The Project Gutenberg EBook of The Oxford Book of Latin Verse, by Various This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org Title: The Oxford Book of Latin Verse From the earliest fragments to the end of the Vth Century A.D. Author: Various Editor: Heathcote William Garrod Release Date: January 6, 2012 [EBook #38503] Language: English Character set encoding: ISO-8859-1 *** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK THE OXFORD BOOK OF LATIN VERSE *** Produced by Charlene Taylor, Ted Garvin, Rory OConor and the Online Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net The Oxford Book Of Latin Verse From the earliest fragments to the end of the Vth Century A.D. Chosen by H.W. Garrod Fellow of Merton College. Oxford At the Clarendon Press FIRST PUBLISHED 1912 REPRINTED 1921, 1926, 1934, 1940 1943, 1947, 1952, 1964, 1968 PRINTED IN GREAT BRITAIN PREFACE The plan of this book excludes epic and the drama, and in general so much of Roman poetry as could be included only by a licence of excerpt mostly dangerous and in poetry of any architectonic pretensions intolerable. If any one remarks as inconsistent with this plan the inclusion of the more considerable fragments of Ennius and the early tragedians, I will only say that I have not thought it worth while to be wiser here than Time and Fate, which have of their own act given us these poets in lamentable excerpt. A more real inconsistency may be found in my treatment of the didactic poets. It seemed a pity that Didactic Poetry--in some ways the most characteristic product of the Roman genius--should, in such a Collection as this, be wholly unrepresented. It seemed a pity: and it seemed also on the whole unnecessary. It seemed unnecessary, for the reason that many of the great passages of Lucretius, Vergil, and Manilius hang so loosely to their contexts that the poets themselves seem to invite the gentle violence of the excerptor. These passages are 'golden branches' set in an alien stock--_non sua seminat arbos_. The hand that would pluck them must be at once courageous and circumspect. But they attend the fated despoiler: Ergo alte uestiga oculis et rite repertum carpe manu, namque ipse uolens facilisque sequetur si te fata uocant. Even outside Didactic Poetry I have allowed myself an occasional disloyalty to my own rule against excerpts. I have, for example, detached one or two lyrics from the Tragedies of Seneca. And, again, from the long and sometimes tedious _Itinerarium_ of Rutilius I have detached the splendid apostrophe to Rome which stands in the forefront of that poem. These are pieces without which no anthology of Latin poetry would be anything but grotesquely incomplete. And after all we should be the masters and not the slaves of our own rules. Satire finds no place in this book. Horace is represented only by his lyrics. Juvenal and Persius are not represented at all. The _Satires_ and _Epistles_ of Horace are books of deep and wide influence. They have taught lessons in school which have been remembered in the world. They have made an appeal to natures which teaching more profound and spiritual leaves untouched. By their large temper and by their complete freedom from cant they have achieved a place in the regard of men from which they are not likely to be dislodged by any changes of literary fashion or any fury of the enemies of humane studies. I am content to leave them in this secure position, and not to intrude them into a Collection where Horace himself would have known them to be out of place. Indeed, he has himself said upon this subject all that needs to be said.[1] Persius similarly, in the Prologue to his _Satires_, excludes himself from the company of the great poets. Nor can I believe that Juvenal has any place among them. In the rhetoric of rancour he is a distinguished practitioner. But he wants two qualities essential to great poetry--truth and humanity. I say this because there are critics who speak of Juvenal as though he were Isaiah. My Selection begins with fragments of the Saliar hymns, and ends with the invocation of Phocas to 'Clio, reverend wardress of Antiquity.' If I am challenged to justify these _termini_, I will say of the first of them that I could not begin earlier, and that it is commonly better to take the beginnings offered to us than to make beginnings for ourselves. The lower _terminus_ is not so simple a matter. I set myself here two rules. First, I resolved to include no verse which, tried by what we call 'classical' standards, was metrically faulty. Secondly, I judged it wiser to exclude any poetry definitely Christian in character--a rule which, as will be seen, does not necessarily exclude all the work of Christian poets. Within these limits, I was content to go on so long as I could find verse instinct with any genuine poetic feeling. The author whose exclusion I most regret is Prudentius. If any one asks me, Where is Merobaudes? where Sedulius? where Dracontius? I answer that they are where they have always been--out of account. Interesting, no doubt, in other ways, for the student of poetry they do not count. Prudentius counts. He has his place. But it is not in this Collection. It is among other memories, traditions, and aspirations, by the threshold of a world where Vergil takes solemn and fated leave of those whom he has guided and inspired: Non aspettar mio dir più nè mio cenno. I have spent a good deal of labour on the revision of texts: and I hope that of some poems, particularly the less known poems, this book may be found to offer a purer recension than is available elsewhere. I owe it to myself, however, to say that I have sometimes preferred the convenience of the reader to the dictates of a rigorous criticism. I have thought it, for example, not humane to variegate the text of an Anthology with despairing _obeli_: and occasionally I have covered up an indubitable lacuna by artifices which I trust may pass undetected by the general reader and unreproved by the charitable critic. H.W.G. _Oxford, Sept. 2, 1912._ INTRODUCTION I Latin poetry begins where almost all poetry begins--in the rude ceremonial of a primitive people placating an unknown and dreaded spiritual world. The earliest fragments are priestly incantations. In one of these fragments the Salii placate Leucesius, the god of lightning. In another the Arval Brethren placate Mars or Marmar, the god of pestilence and blight (_lues rues_). The gods are most dreaded at the seasons most important to a primitive people, seed-time, for example, and harvest. The Salii celebrated Mars at seed-time--in the month which bears his name, _mensis Martius_. The name of the Arval Brethren betrays their relation to the gods who watch the sown fields. The aim of this primitive priestly poetry is to get a particular deity into the power of the worshipper. To do this it is necessary to know his name and to use it. In the Arval hymn the name of the god is reiterated--it is a spell. Even so Jacob wished to know--and to use--the name of the god with whom he wrestled. These priestly litanies are accompanied by wild dances--the Salii are, etymologically, 'the Dancing men'--and by the clashing of shields. They are cast in a metre not unsuited to the dance by which they are accompanied. This is the famous Saturnian metre, which remained the metre of all Latin poetry until the coming of the Greeks. Each verse falls into two halves corresponding to the forward swing and the recoil of the dance. Each half-verse exhibits three rhythmical beats answering to the beat of a three-step dance. The verse is in the main accentual. But the accent is hieratic. The hieratic accent is discovered chiefly in the first half of the verse: where the natural accent of a disyllabic word is neglected and the stress falls constantly on the final syllable.[2] This hieratic accent in primitive Latin poetry is important, since it was their familiar use of it which made it easy for the Romans to adapt the metres of Greece. The first poets, then, are the priests. But behind the priests are the people--moved by the same religious beliefs and fears, but inclined, as happens everywhere, to make of their 'holy day' a 'holiday'. And hence a different species of poetry, known to us chiefly in connexion with the harvest-home and with marriage ceremonial--the so-called Fescennine poetry. This poetry is dictated by much the same needs as that of the priests. It is a charm against _fascinum_, 'the evil eye': and hence the name Fescennine. The principal constituent element in this Fescennine poetry was obscene mockery. This obscenity was magical. But just as it takes two to make a quarrel, so the obscene mockery of the Fescennine verses required two principals. And here, in the improvisations of the harvest-home, we must seek the origins of two important species of Latin poetry--drama and satire. There was magic in the house as well as in the fields. Disease and Death demanded, in every household, incantations. We still possess fragments of Saturnian verse which were employed as charms against disease. Magic dirges (_neniae_) were chanted before the house where a dead man lay. They were chanted by a _praefica_, a professional 'wise woman', who placated the dead man by reiterated praise of him. These chants probably mingled traditional formulae with improvisation appropriate to particular circumstances. The office of the _praefica_ survived into a late period. But with the growth of Rationalism it very early came into disrepute and contempt. Shorter lived but more in honour was an institution known to us only from casually preserved references to it in Cato and Varro. This was the _Song in Praise of Famous Men_ which was sung at banquets. Originally it was sung by a choir of carefully selected boys (_pueri modesti_), and no doubt its purpose was to propitiate the shades of the dead. At a later period the boy choristers disappear, and the _Song_ is sung by individual banqueters. The ceremony becomes less religious in character, and exists to minister to the vanity of great families and to foster patriotism. In Cato's time the tradition of it survived only as a memory from a very distant past. Its early extinction must be explained by the wider use among the Romans of written memorials. Of these literary records nothing has survived to us: even of epitaphs preserved to us in inscriptions none is earlier than the age of Cato. So far as our knowledge of Latin literature extends we pass at a leap from what may be called the poetry of primitive magic[3] to Livius Andronicus' translation of the _Odyssey_. Yet between the work of Livius and this magical poetry there must lie a considerable literary development of which we know nothing. Two circumstances may serve to bring this home to us. The first is that stage plays are known to have been performed in Rome as early as the middle of the fourth century. The second is that there existed in Rome in the time of Livius a school of poets and actors who were sufficiently numerous and important to be permitted to form a Guild or College. The position of Livius is not always clearly understood. We can be sure that he was not the first Roman poet. Nor is it credible that he was the first Greek teacher to find his way to Rome from Southern Italy. To what does he owe his pre-eminence? He owes it, in the first place, to what may be called a mere accident. He was a schoolmaster: and in his _Odyssey_ he had the good fortune to produce for the schools precisely the kind of text-book which they needed: a text-book which was still used in the time of Horace. Secondly, Livius Andronicus saved Roman literature from being destroyed by Greek literature. We commonly regard him as the pioneer of Hellenism. This view needs correcting. We shall probably be nearer the truth if we suppose that Livius represents the reaction against an already dominant Hellenism. The real peril was that the Romans might become not too little but too much Hellenized, that they might lose their nationality as completely as the Macedonians had done, that they might employ the Greek language rather than their own for both poetry and history. From this peril Livius--and the patriotic nobles whose ideals he represented--saved Rome. It is significant that in his translation of the _Odyssey_ he employs the old Saturnian measure. Naevius, a little later, retained the same metre for his epic upon the Punic Wars. In the epitaph which he composed for himself Naevius says that 'the Camenae', the native Italian muses, might well mourn his death, 'for at Rome men have forgotten to speak in Latin phrase'. He is thinking of Ennius, or the school which Ennius represents. Ennius' answer has been preserved to us in the lines in which he alludes scornfully to the _Punica_ of Naevius as written 'in verses such as the Fauns and Bards chanted of old', the verses, that is, of the old poetry of magic. Ennius abandons the Saturnian for the hexameter. Livius and Naevius had used in drama some of the simpler Greek metres. It is possible that some of these had been long since naturalized in Rome--perhaps under Etrurian influence. But the abandonment of the Saturnian was the abandonment of a tradition five centuries old. The aims of Ennius were not essentially different from those of Livius and Naevius. But the peril of a Roman literature in the Greek language was past; and Ennius could afford to go further in his concessions to Hellenism. It had been made clear that both the Latin language and the Latin temper could hold their own. And when this was made clear the anti-Hellenic reaction collapsed. Cato was almost exactly contemporary with Ennius: and he had been the foremost representative of the reaction. But in his old age he cried 'Peccavi', and set himself to learn Greek. Ennius said that he had three hearts, for he spoke three tongues--the Greek, the Oscan, and the Latin. And Roman poetry has, as it were, three hearts. All through the Republican era we may distinguish in it three elements. There is the Greek, or aesthetic, element: all that gives to it form or technique. There is the primitive Italian element to which it owes what it has of fire, sensibility, romance. And finally there is Rome itself, sombre, puissant, and both in language and ideals conquering by mass. The effort of Roman poetry is to adjust these three elements. And this effort yields, under the Republic, three periods of development. The first covers the second century and the latter half of the third. In this the Hellenism is that of the classical era of Greece. The Italian force is that of Southern and Central Italy. The Roman force is the inspiration of the Punic Wars. The typical name in it is that of Ennius. The Roman and Italian elements are not yet sufficiently subdued to the Hellenic. And the result is a poetry