pluvegoj, kaj
kelkmonate, elkreskis trunketoj da rizo, tritiko kaj sekalo. Tempe, la
greno maturigxis kaj mi gxin konservis kaj zorge semis cxiujare; sed mi
ne povis fanfaroni pri rikolto de tritiko gxis post tri jaroj, kiel
baldaux estos montrata.

Nesongxita afero nun okazis sur la insulo kiu timegis min. Jen, la tero
tremegadis, kiu dejxetis teron de la sxtonajxo kun lauxta krako -- ree
okazis tremo -- kaj nun tero defalis de la tegmento de mia kaverno. La
maro ne vidigxis kiel antauxe, cxar la tremoj tie estis tiel fortegaj
kiel sur la tero. La movado de la tero malsanigis min, kaj estis bruo
kaj kriego cxirkaux mi.

Triafoje tia tremo okazis; kaj kiam gxi pasigxis, mi sidis senmove sur
la tero nesciante kion fari. Tiam la nuboj malklarigxis, la vento
levigxis, arboj elradikigxis, la maro sxauxmamasigxis, kaj granda parto de
la insulo ruinigxis per la ventego. Mi pensis, ke la mondo finigxas.
Trihore, cxio trankviligxis, sed pluvo falis tiun tutan nokton kaj
grandan parton de la sekvanta tago. Kvankam tute lacigita, mi nun
devis movi miajn ajxojn al sendangxera loko.

Mi sciis, ke mi ja bezonos ilojn, kaj estos necese, ke mi akrigu ilin
sur la sxtono, cxar ili estis malakraj kaj eluzitaj. Sed, cxar du manoj
estas necesaj por surteni la ilon, mi ne povis turni la sxtonon; tial
mi faris radon per kiu mi povis gxin turni piede. Tio ne estis facila
tasko, sed fine mi elfarigis gxin.

Kelkatage, la pluvo faladis kaj malvarma tremfrosto min venkis; baldaux
mi malsanigxis. Mi havis dolorojn en mia kapo, nokte mi ne povis dormi,
kaj miaj pensoj estis malkvietaj kaj strangaj. Jen mi ektremis pro
malvarmo, kaj jen pro varmego kun svensvetoj, po seshore. Malsanante,
mi devis foriri kun mia pafilo por havigi nutrajxon. Mi mortpafis
kapron, sed estis malfacila tasko gxin alporti domon, kaj pli multe,
gxin kuiri.

Mi pasis la sekvantan tagon lite, kaj sentis duonmorte pro soifo; ja,
mi estis tro malforta por levigxi, por trinki. Mi kusxis kaj ploris,
trahore kriis infane: "Sinjoro, rigardu min! Sinjoro, rigardu min!"

Fine, la atako finigxis, kaj mi ekdormis kaj ne vekigxis gxis tagigxo. Mi
songxis, ke mi kusxas sur la tero, kaj ke mi ekvidas viron;
malsuprenirante de granda nigra nubo flamlume. Kiam li staris surtere,
gxi ektremis same kiel antaux kelke da tagoj; kaj tuta mondo sxajnas
plenfajre. Li alproksimigxis kaj diris al mi. "Cxar mi ekvidas, ke en
cxiuj-cxi malgxojoj vi ne pregxis, vi devis morti." Tiam mi vekigxis, kaj
eltrovis, ke gxi estis songxo. Malforta kaj maltrankvila, mi timis la
tutan tagon, ke mia atako reokazos.

Tro malsana por foriri kun mia pafilo, mi sidis sur la marbordo por
mediti, kaj miaj pensoj kuris jene: "Kio estas la maro, kio estas
cxirkaux mi? Ne povis esti dubo, ke la mano, kiu gxin kreis, ankaux kreis
la aeron, la teron, la cxielon. Kaj kiu estas tiu? Estas Dio, kiu
faris cxion. Nu, tial, se Dio faris cxion, devis esti Li, kiu regas
cxion; kaj se tiel, nenio en la tuta vico da Liaj farajxoj povas okazi,
pri kiuj Li ne scias. Tial Dio scias kiel malsana kaj malgxoja mi
estas, kaj Li volas, ke mi estu tie-cxi. Kial? Dio.

Tiam ia vocxo sxajne diris: "Cxu vi demandis, kial Dio faras tion al vi?
Demandu, kial vi ne estis mortpafita de la Mauxroj, kiuj sursxipigxis,
kaj prenis la vivon de viaj kunuloj. Demandu, kial vi ne estis
dissxirita de la sovagxaj bestoj cxe la marbordo. Demandu, kial vi ne
mallevigxis en la profundan maron kune kun la ceteraj sxipanoj, anstataux
ol bone atingi la insulon.

Tiam profundo dormo venkis min, kaj vekigxante estis sendube la
triahoro morgauxtage, laux la sunradioj; ja, eble estis pli malfrua tago
cxar mi opinias, ke tiu certe estis la tago, kiun mi ne markis sur mia
fosto, cxar, poste, mi eltrovis mankon da unu entrancxo.

Mi nun prenis de mia magazeno la Libron de la Dia Vorto, kiun mi jam
alportis el la sxipruino kaj gxisnune mi ne legis ecx unu pagxon. Miaj
okuloj falis sur kvar vortojn, sxajnante enmetite por mia tiama
konsolo; tiel bone ili fortigis miajn esperojn, kaj tusxis la veran
fonton de mia timo. Estis la jenaj: "Mi vi ne forlasos." Ili logxas en
mia koro gxisnune. Mi mallevis la libron por pregxi. Mia krio estis,
"Dio mia, min helpu ami kaj lerni Viajn vojojn." Estis la unua fojo
kiam mi sentis ke Dio estas proksima kaj auxdas min, Koncerne mia enua
vivo, gxi ne estis pripensinda; cxar nun nova forto eniris en min, kaj
sxangxigis miajn cxagrenojn kaj gxojojn.



Parto III

Mi jam estis dekdu monatojn sur la insulo, kaj mi pripensis, ke estas
tempo por mi gxin esplori por ke mi trasercxu gxiajn arboretojn, fontojn,
kaj riveretojn. Tial mi ekiris kaj returnante alportis kun mi limetojn
(malacidajn citronojn) kaj bonegajn vinberojn, grandajn kaj maturajn.
Mi pendigis la vinberojn en la sunbrilo, por ke ili sekigxu, kaj post
kelke da tagoj, mi alportis ilin domon, por estonta provizo. La
valeto, sur kies deklivoj ili kreskis, estas malvarmeta kaj verda, kaj
tra gxi kuras klara rivereto, kiu donas al la loko tian grandan cxarmon,
ke mi deziris logxi tie.

Sed ne estas elvido sur la maron de tiu-cxi valeto; kontrauxe, miaflanke
de la insulo sxipoj ne povus alproksimigxi, kiujn mi ne vidus de mia
domo; tamen, la verdaj molaj deklivoj sxajnis tiel dolcxaj kaj fresxaj,
ke mi tie pasigis multe da mia tempo.

La unua el la tri jaroj, dum kiuj mi kulturis grenon, mi gxin dissemis
tro malfrue; la dua jaro, gxi difektigxis pro la senpluveco; sed la tria
jaro, la greno bone elkreskis.

Mi eltrovis, ke la leporoj nokte kaj tage logxis inter gxi, kontraux kio
estas nenia helpo krom planti densan plektbarilon cxirkaux gxi; kaj tion
fari, okupis min pli ol tri semajnojn. Mi mortpafis la leporojn tage,
kaj mallumigxe, cxene mi alligis la hundon al la pordego, por boji la
tutan nokton.

Tempete, la greno elkreskis, kaj fine maturigxis; sed, same kiel antauxe
la leporoj difektis gxin en la trunketoj, nun la birdoj mangxis gxin en
la spikoj. Je mia pafilbruo, aroj da ili suprenflugis; kaj mi
komprenis, ke nenia greno estus lasota; tial mi decidis algardi nokte
kaj tage. Mi kasxigxis apud la plektbarilo kaj povis vidi, ke la birdoj
sidas sur la arboj, kaj observas, poste malsupreniras unu post alia,
kiel antauxe.

Nun cxiu grajnero da tritiko sxajnis kvazaux bulketo da pano. Sed por
forigi tiujn-cxi birdojn, mia proceduro estis la jena: mi mortpafis
tri, kaj pendigis ilin kiel sxtelistojn por timigi cxiujn, kiuj venos
pro la greno; kaj de tiam, tiel longe kiel la mortigitoj pendis tie,
ne alproksimigxis birdo. Post kiam la greno maturigxis, mi faris
falcxilon el glavo el la sxipo, kaj havigis mian rikolton.

Malmulto el ni pripensas la koston je kiu bulko estas farata.
Kompreneble ne trovigxis tie-cxi plugilo por turni la teron, nek fosilo
por gxin fosi; tial mi faris unu el ligno; sed tiu baldaux eluzitigxis
kaj pro manko de rastilo mi uzis brancxon de arbo. Alportinte hejmen la
grenon, mi devas drasxi, senrubigi kaj konservi gxin. Nun mi bezonas
muelilon por mueli gxin, kribrilon por kribri gxin, kaj fermentilon por
fermenti gxin, por fari panon el gxi.

Kvankam mi ne havis ilojn, mi faris panon, kaj neniu povas diri, ke mi
gxin ne perlaboris per la sxvito de mia frunto. Kiam la pluvo endomadis
min, mi havis sportegon instruante mian karulan birdon Polo kiel
paroli; sed ho! tiel muta estis cxio cxirkaux mi, ke mia propra vocxo
ektremigis min.

Nun mi bezonas havigi botelegojn, potojn, kaj telerojn; sed mi ne
sciis, kiel ilin fari. Fine, mi eliris por sercxi argilon, kaj tion
trovis preskaux mejlo de mia domo; ja estis ridinda rigardi la
strangajn formojn, kiujn mi faris el gxi. Cxar, kelkaj el miaj botelegoj
kaj potoj estis tro malfortikaj por elporti sian propran pezon, kaj
ili disfalis eksteren kaj internen, cxiumaniere; kaj aliaj, metitaj en
la sunradiojn por bakigxi, fendigxis pro la varmego de la radioj. Vi
povas diveni, kia estis mia gxojo, kiam mi fine faris poton, kiu
eltenis la varmegecon fajran, tiel ke mi povis boli viandon por
buljono.

Nun mi devas fari kribrilon por senrubigi la grenon. Mi ne povas uzi
kaprajn harojn, cxar mi povas nek plekti nek sxpini, tial dujare mi
kontentigis min per maldika peco da sxtofo, alportita de la sxipo. Sed,
pisti la grenon sxtone, mi trovis esti la plej malfacila laboro el
cxiuj. Por baki la panon, mi bruligis lignon gxis cindroj, kiujn mi tuj
metis sur la fajrujon por gxin varmegigi, kaj poste la bulkojn por baki
kaj tiamaniere, faris panon.

Nun mi konsideras la sxipboaton kiu kusxas sur la sabla altajxo, kien gxi
pusxegxis per la sama ventego, kiu min ankaux jxetis surteron. La boato
kusxis havante la kilon cxielen, tiel ke mi devis fosi la sablon for de
gxi, kaj gxin turni stangpere. Tion farinte, mi trovis vane, ne havante
la forton por gxin surmarigi. Tial cxio, kion mi povas fari, estis
konstrui malpli grandan boaton el ia arbo; kaj mi eltrovis unu, kiu
gxuste tauxgas por tiun fari, kaj kiu kreskis ne malproksime de la
marbordo; sed simile al la sxipboaton, tiun mi ne povis movi.

Kion fari? Mi nun ebenigis kaj glatigis la tutspacon de la boato gxis
la maro, por ke la boato glitigxu maren; sed tiu plano ne sukcesis; mi
decidis provi alian planon; nome, elfosi fosajxon por konduki la maron
al la boato. Tamen, por tion fari, estus necese, ke mi fosu tian
grandan profundon, ke la laboro okupus unu viron kelke da jaroj. Kaj
tro malfrue mi trovis, ne estas sagxe ellabori projekton antaux ol mi
unue pripensis la penadon kaj koston.

"Nu do," mi pensis, "mi devas forlasi la boaton, kaj tial miajn tutajn
esperojn pri lasi tiun-cxi insulon. Sed estas dece, ke mi ankaux
pripensu jene: Mi estas sinjoro de la tuta insulo, efektive regxo. Mi
havas lignon per kiu mi povas konstrui sxiparon, kaj vinberojn, se ne
grenon, por gxin sxargxi, kvankam mia tuta ricxeco estas nur kelke da
ormoneroj." Por ili mi ne havas ian uzon, kaj volonte estus donanta
ilin por kvaronbusxelo da pizoj kaj iom da inko; la lastnomitan mi
pleje bezonis. Sed estas plej bone pripensi pli multe pri tio, kion mi
havas, ol pri tio, kion mi ne havas.

Denove, mi provas konstrui boaton, sed mi nun decidis, ke gxi havu
maston; cxar sxipveloj estos tre utilaj. Mi faris ferdekon je la antauxa
kaj je la posta parto por deteni la maran sxauxmon, keston por nutrajxo,
kaj por mia pafilo apogilon kun kovrilo, por gxin sxirmi kontraux la
malsekeco. Pli bone ol cxio mi povis surmarigi tiun-cxi boaton.

Unue, mi krozadis sur rivereto, sed baldaux mi kuragxigxis, kaj veturis
cxirkaux mia insulo. Mi kunprenis panon, kukojn, poton da rizo, iom da
rumo, duonkapron, du surtutojn, unu por kusxejo, la alia por noktsxirmo.
Mi ekveturis je la sesa jaro de mia regado. Orientflanke de la insulo
trovigxis granda pinto sxtonega, kiu staris du mejlojn de la terbordo,
kaj sablajxo etendis sin duonmejle de la sxtonegoj terborden. Por
cxirkauxiri tiun pinton mi devis veturi malproksimen enmaron, kaj tie mi
preskaux perdis mian vivon.

Tamen, mi fine revenis hejmon. Survoje tien tute lacigita pro la
laboroj boataj, mi kusxigxis en ombron por ripozigi mian korpon, kaj
dormadis. Sed jugxu, se eble, kiel mi ektremis, kiam vocxo min vekas de
mia dormo, kaj trifoje elparolas mian nomon! Vocxo en tiu-cxi sovagxa
loko! Ja vokante min per mia propra nomo! Tiam diris la vocxo, "Kie vi
estas? Kie vi estis? Kiel vi venis tien-cxi?" Baldaux mi tute komprenis;
cxar, sur la plektbarilo, sidas Polo, parolante vortojn jam lernitajn.

Mi nun sercxis kaprojn, kaj ordigis kaptilojn por ili, kun rizo por
allogajxo. Mi ordigis la kaptilojn nokte, kaj eltrovis, ke ili restadis
ordigitaj, sed la allogajxo forigxis. Tial mi elpensis novan manieron
por kapti ilin, farante puton kaj kovrante gxin per bastonoj kaj herbo
por gxin kasxi; tiamaniere mi kaptis maljunan kapron kaj kelke da
kapridoj. Sed la maljuna kapro estis multe tro furioza por mi, tial mi
gxin liberigis.

Mi alportis la kapridojn hejmen, kaj malsatigis ilin longatempe, gxis
fine, ili mangxis el mia mano, kaj tute malsovagxigxis. Mi ilin enfermis
en parko, en kiu trovigxis arboj por sxirmi ilin kontraux la suno. Unue,
mia parko havis tri mejlojn cxirkauxe; sed mi pripensis, ke en tia
granda spaco, la kapridoj tiom sovagxigxos, kvazaux ili vagus tra la tuta
valo, kaj malpli da spaco estus pli bone; tial plektbarilon mi faris
kaj tiun planti okupis min tri monatojn.

Mangxante, mia hundo sidis kun mi, kaj sur skabeloj unu kato cxiuflanke,
dum Polo paroladis al ni. Nun, unu vorton aux du rilate al la vestajxo,
en kiu mi vojagxis cxirkaux la insulo. Mi multe pensis, kiel mia vestajxo
estus ridinda en la stratoj de mia naskurbo. Mi portis kaprofelan
alcxapon havante pendantan vizieron por deteni la sunbrilon kaj la
pluvon de mia kolo, kaprofelan veston kies rando tusxis miajn koksojn,
kaj kaprofelon sur miaj kruroj, partojn da felo cxirkaux miaj tibioj,
sed ne sxuojn. El sama materialo mi havis cxirkaux mia talio largxan
zonon, kiun mi povis alligi per du ledrimenoj, kaj de gxi cxe mia
dekstra flanko pendis segilo kaj hakilo, kaj maldekstre, saketo de
pafajxoj. Mia barbo ne trancxigxis de kiam mi alvenis. Sed suficxe, pri
mia sxajno, cxar cxeestis neniu por min vidi.

Mi baldaux estis vidonta strangan vidajxon, kiu estis sxangxonta mian
tutan vivon sur la insulo.

Unu tagmezon, promenante sur la marbordo cxe parto al mi nekonata, kion
jen vidi sur la sablo krom la impreson de homa piedo! Mi sentis,
kvazaux tenate per katalepsio, kaj ne povis movigxi de la loko.

Baldaux mi ekrigardis cxirkaux mi, sed ne estas videbla iu. Kion signifas
tio? Mi iris tri-aux-kvarfoje por gxin rigardi. Jen estas -- la impreso
de piedo homa; piedfingroj, kalkano, kaj cxiuj partoj de la piedo. Kiel
povis gxi veni tien?

Mia kapo kvazaux nagxis pro timo; kaj lasante la lokon, mi iris du aux
tri pasxojn, rigardis, kaj plu, same. Mi timemigxis je la sxtipo de
maljuna arbo, kaj kuris domon, kvazaux por mia vivo. Kiamaniere povis
io homforma alveni al tiu-cxi marbordo sen mia scio? Kie estas la sxipo,
kiu alkondukis tion? Tiam, malpreciza teruro kaptis mian animon; ke,
eble ia homo aux aro da homoj eltrovis min; kaj ke eble intencas
mortigi min, aux rabi cxion, kion mi havas.

Kia stranga afero estas la vivo homa! Unu tagon ni amas tion, kion ni
malamas la sekvantan tagon. Unu tagon, ni sercxas tion, kion ni evitas
la sekvantan tagon. Unu tagon, ni deziras tion, kion ni timas la
sekvantan tagon. Tiamaniere ni vivadas. Jen, de kiam mi estis jxetita
sur tiun-cxi insulon, la granda kauxzo de malgxojo estis, ke mi tiel
estis disigita de la ceteraj de mia raso. Kial do, povis kauxzi al mi
malgxojon la penso, ke eble homo estas apud mi? Ja, kial nura ekvido de
impreso de homa piedo min ektremigas pro timo? Sxajnas plej strange,
tamen ne pli strange ol vere.

Unufoje, mi pensis, ke eble la impreso devenas de mia propra piedo,
kiam la ventego min unue jxetis sur tiun-cxi bordon. Cxu estas eble, ke
mi venis tiun-cxi vojon de la sxipo? Se fakte montrigxus, ke la impreso
estas miapiede; mi sentus simile al knabo, kiu rakontas pri fantomo,
kaj sentas pli da timo je sia propra rakonto ol tiuj, kiujn li
intencas timigi.

Tritage, timo min endomadis, gxis la manko de nutrajxo min forpelis.
Fine, mi suficxe kuragxigxis por iri al la marbordo, por ke mi rerigardu
la impreson piedan, por eltrovi, cxu gxi estas same kiel mia propra. Mi
eltrovis, ke gxi estas multe pli malgranda. Tial estis klare, ke
trovigxas homoj sur la insulo. Gxuste tiam, mia bona gardhundo falis
senviva cxe miaj piedoj. Li estis maljuna kaj lacigita, kaj tiel mi
perdis mian plej bonan gardanton kaj amikon. Unu tagon, irante de la
monteto al la marbordo, trovigxas vidajxo kornauxza, loko kovrita per
ostoj homaj. Estas tie rondspaco elfosita el la tero, kie estis farita
fajro, kaj tien-cxi estas venintaj kelke da homoj por festeni. Vidinte
tiun-cxi vidajxon, mi ne sciis, kiel agi; mi endomadis kaj apenaux eliris
escepte por melki mian kaprinaron.

Estis nun pli grave al mi senti sendangxere, ol esti bone nutrita; kaj
mi ne kuragxis enbati najlon, aux haki sxtipon lignan, timante ke tia
sono estu auxdata, multe malpli pafi pafon. Pri mia pano kaj viando, mi
ilin bakis nokte, kiam neniu povas vidi la fumon. Sed mi baldaux trovis
manieron bruligi lignon sub torfkovrilo, kio gxin lignokarbigis; kaj
tio mi povis uzi tage, cxar gxi ne faris fumon.

En la arbaro, kien mi iris por havigi la bastonojn por mia fajro, mi
eltrovis kavernon tiel largxan, ke mi povis stari en gxi; sed mi pli
rapidigxis eliri ol eniri; cxar du grandaj okuloj, tiel lumaj kiel
steloj, forbrilis kun sovagxa brilego. Mi prenis torcxon kaj eniris por
eltrovi, kies estas la okuloj, kaj trovis ke ne estas ia kauxzo por
timo; cxar la okuloj apartenas al maljuna griza kapro, kiu iris tien
por morti. Mi gxin ekpusxis, kaj provis elirigi gxin, sed gxi ne povis
levigxi de la tero, kie gxi kusxas; tial mi gxin lasis tie por morti, cxar
mi ne povis savi gxian vivon.

Mi eltrovis, ke la largxeco de la kaverno estas 3.6 metroj, sed parto
de gxi, cxe la plej posta parto estas tiel malalta, ke mi devis rampi
sur miaj manoj kaj piedoj por eniri. Kiom gxia longeco estas mi ne
povas diri, cxar mia lumo estingigxis, kaj mi devis cxesigi mian
sercxadon. Morgauxtage, mi iris al la kaverno kun lumegoj kaprograsaj;
kaj atinginte la finigxon, mi eltrovis, ke la tegmento altigxas 12
metrojn aux plu.

Kiam miaj lumoj lumigxis la murojn kaj la tegmenton de la kaverno,
trovigxis vidajxo, kies cxarmojn, lingvo tute ne povas esprimi; cxar la
muroj ekbrilis kvazaux steloj. Kio kauxzis ke la sxtonegoj ekbrilu, mi ne
povis diri: tie eble estas gxemaj, brilsxtonoj, aux oro. Sed, kio ajn, la
kaverno estis ricxa mino por mi; cxar, kiam ajn, mi sentis malgaja kaj
malgxoja, la brilvidajxo lumigis la okulojn de mia animo, kaj gxin
plenigis per gxojo.

Cxiuj-cxi jaroj pasigxis sen ia nova vidajxo por ravigi miajn okulojn, gxis
tiu vidajxo subite ekvidigxis antaux mi. Mi sentis kvazaux mi volas pasigi
tie-cxi la restajxon de mia vivo kaj vivfine, kusxigxi en tiu-cxi kaverno
por morti, same kiel la grandagxa kapro.

Irante hejmon, mi ekvidis iom da fumo, devenante el fajro ne pli ol du
mejlojn malproksime. De nun, mi perdis mian kvietecon. Tage kaj nokte
timo min cxagrenis, ke la homoj, farintaj tiun fajron, mi eltrovos. Mi
hejmiris, supreniris la sxtupetaron; sed unue, mi kauxzis, ke cxio cxirkaux
mi vidigxu sovagxa. Mi sxargxis mian pafilon, kaj pripensis, ke estus plej
bone por mi resti dome kaj kasxi.

Sed, tion mi ne povis toleri longe. Mi ne havis spionon por elsendi,
kaj cxio, kion mi povis fari, estis supreniri la monteton kaj observi.
Fine, tra mia vidilo mi povis vidi grupon da sovagxuloj dancante cxirkaux
fajro. Tiel baldaux kiel ili foriris, mi prenis du pafilojn, pendigis
glavon miaflanke kaj rapide ekiris al la supro monteta por rehavi
klaran vidon.

Tiufoje, mi decidis iri al la homoj, sed mi ne intencas mortigi ilin,
cxar mi sentis, ke estus malprave tion fari. Kun tia sxargxo da armiloj
mi postulis du horojn por atingi la lokon. Alveninte, trovigxas neniu;
sed mi vidis la homoj enmare en kvar boatoj.

Marborde, trovigxis la farajxoj de tiuj-cxi viroj. La signoj de ilia
festeno kornauxzigis min, kaj mi fermis miajn okulojn. Kiam ajn mi iris
tiuflanke de la insulo pro nutrajxo, mi ne kuragxis pafi, timante ke
restu kelkaj el la homoj, kiuj povu gxin auxdi, kaj tiamaniere min
eltrovu. Tiustato dauxris unu jaron kaj tri monatojn, kaj intertempe mi
vidis neniun.



Parto IV

Je la dekdua de Majo, granda ventego blovis tutatage kaj tutanokte.
Cxar estis mallume, mi sidis en mia domo, kaj ventegmeze mi auxdis
pafilpafon. Mi opiniis, ke gxi certe estas de sxipo jxetita surteron per
ventego. Tial mi bruligis lignon sur la supro monteta, por ke, tiuj en
la sxipo, se sxipo gxi estas, sciigxu, ke iu estas tie-cxi por helpi ilin.
Mi poste auxdis du pafojn plu. Post kiam lumigxis, mi iris sudflankon de
la insulo, kaj tie kusxas ruino de sxipo, tiunokte jxetita sur la
sxtonegojn. Gxi kusxis tro malproksime por mi vidi, cxu restas homoj sur
gxi.

Vortoj ne povas diri, kiom mi sopiris, ke mi alportu almenaux unu el la
sxipanaro surtere! Tiel forta estis mia deziro savi la vivon de tiuj
sur la sxipo, ke mi volonte estus doninta mian propran vivon por tion
fari. Trovigxas en la koro kelkaj inklinoj, kiuj ekscititaj per espero
tiel forte pusxas la animon, ke perdi ian okazon por atingi la
esperatan celon, sxajnas tiun frenezigi; kaj tiel okazis cxe mi.

Nun, mi pensis, estas la okazo por uzi mian boaton; tiel mi gxin
ekordigis. Mi kunprenis iom da rumo (de kiu mi ankoraux havis multe),
sekigitaj vinberoj, sakon da rizo, iom da lakto kaj fromagxo, kaj poste
ekveturis enmare. Mi pense ektimis pri la dangxero, en kiu mi min
antauxe trovis sur la samaj sxtonegoj; sed ne tute korperdis, kvankam
mi sciis, ke, cxar mia boato estas malgranda, cxio estus perdata, se
ventego ekblovus. Baldaux mi trovis, ke estas necese por mi returni
surteron gxis la fluo turnigxos kaj la forfluo komencos.

Mi decidis eliri la sekvantan tagon kun la forfluo, tial tiunokte mi
dormis en mia boato. Tagigxe, mi ekveturis enmaron kaj netute duhore,
mi atingis la sxipruinon. Jen, kia vidajxo! La sxipo estis jxetita sur la
sxtonegojn. La posta parto estis rompita per la ondoforto, la mastoj
fornagxigitaj, sxnuregoj kaj cxenoj disjxetitaj ferdeke, kaj cxio envolvita
en malgajo. Kiam mi atingis la sxipruinon, hundo alnagxis al mi,
blekante kaj ploretante. Mi prenis la hundon en la boaton; kiam mi
donis al gxi iom da pano, gxi mangxis la panon kvazaux lupo, kaj pri
trinkado gxi eble krevus, se mi estus permesinta, ke gxi plenigxu.

Mi iris al la cxambro de la kuiristo, kie mi trovis du virojn
malvivajn. La lango estas muta, la orelo surda, la okulo fermata, kaj
la lipo rigida; la malgxoja rakonto estis dirata, cxar cxiu tenis sian
brakon cxirkaux la kolo de la amiko, kaj tiamaniere ili atendis la
morton. Kiom sxangxigxis la sceno, tiam, tute sovagxa pro la batoj ondaj
kaj la mugxado venta! Nun, cxio estis trankvila -- la morto elfaris sian
celon, kaj cxiuj ricevis gxian baton, escepte la hundo, kiu estis la
sola kreitajxo, kiu postvivis.