of some moral power, not wanting in fire and life, but in the main clumsy and disordered. The second period covers the first half of the first century. The Hellenism is Alexandrian. The Italian influence is from the North of Italy--the period might, indeed, be called the Transpadane period of Roman poetry. The Roman influence is that of the Rome of the Civil Wars. The typical name in it is that of Catullus--for Lucretius is, as it were, a last outpost of the period before: he stands with Ennius, and the Alexandrine movement has touched him hardly at all. In this period the Italian (perhaps largely Celtic) genius is allied with Alexandrianism in revolt against Rome: and in it Latin poetry may be said to attain formal perfection. The third period is the Augustan. In it we have the final conciliation of the Greek, the Italian, and the Roman influences. The typical name in it is that of Vergil, who was born outside the Roman _ciuitas_, who looks back to Ennius through Catullus, to Homer through Apollonius. It is significant here that it is with the final unification of Italy (which was accomplished by the enfranchisement of Transpadane Gaul) that Roman poetry reaches its culmination--and at the same time begins to decline. Of the makers of Roman poetry very few indeed are Roman. Livius and Ennius were 'semi-Graeci' from Calabria, Naevius and Lucilius were natives of Campania. Accius and Plautus--and, later, Propertius--were Umbrian. Caecilius was an Insubrian Gaul. Catullus, Bibaculus, Ticidas, Cinna, Vergil were Transpadanes. Asinius Gallus came from Gallia Narbonensis, Horace from Apulia. So long as there was in the Italian _municipia_ new blood upon which it could draw, Roman poetry grew in strength. But as soon as the fresh Italian blood failed Roman poetry failed--or at any rate it fell away from its own greatness, it ceased to be a living and quickening force. It became for the first time what it was not before--imitative; that is to say it now for the first time reproduced without transmuting. Vergil, of course, 'imitates' Homer. But observe the nature of this 'imitation'. If I may parody a famous saying, there is nothing in Vergil which was not previously in Homer--_save Vergil himself_. But the post-Vergilian poetry is, taken in the mass, without individuality. There is, of course, after Vergil much in Roman poetry that is interesting or striking, much that is brilliant, graceful, or noble. But even so it is notable that much of the best work seems due to the infusion of a foreign strain. Of the considerable poets of the Empire, Lucan, Seneca, Martial are of Spanish birth: and a Spanish origin has been--perhaps hastily--conjectured for Silius. Claudian is an Alexandrian, Ausonius a Gaul.[4] Rome's rôle in the world is the absorption of outlying genius. In poetry as in everything else _urbem fecit quod prius orbis erat_. If we are to understand the character, then, of Roman poetry in its best period, in the period, that is, which ends with the death of Augustus, we must figure to ourselves a great and prosaic people, with a great and prosaic language, directing and controlling to their own ends spiritual forces deeper and more subtle than themselves. Of these forces one is the Greek, the other may for convenience be called the Italian. In the Italian we must allow for a considerable intermixture of races: and we must remember that large tracts at least of Northern Italy, notably Transpadane Gaul and Umbria, have been penetrated by Celtic influence. No one can study Roman poetry at all deeply or sympathetically without feeling how un-Roman much of it really is: and again--despite its Hellenic forms and its constant study of Hellenism--how un-Greek. It is not Greek and not Roman, and we may call it Italian for want of a better name. The effects of this Italian quality in Roman poetry are both profound and elusive; and it is not easy to specify them in words. But it is important to seize them: for unless we do so we shall miss that aspect of Roman poetry which gives it its most real title to be called poetry at all. Apart from it it is in danger of passing at its best for rhetoric, at its worst for prose. Ennius is a poet in whom the Roman, as distinct from the Italian, temperament has asserted itself strongly. It has asserted itself most powerfully, of course, in the _Annals_. Even in the _Annals_, however, there is a great deal that is neither Greek nor Roman. There is an Italian vividness. The coloured phraseology is Italian. And a good deal more. But it is in the tragedies--closely as they follow Greek models--that the Italian element is most pronounced. Take this from the _Alexander_: adest, adest fax obuoluta sanguine atque incendio: multos annos latuit, ciues, ferte opem et restinguite. iamque mari magno classis cita texitur, exitium examen rapit: adueniet, fera ueliuolantibus navibus complebit manus litora. Mr. Sellar has called attention to the 'prophetic fury' of these lines, their 'wild agitated tones'. They seem, indeed, wrought in fire. Nor do they stand alone in Ennius. Nor is their fire and swiftness Roman. They are preserved to us in a passage of Cicero's treatise _De Diuinatione_: and in the same passage Cicero applies to another fragment of Ennius notable epithets. He speaks of it as _poema tenerum et moratum et molle_. The element of _moratum_, the deep moral earnestness, is Roman. The other two epithets carry us outside the typically Roman temperament. Everybody remembers Horace's characterization of Vergil: molle atque facetum Vergilio annuerunt gaudentes rure Camenae. Horace is speaking there of the Vergil of the Transpadane period: the reference is to the _Eclogues_. The Romans had _hard_ minds. And in the _Eclogues_ they marvelled primarily at the revelation of temperament which Horace denotes by the word _molle_. Propertius, in whose Umbrian blood there was, it has been conjectured, probably some admixture of the Celtic, speaks of himself as _mollis in omnes_. The _ingenium molle_, whether in passion, as with Propertius, or, as with Vergil, in reflection, is that deep and tender sensibility which is the least Roman thing in the world, and which, in its subtlest manifestations, is perhaps the peculiar possession of the Celt. The subtle and moving effects, in the _Eclogues_, of this _molle ingenium_, are well characterized by Mr. Mackail, when he speaks of the 'note of brooding pity' which pierces the 'immature and tremulous cadences' of Vergil's earliest period. This _molle ingenium_, that here quivers beneath the half-divined 'pain-of-the-world', is the same temperament as that which in Catullus gives to the pain of the individual immortally poignant expression. It is the same temperament, again, which created Dido. Macrobius tells us that Vergil's Dido is just the Medea of Apollonius over again. And some debt Vergil no doubt has to Apollonius. To the Attic drama his debt is far deeper; and he no doubt intended to invest the story of Dido with the same kind of interest as that which attaches to, say, the Phaedra of Euripides. Yet observe. Vergil has not _hardness_ enough. He has not the unbending righteousness of the tragic manner. The rather hard moral grandeur of the great Attic dramatists, their fine spiritual steel, has submitted to a strange softening process. Something melting and subduing, something neither Greek nor Roman, has come in. We are passed out of classicism: we are moving into what we call romanticism. Aeneas was a brute. There is nobody who does not feel that. Yet nobody was meant to feel that. We were meant to feel that Aeneas was what Vergil so often calls him, _pius_. But the Celtic spirit--for that is what it is--is over-mastering. It is its characteristic that it constantly girds a man--or a poet--and carries him whither he would not. The fourth _Aeneid_ is the triumph of an unconscionable Celticism over the whole moral plan of Vergil's epic. I will not mention Lesbia by the side of Dido. The Celtic spirit too often descends into hell. But I will take from Catullus in a different mood two other examples of the Italic romanticism. Consider these three lines: usque dum tremulum mouens cana tempus anilitas omnia omnibus annuit, --'till that day when gray old age shaking its palsied head nods in all things to all assent.' That is not Greek nor Roman. It is the unelaborate magic of the Celtic temperament. Keats, I have often thought, would have 'owed his eyes' to be able to write those three lines. He hits sometimes a like matchless felicity: She dwells with Beauty, Beauty that must die, And Joy, whose hand is ever at his lips Bidding adieu. But into the effects which Catullus just happens upon by a luck of temperament Keats puts more of his life-blood than a man can well spare. Take, again, this from the _Letter to Hortalus_. Think not, says Catullus, that your words have passed from my heart, ut missum sponsi furtiuo munere malum procurrit casto uirginis e gremio, quod miserae oblitae molli sub ueste locatum, dum aduentu matris prosilit, excutitur; atque illud prono praeceps agitur decursu, huic manat tristi conscius ore rubor, --'as an apple, sent by some lover, a secret gift, falls from a maid's chaste bosom. She placed it, poor lass, in the soft folds of her robe and forgot it. And when her mother came towards her out it fell; fell and rolled in headlong course. And vexed and red and wet with tears are her guilty cheeks!' That owes something, no doubt, to Alexandria. But in its exquisite sensibility, its supreme delicacy and tenderness, it belongs rather to the romantic than to the classical literatures. _Molle atque facetum_: the deep and keen fire of mind, the quick glow of sensibility--that is what redeems literature and life alike from dullness. The Roman, the typical Roman, was what we call a 'dull man'. But the Italian has this fire. And it is this that so often redeems Roman literature from itself. We are accustomed to associate the word _facetus_ with the idea of 'wit'. It is to be connected, it would seem, etymologically with _fax_, 'a torch'. Its primitive meaning is 'brightness', 'brilliance': and if we wish to understand what Horace means when he speaks of the element of '_facetum_' in Vergil, perhaps 'glow' or 'fire' will serve us better than 'wit'. _Facetus_, _facetiae_, _infacetus_, _infacetiae_ are favourite words with Catullus. With _lepidus_, _illepidus_, _uenustus_, _inuenustus_ they are his usual terms of literary praise and dispraise. These words hit, of course, often very superficial effects. Yet with Catullus and his friends they stand for a literary ideal deeper than the contexts in which they occur: and an ideal which, while it no doubt derives from the enthusiasm of Alexandrian study, yet assumes a distinctively Italian character. Poetry must be _facetus_: it must glow and dance. It must have _lepor_: it must be clean and bright. There must be nothing slipshod, no tarnish. 'Bright is the ring of words when the right man rings them.' It must have _uenustas_, 'charm', a certain melting quality. This ideal Roman poetry never realizes perhaps in its fullness save in Catullus himself. In the lighter poets it passes too easily into an ideal of mere cleverness: until with Ovid (and in a less degree Martial) _lepor_ is the whole man. In the deeper poets it is oppressed by more Roman ideals. The _facetum ingenium_, as it manifests itself in satire and invective, does not properly here concern us: it belongs to another order of poetry. Yet I may be allowed to illustrate from this species of composition the manner in which the Italian spirit in Roman poetry asserts for itself a dominating and individual place. _Satura quidem tota nostra est_, says Quintilian. We know now that this is not so: that Quintilian was wrong, or perhaps rather that he has expressed himself in a misleading fashion. Roman Satire, like the rest of Roman literature, looks back to the Greek world. It stands in close relation to Alexandrian Satire--a literature of which we have hitherto been hardly aware. Horace, when he asserted the dependence of Lucilius on the old Attic Comedy, was nearer the truth than Quintilian. But the influence of Attic Comedy comes to Lucilius (and to Horace and to Juvenal and to Persius) by way of the Alexandrian satirists. From the Alexandrians come many of the stock themes of Roman Satire, many of its stock characters, much of its moral sentiment. The _captator_, the {mempsimoiros}, the _auarus_ are not the creation of Horace and Juvenal. The seventh satire of Juvenal is not the first 'Plaint of the Impoverished Schoolmaster' in literature. Nor is Horace _Sat._ II. viii the earliest 'Dinner with a Nouveau-Riche'. In all this, and in much else in Roman Satire, we must recognize Alexandrian influence. Yet even so we can distinguish clearly--much more clearly, indeed, than in other departments of Latin poetry--the Roman and the primitive Italian elements. 