Mi divenis, ke la sxipo venis de Hispanujo, kaj mi trovis sur gxi multe
da oro. Mi metis kelke da kestoj surboaton, sed ne atendis por
eltrovi, kion ili enhavas, kaj kun ili kaj tri bareloj da rumo, mi
revenis.

Hejme, mi trovis cxion same tiel, kiel mi gxin lasis -- miaj kaproj, la
katoj, kaj la birdo. La vidajxo en la cxambro de la kuiristo restadis
tage kaj nokte en mia animo, kaj por reforti min, mi trinkis iom da
rumo. Tiam mi ekhejmportis mian sxargxon de la marbordo, kie mi antauxe
gxin lasis. En la kestoj trovigxis du grandaj sakoj da oro, kaj kelke da
fandajxoj oraj; apud ili trovigxis tri boteletoj kaj tri sakoj da
pafajxo, kiuj estas granda akiro.

De nun gxis dujare, cxio prosperis al mi; sed ne estis dauxronta.
Starante unu tagon sur monteto, mi ekvidis ses boatojn, marborde. Kion
eble signifas tio? Kie estas la viroj, kiuj ilin alkondukis? Kaj pro
kiu kauxzo ili alvenis? Mi ekvidis per mia vidilo, ke almenaux tridek
trovigxas orientflanke de la insulo. Ili havis viandon sur la fajro,
cxirkaux kiu, mi vidis, ili dancadis. Poste ili prenis viron el unu el
la boatoj. Liaj manoj kaj piedoj estis ligitaj, sed kiam ili malligis
liajn ligilojn, li kuris lauxeble rekte al mia domo.

Por diri la veron, ekvidante, ke cxiuj ceteraj kuris por lin kapti,
miaj haroj starigxis pro timo. En la rivereton li nagxis simile al fisxo,
kaj lia saltego alportis lin tra la rivereto iombate. Cxiuj nun cxesigis
la cxasadon escepte du, kaj tiuj-cxi nagxis tra la rivereto sed neniel
tiel rapide. Nun, mi pensis, estas por mi la okazo helpi la
malfelicxulon, kaj mia koro min diris, ke estos bone tion fari. Mi
prenis miajn du pafilojn, malsupreniris la sxtupetaron kaj
suprenkuregis la monteton, malsupren tra vojeto por renkonti ilin.

Mi signodonis al la malfelicxa sklavo, ke li venu al mi, kaj samtempe
mi suprenkuris por renkonti la du virojn cxasante lin. Mi kuris al la
unua, terenbatis lin pafiltenile. Mi vidis, ke la alia celis pafarke
al mi; tial, por savi mian vivon, mi lin mortpafis.

La fumo kaj pafilbruo, tiom terurigis la sklavon, ke li tuj venkigxis
kvazaux pro songxado. Mi kriegis, ke li venu al mi, kaj mi, penis montri
al li, ke mi estas amiko, mi ankaux faris cxiueblajn signojn, por allogi
lin al mi. Fine, li venis, genuigxis por kisi la teron, kaj poste
ekprenis mian piedon, metante gxin sur sian kapon, tio signifante ke li
estas mia sklavo, kaj mi ordonis al li, ke li starigxu, kaj mi agis
bone al li.

Sed restis pli multe da heroajxo, cxar la viro, ricevinte la pafilbaton,
ne estis malviva. Mi signodonis al mia sklavo (kiel mi nun lin nomos),
ke li lin gardu. Cxe tio li parolis al mi, kaj, kvankam mi ne povis
kompreni tion, kion li diras, tamen, mi sentis gxojfrapon, cxar estis la
unua sono de homa vocxo, kiun mi auxdas cxiomjare de kiam mi alvenis sur
la insulon.

La viro, kiun mi pafilbatis, sidigxis, kaj mia sklavo timante lin,
signodonis al mi por havigi mian glavon, pendante en zono miaflanke.
Kun gxi li alkuris al la viro, kaj unubate detrancxis lian kapon. Tion
farinte, li ridante reportis la glavon, kaj demetis gxin antaux mi. Mi
ne sxatis la gxojon pri kiu li gxin faris, kaj mi ne konsideris mian
vivon tute sendangxere kun tia homo.

Li, siaparte, suprenlevis siajn grandajn brunajn manojn timege,
mirante kiel mi mortigis la malamikon starante tiel malproksime de li.
Pri la glavo, li kaj la ceteraj el lia gento uzas lignoglavojn; kaj
sekve, li sciis bone kiamaniere manregi la mian. Li faris signojn al
mi, ke mi lin permesu aliri kaj rigardi la viron mortpafitan, kaj li
multe turnis lin de flanko al flanko, kaj ekvidante la vundon en la
brusto, farita per la kuglo, ree staras senmove, spritlime. Mi faris
signojn al li, ke li revenu, cxar antauxsento al mi diris, ke eble venos
la ceteraj por sercxadi.

Mi ne deziris kunpreni mian sklavon al mia domo aux mia kaverno; tial
mi disjxetis iom da rizpajlo por la dormejo, kaj mi donis iom da pano
kaj aron da vinberoj sekigitaj por la mangxajxo. Li estis belviro, alta
kaj juna, kun regulaj fortaj membroj. Lia hararo estis densa kvazaux
lano, kaj nigra. Lia kapo estis granda kaj alta, kaj li havis brilajn
nigrajn okulojn. Lia hauxto estis nigrebruna, la vizagxo ronda, kaj la
nazo malgranda sed ne plata; li havis belforman busxon kun lipoj
maldikaj, per kiuj li povis fari dolcxan rideton; kaj liaj dentoj estis
blankaj kvazaux negxo.

Iam melkante mian kaprinaron en la apuda kampo, li min vidante, kuris
al mi, kaj terenkusxigxis por montri al mi sian dankon. Tiam li almetis
sian kapon altere kaj almetis mian piedon sur gxin, kiel antauxe. Li
penis sciigi al mi per cxiueblaj manieroj, ke li servos al mi la tutan
vivon; kaj mi signodonis, ke mi lin sxatas.

Mi nun devas elpensi nomon por li. Mi elektis la nomon de la sesa tago
de la semajno (Vendredo) cxar li venis al mi tiutage. Mi zorge ne lasis
lin el mia vido tiunokte, kaj tuj kiam la suno levigxis mi signodonis
al li ke li venu al mi por ke mi donu al li iom da vestajxo, cxar li
neniom portis. Poste, ni supreniris la monteton por observi la virojn,
sed cxar ni ne povis ilin vidi, estis evidente, ke ili jam forlasis la
insulon.

Mia sklavo poste min diris, ke okazis batalego kontraux la apude
logxanta gento, kaj al la partio kiu kaptas virojn, la kaptitoj
proprajxigxas. La malamikoj de mia sklavo akiris kvar virojn; li, unu el
tiuj.

Mi nun faris cxapon leporfelan por mia sklavo, kaj donis al li
kaprofelon por porti cxirkaux la talio. Li treege fierigxis eltrovante
lian vestajxon kiel la mia.

Nokte mi gardis miajn pafilojn, mian glavon, kaj la pafarkon
miaflanke; sed tio ne estis necesa, cxar mia sklavo vere estis plej
fidela al mi. Li faris cxion, kion mi ordonis al li, tutkore; kaj mi
sciis, ke li oferus sian vivon por savi la mian. Kion povas fari viro
pli ol tio? Ho, la gxojo, cxar mi lin havis cxe tiu-cxi dezerta insulo por
min kuragxigi.

Lauxeble mi instruis lin, infane li estis, por ke li faru kaj sentu
tion, kio estas prava. Mi lin trovis kapabla kaj sportema; kaj li
penegadis lerni cxion, kion mi diris al li. Nia vivo pasis trankvile,
ebenavoje; kaj se ne estus nauxzaj festenoj faritaj cxe la marbordo mi
ne dezirus forlasi la insulon.

Cxar Vendredo ne ankoraux perdis la guston por tiaj festenoj, mi pensis,
ke estos la plej bona por li, se li gustumos la viandon de bestoj;
tial unu tagon mi lin kunprenis al la arbaro sportige. Mi ekvidis
kaprinon en la ombrajxo kun siaj du idoj. Mi brake prenis Vendredon,
kaj signodonis al li, ke li ne movigxu, kaj tiam mi mortpafis unu idon;
sed la pafilbruo tremigis la malfelicxulon. Li gxistiam ne ekvidis la
idon nek sciis ke gxi nun estas malviva. Li fortiris sian veston de la
brusto por senti cxu tie estas vundo, tiam li genuis antaux mi kaj
ekprenis miajn genuojn kvazaux pregxante, ke mi ne mortigu lin.

Por montri al Vendredo, ke lia vivo estas sendangxere, mi mankondukis
lin kaj ordonis al li, ke li alportu la idon. Tre baldaux mi ekvidis
akcipitron sur arbo, kaj mi diris, rigardu la pafilon, akcipitron, kaj
la teron; tiam mi mortpafis la birdon. Sed mia sklavo tiufoje
timsignigxis pli ol antauxe, tremante de kapo al piedoj. Li sendube
pensis, ke ia mortigisto logxas en la pafilo, kaj mi certe opinias, ke
li estus genufleksanta antaux gxi tiel same kiel antaux mi; kaj
kelkatempe li ecx ne volis tusxi la pafilon, kvankam li parolis al gxi,
se li pensis, ke mi ne cxeestas. Unufoje li diris al mi, ke li gxin
petigis ke gxi lin ne mortigu.

Mi hejmportis la birdon, kaj faris buljonon el gxi. Vendredo tre miris,
kiam li vidis, ke mi mangxas salon kun gxi, kaj li tordis la vizagxon;
sed mi, miaparte, prenis iom da buljono sen salo, kaj lauxe tordis la
vizagxon. Morgauxtage, mi donis al li pecon da kaprajxo, kiun mi antauxe
pendigis per sxnuro antaux la fajro por gxin rosti. Mia maniero estis,
starigi du stangojn, unu cxiuflanke de la fajro, kun bastono trans
iliaj suproj por subteni la sxnuron. Gustumante la viandon, li sciigis
al mi lauxeble, kiel bona li gxin konsideras.

Morgauxtage mi sendis lin por elbati kaj kribri iom da greno. Mi
vidigis lin, kiel mi faras panon, kaj li baldaux faris la tutan
laboron. Mi vere amis lian fidelan varman koron, kaj li baldaux lernis
paroli al mi. Unu tagon mi diris, "Cxu viagentaj viroj venkas en
batalo?" Li respondis ridete, venkas. "Nu," mi diris, "Kial ili
permesis siajn malamikojn kapti vin?"

"Kuri unu, du, tri, kaj fari en boato tiam." (Vendredo ne ankoraux
povis paroli bone).

"Nu, kion ili faras kun la kaptitoj?"

"Tute mangxi ili."

Tio ne estas bona novajxo por mi, sed mi dauxrigis, kaj demandis, "Kien
ili prenas ilin?"

"Iri loko kie proksa."

"Cxu ili venis tien-cxi?"

"Jes, jes, veni tie-cxi aux aliloke."

"Cxu vi dufoje estis tie-cxi kun ili?"

"Jes, veni tie-cxi."

Li signifas la nordokcidentan flankon de la insulo; tial morgauxtage mi
lin kondukis al tiu-cxi loko. Li rekonis la lokon, kaj diris al mi, ke
li unufoje estis tie, kune kun dekdu viroj. Por sciigi min, li metis
vice dekdu sxtonojn, ilin por mi kalkuli.

"Cxu iafoje boatoj ne estas perditaj cxe via marbordo?" Li respondis ke
ne estas dangxero, kaj la boatoj ne estas perditaj. Li diris al mi, ke
tre malproksime al la luno -- tio estas, kie la luno jxus levigxis --
logxas gento da blankuloj kiuj similas min mem, kun barboj. Mi ne
dubis, ke ili certe venis de Hispanujo por prilabori la orminejojn. Mi
demandis: "Cxu mi povos foriri de tiu-cxi insulo, kaj kunigxi kun tiuj-cxi
viroj?"

"Jes, jes, vi iri en du boatoj."

Estas malfacile kompreni kiamaniere unu viro povas veturi en du
boatoj, sed li parolis pri boato duoble granda ol la mia.

Unu tagon, mi diris al mia sklavo, "Cxu vi scias, kiu vin kreis?"

Sed li tute ne povis kompreni la signifon de tiuj-cxi vortoj. Tial mi
diris, "Cxu vi scias, kiu kreis la maron, la teron sur kiu ni pasxas, la
montetojn kaj arbarojn?" Li respondis, ke estas Biko, kies domo
trovigxas tre malproksime, kaj Biko estas tiel maljuna, ke la maro kaj
la tero ne estas tiel grandagxa kiel li.

"Se tiu-cxi maljunulo faris cxion, kial cxio ne falas sur la genuojn
antaux li?"

Mia sklavo alprenis gravan mienon kaj diris, "Cxio diri `O' al li."

"Kien la viroj vialandaj iras, kiam ili mortas?"

"Iri Bikon."

Tiam mi levis mian manon cxielen, kaj diris, "Dio logxas tie. Li kreis
la mondon, kaj cxion en gxi. La luno kaj la steloj estas kreitajxoj de
Lia mano. Dio alsendas la venton kaj pluvon sur la teron, kaj la
riveretojn, kiuj fluadas. Li kasxas la vizagxon de la cxielo per nuboj,
Li kreskigas la herbon sur la kamparo, kaj kreskajxojn por la uzo de la
homaro. La amo de Dio estas senfina. Kiam ni pregxas, Li alproksimigxas
al ni, kaj auxdas nin."

Mi sklavo vere gxojis, kiam li auxdas min paroli pri tiaj aferoj.
Longatempe, li senmove sidis, tiam sopiris, kaj diris al mi, ke li ne
diros plu `O' al Biko, cxar Biko logxas nur spaceton de tie-cxi. Li ne
povas auxdi la homojn gxis ili supreniris la monteton al li.

"Cxu vi supreniris la monteton por paroli al li?"

"Ne, ne, Obesoj iri Bikon, ne junaj."

"Kion la Obesoj diris al li?"

"Diri `O'."

Post kiam mi konvinkis mian sklavon, ke Biko ne estas la vera Dio, li
tiele sentis pri mi, ke mi timis anstatauxigxi por Biko. Lauxeble, mi
penegis, ke li kredu pri Kristo; mi gxin klarigis, gxis fine -- dankon
al Sinjoro -- mi sukcesis, kaj li ekamis Dion tutkore.

Por placxi mian sklavon, mi iomvorte rakontis al li mian tutvivadon. Mi
diris al li, kie mi naskigxis, kaj kie mi pasigis mian infanecon. Li
gxojis pro la rakontoj pri mia naskolando; la komerco portata per gxiaj
sxipoj cxiuparte de la konita mondo. Mi donis al li trancxilon, kio
kauxzis, ke li dancis gxoje.

Unu tagon starante sur la supro monteta orientflanke de la insulo, mi
ekvidis lin, fervore rigardante kontinenten longtempe, kaj poste,
vokante al mi, saltante kaj kantante.

"Kion vi ekvidas?" mi demandis.

"Ha, gxojo!" li respondis kun gxojo fervora en la okuloj. "Ha, gxojo, tie
mia lando!"

Kial li strecxis la okulojn por rigardegi tiun-cxi landon, kvazaux li
deziregus esti tie? Mi ektremis tiel, ke mi pli malpli sentis
sendangxera kun li. Mi pensis, reveninte al sia hejmo, ke li ne plu
pripensus pri tio, kion mi lin lernigis kaj kion mi faris por li. Kaj
sciiginte sian genton pri miaj vivmanieroj, li sendube revenos, eble
kun dudekoj, kaj min mortigos poste dancante cxirkaux mi simile al ili
veninte la lastan tempon sur la insulo, dancis cxirkaux la viroj.

Sed tia timo estis vana, kvankam gxi logxis en mia animo longatempe, kaj
mi ne agis tiel bone al li kiel antauxe. De nun, tagon post tago, mi
penis eltrovi, cxu estas kauxzo por mia timo aux ne. Mi diris, "Cxu vi
deziras, ke vi estu ree en via naskolando?"

"Jes, mi esti multe gxoja tie."

"Kion vi tie farus? Cxu vi resovagxigxus?"

"Ne, ne, mi diri bonagi, mangxi pano, lakto, ne plu mangxi homo."

"Kial, ili vin mortigus?"

"Ne, ne mortigus, lerni ami."

Tiam li diris al mi, ke kelke da blankaj homoj veninte al ilia bordo,
ilin instruis pri multaj aferoj.

"Cxu vi do volas reveturi kun mi al via lando?"

Li respondis, ke li ne povas nagxi tiel malproksimen, tial mi diris al
li, ke li min helpu konstrui boaton por veturi en gxi. Je tio li
respondis, "Se vi iri, mi iri."

"Se mi iros? Ili min mangxos."

"Ne, mi kauxzi ili ami vi multe."

Tiam li diris al mi lauxeble, kiel afable ili agis al kelke da
blankuloj. Mi nun montris al li la grandan boaton por sciigi kion li
pensas pri gxi, sed li jugxis, ke gxi estas tro malgranda. Poste ni iris
por rigardi la boaton de la malnova sxipo, kiu tute ne estis en
bonstato, kusxinte tri jarojn en la sunbrilo. La malfelicxulo ne dubis,
ke gxi tauxgos. Sed kiamaniere ni povis tion eltrovi? Mi diris al li, ke
ni devos konstrui boaton tiel grandan kiel tiun, kaj ke li reiros
hejmon en gxi. Li ne parolis unu vorton, sed gravigxis kaj malgxojigxis.

"Pro kio vi cxagrenas?" mi diris

"Vi kolera je mi, kial?"

"Kion vi diras? Mi ne estas malkontenta je vi."

"Ne malkontenta? ne malkontenta je mi? Kial forsendi sklavo?"

"Cxu vi ne diris al mi, ke vi sxatus iri hejmon?"

"Jes, jes, vi kaj mi tie; vi ne iri, mi ne iri."

"Kaj kion mi povos fari tie?"

"Vi fari multe bone! Vi diri sovagxuloj esti bone, koni Dio, pregxi al
Dio, vivi bone."

Ni baldaux ekkonstruis boaton suficxe grandan por ni ambaux. Unue ni
elsercxis kelke da altaj arboj, kiuj kreskis apud la marbordo, por ke
ni povu surnagxigi mian boaton farotan. Mia sklavo planis elbruli la
lignon por gxin bonformigi, sed planante gxin elhaki, mi ordonis, ke li
laboru per miaj iloj, kaj post du monatoj konstruigxis fortika boato
sed postulis longtempe por sxovi gxin marbordon.

Vendredo estis sola administranto de gxi, kaj kvankam la boato estis
granda, li gxin movis facile, kaj diris, ke li pensas, ke gxi bone
veturos spite ventblovo. Li ne sciis, ke mi intencas konstrui maston
kaj velon. Mi dehakis junan abion por la masto, kaj tiam mi prilaboris
la velon. Mi tute ne povis fari alie krom ridi, kiam mi vidis, kiel la
sklavo staras kaj rigardegas, observante min velveturigi la boaton.
Sed tre baldaux li eksaltis, ekridis kaj manfrapis, vidante min turni
la velon jen unuflanken, jen aliaflanken.

Nun, irigi la boaton supren la rivereto, kie ni tuj elfosas sxipejon,
kaj kiam estis forfluo ni faris marsxtopilon. Alveninte la jartempo por
ekveturi, ni alportis miajn provizojn por ilin meti surboaton.

Unu tagon mi sendis Vendredon al la marbordo por havigi ian herbon
kreskantan tie. Mi baldaux auxdis, ke li vokas al mi: "Ho, malgxojo! Ho,
malbone! Ho, malbone! Ho, boatoj tie, unu, du, tri!" "Restu
kuragxanime," mi diregis por lin kuragxigi. La malfelicxulo ektremis
fortege, pensante ke la viroj, kiuj lin alportis cxi-tien, nun revenis,
por lin mortigi.

"Cxu vi povas batali?" mi demandis.

"Mi pafi, sed tie tri boatoj, unu, du, tri!"

"Ne timu! Tiuj, kiujn ni ne mortigos, certe ektremos pro la pafilbruo.
Nu, cxu vi volas min helpi, kaj fari gxuste tion, kion al vi estos
ordonita?"

"Mi morti, kiam vi diri morti."

Mi donis al li trinkon da rumo; kaj tion trinkinte li ekprenis hakilon
kaj du pafilojn, kun sxargxo da kugletajxoj. Mi ankaux ekprenis du
pafilojn, kaj sxargxis ilin per grandaj kugletajxoj, kaj pendigis la
grandan glavon miaflanke. De la supro monteta mi ekvidis tra mia
vidilo, ke cxiu boato alportas ok virojn kaj unu sklavon. Ili
surterigxis apud la rivereto, kie arbetaro kreskis gxis la maro. Ili
kunhavis tri sklavojn firme ligitajn, kaj vi, legante tion-cxi, povas
diveni pro kiu kauxzo ili alportigxis cxi-tien. Mi sentis, ke mi devas
provi, savi ilin de tia terura sorto, kaj ke, por tion efektivigi,
estos necese, ke ni mortigu kelkajn el iliaj malamikoj. Tial ni ekiris
niavoje. Mi fortege ordonis Vendredon, ke li iradu apud mi kaj ne pafu
antaux ol komandita.

Ni iradis tutan mejlon for de nia vojo, por ke ni atingu la arbetajxon,
por kasxigxi tie. Sed survoje, revenis al mi miaj konsciaj duboj, kaj mi
pensis, Cxu mi agus prove, se mi trempus miajn manojn en la sangon
homan? Kial mi estas mortigonta tiujn, kiuj ne malbonfaris al mi, kaj
kiuj min ne intencas vundi? Ne, kiuj ecx nescias, ke ili estas
malpravaj, arangxante tiajn festenojn. Cxu farajxoj iliaj ne estas signo,
ke Dio lasis ilin (kaj ankaux la genton) al iliaj propraj malkleraj
koroj? Dio ne elektis min, ke mi estu jugxanto. Li, kiu diris, "Ne
mortigu," gxin diris al mi, same kiel al la ceteraj en la mondo.

Maso da tiaj pensoj altrudis sin cxe mia animo, kvazaux min avertante,
ke mi haltu gxis plimulto estos kio postulos mian intermeton, ol tio,
kion mi nun scias. Mi haltadis en la arbetajxo por observi la virojn
festene, kaj poste sxteliris antauxen, Vendredo post mi. Tiamaniere ni
iradis gxis ni venis al la arbetajxlimo. Tiam mi diris al Vendredo,
"Suprenrampu gxispinte tiun arbon, kaj sciigu min, cxu vi povas vidi la
virojn."

Li iris pensrapide, kaj reveninte diris ke ili estas cxirkaux la fajro,
kaj la ligita viro sur la sablo estas la sekvantulo, kiun ili
mortigos. Sed kiam li diris al mi, ke la viro estas blankulo miarasa,
mia sango ekbolis miavejne. Du el la bando iris por senligi la blankan
viron, tial, nun estas por mi pafi.

Je la pafilbruo mi vidis ke la viroj eksaltas de la tero, kie ili
sidis. Estis sendube la unua pafilpafo, kiun ili iam auxdis. Ili tute
ne sciis kien rigardi. Mi nun demetis mian pafilon, kaj ekprenis etan
pafilon; Vendredo lauxfaris, kaj mi ordonis, ke li pafu. Kriegante, la
viroj kuris tien kaj reen.

Mi nun kuregis el la arbetajxo por ke ili min vidu, mia sklavo
sekvante, kompreneble. Ni lauxte ekkriegis, kaj lauxeble kuris al la
blanka viro. Jen li kusxis sur la varmega sablo. Mi tratrancxis la
brancxetajxon aux kanon, per kiu li estis ligita, sed li estis tro
malforta por starigxi aux paroli, tial mi donis al li iom da rumo. Li
sciigis al ni per lauxeblaj signoj, kiom li sxuldas al mi pro cxio, kion
mi faris.

Mi diris, "Pri tio ni poste parolos, sed nun estas necese, ke ni savu
nian vivon." Libere por iri, kien li elektus, Vendredo kuris tien kaj
reen, kaj fortimigis la virojn. Ili kuregis al siaj boatoj, kaj baldaux
trovigxis sur la maro; tiamaniere ni fine liberigxis de niaj malamikoj.

La viro trovita sursable, diris al ni, ke sia nomo estas Karlo, kaj li
venas de Hispanujo. Sed ankaux estas alia bezonanta nian zorgadon viro;
cxar la nigruloj lasis boateton sur la sablajxo, kaj en gxi mi ekvidis
malfelicxulon duonmortigitan. Li ecx ne povis suprenrigardi, tiel firme
li estis ligita kole kaj piede. Kiam mi trancxis la ligilojn li
profunde ekgxemis, cxar li pensas, ke tio signifas mortkondukon.

Kiam Vendredo alvenis, mi ordonis, ke li parolu al la maljunulo
patrolingve, kaj diru al li, ke li estas libera. Tiu-cxi bonnovajxo lin
plifortigis, kaj li sin levis sidigxe en la boato. Sed kiam Vendredo
ekauxdis lin paroli kaj rigardis lian vizagxon, venis larmoj en miajn
okulojn, cxar mi vidis, ke li kisas kaj cxirkauxprenas la malfelicxan
maljunulon, kaj gxoje saltas cxirkaux li; tiam levinte la manojn,
frapante sian vizagxon kaj la kapon, li ploras kaj poste, denove ridas,
kantas, saltas. Longatempe, li ne povis paroli al mi, por sciigi min
pri la signifo tuta. Sed fine li diris al mi, ke li estas la filo de
tiu-cxi malfelicxa maljunulo, kies nomo estas Jafo.

Estus malfacila tasko por mi paroli pri cxiuj strangaj signoj, kiujn
Vendredo faris por montri sian gxojon. Kvin-aux-sesfoje li eniris kaj
eliris la boaton; sidigis sin apud maljuna Jafo, kaj surtenis lian
kapon siabruste por gxin varmigi; tiam li ekfrotadis liajn brakojn kaj
piedojn, kiuj nun estas malvarmaj kaj rigidaj pro la ligiloj. Mi
ordonis Vendredon, ke li donu al li iom da rumo kaj pano; sed li
respondis, "Nenio havi! Mi malbona hundo, mangxi cxio, mem!" Tuj li
kuris domon, ne atentante miajn vokadojn sed kuris cervrapide.

Hore, li revenis kun krucxo enmane. La bonulo iris tutspace por ke Jafo
havu fresxan trinkon el mia puto; kaj li alportis du kukojn; unu, mi
ordonis, ke li donu al Karlo, kiu kusxis en la arbombrajxo, rigida kaj
tro malforta por paroli ecx unu vorton.

Mi ordonis, ke mia sklavo rume frotadu liajn piedojn, tion farante, mi
ekvidis ke Vendredo de tempo al tempo turnis la kapon por ke li
rigardu la maljunulon. Surdorse ni hejmportis Karlon kaj Jafon de la
boato, cxar ili tute ne povis piediri. La pordo miadoma trovigxis supre
kaj cxar la malfelicxaj malsanuloj ne povis surrampi la sxtupetaron, ni
faris por ili tendon el malnovaj veloj.



Parto V

Mi nun estis regxo super tri viroj, kiel ankaux mastro de la insulo, ja!
mi fiere povis diri, "Ili sxuldas al sia regxo sian vivon, kaj gxin
oferus por mi, se mi ilin ordonus tion fari." Sed mi ne antauxvidis, ke
mia regado tiel baldaux finigxos. Nun ni devas doni iom da nutrajxo al
Karlo kaj Jafo, tial ni bucxis kaj rostis kapridon, kaj cxirkaux gxi ni
kvar poste sidigxis, kaj mi lauxeble felicxigis ilin.