'Ecquid is homo habet aceti in pectore?' asks Pseudolus in Plautus. And Horace, in a well-known phrase, speaks of _Italum acetum_, which the scholiast renders by 'Romana mordacitas'. This 'vinegar' is the coarse and biting wit of the Italian countryside. It has its origin in the casual ribaldry of the _uindemiatores_: in the rudely improvized dramatic contests of the harvest-home. Transported to the city it becomes a permanent part of Roman Satire. Roman Satire has always one hero--the average _paterfamilias_. Often he is wise and mild and friendly. But as often as not he is merely the _uindemiator_, thinly disguised, pert and ready and unscrupulous, 'slinging vinegar' not only at what is morally wrong but at anything which he happens either to dislike or not to understand. The vices of his--often imaginary--antagonist are recounted with evident relish and with parade of detail. It is not only in Satire that we meet this _Italum acetum_. We meet it also in the poetry of personal invective. This department of Roman poetry would hardly perhaps reward study--and it might very well revolt the student--if it were not that Catullus has here achieved some of his most memorable effects. In no writer is the _Italum acetum_ found in so undiluted a sort. And he stands in this perhaps not so much for himself as for a Transpadane school. The lampoons of his compatriot Furius Bibaculus were as famous as his own. Vergil himself--if, as seems likely, the _Catalepton_ be a genuine work of Vergil--did not escape the Transpadane fashion. In fact the Italian aptitude for invective seems in North Italy, allied with the study of Archilochus, to have created a new type in Latin literature--a type which Horace essays not very successfully in the _Epodes_ and some of the _Odes_. The invective of Catullus has no humbug of moral purpose. It has its motive in mere hate. Yet Catullus knew better than any one how subtle and complex an emotion is hate. Two poems will illustrate better than anything I could say his power here: and will at the same time make clear what I mean when I distinguish the Italian from the Roman temperament in Latin poetry. Let any one take up the eleventh poem of Catullus: cum suis uiuat ualeatque moechis, quos simul complexa tenet trecentos, nullam amans uere sed identidem omnium ilia rumpens. There is invective. There is the lash with a vengeance. Yet the very stanza that follows ends in a sob: nec meum respectet, ut ante, amorem, qui illius culpa cecidit uelut prati ultimi flos, praetereunte postquam tactus aratrost. Turn now for an inverse effect to the fifty-eighth poem: Caeli, Lesbia nostra, Lesbia illa, illa Lesbia, quam Catullus unam plus quam se atque suos amauit omnes ... Note the dragging cadences, the pathetic iteration, the scarce-concealed agony of longing. Yet this five-line poem ends in a couplet of intolerable obscenity. There once more you have the unpredictable Celtic temperament--obscenity of wrath dissolving in the tenderness of unbidden tears, fond regret stung suddenly to a rage foul and unscrupulous. But let me here guard against a misapprehension. The more closely we study Roman poetry the more clearly do we become aware of the presence in it of a non-Roman element: and the more does it seem as though this non-Roman element were the originative force, as though it were to this that Roman poetry owes most of that in it which we regard as essentially poetical. The quickening force in the best Roman poetry is the Italian blood. Yet we speak of this poetry as Roman: and it is not without reason that we do so. If it was to a great extent made by Italians, it was made by Italians who were already Romanized. Indeed the Italian and the Roman elements are never so separate or so disparate in actuality as they appear in literary analysis. The Italian spirit worked always under the spell of Rome, and not under any merely external compulsion. And the spell of Rome is over the whole of Roman poetry. The Italians were only a nation _through Rome_: and a great poetry must have behind it a great life: it must express a great people, their deeds and their ideals. Roman poetry does, beyond almost any other poetry, bear the impress of a great nation. And after all the _language_ of this poetry is the language of the Romans. It is said of it, of course, that it is an unpoetical language. And it is true that it has not the dance and brightness of Greek: that it is wanting in fineness and subtlety: that it is defective in vocabulary. All this is true. Yet the final test of the poetical character of a language is the poetry that is written in it. The mere sound of Roman poetry is the sound of a great nation. And here let us remember what we ought never to forget in reading Roman poetry. It was not made to be read. It was made to be spoken. The Roman for the most part did not read. He was read to. The difference is plain enough. Indeed it is common to hear the remark about this or that book, that 'It is the kind of book that ought to be read aloud'. Latin books _were_ read aloud. And this practice must have reacted, however obscurely, upon the writing of them. Some tinge of rhetoric was inevitable. And here I am led to a new theme. II Perhaps no poetry of equal power and range is so deeply infected with rhetoric as the Roman. A principal cause of this is, no doubt, the language. But there are other causes, and we shall most easily penetrate these if we consider what I may call the environment of Roman poetry. Two conditions in Rome helped to foster literary creation among a people by temperament unimaginative. Of these the first is an educational system deliberately and steadily directed towards the development of poetical talent. No nation ever believed in poetry so deeply as the Romans. They were not a people of whom we can say, as we can of the Greeks, that they were _born to_ art and literature. Those of them who attained to eminence in art and literature knew this perfectly well. They knew by how laborious a process they had themselves arrived at such talent as they achieved. The characteristic Roman triumphs are the triumphs of material civilization. But the Romans were well aware that a material civilization cannot be either organized or sustained without the aid of spiritual forces, and that among the most important of the spiritual forces that hold together the fabric of nationality are art and literature. With that large common sense of theirs which, as they grew in historical experience, became more and more spiritual, they perceived early, and they gauged profoundly, the importance of accomplishments not native to their genius. They knew what had happened to the 'valiant kings' who 'lived before Agamemnon'--and why. The same could easily happen to a great empire. That is partially, of course, a utilitarian consideration. But the Romans believed also, and deeply, in the power of literature--and particularly of poetry--to humanize, to moralize, to mould character, to inspire action. It was this faith which, as Cicero tells us, lay behind the great literary movement associated with the circle of Scipio Africanus. It was this faith which informed the Augustan literature. Horace was a man of the world--or he liked to think himself one. He was no dreamer. Yet when he speaks of the influence of high poetry upon the formation of character he speaks with a grave Puritanism worthy of Plato. These practical Romans had a practicality deeper than ours. The average Englishman, when he is told that 'the battle of Waterloo was won by the sonnets of Wordsworth', is puzzled and even offended. Nothing of Eton and its playing-fields? Nothing of Wellington and his Guards? What have sonnets in common with soldiering? But the Roman knew of himself that sonnets are a kind of soldiering. And much as he admired deeds, he knew that there is no deed greater than 'the song that nerves a nation's heart.' These are not mere words: and this was not, in the Roman, an idle faith. It was a practical faith; that is to say, he acted upon it. Upon this faith was based, at any rate in the early period of Roman history, the whole of the Roman system of education. The principal business of the Roman schoolmaster was to take the great poets and interpret them 'by reading and comment'. Education was practically synonymous with the study of the poets. The poets made a man brave, the poets made a man eloquent, the poets made him--if anything could make him--poetical. It is hardly possible to over-estimate the obscure benefit to the national life of a discipline in which the thought and language of the best poetry were the earliest formative influences. The second of the two conditions which favoured literary creation in Rome was a social system which afforded to a great and influential class the leisure for literary studies and the power to forward them. These two conditions are, roughly, synchronous in their development. Both take rise in the period of the Punic Wars. The Punic Wars not only quickened but they deepened and purified Roman patriotism. They put the history of the world in a new light to the educated Roman. The antagonism of Greek and Roman dropped away. The wars with Pyrrhus were forgotten. The issue was now no longer as between Greece and Rome, but as between East and West. The Roman saw in himself the last guardian of the ideals of Western civilization. He must hand on the torch of Hellenic culture. Hence, while in other countries Literature _happens_, as the sun and the air happen--as a part of the working of obscure natural forces--in Rome it is from the beginning a premeditated self-conscious organization. This organization has two instruments--the school of the _grammaticus_ and the house of the great noble. Here stands Philocomus, here Scipio. In the period of the Punic Wars this organization is only rudimentary. By no means casual, it is none the less as yet uninfected by officialism. The transition from the age of Scipio to the age of Augustus introduced two almost insensible modifications: (1) In the earlier period the functions of the _grammaticus_ and the _rhetor_ were undifferentiated. The _grammaticus_, as he was known later, was called then _litteratus_ or _litterator_. He taught both poetry and rhetoric. But Suetonius tells us that the name denoted properly an 'interpres poetarum': and we may infer that in the early period instruction in rhetoric was only a very casual adjunct of the functions of the _litterator_. At what precise date the office of the _litterator_ became bifurcated into the two distinct professions of _grammaticus_ and _rhetor_ we cannot say. It seems likely that the undivided office was retained in the smaller Italian towns after it had disappeared from the educational system of Rome. The author of _Catelepton V_, who may very well be Vergil, appears to have frequented a school where poetry and rhetoric were taught in conjunction. Valerius Cato and Sulla, the former certainly, the latter probably, a Transpadane, were known as _litteratores_. But the _litterator_ gradually everywhere gave place to the _grammaticus_: and behind the _grammaticus_, like Care behind the horseman, sits spectrally the _rhetor_. (2) The introduction of the _rhetor_ synchronizes with the transition from the private patron to the patron-as-government-official. And by an odd accident both changes worked in one and the same direction. That the system of literary patronage was in many of its effects injurious to the Augustan literature is a thesis which was once generally allowed. But it was a thesis which could easily take exaggerated expression. And against the view which it presents there has recently been a not unnatural reaction. A moderate representative of this reaction is the late Professor Nettleship. 'The intimacy', says Nettleship[5], 'which grew up between Octavianus and some of the great writers of his time did not imply more than the relation which ... often existed between a poor poet and his powerful friend. For as the men of nobler character among the Roman aristocracy were mostly ambitious of achieving literary success themselves, and were sometimes really successful in achieving it: as they had formed a high ideal of individual culture ... aiming at excellence in literature and philosophy as well as in politics and the art of war, so they looked with a kindly eye on the men of talent and genius who with less wealth and social resources than their own were engaged in the great work of improving the national literature.' There is much here which is truly and tellingly said. We ought never to forget that the system of patronage sprang from a very lofty notion of patriotism and of the national welfare. It implies a clear and fine recognition among the great men of affairs of the principle that a nation's greatness is not to be measured, and cannot be sustained, by purely material achievements. It is true, again, that the system of patronage did not originate with Augustus or the Augustans. Augustus was a patron of letters just as Scipio had been--because he possessed power and taste and a wide sense of patriotic obligation. So much is true, or fairly true. But if it is meant, as I think it is, that the literary patronage of the Princeps was the same in kind as, and different only in degree from, that exercised by the great men of the Republican period--if that is meant, then we have gone beyond what is either true or plausible. I am not concerned here, let me say, with the _moral_ effects of literary patronage. I am concerned only with its literary effects. Nor will I charge these to Augustus alone. He was but one patron--however powerful--among many. He did not create the literature which carries his name. Nevertheless it seems impossible to doubt that it was largely moulded under his personal influence, and that he has left upon it the impress of his own masterful and imperial temper. Suetonius in a few casual paragraphs gives us some insight into his literary tastes and methods. He represents him as from his youth up a genuine enthusiast for literature: 'Eloquentiam studiaque liberalia (i.e. _grammatice_ and rhetoric) ab aetate prima et cupide et laboriosissime exercuit.' Even upon active military service he made a point of reading, composing, and declaiming daily. He wrote a variety of prose works, and 'poetica summatim attigit', he dabbled in poetry. There were still extant in Suetonius' time two volumes of his poetry, the one a collection of _Epigrammata_, the other--more interesting and significant--a hexameter poem upon _Sicily_.[6] Moreover Augustus 'nursed in all ways the literary talent of his time'. He listened 'with charity and long-suffering' to endless recitations 'not only of poetry and of history but of orations and of dialogues'. We are somewhat apt, I fancy, to associate the practice of recitation too exclusively with the literary circles of the time of Nero, Domitian, and Trajan. Yet it is quite clear that already in the Augustan age this practice had attained system and elaboration. From the silence of Cicero in his Letters (the Epistles of Pliny furnish a notable contrast) we may reasonably infer that the custom was not known to him. It is no doubt natural in all ages that poets and orators should inflict their compositions upon their more intimate friends. No one of us in a literary society is safe even to-day from this midnight peril. But even of these informal recitations we hear little until the Augustan age. Catullus' friend Sestius perhaps recited his orations in this fashion: but the poem[7] admits a different interpretation. And it is significant that we are nowhere told that Cicero declaimed to his friends the speeches of the second action against Verres. Those speeches were not delivered in court. They were published after the flight of Verres. If custom had tolerated it we may be sure that Cicero would not have been slow to turn his friends into a jury. The formal recitation, recitation as a 'function', would seem to be the creation of the Principate. It was the product in part, no doubt, of the Hellenizing movement which dominated all departments of literary fashion. But we may plausibly place its origin not so much in the vanity of authors seeking applause, or in that absence of literary vanity which courts a frank criticism, as in the relations of the wealthy patron and his poor but ambitious client. The patron, in fact, did not subscribe for what he had not read--or heard. The endless recitations to which Augustus listened were hardly those merely of his personal friends. He listened, as Suetonius says, 'benigne et patienter'. But it was the 'benignity and patience' not of a personal friend but of a government official--of a government official dispensing patronage. Suetonius allows us to divine something of the tastes of this all-powerful official. He was the particular enemy of 'that style which is easier admired than understood'--_quae mirentur potius homines quam intellegant_. It looks as though the clearness and good sense which mark so distinctively the best Augustan literature were developed to some extent under the direct influence of the Princeps. The Princeps and his coadjutors may perhaps be not unprofitably regarded as the heads of a great Educational Department. Beneath them are numberless _grammatici_ and _rhetores_. The work of these is directed towards the ideals of the supreme heads of the Department. How far this direction is due to accident and how far to some not very defined control it would be impossible to say. But obviously among the conscious aims of the schools of many of these _grammatici_ and _rhetores_ was the ambition of achieving some of the great prizes of the literary world. The goal of the pupil was government preferment, as we should call it. And we may perhaps be allowed, if we guard ourselves against the peril of mistaking a distant analogy for a real similarity of conditions, to see in the recitations before the Emperor and his ministers, an inspection, as it were, of schools and universities, an examination for literary honours and emoluments. And this being so, it is not to no purpose that the _rhetor_ in this age stands behind the _grammaticus_. For the final examination, the inspection-by-recitation, is bound to be, whatever the wishes of any of the parties concerned, an examination in rhetoric. The theme appointed may be history, it may be philosophy, it may be poetry. But the performance will be, and must be, rhetoric. The _Aeneid_ of Vergil may be read and re-read by posterity, and pondered word by word, line upon line. But it is going to be judged at a single recitation. For Vergil, it is true, there may be special terms. But this will be the lot of the many; and the many will develop, to suit it, a fashion of poetry the influence of which even Vergil himself will hardly altogether escape. Moreover, there will be, of course, other patrons than the Princeps, at once less patient and less intelligent. These effects of recitation we recognize, of course, easily enough in the case of such a poet as Lucan. But we must go back further. Vergil is, no doubt, as little like Lucan as he well could be. Yet he did not sit at the feet of Epidius for nothing: and he did not forget when he wrote the fourth book of the _Aeneid_ that he would one day read it to Augustus. We know that there are several kinds of oratory. But we are inclined, I think, to suppose that there is only one kind of rhetoric--that rhetoric is always the same thing. Yet there are at least two kinds of rhetoric. In the practical world there are two conquering forces--the iron hand and the velvet glove. Just so in rhetoric--which in the spiritual world is one of the greatest, and very often one of the noblest, of conquering forces--there is the iron manner and the velvet manner. Lucan goes home like a dagger thrust. His is the rhetoric that cuts and beats. The rhetoric of Vergil is soft and devious. He makes no attempt to astonish, to perplex, to horrify. He aims to move us in a wholly different manner. And yet, like Lucan, he aims to move us _once and for all_. He aims to be understood upon a first hearing. I know that this sounds like a paradox. I shall be told that Vergil is of all poets the most indirect. That is perfectly true. But _why_ is Vergil of all poets the most indirect? Just because he is always trying at all costs to make himself clear. Lucan says a thing once and is done with it. Vergil cannot. He begins all over again. He touches and retouches. He has no 'theme' not succeeded by a 'variation'.[8] In Lucan everything depends upon concentration, in Vergil upon amplification. Both are trying painfully to be understood on a first hearing--or, rather, to make, on a first hearing, the emotional or ethical effect at which they aim. Any page of Vergil will illustrate at once what I mean. I select at random the opening lines of the third _Aeneid_: postquam res Asiae Priamique euertere gentem immeritam uisum superis, ceciditque superbum Ilium, et omnis humo fumat Neptunia Troia; diuersa exsilia et desertas quaerere terras auguriis agimur diuum, classemque sub ipsa Antandro et Phrygiae molimur montibus Idae, incerti quo fata ferant, ubi sistere detur. The first three lines might have been expressed by an ablative absolute in two words--_Troia euersa_. But observe. To _res Asiae_ in 1 Vergil adds the explanatory _Priami gentem_, amplifying in 2 with the new detail _immeritam_. _Euertere uisum_ (1-2) is caught up by _ceciditque Ilium_ (2-3), with the new detail _superbum_ added, and again echoed (3) by _humo fumat_--_fumat_ giving a fresh touch to the picture. In 4 _diuersa exsilia_ is reinforced by _desertas terras_, _sub ipsa Antandro_ (5-6) by _montibus Idae_ (6). In 7 _ubi sistere detur_ echoes _quo fata ferant_. One has only to contrast the rapidity of Homer, in whom every line marks decisive advance. But Vergil diffuses himself. And this diffusion is in its origin and aim rhetorical. Yet he did not write, and I do not mean to suggest that he wrote, for an _auditorium_ and {es to parachrêma}, and not for the scrupulous consideration of after ages. He wrote to be read and pondered. But he is haunted nevertheless by the thought of the _auditorium_. It distracts, and even divides, his literary consciousness. He writes, perhaps without knowing it, for two classes--for the members of his patron's salon and for the scholar in his study. We shall not judge his style truly if we allow ourselves wholly to forget the _auditorium_. And here let me add that we shall equally fail to understand the style of Lucan or that of Statius if we remember, as we are apt to do, only the _auditorium_. The _auditorium_ is a much more dominating force in their consciousness than it is in that of Vergil. But even they rarely allow themselves to forget the judgement of the scholar and of posterity. They did not choose and place their words with so meticulous a care merely for the audience of an afternoon. If we sometimes are offended by their evident subservience to the theatre, yet on the whole we have greater reason to admire the courage and conscience with which they strove nevertheless to keep before them the thought of a wider and more distant and true-judging audience. I have intentionally selected for notice that rhetorical feature in Vergil's style which is, I think, the least obvious. How much of the _Aeneid_ was written ultimately by Epidius I hardly like to inquire. Nowhere does Vergil completely succeed in concealing his rhetorical schooling. Even in his greatest moments he is still to a large extent a rhetorician. Indeed I am not sure that he ever writes pure poetry--poetry which is as purely poetry as that of Catullus. Take the fourth book of the _Aeneid_, which has so much passionate Italian quality. Even there Vergil does not forget the mere formal rules of rhetoric. Analyse any speech of Dido. Dido knows all the rules. You can christen out of Quintilian almost all the figures of rhetoric which she employs. Here is a theme which I have not leisure to develop. But it is interesting to remember in this connexion the immense and direct influence which Vergil has had upon British oratory. Burke went nowhere without a copy of Vergil in his pocket. Nor is it for nothing that the fashion of Vergilian quotation so long dominated our parliamentary eloquence. These quotations had a perfect appropriateness in a rhetorical context: for they are the language of a mind by nature and by education rhetorical. III Roman poetry continued for no less than five centuries after the death of Vergil--and by Roman poetry I mean a Latin poetry classical in form and sentiment. But of these five centuries only two count. The second and third centuries A.D. are a Dark Age dividing the silver twilight of the century succeeding the age of Horace from the brief but brilliant Renaissance of the fourth century: and in the fifth century we pass into a new darkness. The infection of the Augustan tradition is sufficiently powerful in the first century to give the impulse to poetic work of high and noble quality. And six considerable names adorn the period from Nero to Domitian. Of these the greatest are perhaps those of Seneca, Lucan, and Martial. All three are of Spanish origin: and it is perhaps to their foreign blood that they owe the genius which redeems their work from its very obvious faults. It is the fashion to decry Seneca and Lucan as mere rhetoricians. Yet in both there is something greater and deeper than mere rhetoric. They move by habit grandly among large ideas. Life is still deep and tremendous and sonorous. Their work has a certain Titanic quality. We judge their poetry too much by their biography, and their biography too little in relation to the terrible character of their times. Martial is a poet of a very different order. Yet in an inferior _genre_ he is supreme. No other poet in any language has the same never-failing grace and charm and brilliance, the same arresting ingenuity, an equal facility and finish. We speak of his faults, yet, if the truth must be told, his poetry is faultless--save for one fault: its utter want of moral character. The three other great names of the period are Statius, Silius, and Valerius. Poets of great talent but no genius, they 'adore the footsteps' of an unapproachable master. Religiously careful artists, they see the world through the eyes of others. Sensible to the effects of Greatness, they have never touched and handled it. They know it only from the poets whom they imitate. The four winds of life have never beat upon their decorous faces. We would gladly give the best that they offer us--and it is often of fine quality--for something much inferior in art but superior in the indefinable qualities of freshness and gusto. The exhaustion of the period is well seen in Juvenal--in the jaded relish of his descriptions of vice, in the complete unreality of his moral code, in a rhetoric which for ever just misses the fine effects which it laboriously calculates. The second century is barren. Yet we are dimly aware in the reign of Hadrian of an abortive Revival. We hear of a school of _neoterici_: and these _neoterici_ aimed at just what was needed--greater freshness and life. They experimented in metre, and they experimented in language. They tried to use in poetry the language of common speech, the language of Italy rather than that of Rome, and to bring into literature once again colour and motion. The most eminent of these _neoterici_ is Annius Florus, of whom we possess some notable fragments. But the movement failed; and Florus is the only name that arrests the attention of the student of Roman poetry between Martial and Nemesianus. Nemesianus is African, and his poems were not written in Rome. But his graceful genius perhaps owes something to the impulsion given to literary studies by Numerian--one of the few emperors of the period who exhibit any interest in the progress of literature. The fourth century is the period of Renaissance. We may see in Tiberianus the herald of this Renaissance. The four poems which can be certainly assigned to him are distinguished by great power and charm. It is a plausible view that he is also the author of the remarkable _Peruigilium Veneris_--that poem proceeds at any rate from the school to which Tiberianus belongs. The style of Tiberianus is formed in the academies of Africa, and so also perhaps his philosophy. The Platonic hymn to the Nameless God is a noble monument of the dying Paganism of the era. Tiberianus' political activities took him to Gaul: and Gaul is the true home of this fourth-century Renaissance. In Gaul around Ausonius there grew up at Bordeaux a numerous and accomplished and enthusiastic school of poets. To find a parallel to the brilliance and enthusiasm of this school we must go back to the school of poets which grew up around Valerius Cato in Transpadane Gaul in the first century B.C. The Bordeaux school is particularly interesting from its attitude to Christianity. Among Ausonius' friends was the austere Paulinus of Nola, and Ausonius himself was a convert to the Christian faith. But his Christianity is only skin-deep. His Bible is Vergil, his books of devotion are Horace and Ovid and Statius. The symbols of the Greek mythology are nearer and dearer to him than the symbolism of the Cross. The last enemy which Christianity had to overcome was, in fact, Literature. And strangely enough the conquest was to be achieved finally, not by the superior ethical quality of the new religion, but by the havoc wrought in Latin speech by the invasion of the Barbarians, by the decay of language and of linguistic study. To the period of Ausonius--and probably to Gaul--belong the rather obscure Asmenidae--the 'sons', or pupils, of Asmenius. At least two of them, Palladius and Asclepiadius, exhibit genuine poetical accomplishment. But the schools both of Ausonius and of Asmenius show at least in one particular how relaxed had become the hold even upon its enthusiasts of the true classical tradition. All these poets have a passion for triviality, for every kind of _tour de force_, for conceits and mannerisms. At times they are not so much poets as the acrobats of poetry. The end of the century gives us Claudian, and a reaction against this triviality. 