Post kelke da tagoj Karlo tute fortigxis, kaj mi ordonis lin, ke li
fosu iom da tero por semejo, cxar estis certe, ke por nutrigi du busxojn
plu, ni nun bezonos plimulte da greno. Tial ni dissemis en la semejon
la tutan provizon da greno, kiun ni havas, kaj kelkatempe ni kvar
havas da laborado tiom, kiom ni povas fari. Kreskigxinte la greno
maturigxis, kaj ni eltrovis, ke ni havas suficxon.

Mi projektis, ke Karlo kaj Jafo reveturu al la kontinento por allogi
kelkajn el la blankaj homoj, jxetitaj sur tiean bordon, por ke ili
logxigxu kaj vivu inter ni; tial ili pretigis la boaton, kaj kunprenis
du pafilojn, kaj nutrajxon gxisdektage. Mi ordonis, ke ili revenu post
semajno, kaj alproksimigxante, elpendigu signon por ke ni sciigxu, kiuj
alvenas.

Unu tagon Vendredo gxojege alkuris al mi kaj diris, "Ili veni returne!
Ili veni returne!" Mejlon de la bordo vidigxis velboato veturanta
alteren, sed mi sciis, ke tiu gxi ne povas esti, cxar la boato estas
aliflanke de la insulo. Mi ankaux vidis tra mia vidilo sxipon
malproksimen enmare. Trovigxis dekdu viroj boate; tri cxenligitaj, kaj
kvar havas pafarmilojn.

Baldaux mi vidis, ke unu el la viroj levis sian glavon antaux la
cxenligitaj viroj, kaj mi sentis ke cxio ne estas gxusta. Poste mi vidis
ke tri viroj antauxe ligitaj estas senligitaj; kaj surterigxinte, ili
kusxigxis en la ombron arban. Baldaux mi estis cxe ilia flanko, cxar ilia
malgxoja kaj cxagrenigxa vidigxo min memorigis pri la unuaj horoj, kiujn
mi travivis cxe tie-cxi kie cxio envolvigxis en malgajo.

Mi aliris al tiuj-cxi viroj kaj diris:

"Kiuj vi estas, sinjoroj?"

Ili ektimis pro mia vocxo kaj stranga vestajxo, kaj ekmovis kvazaux ili
volus forkuri de mi. Mi diris, "Ne timi min, cxar eble amiko estas
apude, kvankam vi ne tion pensas." "Tiuokaze li certe estas sendita el
la cxielo," diris unu el ili gravmiene, kaj samtempe demetas la cxapon
antaux mi. "Cxia helpo venas de cxielo, sinjoro," mi diris. "Sed kion mi
povas fari, por vin helpi? Vi vidigxas kvazaux vi havas sxargxon da
plenkauxzo enbruste. Mi vidis, antauxe, ke unu el la viroj levis sian
glavon, kvazaux li intencas mortigi vin."

La larmoj fluis malsupren la vizagxo de la malfelicxulo dum li diras,
"Cxu tiu-cxi estas dio aux homo?" "Ne dubu pri tio, sinjoro," mi
respondis, "Cxar Dio ne venus en lauxa vestajxo. Ne, ne timu -- nek
troaltigu viajn esperojn; cxar vi vidas nur homon; tamen, unu kiu
lauxeble faros cxion, por helpi vin. Via parolado montras, ke ni estas
samlandanoj. Sciigu al mi tion, kio okazis al vi."

"Nia afero, sinjoro, estas trolonga por gxin diri al vi, dum tiuj, kiuj
volis mortigi nin, restas tiel proksime. Mia nomo estas Pauxlo.
Iomvorte, sinjoro, mia sxipanaro eljxetis min el mia sxipo, kiun vi tie
vidas, kaj min lasis tie-cxi por morti. Mi povis apenaux farigi ilin, ke
ili englavingu siajn glavojn jam eltiritajn por min mortigi. Ili
elmetis min kun la du jenaj viroj, mia amiko, kaj la sxipoficiro."

"Kien ili iris?" mi demandis.

"Tien, en la arbajxeton apudan. Mi timas, ke ili min ekvidis kaj auxdis;
tiuokaze mortigos nin."

"Cxu ili havas pafarmilojn?"

"Ili havas kvar pafilojn; unu, en la boato nun."

"Nu, lasu al mi cxion fari!"

"Estas du viroj pli malbonaj ol la ceteraj" li diris. "Krom tiujn, la
aliaj reveturigis la sxipon."

Mi jugxis, ke estus plej bone, se mi regparolus al Pauxlo, kaj mi diris,
"Se mi savos vian vivon regigxos du aferoj, kiujn vi devas plenumi."

Sed li legis miajn pensojn, kaj rediris, "Savinte mian vivon, faru
lauxvole pri mi kaj mia sxipo, kaj veturigu gxin, kien vi placxos."

Mi konkludis, ke la du boatgardoj estis surtere, tial tuj ordonis
Vendredon, ke li alportu la remilojn, la velojn, kaj la pafilojn. Nun
la sxipo estis kvazaux en miajn manojn. Kiam la viroj revenis al la
boato, ili koleregigxis, cxar la boato nun nek havas velon nek remilojn,
kaj ili ne sciis kiamaniere atingi la sxipon.

Mi auxdis ilin interparoli, ke tiu-cxi estas stranga insulo, ke koboldoj
venis al la boato kaj forprenis la velojn kaj remilojn. Mi povis vidi,
ke kolerege ili kuris tien-reen; jen sidigxis boate, jen reiris
surteron.

Kiam ili aproksimigxis, Pauxlo kaj Vendredo deziris ke mi tuj ataku
ilin. Sed mi deziris indulgi ilin, kaj mortigi malmultajn lauxeble. Mi
ordonis ke du viroj, lauxteren rampu manepiede, por ke oni ilin ne
vidu; kaj, alproksimigxinte ilin, ne pafu gxis mi gxin ordonos.

Baldaux tri el la sxipanaro alproksimigxis. Gxistiam mi nur auxdis iliajn
vocxojn; sed, alproksimigxinte, ke mi ilin povis vidi, Pauxlo kaj
Vendredo levigxis kaj pafis. Du viroj falis mortpafitaj, la du plej
malbonaj el la sxipanaro, kaj la tria forkuris. Je la pafilbruo, mi
alkuris, sed estis tiel malluma, ke la viroj ne povis eltrovi, cxu ni
estas tri aux tri dudekoj.

Okazis, kiel mi deziris, cxar mi auxdis ke la viroj demandis: "Al kiuj
ni devas kapitulaci, kaj kie ili estas?" Vendredo respondis, ke Pauxlo
estas kun la regxo de la insulo, kiu havis viraregon. Pri tio, unu el
la sxipanaro diris, "Se Pauxlo indulgos niajn vivojn, ni kapitulacos."
"Tiuokaze" Vendredo dauxrigis, "vi sciigxos la regxan volon." Tuj Pauxlo
parolis al ili: "Vi konas mian vocxon; se vi demetos viajn armilojn, la
regxo indulgos viajn vivojn."

Ili nun jxetis sin sur la genuojn por indulgigi la vivon. Mi zorgis, ke
ili ne vidu min, kaj promesis al ili, ke ili vivos, sed ke mi elektos
kvar el ili por veturigi la sxipon, kaj ke la ceteraj estos firme
ligitaj por certigi la fidelecon de la kvaro. Tiel mi montris al ili,
kia severega regxo mi estas.

Kompreneble, mi baldaux liberigis ilin, kaj instruis ilin por anstatauxi
min sur la insulo. Mi diris al ili pri cxiuj miaj vivmanieroj, instruis
ilin kiel zorgi pri la kaproj, prilabori la farmon, kaj fari panon. Mi
donis al ili domon, pafarmilojn, laborilojn, la du katojn; fakte, cxion
escepte Polo kaj mia oro.

Kiam mi sidis sur la supro monteta, Pauxlo alproksimigxas. Li etendis la
manon por elmontri la sxipon, kaj kun kortusxeco cxirkauxprenis min, kaj
diris: "Mia kara amiko, jen via sxipo! gxi tute estas la via, kaj cxio
kio estas en gxi."

Mi okulrigardis la sxipon, kiu restis duonmejlon de la terbordo cxe la
enfluejo rivereta, kaj apud la loko, kie mi surterigis mian floson.
Ja, tie gxi kusxas, la sxipo, kiu estas liberigonta min kaj alportos
min, kien mi elektos aliri. Gxi havas la velojn lauxvente, kaj la flagoj
balancis siajn gajajn strekojn en la venteto. Tia vidajxo gxojvenkis
min, kaj mi svenfalis. Tiam Pauxlo elprenis boteleton, kaj donis al mi
trinkon, sed longtempe mi ne povis paroli.

Tiam Vendredo kaj Pauxlo sursxipigxis, kaj Pauxlo rekomandis la sxipanaron.
Ni ne ekveturis tiunokte; sed morgauxtagmeze mi forlasis la insulon --
tian dezertan insulon, kie mi pasigis tian grandparton de mia vivo --
netute trioble dek longajn jarojn.

Reveninte al mia kara naskigxlando, cxio sxajnis al mi stranga kaj nova.
Mi iris al mia antauxa hejmo en Jorko, sed tie ne trovigxis iuj el miaj
parencoj, kaj malgxoje mi eltrovis sur iliaj tombsxtonaj la malgxojan
sciigon pri ilia sorto.

Pensante kompreneble, ke mi jam mortigxis, ili testamentis al mi nek
siajn ricxajxon nek bienon, tial mi tre bezonis ian enspezon, cxar mi
kunprenis nur malmulte da mono kun mi de la insulo. Jen malricxeco, mi
havis la bonsxancon renkonti mian bonamikon, kiu iam enprenis min en
sian sxipon. Li nun trograndagxis por labori, kaj lia filo nun estris la
sxipon. Li unue ne rekonis min, sed baldaux rememorigxis pri mi post kiam
mi diris al li, kiu mi estas. Mi eltrovis de li, ke la bieno, kiun mi
acxetis survoje insulon, nun estas multevalora.

Cxar gxi estis malproksime, mi ne sxatis iri tien kaj logxi tie, tial mi
decidis gxin vendi, kaj post kelke da monatoj mi ricevis por gxi tiel
multe da mono, ke mi subite farigxis ricxulo.

Semajnoj, monatoj, kaj jaroj pasigxis. Mi havas bienon, edzinon kaj du
filojn, kaj mi neniel estas juna; sed mi ne povis forigi fortan
deziron, logxante en miaj pensoj tage kaj en miaj songxoj nokte; ke mi
ankoraux unufoje vizitu mian karan insulon.

Mi nun ne plu devas laboradi por nutrajxo aux por vivtenado; cxio, kion
mi devas fari, jene: instrui miajn filojn kiel sagxigxi kaj bonigxi, kaj
mem vivi komforte kaj observi kiel mia ricxajxo pligrandigxas tagon post
tago. Tamen, la dezirego reiri al miaj terdometoj envolvis min lauxnube
kaj mi ne povis gxin forpeli de mi; tiel vere estas: "Kiu ajn en osto
ennaskigxis, ne el karno elirigxis."

Fine mortigxis mia edzino, kio estis frapego, kaj mia hejmo nun estas
tiel malgaja, ke mi decidis ree ekiri surmaron; kaj, kun Vendredo
vojagxi al tiu dezerta insulo, kie logxas miajn esperojn tutajn.

Mi kunprenis provizon, ilojn, vestajxojn, kaj similajxojn lauxspace,
ankaux lertmetiistojn por logxi sur la insulo. Ekveturante, ni havis
favoran venton, sed ununokte, la sxipoficiro min sciis, ke li observis
fulmon kaj auxdis pafegon. Je tio, cxiuj kuris al la ferdeko, de kie ni
vidas grandan lumon, kaj, cxar ne estas tero en tiu direkto, ni sciis
ke sxipo certe brulas surmare iomproksime, cxar ni auxdis pafbruon.

La vento ankoraux estis favora, tial ni veturis al la proksimeco, kie
la lumo vidigxis, kaj post duonhoro, klarigxis al ni, ke marmeze brulas
sxipo granda. Mi ordonis ke oni pafu kvin pafojn, kaj poste ni atendis
la ektagigxon. Sed noktmeze la sxipo eksplodis, la flamoj forsxutis, kaj
la sxiprestajxo subakvigxis. Ni elpendigis lanternojn kaj dauxrigis la
pafadon tutanokte por sciigi ke iu helpos ilin.

Je la oka horo morgauxtagmeze, ni eltrovis per vidilo ke du el la
sxipboatoj, plenaj de viroj, restas enmare. Nun vidis nin la viroj
enboataj, kaj penis lauxeble, ke ni vidu ilin, kaj duonhore, ni atingis
ilin.

Nepriskribebla, la sceno, kiu okazis, kiam la malfelicxaj Francoj (tiaj
do ili estis) atingis sxipbordon. Pri malgxojoj kaj timoj, cxio tuj
priskribigxis -- sopiroj, ekgxemoj kaj larmoj farigxas la tutajxo ilia, sed
tia gxojkauxzo vere estis tromulte por homoj malfortaj.

Kelkaj gxojkriegis kvazaux ili krevu la cxielon, aliaj ploregis kaj
tordis la manojn kvazaux en la profundegajxo de malgxojo, kelkaj
dancadis, ridadis, kantadis, sed ne malmultaj estis mutaj, malsanaj,
malfortaj, svenantaj, aux duonfrenezaj, kaj vidigxis du aux tri, kiu
dankis Dion.

Inter la stranga grupo trovigxis juna Franca pretro, kiu penis lauxeble
kvietigi ilin, kaj mi observis ke li alproksimigxas al kelkaj el la
sxipanaro, kaj diris al ili: "Kial vi kriegas, kaj elsxiras la harojn,
kaj tordas la manojn, miaj kunuloj? Via gxojo estu kora kaj plena,
esprimu gxin liberege, kaj cxesigu tiujn-cxi falsgestojn; levu la manojn
lauxdante; lauxtigxu via vocxo ne kriegante sed dankhimnante al Dio, kiu
vin helpis el tia granda dangxero, cxar tion fari aldonos pacon al via
gxojo."

Morgauxan tagon cxio trovigxis normala, tial mi dividis kun ili mian
provizon, kaj ilin surbordigis sur renkonitan sxipon, survoje al
Francujo, cxiujn, krom kvin, kun la pretro, deziris kunigi sin kun mi.