'Paganus peruicacissimus,' as Orosius calls him, Claudian presents the problem of a poet whose poetry treats with real power the circumstances of an age from which the poet himself is as detached as can be. Claudian's real world is a world which was never to be again, a world of great princes and exalted virtues, a world animated by a religion in which Rome herself, strong and serene, is the principal deity. Accident has thrown him into the midst of a political nightmare dominated by intriguing viziers and delivered to a superstition which made men at once weak and cruel. Yet this world, so unreal to him, he presents in a rhetorical colouring extraordinarily effective. Had he possessed a truer instinct for things as they are he might have been the greatest of the Roman satirists. He has a real mastery of the art of invective. But, while he is great where he condemns, where he blesses he is mostly contemptible. He has too many of the arts of the cringing Alexandrian. And they availed him nothing. Over every page may be heard the steady tramp of the feet of the barbarian invader. After Claudian we pass into the final darkness. The gloom is illuminated for a brief moment by the Gaul Rutilius. But Rutilius has really outlived Roman poetry and Rome itself. Nothing that he admires is any longer real save in his admiration of it. The things that he condemns most bitterly are the things which were destined to dominate the world for ten centuries. Christianity is 'a worse poison than witchcraft'. The monastic spirit is the 'fool-fury of a brain unhinged'. The monasteries are 'slave-dungeons'. It was these 'slave-dungeons' which were to keep safe through the long night of the Middle Ages all that Rutilius held dear. It was these 'slave-dungeons' which were to afford a last miserable refuge to the works of that long line of poets of whom Rutilius is the late and forlorn descendant. Much indeed was to perish even within the fastnesses of these 'slave-dungeons': for the monasteries were not always secure from the shock of war, nor the precious memorials which they housed from the fury of fanaticism. Yet much was to survive and to emerge one day from the darkness and to renew the face of the world. Rutilius wrote his poem in 416 A.D. If he could have looked forward exactly a thousand years he would have beheld Poggio and the great Discoverers of the Italian Renaissance ransacking the 'slave-dungeons' of Italy, France, and Germany, and rejoicing over each recovered fragment of antiquity with a pure joy not unlike that which heavenly minds are said to feel over the salvation of souls. These men were, indeed, kindling into life again the soul of Europe. They were assisting at a New Birth. In this process of regeneration the deepest force was a Latin force, and of this Latin force the most impelling part was Latin poetry. We are apt to-day, perhaps, in our zeal of Hellenism, to forget, or to disparage, the part which Latin poetry has sustained in moulding the literatures of modern Europe. But if the test of great poetry is the length and breadth of its influence in the world, then Roman poetry has nothing to fear from the vagaries of modern fashion. For no other poetry has so deeply and so continuously influenced the thought and feeling of mankind. Its sway has been wider than that of Rome itself: and the Genius that broods over the Capitoline Hill might with some show of justice still claim, as his gaze sweeps over the immense field of modern poetry, that he beholds nothing which does not owe allegiance to Rome: Iupiter arce sua totum cum spectat in orbem, nil nisi Romanum quod tueatur habet. NVMA POMPILIVS (?) 715-673 B.C. _1. Fragments of the Saliar Hymns_ _i_ DIVOM templa cante, diuom deo supplicate. _ii_ QVOME tonas, Leucesie, prae tet tremonti. quor libet, Curis, decstumum tonare? _iii_ CONSE, ulod oriese: omnia tuere, adi, Patulci, coi isse: Sancus Ianes Cerus es. Duonus Ianus ueuet po melios, eu, recum. THE ARVAL BROTHERHOOD _2. Against Plague upon the Harvest_ _Incertae Aetatis._ ENOS, Lases, iuuate, enos, Lases, iuuate, enos, Lases, iuuate. neue lue rue, Marmar, sins incurrere in pleoris, neue lue rue, Marmar, sins incurrere in pleoris, neue lue rue, Marmar, sers incurrere in pleoris. satur fu, fere Mars: limen sali: sta berber, satur fu, fere Mars: limen sali: sta berber, satur fu, fere Mars: limen sali: sta berber, semunis alternei aduocapit conctos, semunis alternei aduocapit conctos, semunis alternei aduocapit conctos. enos, Marmor, iuuato, enos, Marmor, iuuato, enos, Marmor, iuuato. triumpe, triumpe, triumpe, triumpe, triumpe. ANONYMOUS _3. Charms_ _i. Against the Gout_ _Incertae Aetatis._ EGO tui memini, medere meis pedibus: terra pestem teneto, salus hic maneto in meis pedibus. _ii. At the Meditrinalia_ NOVOM uetus uinum bibo, nouo ueteri morbo medeor. _4. An Ancient Lullaby_ _Incertae Aetatis._ LALLA, lalla, lalla: i, aut dormi aut lacta. _5. Epitaphs of the Scipios_ 284-176 B.C. _i_ CORNELIVS Lucius Scipio Barbatus, Gnaiuod patre prognatus fortis uir sapiensque, quoius forma uirtutei parisuma fuit, consol, censor, aidilis quei fuit apud nos, Taurasia, Cisauna, Samnio cepit, subigit omne Loucanam opsidesque abdoucsit. _ii_ HONC oino ploirime cosentiont Romai duonoro optumo fuise uiro Lucium Scipione. filios Barbati consol, censor, aidilis hic fuet apud nos: hic cepit Corsica Aleriaque urbe, dedet Tempestatebus aide meretod. _iii_ QVEI apice insigne Dialis flaminis gesistei, mors perfecit tua ut essent omnia breuia, honos fama uirtusque, gloria atque ingenium. quibus sei in longa licuiset utier tibi uita, facile facteis superases gloriam maiorum. qua re lubens te in gremiu Scipio, recipit terra, Publi, prognatum Publio, Corneli. _iv_ MAGNA sapientia multasque uirtutes aeuitate quam parua posidet hoc saxsum. quoiei uita defecit, non honos, honore, is hic situs, quei nunquam uictus est uirtutei, annos gnatus uiginti is Diteist mandatus, ne quairatis honore quei minus sit mactus. L. LIVIVS ANDRONICVS 284-204 B.C. (?) _6. Fragments of the Odyssey_ _i_ VIRVM mihi, Camena, insece uersutum. _ii_ Mea puera quid uerbi ex tuo ore supera fugit? _iii_ Mea puer quid uerbi ex tuo ore audio? neque enim te oblitus sum, Laertie noster. _iv_ Simul ac dacrimas de ore noegeo detersit. _v_ Namque nullum peius macerat hemonem quamde mare saeuom: uires quoi sunt magnae, topper eas confringunt importunae undae. _vi_ Topper citi ad aedis uenimus Circai. simul duona eorum portant ad naues: milia alia in isdem inserinuntur. _vii_ In Pylum deuenies aut ibi ommentans. _viii_ Inferus an superus tibi fert deus funera, Vlixes? _ix_ Cum socios nostros mandisset impius Cyclops. _x_ At celer hasta uolans perrumpit pectora ferro. _7. Dramatic Fragments_ _i_ TVM autem lasciuum Nerei simum pecus ludens ad cantum classem lustratur choro. _ii_ Ipsus se in terram saucius fligit cadens. _iii_ Quin quod parere uos maiestas mea procat, toleratis templo, letoque hanc deducitis? _iv_ Nam praestatur uirtuti laus, sed gelu multo ocius uento tabescit. _v_ Confluges ubi conuentu campum totum inumigant. _vi_ Florem anculabant Liberi ex carchesiis. _vii_ Quo Castalia per struices saxeas lapsu accidit. _viii_ Quem ego nefrendem alui lacteam inmulgens opem. _ix_ Puerarum manibus confectum pulcerrime. _x_ Iamne oculos specie laetauisti optabili? CN. NAEVIVS 270-199 B.C. (?) _8. Fragments of the Bellum Poenicum_ _i_ NOVEM Iouis concordes filiae sorores. _ii_ Postquam auem aspexit in templo Anchisa, sacra in mensa penatium ordine ponuntur, immolabat auream uictimam pulcram. _iii_ Amborum uxores noctu Troiad exibant capitibus opertis, flentes ambae, abeuntes lacrimis cum multis. _iv_ Blande et docte percontat, Aenea quo pacto Troiam urbem liquisset. _v_ Deinde pollens sagittis inclutus Arquitenens sanctus Ioue prognatus Pythius Apollo. _vi_ Transit Melitam Romanus exercitus, insulam integram urit, populatur, uastat, rem hostium concinnat. _vii_ Sin illos deserant fortissimos uiros, magnum stuprum populo fieri per gentis. _viii_ Seseque ei perire mauolunt ibidem quam cum stupro redire ad suos populares. _ix_ Fato Metelli Romae fiunt consules. _9. Dramatic Fragments_ _i_ LAETVS sum laudari me abs te, pater, a laudato uiro. _ii_ Vos qui regalis corporis custodias agitatis, ite actutum in frondiferos locos, ingenio arbusta ubi nata sunt, non obsita. _iii_ Cedo, qui rem uestram publicam tantam amisistis tam cito? proueniebant oratores nouei, stulti adulescentuli. _iv_ Ego semper pluris feci potioremque habui libertatem multo quam pecuniam. _v_ Si quidem loqui uis, non perdocere multa longe promicando oratiost. _vi_ Quasi in choro ludens datatim dat se et communem facit: alii adnutat, alii adnictat, alium amat, alium tenet, alibi manus est occupata, alii pede percellit pedem, anulum dat alii spectandum, a labris alium inuocat, cum alio cantat, at tamen alii suo dat digito litteras. _10. His Own Epitaph_ IMMORTALES mortales si foret fas flere, flerent diuae Camenae Naeuium poetam. itaque, postquam est Orchi traditus thesauro, obliti sunt Romai loquier lingua Latina. T. MACCIVS PLAVTVS 254-184 B.C. _11. His Own Epitaph_ POSTQVAM est mortem aptus Plautus, Comoedia luget, scaena est deserta, dein Risus Ludus Iocusque et Numeri innumeri simul omnes conlacrumarunt. MARCIVS VATES 250-200 B.C. (?) _12. Precepts_ _i_ POSTREMVS dicas, primus taceas. _ii_ Quamuis nouentium duonum negumate. _13. Vaticinium_ 250-200 B.C. (?) AQVAM Albanam, Romane, caue lacu teneri, caue in mare manare flumine sinas suo. emissam agris rigabis, dissipatam riuis exstingues: tum tu insiste muris hostium audax, memor, quam per tot annos obsides urbem, ex ea tibi his quae iam nunc panduntur fatis uictoriam oblatam. bello perfecto donum peramplum uictor ad mea templa portato: patria sacra, quorum cura dudum est omissa, endostaurata, ut adsolet, facito. Q. ENNIVS 239-169 B.C. FROM THE ANNALS _14. The Vision of Ilia_ ET cita cum tremulis anus attulit artubus lumen. talia tum memorat lacrimans exterrita somno: 'Eurydica prognata, pater quam noster amauit, uires uitaque corpus meum nunc deserit omne. nam me uisus homo pulcher per amoena salicta et ripas raptare locosque nouos: ita sola postilla, germana soror, errare uidebar tardaque uestigare et quaerere te neque posse corde capessere: semita nulla pedem stabilibat. exim compellare pater me noce uidetur his uerbis: "O gnata, tibi sunt ante gerendae aerumnae, post ex fluuio fortuna resistet." haec effatus pater, germana, repente recessit nec sese dedit in conspectum corde cupitus, quamquam multa manus ad caeli caerula templa tendebam lacrumans et blanda uoce uocabam. uix aegro cum corde meo me somnus reliquit.' _15. Romulus and Remus_ CVRANTES magna cum cura tum cupientes regni dant operam simul auspicio augurioque. ... Remus auspicio se deuouet atque secundam solus auem seruat. at Romulus pulcher in alto quaerit Auentino, seruat genus altiuolantum. certabant urbem Romam Remoramne uocarent. omnibus cura uiris uter esset induperator. expectant, ueluti consul cum mittere signum uolt omnes auidi spectant ad carceris oras, quam mox emittat pictis e faucibus currus: sic expectabat populus atque ore timebat rebus, utri magni uictoria sit data regni. interea sol albus recessit in infera noctis. exin candida se radiis dedit icta foras lux et simul ex alto longe pulcherruma praepes laeua uolauit auis. simul aureus exoritur sol, cedunt de caelo ter quattuor corpora sancta auium, praepetibus sese pulchrisque locis dant. conspicit inde sibi data Romulus esse priora, auspicio regni stabilita scamna solumque. _16. The Speech of Pyrrhus_ NEC mi aurum posco nec mi pretium dederitis: non cauponantes bellum sed belligerantes, ferro, non auro, uitam cernamus utrique, uosne uelit an me regnare era quidue ferat Fors uirtute experiamur. et hoc simul accipe dictum: quorum uirtuti belli fortuna pepercit, eorundem libertati me parcere certum est. dono, ducite, doque uolentibus cum magnis dis. _17. Character of a Friend of Servilius_[9] HAECCE locutus uocat, quocum bene saepe libenter mensam sermonesque suos rerumque suarum omne iter impertit magnam cum lassus diei partem fuisset de summis rebus regundis consilio indu foro lato sanctoque senatu, cui res audacter magnas paruasque iocumque eloqueretur et incaute malaque et bona dictu euomeret si qui uellet tutoque locaret, quocum multa uolup sibi fecit clamque palamque, ingenium cui nulla malum sententia suaset ut faceret facinus leuis aut malus, doctus, fidelis, suauis homo, facundus, suo contentus, beatus, scitus, secunda loquens in tempore, commodus, uerbum paucum, multa tenens antiqua, sepulta uetustas quae facit; et mores ueteresque nouosque tenentem, multorum ueterum leges diuumque hominumque, prudentem, qui dicta loquiue tacereue posset, hunc inter pugnas conpellat Seruilius sic. _18. M. Cornelius Cethegus_ ADDITVR orator Cornelius suauiloquenti ore Cethegus Marcus Tuditano collega Marci filius ... ... is dictust ollis popularibus olim qui tum uiuebant homines atque aeuum agitabant flos delibatus populi suadaeque medulla. _19. Caelius resists the Onset of the Istri_ VNDIQVE conueniunt uelut imber tela tribuno: configunt parmam, tinnit hastilibus umbo, aerato sonitu galeae, sed nec pote quisquam undique nitendo corpus discerpere ferro: semper abundantes hastas frangitque quatitque. totum sudor habet corpus multumque laborat, nec respirandi fit copia: praepete ferro Histri tela manu iacientes sollicitabant. _20. Toga Cedit Armis_ POSTQVAM Discordia taetra belli ferratos postes portasque refregit, pellitur e medio sapientia, ui geritur res, spernitur orator bonus, horridus miles amatur. haut doctis dictis certantes nec maledictis miscent inter sese inimicitiam agitantes, non ex iure manum consertum, sed magis ferro rem repetunt regnumque petunt, uadunt solida ui. _21. Lesser Fragments of the Annals_ _i_ MVSAE, quae pedibus magnum pulsatis Olympum. _ii_ Te, sale nata, precor, Venus, et genitrix patris nostri, ut me de caelo uisas cognata parumper. _iii_ Pectora fida tenet desiderium, simul inter sese sic memorant: O Romule, Romule die, qualem te patriae custodem di genuerunt! O pater, O genitor, O sanguen dis oriundum, tu produxisti nos intra luminis oras. _iv_ Omnes mortales uictores, cordibus uiuis laetantes, uino curatos, somnus repente in campo passim mollissimus perculit acris. _v_ At tuba terribili sonitu taratantara dixit. incedunt arbusta per alta, securibus caedunt, percellunt magnas quercus, exciditur ilex, fraxinus frangitur atque abies consternitur alta, pinus proceras peruortunt: omne sonabat arbustum fremitu siluai frondosai. _vi_ Multa dies in bello conficit unus: et rursus multae fortunae forte recumbunt: haudquaquam quemquam semper fortuna secuta est. _vii_ Vnus homo nobis cunctando restituit rem, non enim rumores ponebat ante salutem. ergo postque magisque uiri nunc gloria claret. _viii_ Concurrunt ueluti uenti cum spiritus Austri imbricitor Aquiloque suo cum flamine contra indu mari magno fluctus extollere certant. _ix_ Iuppiter hic risit tempestatesque serenae riserunt omnes risu Iouis omnipotentis. _x_ Et tum sicut equus qui de praesepibus fartus uincla suis magnis animis abrupit et inde fert sese campi per caerula laetaque prata, celso pectore saepe iubam quassat simul altam, spiritus ex anima calida spumas agit altas. _Dramatic Fragments_ _22. Alcmaeon_ VNDE haec, unde haec flamma exoritur? incede, adsunt, me expetit agmen. fer mi auxilium, pestem abige a me, flammiferam hanc uim quae me excruciat. caerulea incinctae angui incedunt, circumstant cum ardentibus taedis. eccum intendit crinitus Apollo arcum auratum luna innixus: Diana facem iacit a laeua. _23. Andromache_ QVID petam praesidi aut exequar, quoue nunc auxilio exili aut fugae freta sim? arce et urbe orba sum: quo accedam, quo applicem, cui nec arae patriae domi stant, fractae et disiectae iacent, fana flamma deflagrata, tosti alti stant parietes deformati atque abiete crispa ... o pater, o patria: o Priami domus, saeptum altisono cardine templum, uidi ego te adstantem ope barbarica tectis caelatis laqueatis auro ebore instructam regifice ... haec omnia uidi inflammari, Priamo ui uitam euitari, Iouis aram sanguine turpari. _24. Cassandra_ _i_ MATER optuma, tu multo mulier melior mulierum, missa sum superstitiosis hariolationibus, meque Apollo fatis fandis dementem inuitam ciet. uirgines uereor aequalis, patris mei meum factum pudet, optumi uiri. mea mater, tui me miseret, mei piget: optumam progeniem Priamo peperisti extra me; hoc dolet; men obesse, illos prodesse, me obstare, illos obsequi. adest, adest fax obuoluta sanguine atque incendio, multos annos latuit, ciues, ferte opem et restinguite. iamque mari magno classis cita texitur, exitium examen rapit: adueniet, fera ueliuolantibus nauibus complebit manus litora ... eheu uidete: iudicauit inclitum iudicium inter deas tris aliquis: quo iudicio Lacedaemona mulier Furiarum una adueniet. _25. ii_ MEA mater grauida parere se ardentem facem uisa est in somnis Hecuba; quo facto pater rex ipse Priamus somnio mentis metu perculsus curis sumptus suspirantibus exsacrificabat hostiis balantibus. tum coniecturam postulat pacem petens ut se edoceret obsecrans Apollinem quo sese uertant tantae sortes somnium. ibi ex oraclo uoce diuina edidit Apollo puerum primus Priamo qui foret postilla natus temperaret tollere: eum esse exitium Troiae, pestem Pergamo. _26. Telamon_ EGO deum genus esse semper dixi et dicam caelitum, sed eos non curare opinor quid agat humanum genus: nam si curent, bene bonis sit, male malis, quod nunc abest ... sed superstitiosi uates inpudentesque harioli, aut inertes aut insani aut quibus egestas imperat, qui sibi semitam non sapiunt, alteri monstrant uiam, quibus diuitias pollicentur, ab iis drachumam ipsi petunt. de his diuitiis sibi deducant drachumam, reddant cetera. _27. Telamon_ EGO cum genui tum morituros sciui et ei rei sustuli; praeterea ad Troiam cum misi ob defendendam Graeciam, scibam me in mortiferum bellum, non in epulas mittere. _28. Molestum Otium_ OTIO qui nescit utier plus negoti habet quam cum est negotium in negotio; nam cui quod agat institutumst (is) in illo negotio id agit, (id) studet, ibi mentem atque animum delectat suum. otioso in otio homini animus nescit quid uelit. hoc idem est: em neque domi nunc nos nec militiae sumus: imus huc, hinc illuc, cum illuc uentum est, ire illuc lubet. incerte errat animus, praeter propter uitam uiuitur. _29. Medeae Nutrix_ VTINAM ne in nemore Pelio securibus caesa accedisset abiegna ad terram trabes, neue inde nauis inchoandi exordium coepisset, quae nunc nominatur nomine Argo, quia Argiui in ea delecti uiri uecti petebant pellem inauratam arietis Colchis imperio regis Peliae per dolum. nam numquam era errans mea domo efferret pedem Medea animo aegro amore saeuo saucia. _30. From the Iphigenia_ AGAM. QVID noctis uidetur in altisono caeli clipeo? SENEX. Temo superat stellas sublimen agens etiam atque etiam noctis iter. _31. Epitaph for Scipio Africanus_ HIC est ille situs cui nemo ciuis neque hostis quibit pro factis reddere opis pretium. _32. The Same_ A SOLE exoriente supra Maeotis paludes nemo est qui factis aequiperare potest. si fas endo plagas caelestum ascendere cuiquam est, mi soli caeli maxima porta patet. _33. Scipio to Ennius_ ENNI poeta, salue, qui mortalibus uersus propinas flammeos medullitus. _34. His own Epitaph_ ASPICITE, o ciues, senis Enni imaginis formam. hic uestrum panxit maxima facta patrum. nemo me lacrimis decoret nec funera fletu faxit. cur? uolito uiuos per ora uirum. M. PACVVIVS 220-130 B.C. _35. Fortune_ FORTVNAM insanam esse et caecam et brutam perhibent philosophi, saxoque instare in globoso praedicant uolubili: id quo saxum impulerit fors, eo cadere Fortunam autumant. insanam autem esse aiunt, quia atrox incerta instabilis siet: caecam ob eam rem esse iterant, quia nil cernat quo sese adplicet: brutam, quia dignum atque indignum nequeat internoscere. sunt autem alii philosophi, qui contra Fortuna negant ullam miseriam esse, temeritatem esse omnia autumant. id magis ueri simile esse usus reapse experiundo edocet: uelut Orestes modo fuit rex, factust mendicus modo. _36. The Greeks set sail from Troy_ SIC profectione laeti piscium lasciuiam intuemur, nec tuendi satietas capier potest. interea prope iam occidente sole inhorrescit mare, tenebrae conduplicantur noctisque et nimbum obcaecat nigror, flamma inter nubes coruscat, caelum tonitru contremit, grando mixta imbri largifico subita praecipitans cadit, undique omnes uenti erumpunt, saeui existunt turbines, feruit aestu pelagus. _37. Genitabile Caelum_ HOC uide circum supraque quod complexu continet terram solisque exortu capessit candorem, occasu nigret, id quod nostri caelum memorant, Grai perhibent aethera: quidquid est hoc, omnia animat format alit auget creat sepelit recipitque in sese omnia, omniumque idem est pater, indidemque eadem aeque oriuntur de integro atque eodem occidunt. _38. Speech_ O FLEXANIMA atque omnium regina rerum Oratio. _39. Womanish Tears_ CONQVERI fortunam aduersam, non lamentari decet: id uiri est officium, fletus muliebri ingenio additus. _40. His Own Epitaph_ ADVLESCENS tam etsi properas, hoc te saxulum rogat ut se aspicias, deinde, quod scriptum est, legas. hic sunt poetae Pacuui Marci sita ossa. hoc uolebam, nescius ne esses. uale. L. ACCIVS 170-86 B.C. _41. Tarquin's Dream_ TARQVINIVS QVONIAM quieti corpus nocturno impetu dedi sopore placans artus languidos: uisust in somnis pastor ad me adpellere pecus lanigerum eximia pulchritudine, duos consanguineos arietes inde eligi praeclarioremque alterum immolare me: deinde eius germanum cornibus conitier, in me arietare, eoque ictu me ad casum dari: exin prostratum terra, grauiter saucium, resupinum in caelo contueri maxime mirificum facinus: dextrorsum orbem flammeum radiatum solis linquier cursu nouo. HARIOLVS Rex, quae in uita ursurpant homines, cogitant curant uident, quaeque agunt uigilantes agitantque, ea si cui in somno accidunt, minus mirandum est, di rem tantam haut temere improuiso offerunt. proin uide ne, quem tu esse hebetem deputas aeque ac pecus, is sapientia munitum pectus egregie gerat teque regno expellat: nam id quod de sole ostentum est tibi, populo commutationem rerum portendit fore perproquinquam. haec bene uerruncent populo! nam quod dexterum cepit cursum ab laeua signum praepotens, pulcherrume auguratum est rem Romanam publicam summam fore. _42. The Argo seen by a Shepherd who has never seen a Ship_ TANTA moles labitur fremibunda ex alto ingenti sonitu et spiritu. prae se undas uoluit, uertices ui suscitat: ruit prolapsa, pelagus respargit reflat. ita dum interruptum credas nimbum uoluier, dum quod sublime uentis expulsum rapi saxum aut procellis, uel globosos turbines existere ictos undis concursantibus: nisi quas terrestris pontus strages conciet, aut forte Triton fuscina euertens specus supter radices penitus undante in freto molem ex profundo saxeam ad caelum euehit. _43. Shorter Fragments_ _i_ VIRTVTI sis par, dispar fortunis patris. _ii_ Probae etsi in segetem sunt deteriorem datae fruges, tamen ipsae suapte natura enitent. _iii_ Probis probatus potius quam multis forem. _iv_ Nam is demum miser est, cuius nobilitas miserias nobilitat. _v_ Multi iniqui et infideles regno, pauci beniuoli. _vi_ Oderint dum metuant. ANONYMOUS 150 B.C. (?) _44. Epitaph of Claudia_ HOSPES, quod deico paullum est, asta ac pellege. heic est sepulcrum hau pulcrum pulcrai feminae: nomen parentes nominarunt Claudiam. suom mareitum corde deilexit souo: gnatos duos creauit: horunc alterum in terra linquit, alium sub terra locat. sermone lepido, tum autem incessu commodo. domum seruauit. lanam fecit. dixi. abei. POMPILIVS fl. 100 B.C. _45. His Poetical Lineage_ PACVI discipulus dicor, porro is fuit Enni, Ennius Musarum: Pompilius clueor. VALERIVS AEDITVVS fl. 100 B.C. _46. The Lamp of Love_ QVID faculam praefers, Phileros, quae nil opus nobis? ibimus sic: lucet pectoris flamma satis: istam nam potis est uis saeua extinguere uenti, aut imber caelo candidus praecipitans: at contra hunc ignem Veneris, nisi si Venus ipsa, nullast quae possit uis alia opprimere. Q. LVTATIVS CATVLVS Cons. 102 B.C. _47. Lost: A Heart_ AVFVGIT mi animus; credo, ut solet, ad Theotimum deuenit. sic est: perfugium illud habet. quid? quasi non interdixem ne illunc fugitiuom mitteret ad se intro, sed magis eiceret! ibimus quaesitum. uerum ne ipsei teneamur formido. quid ago? da, Venus, consilium. _48. The Rising Sun of Roscius_ CONSTITERAM exorientem Auroram forte salutans, cum subito a laeua Roscius exoritur. pace mihi liceat, caelestes, dicere uestra: mortalis uisust pulcrior esse deo. PORCIVS LICINVS fl. 100 B.C. _49. Ignis Homo Est_ CVSTODES ouium tenerae propaginis, agnum, quaeritis ignem? ite huc. quaeritis? ignis homost. si digito attigero, incendam siluam simul omnem, omne pecus flammast, omnia qua uideo. _50. Terence corrupted by his Patrons_ DVM lasciuiam nobilium et laudes fucosas petit, dum Africani uocem diuinam haurit auidis auribus, dum ad Philum se cenitare et Laelium pulchrum putat, dum se amari ab his concredit, crebro in Albanum uenit, suis postlatis rebus ad summam inopiam redactus est. itaque ex conspectu omnium abit ut Graeciae in terram ultumam, mortuost Stymphali, Arcadiae in oppido: nil Publius Scipio profuit, nihil illei Laelius, nil Furius, tres per id tempus qui agitabant facile nobilissumei: eorum ille opera ne domum quidem habuit conducticiam, saltem ut esset quo referret obitum domini seruolus. LAEVIVS fl. 100 B.C. _51. From the Erotopaegnia_ _i_ TV, Andromacha, per ludum manu lasciuola ac tenellula capiti meo, trepidans libens, insolita plexti munera. _ii_ CORPORE tenuato pectoreque undique obeso ac mente exsensa tardigeniclo senio obpressum. _iii_ VENVS amoris altrix genetrix cuppiditatis, mihi quae diem serenum hilarula praepandere cresti opseculae tuae ac ministrae, etsi ne utiquam, quid foret expauita grauis dura fera asperaque famultas, potui domnio in accipere superbo. M. FVRIVS BIBACVLVS fl. 70 B.C. _52. The Garden of Valerius Cato_ SI quis forte mei domum Catonis, depictas minio assulas, et illos custodis uidet hortulos Priapi, miratur quibus ille disciplinis tantam sit sapientiam assecutus, quem tres cauliculi, selibra farris, racemi duo tegula sub una ad summam prope nutriant senectam. _53. The Reward of the Scholar_ CATONIS modo, Galle, Tusculanum tota creditor urbe uenditabat mirati sumus unicum magistrum, summum grammaticum, optumum poetam omnes soluere posse quaestiones, unum deficere expedire nomen: en cor Zenodoti, en iecur Cratetis! ORACVLVM MARCIO VATI ATTRIBVTVM 76 B.C. (?) _54._ AMNEM, Troiugena, Cannam fuge, defuge Cannam: neue alienigenae cogant te conserere unquam in campo Diomedis manus. sed tu neque credes ante mihi donec compleris sanguine campum multaque milia caesorum tibi deferat amnis in pontum ex gremio terrai frugiferai: quaeque colunt terras pisces uolucresque feraeque his fuat esca caro tua. Iuppiter haec mihi fatust. M. TVLLIVS CICERO 106-43 B.C. _55. De Consulatu Suo_ PRINCIPIO aetherio flammatus Iuppiter igni uertitur et totum conlustrat lumine mundum menteque diuina caelum terrasque petessit, quae penitus sensus hominum uitasque retentat, aetheris aeterni saepta atque inclusa cauernis. et si stellarum motus cursusque uagantis nosse uelis, qua et sint signorum in sede locatae, quae uerbo ex falsis Graiorum uocibus errant, re uera certo lapsu spatioque feruntur, omnia iam cernes diuina mente notata. nam primum astrorum uolucris te consule motus concursusque graui stellarum ardore micantis tu quoque, cum tumulos Albano in monte niualis lustrasti et laeto mactasti lacte Latinas, uidisti et claro tremulos ardore cometas; multaque misceri nocturna strage putasti, quod ferme dirum in tempus cecidere Latinae, cum claram speciem concreto lumine luna abdidit et subito stellanti nocte perempta est. quid uero, ut Phoebi fax, tristis nuntia belli, quae magnum ad columen flammato ardore uolabat, praecipitis caeli partis obitusque petessit? aut cum terribili perculsus fulmine ciuis luce serenanti uitalia lumina liquit? aut cum se grauido tremefecit corpore tellus? iam uero uariae nocturno tempore uisae terribilis formae bellum motusque monebant, multaque per terras uates oracla furenti pectore fundebant tristis minitantia casus: quidue ea quae lapsu ceciderunt aera uetusto? haec, fora perpetuis signis clarisque frequentans, ipse deum genitor caelo terrisque canebat. aut ea Torquato quae quondam et consule Cotta Lydius ediderat Tyrrhenae gentis haruspex? omnia fixa tuus glomerans determinat annus. nam pater altitonans stellanti nixus Olympo ipse suos quondam tumulos ac templa petiuit et Capitolinis iniecit sedibus ignis. tum species ex aere uetus uenerataque Nattae concidit elapsaeque uetusto numine leges, et diuom simulacra peremit fulminis ardor. hic siluestris erat Romani nominis altrix, Martia, quae paruos Mauortis semine natos uberibus grauidis uitali rore rigabat: quae tum cum pueris flammato fulminis ictu concidit atque auolsa pedum uestigia liquit. tum quis non artis scripta ac monumenta uolutans uoces tristificas chartis promebat Etruscis? Lucmones, genus Etrusca de stirpe profectum, uoluier ingentem cladem pestemque monebant, tum legum exitium constanti uoce ferebant, templa deumque adeo flammis urbemque iubebant eripere et stragem horribilem caedemque uereri; atque haec fixa graui fato ac fundata teneri, nei posta excelsum ad columen formata decore sancta Iouis species claros spectaret in ortus: tum fore ut occultos populus sanctusque senatus cernere conatus posset, si solis ad ortum conuorsa inde patrum sedes populique uideret. haec tardata diu species multumque morata consule te tandem celsa est in sede locata; atque una fixi ac signati temporis hora Iuppiter excelsa clarabat sceptra columna et clades patriae flamma ferroque parata uocibus Allobrogum patribus populoque patebat. rite igitur ueteres, quorum monumenta tenetis, qui populos urbisque modo ac uirtute regebant, rite etiam uostri, quorum pietasque fidesque praestitit ac longe uicit sapientia cunctos, praecipue coluere uigenti numine diuos. haec adeo penitus cura uidere sagaci, otia qui stadiis laeti tenuere decoris inque Academia umbrifera nitidoque Lyceo sudarunt claras fecundi pectoris artis. e quibus ereptum, primo iam a flore iuuentae, te patria in media uirtutum mole locauit. tu tamen anxiferas curas requiete relaxans, quod patriae uacat, his studiis nobisque sacrasti. _56. Marius_ HIC Iouis altisoni subito pinnata satelles arboris e trunco serpentis saucia morsu subrigit, ipsa feris transfigens unguibus, anguem semianimum et uaria grauiter ceruice micantem; quem se intorquentem lanians rostroque cruentans, iam satiata animo, iam duros ulta dolores, abicit ecflantem et laceratum adfligit in undas, seque obitu a solis nitidos conuertit ad ortus. hanc ubi praepetibus pinnis lapsuque uolantem conspexit Marius, diuini numinis augur, faustaque signa