Sed ni nelongtempe veturis, kiam ni renkontis sxipon ventegpelitan
enmaron, la mastoj perditaj, kaj ol cxio pli malbone, gxia sxipanaro ne
havis uncon da viando nek pano dum dek tagoj. Mi donis al cxiu iom da
nutrajxo, kiun ili mangxis kvazaux lupoj, sed timante ke trosato kauxzus
la morton, mi haltigis ilin.

Trovigxis en la sxipo junulo kaj junulino, pri kiuj la sxipoficiro jugxis,
ke ili jam mortigxis, kaj li ne havis la korforton por iri al ili. Mi
eltrovis, ke ili malfortigxis pro malsato, kaj estas kvazaux en la
makzeloj de la morto; sed post iom da tempo ili ambaux resanigxis, kaj,
cxar ili ne deziris reiri al ilia sxipo, mi kunprenis ilin. Tial mi jam
havis sursxipe ok pli ol tiam, kiam mi ekveturis.

Post tri monatoj de mia hejmforlaso, mi ekvidis mian insulon, kaj bone
alterigis la sxipon flanke de la rivereto, apud mia antauxa domo.

Irante al Vendredo, mi demandas, cxu li scias, kie ni nun trovigxas. Li
cxirkauxrigardegis, kaj baldaux, kunefrapante la manojn, diris: "Ha, jes!
Ha, tie! Ha, jes, ha, tie!" Baldaux li ekdancis tiagxojege, ke mi lin
apenaux povis deteni sur la ferdeko. "Nu, kion vi pensas, Vendredo," mi
diris, "cxu ni tie-cxi trovos ilin, kiujn ni lasis?"

Tutmute li staris tempeton, sed kiam mi parolis pri maljuna Jafo (kies
filo Vendredo estas) la larmoj fluis malsupren lian vizagxon, kaj lia
koro malgxojigxis.

"Ne, ne," li diris, "Ne plu, ne, ne plu."

"Kial vi tion scias?" mi demandis, sed li skuis la kapon, dirante,
"Ho, ne, ho, ne, li morti longe, li grandagxa viro."

Jxus tiam liaj akraj okuloj ekvidis kelke da homoj cxe la supro monteta,
kaj li diris, "Mi vidi virojn, tie, tie, tie!"

Mi ne povis vidi signon pri ili, sed ordonis pafi tri pafojn por
anonci, ke ni estas amikoj, kaj ni baldaux ekvidis fumon suprenirantan
cxe la flanko rivereta. Tiam mi ordigis la boaton, levis pacflagon, kaj
surterigxis kun Vendredo, la franca pretro kaj kelkaj el la sxipanaro.
Ni cxiuj havis armilojn, cxar ni ne sciis cxu trovigxus malamikoj sur la
insulo, sed poste eltrovis, ke singardemo ne estas necesa. La unua
viro, kiun mi ekvidis cxe la rivereto, estis mia malnova amiko, Karlo
de Hispanujo, kiun antauxe, mi prenis el la manoj de la rugxaj homoj.

Mi komandis al cxiuj boate, ke ili ne surterigxu, sed Vendredon mi ne
povis deteni, cxar li ekvidis maljunan Jafon. Ni staris rigardante lin,
kiel li kvazaux flugas al la maljunulo lauxsage, kaj cxirkauxprenas lin,
karesis kaj sidigas lin en la ombron; poste, li forstaras spaceton por
rigardi lin tutanime en okuloj, simile al oni rigardas artverkon.
Tiam, mano en mano li kondukas lin tien kaj reen laux la marbordo,
iafoje venante al la boato por alporti al li kukon aux trinketon da
rumo; poste, li residigis lin sur la teron, dancadis cxirkaux li, dume
dirante al li strangajn rakontojn pri cxio, kion li vidis de kiam li
kaj maljuna Jafo laste kunestis.

Karlo kaj liaj amikoj portis pacflagon laux la mia, kaj unue, Karlo ne
eltrovis kiu mi estas; sed, kiam mi parolis kun li lialingve, li
suprenjxetegis la brakojn, kaj diris, ke li hontas ne rekonante la
vizagxon de la viro, kiu foje venis por savi lin. Li kore premis mian
manon, kaj poste kondukis mi al mia antauxa domo, kiun li nun
transdonis al mi.

Mi ne eltrovus la lokon pli malfacile se mi neniam logxus tie: la arboj
estis tiel multaj kaj densaj, ke neniu povis atingi la domon alie ol
laux tiaj kasxitaj vojetoj, kiujn povis eltrovi nur tiuj, kiuj ilin
faris. "Kial vi konstruis tian fortikan palisaron cxirkaux vi?" mi
demandis; sed Karlo respondis, ke mi mem konsideros ke estas necese
tion fari, certe post kiam mi auxdas pri cxio kio okazis.

Tiam li venigis la antauxajn sxipanojn de la sxipo de Pauxlo, sed mi ne
povis diveni, kiuj ili estas, gxis Karlo diris, "Jen, sinjoro, estas
kelkaj el la viroj, kiuj sxuldas al vi al vivon."

Tiam, ili vice venis al mi, ne kvazaux antauxe, malgxentila sxipanaro, sed
simile al altranguloj, kiuj estas kisontaj la manon de sia regxo.

La unua afero por mi estis auxdi pri cxio kio okazis sur la insulo de
kiam mi gxin lasis.

Tauxgas, ke mi jen pauxzu mian rakonton por diri ke kiam mi estis
lastfoje sur la insulo, mi elsendis Karlon kaj Jafon al la kontinento
por allogi kelkajn el la amikoj de Karlo, kiuj jxetigxis tien sur la
marbordon survoje de Hispanujo. Kompreneble mi tiam neatentis, ke sxipo
trovigxas tiel proksime por alporti min al mia naskigxlando. Tial,
reveninte al la insulo, Karlo kaj Jafo trovis, ke mi jam foriris, kaj
anstataux ol mi, jen trovigxis kvin fremduloj.

Tiuj-cxi kvin viroj estis parto da sxipanoj, kiuj eljxetis Pauxlo el lia
sxipo. Du el ili, kies nomoj estas Samo kaj Jo, ne estis tiaj
malbonuloj kiel siaj kunuloj, kiuj estis bando da friponegoj, kies
cxefo estis nomita Vilhelmo. Forirante de la insulo en la sxipo de
Pauxlo, mi kunprenis Samon kaj Jon sursxipe, sed jxus kiam mi estis
ekveturonta, ili eniris unu el la boatoj de la sxipo, kaj reveturis al
la insulo por kunigxi kun siaj tri amikoj.

Mi nun estas rakontonta, precize laux mi gxin auxdis de Karlo, cxion, kio
okazis sur la insulo de kiam mi gxin forlasis. Vidante, ke siaj du
kunuloj revenis por kunigxi kun ili, Vilhelmo kaj liaj anoj bojkotis
ilin, nek permesis al ili logxi kun ili nek partopreni en la nutrajxo.
Tial Samo kaj Jo devis vivi lauxeble por si mem per severa laborado,
kaj ili domigxis flanke de la insulo, kie ili konstruis kabanon kaj
budon, kaj elfaris farmon.

Por ke mi estu justa al Vilhelmo mi cxi-tie devas diri, ke, kvankam li
estis malbonulo, li faris du bonfarajxojn, kiam Karlo kaj liaj amikoj
revenis al la insulo: li donis al ili nutrajxon por mangxi, kaj li metis
en la manojn de Karlo mian letereton, kiel ankaux longan rulpaperon,
sur kiun mi jam elskribis, kiamaniere ili povos baki panon, zorgi pri
la kaproj, dissemi la grenon, sekigi la vinberojn, kaj fari potojn kaj
argilvazojn, laux mi faris.

Dum iom da tempo Karlo kaj lia anaro prosperis en mia antauxa hejmo:
ili havis la uzon de ambaux domo kaj kaverno, kaj en-el-iris lauxvole.

Karlo kaj Jafo faris la laboron, sed pri Vilhelmo kaj liaj anoj, ili
nenion faris esceptinte mortpafi birdojn cxe la marbordo. Nokte
reveninte hejmon, ili sendankeme mangxis de cxia bonmangxajxo en la domo,
plie agis laux la hundo en la stalo de la bovo: ne dezirante mangxi, ili
ne permesis la ceterajn mangxi. Ne decus paroli pri tiaj aferetoj, sed
pro ili fine okazis disputego kun la ceteraj, kaj ilia malamo tiom
kreskis, ke karno kaj sango ne pli longe povis tion elporti.

Reveninte de la kontinento, Karlo -- kiun mi nun nomos "cxefo" cxar li
cxefis la ceterajn -- volas permesi, ke la kvin viroj el la sxipanaro de
Pauxlo logxu en la domo, kiel bonamikoj; sed, la tri friponoj ne volis
auxdi pri tio; tial la cxefo donis al Samo kaj Jo grenon por dissemi,
kaj iom da pizoj, kiun mi antauxe lasis sur la insulo; ili baldaux
lernis fosi, kaj planti, kaj fari plektbarilojn cxirkaux la kampo, laux
tiu, kiun mi priskribis por ili; kaj, vivi virte.

Tion observante, la tri malbonuloj estis jxaluzaj; ektedis kaj ekenuis
ilin; dirante, ke la insulo al si mem apartenas; kaj neniu, ne pagante
luprezon, havas rajton starigi konstruajxojn sur gxi. Samo kaj Jo unue
pensis, ke tio estas sxerco; kaj diris, "Venu, sidigxu, kaj rigardu,
kiajn belajn domojn ni konstruis; kaj diru al ni, kiom da luspezoj vi
deziras, ke ni pagu, kaj en kia monspeco vi preferas gxin ricevi."

Sed Vilhelmo baldaux klare montris, ke ili ne sxercas; cxar, li
ekbruligis torcxon, kaj gxin almetis al la domtegmento, kaj gxin
bruligus, se Jo ne tuj surmetus sian piedon sur la torcxon kaj estingus
gxin. Tio, tiom furiozigis Vilhelmon, ke li lin atakis per stango, kiun
li tenas en la mano, kaj nun okazis kruelega batalado, kiu finigxis
tiamaniere, ke la tri friponoj forkuregis. Sed tempete, ili revenis
kaj piedpremis la grenon, kaj mortpafis la kapridojn.

Fine la malamo de Vilhelmo kaj liaj anoj tiom pligrandigxis, ke
ununokte, ili ekiris kun pafarmiloj por mortigi Samon kaj Jon
dumdorme. Sed veninte al iliaj kabanoj, ili neniun trovis; kaj
Vilhelmo diris, "Ha! jen la nesto, sed la `birdoj' forflugis!" Tiam
ili disrompis cxion kion ajn ili povis ruinigi, ne lasante bastonon,
nek signon por montri kie la kabanoj antauxe staris; kaj ili elradikis
cxiujn arbetojn, kaj disjxetis ilin renverse.

Auxdante pri la friponajxojn, la sango de Karlo kaj liaj anoj ekbolis;
sed cxio, kion Vilhelmo diris, estas, "Al vi sinjoroj `Acxuloj' de
Hispanujo, ni faros tiel same, se vi ne sxangxos viajn manierojn." Tiam
Karlo deprenis iliajn pafilojn kaj trancxilojn, kaj ordonis, ke ili
estu cxenligataj. Sentante tian pikan vengxon, la tri friponoj baldaux
malvarmetigxis, kaj deziregis pacigxon, kaj rericevi siajn armilojn, kaj
liberigxi. La cxefo diris al ili ke li iutempe liberigos ilin; sed ke li
ilin ne domigos, kaj ke li ne redonos la pafilojn antaux ol tri aux kvar
monatoj.

Fine, ili petegis ke Karlo kaj liaj anoj ilin reenmetu, kaj donu al
ili panon por mangxi, cxar ili ne havis alie ol ovaj nutrajxon gxisnune.
Sed la cxefo diris, ke li neniom cedos gxis poste ili jxuros rekonstrui
la kabanojn detruitajn. Tiam ili aljxuris.

Unu tagon Vilhelmo kaj liaj du kamaradoj kaprice iris al la kontinento
por kapti kelke da rugxaj homoj, kaj hejmporti ilin por sklavoj, por ke
ili faru la tedlaboron.

Gxoje Karlo deziregus forestigu tiajn virojn, pri kiuj li neniam povis
konfidi, sed bonafide diris al ili, kiel malsagxa li konsideras la
projekton. Tamen, ili estis decidaj, kaj li donis al ili el la provizo
cxion, kion ili bezonos, kaj boategon por la veturo; kaj ilin
adiauxante, neniu pensis, ke ili revenos al la insulo. Sed jen! post
tri semajnoj ili ja revenis. Ili diris, ke ili trovis teron post du
tagoj, kaj la rugxaj homoj donis al ili radikojn kaj fisxojn por mangxi.
Ili kunportis ok gesklavojn, tri virojn kaj kvin knabinojn, doninte
antauxe al la bonmastro hakilon, fosilon, sxrauxbon, kaj malnovan
sxlosilon.

Koncerne tiuj-cxi junaj sklavinoj Karlo kaj la ceteraj viroj ne deziris
edzigxi kun ili, tial la kvin viroj el la sxipanaro de Pauxlo lotis, kaj
cxiu ricevis unu kiel edzinon, sed la sklavoj faris la laboradon,
kvankam ne estis multe da laboro por ili. Tamen, unu el ili forkuris
al la arbetajxo, kaj ni ne povis lin trovi; kaj cxar kelkaj el la
sovagxaj gentoj alvenis sur la insulo por festeni kaj dancadi, Karlo
iom timis, ke li reiris kun ili, kaj reveninte hejmon sendangxere, li
certe diros sian genton pri la logxejoj de la blankuloj.

Unu nokton Karlo sentis tre malkvieta enanime, kaj tute ne povis
dormi. Li kusxigxis sed ne trankviligxante li levigxis kaj rigardis
eksteren. Li ne povis vidi ion, cxar la nokto estis tro malluma, kaj li
rekusxigxis. Sed ne estas ripozo. Ne sciante la kauxzon de tia senripozo,
li vokis unu el siaj kunuloj, parolante al li pri liaj timoj "Kion vi
diras!" respondis li "eble sovagxa gento surterigxis, kaj ilia
boatbruado vin maldormigis."