suae laudis reditusque notauit, partibus intonuit caeli pater ipse sinistris: sic aquilae clarum firmauit Iuppiter omen. _Translations from the Greek_ _57. From the Odyssey_ O DECVS Argolicum, quin puppim flectis, Vlixes, auribus ut nostros possis agnoscere cantus? nam nemo haec umquam est transuectus caerula cursu, quin prius adstiterit uocum dulcedine captus, post, uariis auido satiatus pectore Musis, doctior ad patrias lapsus peruenerit oras. nos graue certamen belli clademque tenemus Graecia quam Troiae diuino numine uexit, omneque quod celat frugum uix indiga tellus. _58. From Sophocles_ O MVLTA dictu grauia, perpessu aspera, quae corpore exanclata atque animo pertuli! nec mihi Iunonis terror inplacabilis nec tantum inuexit tristis Eurystheus mali, quantum una uaecors Oenei partu edita. haec me inretiuit ueste furiali inscium, quae laterei inhaerens morsu lacerat uiscera, urgensque grauiter pulmonum haurit spiritus: iam decolorem sanguinem omnem exsorbuit. sic corpus clade horribili absumptum extabuit: ipse inligatus peste interemor textili. hos non hostilis dextra, non Terra edita moles Gigantum, non biformato impetu Centaurus ictus corpori inflixit meo, non Graia uis, non barbara ulla inmanitas, non saeua terris gens relegata ultimis, quas peragrans undique omnem ecferitatem expuli, sed feminae uir feminea interemor manu. o nate, uere hoc nomen usurpa patri, neu me occidentem matris superet caritas. huc adripe ad me manibus abstractam piis: iam cernam mene an illam potiorem putes. perge, aude, nate! inlacrima patris pestibus, miserere: gentes nostras flebunt miserias. heu, uirginalem me ore ploratum edere, quem uidit nemo ulli ingemescentem malo! ecfeminata uirtus adflicta occidit. accede, nate, adsiste, miserandum aspice euiscerati corpus laceratum patris! uidete, cuncti, tuque, caelestum sator, iace, obsecro, in me uim coruscam fulminis! nunc nunc dolorum anxiferi torquent uertices, nunc serpit ardor. o ante uictrices manus, o pectora, o terga, o lacertorum tori, uestrone pressu quondam Nemeaeus leo frendens efflauit grauiter extremum halitum? haec dextra Lernam taetra mactata excetra pacauit, haec bicorporem adflixit manum, Erymanthiam haec uastificam abiecit beluam, haec e Tartarea tenebrica abstractum plaga tricipitem adduxit Hydra generatum canem, haec interemit tortu multiplicabili draconem, auriferam optutu adseruantem arborem. multa alia uictrix nostra lustrauit manus, nec quisquam e nostris spolia cepit laudibus. _59. From Euripides_ MORTALIS nemo est quem non attingit dolor morbique multi: sunt humandi liberi, rursum creandi, morsque est finita omnibus. quae generei humano angorem nequicquam adferunt: reddenda terrae est terra, tum uita omnibus metenda, ut fruges: sic iubet necessitas. C. HELVIVS CINNA fl. 50 B.C. _60. An Astronomical Poem written upon Mallow Leaves_ HAEC tibi Arateis multum uigilata lucernis carmina, quis ignis nouimus aetherios, leuis in aridulo maluae descripta libello Prusiaca uexi munera nauicula. M. TVLLIVS LAVREA fl. 40 B.C. _61. Magic Waters in the Garden of Cicero's Villa_ QVO tua, Romanae uindex clarissime linguae, silua loco melius surgere iussa uiret atque Academiae celebratam nomine uillam nunc reparat cultu sub potiore Vetus, hoc etiam apparent lymphae non ante repertae, languida quae infuso lumina rore leuant. nimirum locus ipse sui Ciceronis honori hoc dedit, hac fontes cum patefecit ope, ut, quoniam totum legitur sine fine per orbem, sint plures oculis quae medeantur aquae. Q. TVLLIVS CICERO 102-43 B.C. _62. Astronomical Fragment_ FLVMINA uerna cient obscuro lumine Pisces curriculumque Aries aequat noctisque diique, cornua quem condunt florum praenuntia Tauri; aridaque aestatis Gemini primordia pandunt, longaque iam minuit praeclarus lumina Cancer, languificosque Leo proflat ferus ore calores. post modium quatiens Virgo fugat orta uaporem: autumni reserat portas aequatque diurna tempora nocturnis dispenso sidere Libra: effetos ramos denudat flamma Nepai: pigra Sagittipotens iaculatur frigora terris: bruma gelu glaciat iubarem spirans Capricorni, quem sequitur nebulas rorans liquor altus Aquari. tanta supra circaque uigescunt lumina mundi; at dextra laeuaque ciet rota fulgida Solis mobile curriculum et Lunae simulacra feruntur. C. IVLIVS CAESAR 100-44 B.C. _63. Terence_ TV quoque tu in summis, o dimidiate Menander, poneris, et merito, puri sermonis amator. lenibus atque utinam scriptis adiuncta foret uis comica, ut aequato uirtus polleret honore cum Graecis, neue hac despectus pane iaceres! unum hoc maceror aureolo tibi desse, Terenti. C. LICINIVS MACER CALVVS 82-47 B.C. _64. Fragments of Epithalamia_ _i_ _LILIVM_ uaga candido nympha quod secet ungui. _ii_ Vesper it ante iubar quatiens. _iii_ Et leges sanctas docuit et cara iugauit corpora conubiis et magnas condidit urbes. _65. The Death of Quintilia_ FORSITAN hoc etiam gaudeat ipsa cinis. T. LVCRETIVS CARVS 95-54 B.C. _66. Exordium_ AENEADVM genetrix, hominum diuumque uoluptas, alma Venus, caeli subter labentia signa quae mare nauigerum, quae terras frugiferentis concelebras, per te quoniam genus omne animantum concipitur uisitque exortum lumina solis: te, dea, te fugiunt uenti, te nubila caeli aduentumque tuum, tibi suauis daedala tellus summittit flores, tibi rident aequora ponti placatumque nitet diffuso lumine caelum. nam simul ac species patefactast uerna diei et reserata uiget genitabilis aura fauoni, aeriae primum uolucres te, diua, tuumque significant initum perculsae corda tua ui. inde ferae pecudes persultant pabula laeta et rapidos tranant amnis: ita capta lepore te sequitur cupide quo quamque inducere pergis. denique per maria ac montis fluuiosque rapaces frondiferasque domos auium camposque uirentis omnibus incutiens blandum per pectora amorem efficis ut cupide generatim saecla propagent. quae quoniam rerum naturam sola gubernas nec sine te quicquam dias in luminis oras exoritur neque fit laetum neque amabile quicquam, te sociam studeo scribendis uersibus esse quos ego de rerum natura pangere conor Memmiadae nostro, quem tu, dea, tempore in omni omnibus ornatum uoluisti excellere rebus. quo magis aeternum da dictis, diua, leporem. effice ut interea fera moenera militiai per maria ac terras omnis sopita quiescant. nam tu sola potes tranquilla pace iuuare mortalis, quoniam belli fera moenera Mauors armipotens regit, in gremium qui saepe tuum se reicit aeterno deuictus uulnere amoris, atque ita suspiciens tereti ceruice reposta pascit amore auidos inhians in te, dea, uisus, eque tuo pendet resupini spiritus ore. hunc tu, diua, tuo recubantem corpore sancto circumfusa super, suauis ex ore loquelas funde petens placidam Romanis, incluta, pacem. nam neque nos agere hoc patriai tempore iniquo possumus aequo animo nec Memmi clara propago talibus in rebus communi desse saluti. quod superest, uacuas auris animumque sagacem semotum a curis adhibe ueram ad rationem, ne mea dona tibi studio disposta fideli, intellecta prius quam sint, contempta relinquas. nam tibi de summa caeli ratione deumque disserere incipiam et rerum primordia pandam, unde omnis natura creet res auctet alatque, quoue eadem rursum natura perempta resoluat, quae nos materiem et genitalia corpora rebus reddunda in ratione uocare et semina rerum appellare suemus et haec eadem usurpare corpora prima, quod ex illis sunt omnia primis. Humana ante oculos foede cum uita iaceret in terris oppressa graui sub religione, quae caput a caeli regionibus ostendebat horribili super aspectu mortalibus instans, primum Graius homo mortalis tollere contra est oculos ausus primusque obsistere contra: quem neque fama deum nec fulmina nec minitanti murmure compressit caelum, sed eo magis acrem irritat animi uirtutem, effringere ut arta naturae primus portarum claustra cupiret. ergo uiuida uis animi peruicit, et extra processit longe flammantia moenia mundi atque omne immensum peragrauit mente animoque: unde refert nobis uictor quid possit oriri, quid nequeat, finita potestas denique cuique quanam sit ratione atque alte terminus haerens. quare religio pedibus subiecta uicissim obteritur, nos exaequat uictoria caelo. Illud in his rebus uereor, ne forte rearis impia te rationis inire elementa uiamque indugredi sceleris. quod contra saepius illa religio peperit scelerosa atque impia facta: Aulide quo pacto Triuiai uirginis aram Iphianassai turparunt sanguine foede ductores Danaum delecti, prima uirorum. cui simul infula uirgineos circumdata comptus ex utraque pari malarum parte profusast, et maestum simul ante aras adstare parentem sensit et hunc propter ferrum celare ministros aspectuque suo lacrimas effundere ciuis, muta metu terram genibus summissa petebat: nec miserae prodesse in tali tempore quibat quod patrio princeps donarat nomine regem; nam sublata uirum manibus tremebundaque ad aras deductast, non ut sollemni more sacrorum perfecto posset claro comitari Hymenaeo, sed casta inceste nubendi tempore in ipso hostia concideret mactatu maesta parentis, exitus ut classi felix faustusque daretur-- tantum religio potuit suadere malorum. Tutemet a nobis iam quouis tempore uatum terriloquis uictus dictis desciscere quaeres. quippe etenim quam multa tibi iam fingere possunt somnia quae uitae rationes uertere possint fortunasque tuas omnis turbare timore! et merito. nam si certam finem esse uiderent aerumnarum homines, aliqua ratione ualerent religionibus atque minis obsistere uatum. nunc ratio nulla est restandi, nulla facultas, aeternas quoniam poenas in morte timendumst. ignoratur enim quae sit natura animai, nata sit an contra nascentibus insinuetur, et simul intereat nobiscum morte dirempta, an tenebras Orci uisat uastasque lacunas, an pecudes alias diuinitus insinuet se: Ennius ut noster cecinit qui primus amoeno detulit ex Helicone perenni fronde coronam, per gentis Italas hominum quae clara clueret: etsi praeterea tamen esse Acherusia templa Ennius aeternis exponit uersibus edens, quo neque permanent animae neque corpora nostra, sed quaedam simulacra modis pallentia miris; unde sibi exortam semper florentis Homeri commemorat speciem lacrimas effundere salsas coepisse et rerum naturam expandere dictis. quapropter bene cum superis de rebus habenda nobis est ratio, solis lunaeque meatus qua fiant ratione, et qua ui quaeque gerantur in terris, tum cum primis ratione sagaci unde anima atque animi constet natura uidendum. et quae res nobis uigilantibus obuia mentis terrificet morbo adfectis somnoque sepultis, cernere uti uideamur eos audireque coram, morte obita quorum tellus amplectitur ossa. Nec me animi fallit Graiorum obscura reperta difficile inlustrare Latinis uersibus esse, multa nouis uerbis praesertim cum sit agendum propter egestatem linguae et rerum nouitatem; sed tua me uirtus tamen et sperata uoluptas suauis amicitiae quemuis sufferre laborem suadet et inducit noctes uigilare serenas quaerentem dictis quibus et quo carmine demum clara tuae possim praepandere lumina menti, res quibus occultas penitus conuisere possis. Hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest non radii solis neque lucida tela diei discutiant, sed naturae species ratioque. _67. The Rule of Reason_ SVAVE, mari magno turbantibus aequora uentis, e terra magnum alterius spectare laborem; non quia uexari quemquamst iucunda uoluptas, sed quibus ipse malis careas quia cernere suaue est: suaue etiam belli certamina magna tueri per campos instructa tua sine parte pericli. sed nil dulcius est, bene quam munita tenere edita doctrina sapientum templa serena, despicere unde queas alios passimque uidere errare atque uiam palantis quaerere uitae, certare ingenio, contendere nobilitate, noctes atque dies niti praestante labore ad summas emergere opes rerumque potiri. o miseras hominum mentis, o pectora caeca! qualibus in tenebris uitae quantisque periclis degitur hoc aeui quodcumquest! nonne uidere nil aliud sibi naturam latrare, nisi utqui corpore seiunctus dolor absit, menti' fruatur iucundo sensu cura semota metuque? ergo corpoream ad naturam pauca uidemus esse opus omnino, quae demant cumque dolorem. delicias quoque uti multas substernere possint gratius interdum, neque natura ipsa requirit, si non aurea sunt iuuenum simulacra per aedes lampadas igniferas manibus retinentia dextris, lumina nocturnis epulis ut suppeditentur, nec domus argento fulget auroque renidet nec citharae reboant laqueata aurataque tecta. cum tamen inter se prostrati in gramine molli propter aquae riuum sub ramis arboris altae non magnis opibus iucunde corpora curant, praesertim cum tempestas arridet et anni tempora conspergunt uiridantis floribus herbas. nec calidae citius decedunt corpore febres, textilibus si in picturis ostroque rubenti iacteris, quam si in plebeia ueste cubandum est. quapropter quoniam nil nostro in corpore gazae proficiunt neque nobilitas nec gloria regni, quod superest, animo quoque nil prodesse putandum; si non forte tuas legiones per loca campi feruere cum uideas belli simulacra cientis, subsidiis magnis Epidauri constabilitas, feruere cum uideas classem lateque uagari ornatas armis stlattas pariterque animatas, his tibi tum rebus timefactae religiones effugiunt animo pauidae; mortisque timores tum uacuum pectus linquunt curaque solutum. quod si ridicula haec ludibriaque esse uidemus, re ueraque metus hominum curaeque sequaces nec metuunt sonitus armorum nec fera tela audacterque inter reges rerumque potentis uersantur neque fulgorem reuerentur ab auro nec clarum uestis splendorem purpureai, quid dubitas quin omni' sit haec rationi' potestas, omnis cum in tenebris praesertim uita laboret? nam ueluti pueri trepidant atque omnia caecis in tenebris metuunt, sic nos in luce timemus interdum, nilo quae sunt metuenda magis quam quae pueri in tenebris pauitant finguntque futura. _68. Magna Mater_ IN curru biiugos agitare leones hanc ueteres Graium docti cecinere poetae, aeris in spatio magnam pendere docentes tellurem neque posse in terra sistere terram: adiunxere feras, quia quamuis effera proles officiis debet molliri uicta parentum: muralique caput summum cinxere corona, eximiis munita locis quia sustinet urbis; quo nunc insigni per magnas praedita terras horrifice fertur diuinae matris imago. hanc uariae gentes antiquo more sacrorum Idaeam uocitant matrem Phrygiasque cateruas dant comites, quia primum ex illis finibus edunt per terrarum orbem fruges coepisse creari. gallos attribuunt, quia, numen qui uiolarint matris et ingrati genitoribus inuenti sint, significare uolunt indignos esse putandos, uiuam progeniem qui in oras luminis edant. tympana tenta tonant palmis et cymbala circum concaua, raucisonoque minantur cornua cantu, et Phrygio stimulat numero caua tibia mentis, telaque praeportant uiolenti signa furoris, ingratos animos atque impia pectora uulgi conterrere metu quae possint numini' diuae. ergo cum primum magnas inuecta per urbis munificat tacita mortalis muta