Tiam ili rapidis al la supro monteta, kien mi ofte iris; de tie ili
vidis tra vidilo boataron da pli ol dudeko da boatoj, plenaj je viroj
havante pafarkojn, sagojn, bastonegojn, glavojn lignajn, kaj similajn
batalilojn; kaj certigxis, ke la alvenantoj estas bando da sovagxuloj;
venante por rabegi la blankulojn.

Iliaj boatoj ankoraux estis malproksime enmare, tial Karlo kaj anoj
havas kelke da horoj por pripensi tion, kion faru. Lia nombro estante
tiom malmulta, Karlo konsideris sagxe kasxi kaj gardi.

Unue, ili sendangxerigxis la edzinojn kaj provizojn en la arbaro
densparte. Tiam, tuj kiam ili vidis, ke la rugxuloj surterigxis kaj
aldirektis la iradon, ili enpelis la kaprojn en la arbaron por vagadi
lauxvole, por ke la rugxaj homoj opiniu ilin sovagxaj.

Tuj Karlo kaj anoj grupigxis, memstare kaj brave. Du virinojn oni ne
povus deteni, kiuj ekiris por batali pafarke. Karlo, cxefo de la insulo
cxefis, sed li nomis Vilhelmon, komandanton de unu grupo, cxar li nun
montris tiom da fideleco, sagxeco kaj akra sento, ke cxiuj jugxas bone
pri la lerteco kaj fervoro.

Ne havante armilojn por cxiuj, la cxefo donis al la sklavoj, longan
stangon najlpintan, kaj hakilon iliaflanke. Ili postenis en la
arbetajxo apud la loko sur kiu antauxe staris la kabanoj bruligitaj, kaj
tie ili atendis la rugxajn homojn.

La kontrauxuloj nun alpasxis kun maltimaj kaj kruelegaj mienoj; ne orde
sed amase diskure, al la loko kie Karlo atendas ilin. Kiam la unua
bando tiom alproksimigxis, ke ili estas en pafspaco, Karlo ordonis, ke
siaj anoj pafu unuigite sur ilin; por ke tiuj, unue aperante falu
mortigitaj, kaj ke teruro kaj timego ekkaptu la ceterajn.

Tiam la cxefo kaj grupo eliris el la arbarlimo, kie ili gxis tiam
atendis, kaj tiam triflanke atakis la malamikojn pafilkape, glave,
bastone, tiel brave, ke la rugxuloj lauxte ekkriegis kaj forkuris
lauxeble. Cxar la cxefo ne volis postsekvi ilin, ili sendangxere revenis
marbordon, kie kusxas iliaj boatoj.

Sed ne finigxis ilia malvenkego; cxar, tiutage blovis granda ventego,
tial la boatoj ne povis ekveturi; kaj, tiunokte ia alfluo sxovis la
plej multon da la boatoj tiel alte surteron, ke ili apenaux povis
surmarigxi, kaj la ondoj disrompis kelke da ili.

Tagigxon, vidante, kiel trovigxis la aferoj, ia cxefo diris: "Se ni
permesos tiujn virojn, ke ili eniras en siajn boatojn kaj reiras, ili
sciigos al ia ceteraj el la gentoj surkontinentaj, ke ni estas tie-cxi,
kaj militoj neniam finigxos tiel longe kiel ni vivos; sed, se ni ilin
detenos tie-cxi, kaj agos bone al ili, ili ne malutilos nin." Tial, por
certigi, ke ili ne lasu la insulon, la cxefo ordonis ke iom da ligno de
seka arbo alportigxu, kaj bruligu la boatojn.

Tion vidante, la rugxuloj kuris cxirkaux ia tuta insulo kun lauxtaj
kriegoj freneze, tiel ke Karlo unue ne scias kion fari pri ili; cxar,
ili piedpremis la grenon, kaj elsxiras la vinberujojn gxuste kiam la
vinberoj maturigxis, kaj faris multe da difektajxo.

Fine la cxefo sendis la maljunan Jafon por diri al la rugxaj homoj
sialingve; ke, bone estos al ili; ke, indulgos lian vivon; ke, donos
parton da la insulo al ili por logxejo, se ili restos lauxlime, kaj
grenon kaj rizon por planti, kaj panon por mangxi gxis la rikolto.

La malfelicxuloj treege gxojis, cxar ili ricevas tiajn bonajn pacigojn,
kaj ili baldaux lernis fari cxiuspecojn da objektoj el kano kaj ligno,
kiel segxoj, skabeloj kaj litoj; kaj ili cxion faris lerte, post kiam
instruigxis. De tiam gxis mi revenis al la insulo ne vidis miaj amikoj
sovagxulon.

Kiam mi auxdis tiun rakonton de Karlo, mia koro frapas rapide pro la
grandaj dangxeroj, kiujn ili travivis; sed mi gxojis cxar nun logxas pace
tiuj gentoj de la Granda Raso en tia spaceto sur mia insulo, kiu unue
ne enhavis iun krom mi.

Mi miris pro la sxangxo sur la insulo; la arboj kreskigxinte, dometoj
konstruigxinte, kaj la granda parto de la tero kulturigxinte. La dometo
de Vilhelmo ja estis artverko; gxi havas fortikajn fostojn cxe la
kvaranguloj; la muroj kaj la tegmento estis faritaj el kanoj arte
plektitaj; gxi havas tegmenton rizpajlan, kaj grandegan folion supre
por gxin sxirmi kontraux la sunbrilo.

Mi nun diris al Karlo, ke mi ne venis por forpreni lian viraron, sed
por alkonduki homojn, kaj por alporti cxion tian, kion ili bezonos, por
ke ili povu gardi siajn domojn kaj kuragxigi iliajn korojn.

La morgauxan tagon mi faris festenegon, kaj la kuiristo de la sxipo
venis surteron por gxin pretigi. Ni alportis kelkajn postkvaronojn da
salbovajxo kaj porkajxo, pelvon da puncxo kaj iom da biero kaj francaj
vinoj; Karlo donis al la kuiristo kvin kapridojn por rosti; tri,
elsendonte al la sxipanaro por ke ili siaparte povu festeni fresxviande
de la terbordo.

Mi donis al la viroj tutan vestaron, ambaux por varmaj kaj malvarmetaj
tagoj; robojn kaj sxalojn por la edzinoj; ne estas neceso por mi diri,
kiom ili gxojis pro tiaj donacoj. Tiam mi elprenis suficxan provizon da
iloj; cxiu viro ricevante fosilon, rastilon, hakilon, levilon, segilon,
trancxilon, armilaron kaj cxion, kiom cxiu eble bezonos.

Vidante, ke regas bonvolo cxiuflanke mi kondukis surtere, la
gejunulojn, kiujn mi antauxe prenis el la duonmorte de malsato. La
knabino estis edukita zorge, kaj cxiuj sxipanoj sxin lauxdas. Ambaux
sxi kaj la junulo deziris resti sur la insulo, lauxe la franca pretro;
tial mi donis al cxiu pecon da tero, sur kiu ili konstruis tendojn kaj
garbejojn.

Mi estis alkondukita kun mi lertmetiistojn al la insulo, unu el kiuj
povis elfari cxiajn aferojn, tial mi nomis lin "Jako de Cxiametio."

Unu tagon la franca pretro demandis min cxu mi lasos Vendredon sur la
insulo. "Cxar per li," li diris, "mi povus paroli al la rugxaj homoj
ilialingve, kaj instrui ilin pri la diaj aferoj; kaj, cxu estas necese,
por mi diri, ke tio estas la kauxzo, pro kiu mi venis cxi-tien." Mi
sentis, ke mi ne lasus Vendredon por la tuta mondo, tial mi respondis,
ke se mi decidus lasi lin, mi estus certa, ke Vendredo ne lasus min.

Eltrovinte, ke cxio estas bonstata sur la insulo, mi rebonstatigis mian
sxipon, por ke mi unufoje plu lasu tiun terbordon.

Irante fine al la sxipo, la junulo, pri kiu mi jxus parolis,
alproksimigxas kaj diras, "Sinjoro, pretron vi kondukis cxi-tien kun vi,
kaj dum vi ankoraux cxeestas ni deziras la edzigxon de du el ni." Sxajnis
al mi certe, ke unu estas la junulino, kaj ke la junulo deziras edzigxi
kun sxi. Tial mi parolis iom varmvocxe kaj diris al li, ke li bone
pripensu la aferon, cxar la junulino ne estas edukita samrange laux li.
Sed ridetante li diris, ke mi jugxas malprave; estas Jako de Cxiametio,
por kiu li petegas.

Tion auxdante, mi multe gxojis, cxar mi sciis, ke la junulino estas
lauxeble bona, kaj mi jugxis, ke Jako estas bona; tial, samtage mi donis
sxin al li, por ke sxi estu lia edzino. Ili estis havontaj pecegon da
tero por kreskigi rikolton sur gxi, kaj domon, kaj budojn por iliaj
kaproj kaj provizoj.

La insulo nun estis planata jene: Okcidentparto resti senkultura, tiel
ke surterigxante, la sovagxaj gentoj povos veni-deiri, negxemante iun.
Malnova domo esti por la cxefo kaj cxiuj la arbetajxoj nun etendante gxis
la rivereto; sudparto por la blankuloj; kaj la nekulturita parto de la
insulo por la rugxuloj kies boatojn ni bruligis.

Mi pripensis, ke estas unu donaco, pri kiu mi jam ne pensis, nome la
libro de la Dia Vorto; kiun mi sciis, donos al ili novan forton por
laborado, kaj helpos al ili elporti la tentojn de la vivo. Tial mi
ordonis, ke cxiuj kolektu cxirkaux mi, kaj levante tiun-cxi Cxeflibron, mi
diris, "Gxin sxatu! Gxin metu al la koro! cxar gxi enhavas vortojn, kiuj
elvenis el la lipoj de Kristo nia Sinjoro, kiujn Li parolis al ni ame,
por nin tiri al Si mem. Gxisnune, vi ne havis tian libron sur la
insulo. Sendube, tiuj-cxi ricxaj kampoj; tiuj-cxi ricxaj rikoltoj; tiuj-cxi
brilaj ondoj, kiuj lavas la bordojn cxirkauxante vin, pruvos al vi, ke
estas Granda Dio, Dio de amo; sed, tia evidentajxo ne estas suficxo, ne
dirante al ni pri la sagxeco kaj la amo de Dio; kaj nin lasas en
mallumo pri la mondo venonta, mondo brila pro amo kaj paco; kaj, kiel
gxin atingi."

Nun estinte sur la insulo unu monaton; kvinan tagon de Majo mi denove
ekveturis kun mia bona Vendredo, cxiuj dirinte al mi, ke ili restos gxis
mi revenos por forporti ilin.

Ferdeke, mi jxetis longan rigardon sur ilin, kaj tiam kasxis mian
vizagxon en la manojn.

Veturinte tri tagojn, kvankam la maro estis glata kaj trankvila, mi
vidis, ke sxajnas iom nigra gxi unuloke, kaj auxdis, ke unu el la sxipanoj
krias "Teron!" Sciante, ke la terbordo ne estas proksima, mi ne povis
diveni la kauxzon; tial mi ordonis la sxipoficiron, ke li supreniru la
maston gxispinte por eltrovi per la vidilo tion. Li malsupreniris kun
la malbonnovajxo ke trovigxas multe da dudekoj de boatetoj plenaj je
sovagxuloj, rapide alproksimigxantaj kun kruelegaj mienoj.

Venante pli proksimen, mi komandis, ke la veloj estu faldataj, kaj la
sxipo haltigata, kaj sciante, ke la plejmalbonajxo, kiun tiuj viroj
povos fari, estus nian sxipon bruligi mi mallevigis la boatojn,
alligante unu al la antauxa kaj unu al la posta parto de la sxipo.

Tiamaniere ni atendis la malamikon, kaj tempete ili nin atingis,
intencante, mi pensis, nin cxirkauxi. Unue ili ektimegis pro la grandeco
de la sxipo, sed baldaux tiom alproksimigxis, ke niaj sxipanoj signodonis
lin, ke ili forigxu, neintence, tio kauxzis batalon kun ili. Ili pafis
sur niajn boatojn nubon da sagoj, kiujn niaj sxipanoj detenis per
tabuloj por sxildoj. Ni ne pafis sur ilin, kaj post duonhoro ili
forigxis enmaron, kaj poste denove revenis al ni.

Mi ordonis, ke miaj sxipanoj ordigu la pafilojn, kaj sin kasxu por esti
sendangxeraj pri la sagoj, se ili pafus; tiam mi sendis Vendredon sur
la ferdekon por alvoki la sovagxulojn ilialingve, kaj demandi, kion ili
intencas. Eble ili ne komprenis, kion li diras, sed tuj, kiam li
ekparolis, mi auxdas lin ekkrii, ke ili estas pafontaj. Estis tro vere;
ili flugigis densan nubon da sagoj, kaj al mi estis profunda malgxojo
ke Vendredo falas mortpafita. Neniu alia estis proksime, sed li estis
mortpafita per tri sagoj, kaj tri plu falis apuden. Mi tiom
frenezigxis, ke mi gxojus subakvigi cxiujn ilian boatojn, tial mi
allasis, ke la viroj sxargis kvin pafilojn per kugletajxo kaj kvin per
kuglajxo, kaj mi redonis al ili tiel kruelegan pafadon, kiel ili antauxe
neniam vidis.

Tiam stranga sceno montrigxis al niaj okuloj, kaj neniaj vortoj povas
priskribi la teruron kaj timegon, kiuj ekkaptis ilin cxiujn, cxar la
plejmulto el iliaj boatoj estis fendataj kaj subakvigataj -- tri aux
kvar per unu pafo. La ceteraj forveturis remileble.

Ni enprenis unu malfelicxulon, kiu nagxis vivsave, sed lia parolado
estis tiel stranga, ke kornbruo laux multe sciigus al mi. Unue, li ne
volis mangxi aux paroli, kaj timante ke li mortsopiru, por kuraci lin,
ni lin forportis boate, kaj jxetis en la maron, kaj signodonis al li,
ke ni ne savos lian vivon, se li ne parolos kaj mangxos: Li nagxis
cxirkaux kaj cxirkaux la boato, kaj fine signodonis, ke li faros kiel ni
al li ordonos, tial ni enprenis lin en la boaton.

Post lerniginte iom da vortoj, li diris al mi, ke lia gento kaj kvar
plu alvenis kun regxoj por batalegi.

"Sed kial," mi diris, "kauxzis ilin alproksimigxi al ni?" Al tio li
rediris, "por ke vi vidu batalegon."

Tiel, pro tio, mortigxis Vendredo, kiu tiomjare, estis tiel bona kaj
fidela al mi! Mia koro mallevigxis pro malgxojo. Ni envolvis lin en
mortkitelon, kaj kun profunda malgxojego, entombigis lin en la maro.

Favoran venton, ni veturis al Cxiuj Sanktuloj Golfeto, kaj tie ni
trovis la unumastsxipon, kiu ni antauxe alkondukis tien de la hejmlando,
kaj kiun mi intencis alsendi al mia insulo kun viroj kaj provizajxoj,
post kiam mi sciigxus, kiel trovigxis cxio tie.

Cxar unu el miaj sxipanoj deziregis reiri al la insulo en gxi, mi diris,
ke cxiuokaze li tion faru, tial mi transdonis al li por lia sklavo la
rugxulon, kiun mi havas sur la sxipo. Mi ankaux eltrovis, ke unu viro,
timante la eklezion Hispanujan, gxojus, se tie li kun edzino kaj du
filinoj logxus sendangxeraj; tial mi alkondukis ilin sursxipon, kaj
sendis kun ili tri laktobovinojn, kvin bovidojn, unu cxevalon, kvar
cxevalidojn, kaj dudekon da porkoj: cxiuj, mi poste auxdis, alvenis
sendangxere. Lasinte mian insulon nun por cxiam mi nun nenion plu diros
pri gxi. Mia vivrestajxo pasigxis pleje en landoj laux malproksimaj de
hejmo. De la Golfeto de Cxiuj Sanktuloj mi veturis rekte al Bona
Espero. Tie mi lasis la sxipon, por resti surtere.

Mi tuj amikigxis kun diverse viroj de Francujo, kaj du Hebreoj, kiuj
antauxe venis al la promontoro por komerci. Mi trovis, ke iom da
komercajxoj, kiujn mi alportis kun mi de la hejmo multege valoras, kaj
vendante ilin, mi gajnis multan monon, kaj mi acxetis alteprezajn
sxtonojn, cxar tiuj postulas nur malgrandan spacon.

Pasiginte naux monatojn cxe la Promontoro de Bona Espero, ni pensis, ke
estus la plej bona afero, kiun ni povas fari, dungi sxipon, kaj
velveturi al la Spicaj Insuloj por acxeti kariofilojn; tial ni dungis
sxipon kaj virojn por gxin veturigi, kaj ekveturis. Ni veturis de
haveno al haveno diverse, acxetis kaj vendis komercajxojn, kaj pasigis
ses jarojn en tiu-cxi parto de la mondo.

Fine ni pensis, ke ni foriros kaj sercxos novajn scenejojn; kaj baldaux
ni renkontis strangan klason da homoj, kiel vi diros, leginte tiun-cxi
rakonton, kaj rigardinte la ilustrajxojn.

Surteriginte, ni acxetis grandan domon kanan, kiu kavas cxirkaux gxi altan
kanan palisaron, por eksteradi sxtelistojn, da kiuj, sxajnis al mi,
estas multe en tiu lando. La nomo de la urbo estas Cxingo, kaj ni
eltrovis, ke la foiro kiu tenigxis tie unu fojon cxiujare ne okazos gxis
post tri aux kvar monatoj; tial mi ordonis, ke la sxipo reveturu al la
Promontoro, cxar ni intencis nun restadi iom da tempo en tiu parto de
la mondo, por iri cxirkauxrigardante de loko al loko, kaj poste reveni
al la foiro de Cxingo.

Mi unue iris al urbo tre vidinda, iom de la terbordo, konstruis kun
rektaj stratoj kvadratangule.

Sed mi devas diri, ke reveninte al mia naskigxa lando, mi miregis pro
la flatajxo de miaj konatoj pri la ricxeco kaj komerco tiuparto monda,
cxar, mi trovis, ke la viroj estas nur amaso da sklavacxoj, kiuj povas
fanfaroni nur pro malmulto da artoj aux lertajxoj, kaj ke iliaj manieroj
estas preskaux tiel krudaj kiel tiuj de la rugxaj homoj, kiujn mi lasis
sur mia insulo.

Kia estas ilia komerco kompare al la nia, aux de Francujo aux Hispanujo?
Kiaj estas iliaj havenoj kun malmulto da jxonkoj kaj barkoj, kompare al
niaj multenombroj sxiparoj? Unu el niaj militsxipoj povus subakvigi
cxiujn iliajn sxipetojn, unu vico da Francaj soldatoj venkus cxiujn
iliajn bravulojn; mi estas dirota la samon pri iliaj havenurboj, kiuj
ne povos elteni unu momenton tian siegxon, kia ni siegxus ilin. Post tri
semajnoj ni venis al ilia cxefurbo, kie ni havigis grandan provizon da
teo, ventumiloj, sxaloj, pletoj, kaj kruda silko, kion ni metis sur la
dorsojn de niaj muloj, kaj ekiris norden. Estis kun ni kelke da ricxaj
Skotoj, kiuj venis tien por komerci.

Sciante, ke survoje ni eble renkontus cxiuspecajn riskojn, ni kunprenis
viraron por deteni la sovagxularon, vagante de loko al loko tra la tuta
lando. Ni havis kvin gvidistojn, kaj cxiujn niajn monerojn ni kunmetis
en unu monujon por acxeti nutrajxon survoje, kaj por pagi niajn
gvidistojn.

Ni elektis cxefon por komandi, se estus necese batali por la vivo, kaj
ni multe bezonis lian lertecon.

Cxiuflanke, ni vidis homojn fabrikante tasojn, pelvojn, kaj botelegojn
cxiaforme elpenseble el bela argilo, kaj tio estas la argilajxo, kiu
havas tian famon: la cxefkomercajxo en tiuparto monda.

Unu objekton, diris la gvidisto, li montros al mi, kiun oni ne povas
vidi aliloke (kaj kiun mi vere ne povis ridmoki, kiel pri multaj
aferoj, kiujn mi vidis tie), jen estas domo tute konstruita el samajxo
laux la teleroj kaj tasoj, kiujn ni uzas, sed multe pli bela. "Kiel
granda estas tiu-cxi domo?" mi demandis, "Cxu ni povas meti gxin sur
muldorson?" "Sur muldorson!" respondis la gvidisto, "Ja, du dekoj da
homoj logxas en gxi." Tiam li kondukis nin por vidi tiun-cxi strangan
vidajxon, kiu vere estas granda domo, konstruita per palisetoj, sur
kiuj estis pendigitaj platajxojn el la plej bona materialo, kiun oni
povas fari el argilo. Gxi havas brilan glazuron sur gxi, kiu brilas en
la sunlumo kvazaux vitro. Cxe la flankoj de la domo estas folioj kaj
helikformaj ornamoj, pentritaj per blua kolorilo, kaj la cxambraj muroj
estis faritaj el malgrandaj platoj en cxianuanca rugxaj, bluaj, kaj
verdaj koloroj, kun iom da oro sur ili diverse tre strangforme, sed
farita bonguste; kaj cxar la sama speco de argilo estis uzita por
kunigi la platojn, oni ne povas vidi, kie ili kunigxas. La plankoj de
cxiuj cxambroj estas samajxoj, kiel ankaux la tegmento, sed tiu-cxi estas
tute nigra por deteni la varmegon de la sunradioj. Se mi havus pli
multe da tempo, mi estus gxojinta vidante plu pri tiu-cxi stranga loko,
cxar estas fisxlagetoj, aleoj kaj kortoj, cxiuj faritaj simile.

Tiu stranga vidajxo min detenis du horojn de miaj kunuloj; reveninte al
ili, mi pagis punmonon al nia cxefo, cxar li kaj la ceteraj tiel longe
atendis pro mi; ja ni multe riskis, ne restinte kun la ceteraj.

Post du tagoj ni atingis la Grandan Muron, kiu estis konstruita kiel
fortikajxo por gardi la landon kontraux la sovagxularoj, libere vagantaj
tra la ebenajxoj okcidente. Gxi sin etendas la tutan longecon de la
lando, kaj turnas, kaj tordas, kaj estas tiel alta, ke estas supozita,
ke malamikoj gxin ne povus suprenrampi; se tiel, nenia muro ilin povus
halti.

Nia cxefo permesis, ke kelkaj el ni iru por cxasi, kiel ili gxin nomas,
sed kio estas tie por cxasi krom sxafoj! Sed estante sovagxaj kaj
rapidaj, ili ne estas malbona cxasajxo, kiel baldaux montrigxis; ili iras
arege.

Dum tiu-cxi cxaso ni renkontis kelkajn sovagxularojn, pri kiuj mi jam
parolis. Bandoj da ili vagas de loko al loko, por rabi kaj mortigi
cxiujn, kiujn ili renkontas. Ili ne konas lertmilitadon, nek
strategion, iliaj armiloj estas nebonaj; iliaj cxevaloj nur malbonaj,
malgrasaj bestoj; tute ne tauxgaj por tedlaboro.

Tuj kiam tiuj viroj nin ekvidis, ili kornblovas kelke da notoj, kies
sono estis tute nova al mi. Ni pensis, ke ili alvokis siajn anojn al
si, kaj, tiel estas; cxar, baldaux, lauxa bando venis por kunigi kun ili,
kaj laux mia opinio cxiuj estis malproksimaj mejle.

Tuj kiam unu el la Skotoj, kiuj estas kun ni, auxdis la kornblovegon,
li diris, ke ne perdu tempon sed staru en vicon, kaj ilin ataku. Mi
diris al li, ke ni batalos la friponojn, se li nin komandus.

Ne vicigxante, ili staris disamase, kaj rigardis nin sovagxe. Sed
vidante, ke ni atakos, ili pafis sagojn, kiuj kvankam boncelite, nin
ne atingas. Ni haltis por pafi, tiam alrajdis lauxeble por ataki ilin,
glavon enmane, komanditaj de la kuragxa Skoto.

Tuj kiam ni atingis ilin, ili kuregis dekstren kaj maldekstren, sed
tri el ili, cxiu havante glavegon, sin defendis kaj lauxeble penis
revoki la ceterajn. Nia Skoto rajdadis proksimen al ili, kaj
pafiltenile dejxetis unu de lia cxevalo, mortpafis alian, kaj la tria
forkuris. Tiel finigxis la batalo. Cxio kion ni perdis, estis la
sxafcxasajxo; neniu estis vundita.

Tiamaniere ni iris de loko al loko; fine vojagxis al la cxefurbo de la
nordaj maroj, gxuste unu kaj duonon jarojn de kiam ni lasis Cxingon.

Fine mi ensxipigxis por mia hejmlando, kiun mi lasis antaux dek jaroj,
naux monatoj kaj tri tagoj.

Kaj nun mi finos tiun-cxi historion pri mia vivo. Havante la agxon de
tri dudekojn da jaroj, mi sentas, ke alvenas la tago, pri kiu mi
pregxas, mi eniros en la maron de paco kaj amo, kiu ne havas ondojn aux
bordojn escepte tiujn de felicxeco senfina.

LA FINO.






End of the Project Gutenberg EBook of Robinsono Kruso, by Daniel Defo

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK ROBINSONO KRUSO ***

***** This file should be named 11511.txt or 11511.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
        https://www.gutenberg.org/1/1/5/1/11511/

Produced by Darold Booton, David Starner and William W. Patterson

Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.

Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research.  They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.



*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
https://gutenberg.org/license).


Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works

1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement.  See
paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works.  See paragraph 1.E below.

1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States.  If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.

1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
a constant state of change.  If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.

1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org

1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.

1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that

- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
     must be paid within 60 days following each date on which you
     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
     address specified in Section 4, "Information about donations to
     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."

- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
     License.  You must require such a user to return or
     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
     and discontinue all use of and all access to other copies of
     Project Gutenberg-tm works.

- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
     of receipt of the work.

- You comply with all other terms of this agreement for free
     distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.

1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from.  If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation.  The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund.  If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.

1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.


Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.


Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
https://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations.  Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at https://pglaf.org

For additional contact information:
     Dr. Gregory B. Newby
     Chief Executive and Director
     gbnewby@pglaf.org

Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements.  We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance.  To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit https://pglaf.org

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations.  To donate, please visit: https://pglaf.org/donate


Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.

Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.

Each eBook is in a subdirectory of the same number as the eBook's
eBook number, often in several formats including plain vanilla ASCII,
compressed (zipped), HTML and others.

Corrected EDITIONS of our eBooks replace the old file and take over
the old filename and etext number.  The replaced older file is renamed.
VERSIONS based on separate sources are treated as new eBooks receiving
new filenames and etext numbers.

Most people start at our Web site which has the main PG search facility:

     https://www.gutenberg.org

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.

EBooks posted prior to November 2003, with eBook numbers BELOW #10000,
are filed in directories based on their release date.  If you want to
download any of these eBooks directly, rather than using the regular
search system you may utilize the following addresses and just
download by the etext year.

     https://www.gutenberg.org/etext06

    (Or /etext 05, 04, 03, 02, 01, 00, 99,
     98, 97, 96, 95, 94, 93, 92, 92, 91 or 90)

EBooks posted since November 2003, with etext numbers OVER #10000, are
filed in a different way.  The year of a release date is no longer part
of the directory path.  The path is based on the etext number (which is
identical to the filename).  The path to the file is made up of single
digits corresponding to all but the last digit in the filename.  For
example an eBook of filename 10234 would be found at:

     https://www.gutenberg.org/1/0/2/3/10234

or filename 24689 would be found at:
     https://www.gutenberg.org/2/4/6/8/24689

An alternative method of locating eBooks:
     https://www.gutenberg.org/GUTINDEX.ALL