salute, aere atque argento sternunt iter omne uiarum largifica stipe ditantes ninguntque rosarum floribus umbrantes matrem comitumque caterua. hic armata manus, Curetas nomine Grai quos memorant Phrygios, inter se forte quod armis ludunt in numerumque exsultant sanguine laeti terrificas capitum quatientes numine cristas, Dictaeos referunt Curetas qui Iouis illum uagitum in Creta quondam occultasse feruntur, cum pueri circum puerum pernice chorea armati in numerum pulsarent aeribus aera, ne Saturnus eum malis mandaret adeptus aeternumque daret matri sub pectore uulnus. propterea magnam armati matrem comitantur, aut quia significant diuam praedicere ut armis ac uirtute uelint patriam defendere terram praesidioque parent decorique parentibus esse. quae bene et eximie quamuis disposta ferantur, longe sunt tamen a uera ratione repulsa. omnis enim per se diuum natura necessest immortali aeuo summa cum pace fruatur semota ab nostris rebus seiunctaque longe. nam priuata dolore omni, priuata periclis, ipsa suis pollens opibus, nil indiga nostri, nec bene promeritis capitur neque tangitur ira. hic siquis mare Neptunum Cereremque uocare constituit fruges et Bacchi nomine abuti mauult quam laticis proprium proferre uocamen, concedamus ut hic terrarum dictitet orbem esse deum matrem, dum uera re tamen ipse religione animum turpi contingere parcat. _69. Epicurus and the Fear of Death_ E TENEBRIS tantis tam clarum extollere lumen qui primus potuisti inlustrans commoda uitae, te sequor, o Graiae gentis decus, inque tuis nunc ficta pedum pono pressis uestigia signis, non ita certandi cupidus quam propter amorem quod te imitari aueo; quid enim contendat hirundo cycnis, aut quidnam tremulis facere artubus haedi consimile in cursu possint et fortis equi uis? tu, pater, es rerum inuentor, tu patria nobis suppeditas praecepta, tuisque ex, inclute, chartis, floriferis ut apes in saltibus omnia libant, omnia nos itidem depascimur aurea dicta, aurea, perpetua semper dignissima uita. nam simul ac ratio tua coepit uociferari naturam rerum, diuina mente coorta, diffugiunt animi terrores, moenia mundi discedunt, totum uideo per inane geri res. apparet diuum numen sedesque quietae quas neque concutiunt uenti nec nubila nimbis aspergunt neque nix acri concreta pruina cana cadens uiolat semperque innubilus aether integit, et large diffuso lumine rident. omnia suppeditat porro natura neque ulla res animi pacem delibat tempore in ullo. at contra nusquam apparent Acherusia templa nec tellus obstat quin omnia dispiciantur, sub pedibus quaecumque infra per inane geruntur. his ibi me rebus quaedam diuina uoluptas percipit atque horror, quod sic natura tua ui tam manifesta patens ex omni parte retecta est. Et quoniam docui cunctarum exordia rerum qualia sint et quam uariis distantia formis sponte sua uolitent aeterno percita motu, quoue modo possint res ex his quaeque creari, hasce secundum res animi natura uidetur atque animae claranda meis iam uersibus esse et metus ille foras praeceps Acheruntis agendus, funditus humanam qui uitam turbat ab imo omnia suffundens mortis nigrore neque ullam esse uoluptatem liquidam puramque relinquit. nam quod saepe homines morbos magis esse timendos infamemque ferunt uitam quam Tartara leti et se scire animae naturam sanguinis esse aut etiam uenti, si fert ita forte uoluntas, nec prorsum quicquam nostrae rationis egere, hinc licet aduertas animum magis omnia laudis iactari causa quam quod res ipsa probetur. extorres idem patria longeque fugati conspectu ex hominum, foedati crimine turpi, omnibus aerumnis adfecti denique uiuunt, et quocumque tamen miseri uenere parentant et nigras mactant pecudes et manibu' diuis inferias mittunt multoque in rebus acerbis acrius aduertunt animos ad religionem. quo magis in dubiis hominem spectare periclis conuenit aduersisque in rebus noscere qui sit; nam uerae uoces tum demum pectore ab imo eliciuntur et eripitur persona mala re. denique auarities et honorum caeca cupido, quae miseros homines cogunt transcendere finis iuris et interdum socios scelerum atque ministros noctes atque dies niti praestante labore ad summas emergere opes, haec uulnera uitae non minimam partem mortis formidine aluntur. turpis enim ferme contemptus et acris egestas semota ab dulci uita stabilique uidetur et quasi iam leti portas cunctarier ante; unde homines dum se falso terrore coacti effugisse uolunt longe longeque remosse, sanguine ciuili rem conflant diuitiasque conduplicant auidi, caedem caede accumulantes; crudeles gaudent in tristi funere fratris et consanguineum mensas odere timentque. consimili ratione ab eodem saepe timore macerat inuidia: ante oculos illum esse potentem, illum aspectari, claro qui incedit honore, ipsi se in tenebris uolui caenoque queruntur. intereunt partim statuarum et nominis ergo; et saepe usque adeo, mortis formidine, uitae percipit humanos odium lucisque uidendae, ut sibi consciscant maerenti pectore letum obliti fontem curarum hunc esse timorem, hunc uexare pudorem, hunc uincula amicitiai rumpere et in summa pietatem euertere fraude. nam iam saepe homines patriam carosque parentis prodiderunt, uitare Acherusia templa petentes. nam ueluti pueri trepidant atque omnia caecis in tenebris metuunt, sic nos in luce timemus interdum, nilo quae sunt metuenda magis quam quae pueri in tenebris pauitant finguntque futura. hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest non radii solis neque lucida tela diei discutiant, sed naturae species ratioque. _70. The Powers of Hell_ DENIQVE si uocem rerum natura repente mittat et hoc alicui nostrum sic increpet ipsa: 'quid tibi tanto operest, mortalis, quod nimis aegris luctibus indulges? quid mortem congemis ac fles? nam si grata fuit tibi uita anteacta priorque et non omnia pertusum congesta quasi in uas commoda perfluxere atque ingrata interiere: cur non ut plenus uitae conuiua recedis aequo animoque capis securam, stulte, quietem? sin ea quae fructus cumque es periere profusa uitaque in offensast, cur amplius addere quaeris, rursum quod pereat male et ingratum occidat omne, non potius uitae finem facis atque laboris? nam tibi praeterea quod machiner inueniamque, quod placeat, nil est: eadem sunt omnia semper. si tibi non annis corpus iam marcet et artus confecti languent, eadem tamen omnia restant, omnia si pergas uiuendo uincere saecla, atque etiam potius, si numquam sis moriturus,' quid respondemus, nisi iustam intendere litem naturam et ueram uerbis exponere causam? grandior hic uero si iam seniorque queratur atque obitum lamentetur miser amplius aequo, non merito inclamet magis et uoce increpet acri? 'aufer abhinc lacrimas, balatro, et compesce querelas: omnia perfunctus uitai praemia marces, sed quia semper aues quod abest, praesentia temnis, imperfecta tibi elapsast ingrataque uita et nec opinanti mors ad caput adstitit ante quam satur ac plenus possis discedere rerum. nunc aliena tua tamen aetate omnia mitte aequo animoque, agedum, iam aliis concede: necessest.' iure, ut opinor, agat, iure increpet inciletque. cedit enim rerum nouitate extrusa uetustas semper, et ex aliis aliud reparare necessest: nec quisquam in barathrum nec Tartara deditur atra. materies opus est ut crescant postera saecla; quae tamen omnia te uita perfuncta sequentur; nec minus ergo ante haec quam tu cecidere, cadentque. sic alid ex alio numquam desistet oriri, uitaque mancipio nulli datur, omnibus usu. respice item quam nil ad nos anteacta uetustas temporis aeterni fuerit, quam nascimur ante. hoc igitur speculum nobis natura futuri temporis exponit post mortem denique nostram. numquid ibi horribile apparet, num triste uidetur quicquam, non omni somno securius exstat? Atque ea nimirum quaecumque Acherunte profundo prodita sunt esse, in uita sunt omnia nobis. nec miser impendens magnum timet aere saxum Tantalus, ut famast, cassa formidine torpens; sed magis in uita diuum metus urget inanis mortalis casumque timent quem cuique ferat fors; nec Tityon uolucres ineunt Acherunte iacentem nec quod sub magno scrutentur pectore quicquam perpetuam aetatem possunt reperire profecto; quamlibet immani proiectu corporis exstet, qui non sola nouem dispessis iugera membris obtineat, sed qui terrai totius orbem, non tamen aeternum poterit perferre dolorem nec praebere cibum proprio de corpore semper; sed Tityos nobis non est in amore iacentem quem uolucres lacerant: at quem exest anxius angor aut alia quauis scindunt cuppedine curae. Sisyphus in uita quoque nobis ante oculos est qui petere a populo fascis saeuasque securis imbibit et semper uictus tristisque recedit. nam petere imperium quod inanest nec datur umquam, atque in eo semper durum sufferre laborem, hoc est aduerso nixantem trudere monte saxum quod tamen e summo iam uertice rursum uoluitur et plani raptim petit aequora campi. deinde animi ingratam naturam pascere semper atque explere bonis rebus satiareque numquam, quod faciunt nobis annorum tempora, circum cum redeunt fetusque ferunt uariosque lepores, nec tamen explemur uitai fructibus umquam, hoc, ut opinor, id est, aeuo florente puellas quod memorant laticem pertusum congerere in uas, quod tamen expleri nulla ratione potestur. Cerberus et furiae iam uero et lucis egestas Tartarus horriferos eructans faucibus aestus, quid? neque sunt usquam nec possunt esse profecto. sed metus in uita poenarum pro male factis est insignibus insignis, scelerisque luella, carcer et horribilis de saxo iactu' deorsum, uerbera, carnifices, robur, pix, lammina, taedae; quae tamen etsi absunt, at mens sibi conscia factis praemetuens adhibet stimulos terretque flagellis, nec uidet interea qui terminus esse malorum possit nec quae sit poenarum denique finis, atque eadem metuit magis haec ne in morte grauescant. hic Acherusia fit stultorum denique uita. Hoc etiam tibi tute interdum dicere possis 'lumina sis oculis etiam bonus Ancu' reliquit qui melior multis quam tu fuit, improbe, rebus: inde alii multi reges rerumque potentes occiderunt, magnis qui gentibus imperitarunt: ille quoque ipse, uiam qui quondam per mare magnum strauit iterque dedit legionibus ire per altum ac pedibus salsas docuit super ire lacunas et contempsit equis insultans murmura ponti, lumine adempto animam moribundo corpore fudit: Scipiadas, belli fulmen, Carthaginis horror, ossa dedit terrae proinde ac famul infimus esset: adde repertores doctrinarum atque leporum, adde Heliconiadum comites; quorum unus Homerus sceptra potitus eadem aliis sopitu' quietest: denique Democritum postquam matura uetustas admonuit memores motus languescere mentis, sponte sua leto caput obuius obtulit ipse: ipse Epicurus obit decurso lumine uitae, qui genus humanum ingenio superauit et omnis restinxit stellas exortus ut aetherius sol. tu uero dubitabis et indignabere obire? mortua cui uita est prope iam uiuo atque uidenti, qui somno partem maiorem conteris aeui et uigilans stertis nec somnia cernere cessas sollicitamque geris cassa formidine mentem nec reperire potes tibi quid sit saepe mali, cum ebrius urgeris multis miser undique curis atque animi incerto fluitans errore uagaris.' _71. The World's Conquerors_ QVIS potis est dignum pollenti pectore carmen condere pro rerum maiestate hisque repertis? quisue ualet uerbis tantum qui fingere laudes pro meritis eius possit qui talia nobis pectore parta suo quaesitaque praemia liquit? nemo, ut opinor, erit mortali corpore cretus. nam si, ut ipsa petit maiestas cognita rerum, dicendum est, deus ille fuit, deus, inclute Memmi, qui princeps uitae rationem inuenit eam quae nunc appellatur sapientia, quique per artem fluctibus e tantis uitam tantisque tenebris in tam tranquillo et tam clara luce locauit. confer enim diuina aliorum antiqua reperta. namque Ceres fertur fruges Liberque liquoris uitigeni laticem mortalibus instituisse; cum tamen his posset sine rebus uita manere, ut fama est aliquas etiam nunc uiuere gentis. at bene non poterat sine puro pectore uiui; quo magis hic merito nobis deus esse uidetur, ex quo nunc etiam per magnas didita gentis dulcia permulcent animos solacia uitae. Herculis antistare autem si facta putabis, longius a uera multo ratione ferere. quid Nemeaeus enim nobis nunc magnus hiatus ille leonis obesset et horrens Arcadius sus? denique quid Cretae taurus Lernaeaque pestis hydra uenenatis posset uallata colubris? quidue tripectora tergemini uis Geryonai? tanto opere officerent quid aues Stymphala colentes, et Diomedis equi spirantes naribus ignem Thracis Bistoniasque plagas atque Ismara propter? aureaque Hesperidum seruans fulgentia mala, asper, acerba tuens, immani corpore serpens arboris amplexus stirpem quid denique obesset propter Atlanteum litus pelageque sonora, quo neque noster adit quisquam nec barbarus audet? cetera de genere hoc quae sunt portenta perempta, si non uicta forent, quid tandem uiua nocerent? nil, ut opinor: ita ad satiatem terra ferarum nunc etiam scatit et trepido terrore repleta est per nemora ac montis magnos siluasque profundas; quae loca uitandi plerumque est nostra potestas. at nisi purgatumst pectus, quae proelia nobis atque pericula sunt ingratis insinuanda? quantae tum scindunt hominem cuppedinis acres sollicitum curae quantique perinde timores? quidue superbia spurcitia ac petulantia? quantas efficiunt clades? quid luxus desidiaeque? haec igitur qui cuncta subegerit ex animoque expulerit dictis, non armis, nonne decebit hunc hominem numero diuum dignarier esse? cum bene praesertim multa ac diuinitus ipsis immortalibu' de diuis dare dicta suerit atque omnem rerum naturam pandere dictis. _72. Primitive Man_ AT genus humanum multo fuit illud in aruis durius, ut decuit, tellus quod dura creasset, et maioribus et solidis magis ossibus intus fundatum, ualidis aptum per uiscera neruis, nec facile ex aestu nec frigore quod caperetur nec nouitate cibi nec labi corporis ulla: multaque per caelum solis uoluentia lustra uulgiuago uitam tractabant more ferarum, nec robustus erat curui moderator aratri quisquam, nec scibat ferro molirier arua nec noua defodere in terram uirgulta neque altis arboribus ueteres decidere falcibu' ramos: quod sol atque imbres dederant, quod terra crearat sponte sua, satis id placabat pectora donum; glandiferas inter curabant corpora quercus plerumque; et quae nunc hiberno tempore cernis arbuta puniceo fieri matura colore, plurima tum tellus etiam maiora ferebat: multaque praeterea nouitas tum florida mundi pabula dura tulit, miseris mortalibus ampla: at sedare sitim fluuii fontesque uocabant, ut nunc montibus e magnis decursus aquai claru' citat late sitientia saecla ferarum: denique nota uagi siluestria templa tenebant nympharum, quibus e scibant umori' fluenta lubrica proluuie larga lauere umida saxa, umida saxa, super uiridi stillantia musco, et partim plano scatere atque erumpere campo: necdum res igni scibant tractare neque uti pellibus et spoliis corpus uestire ferarum, sed nemora atque cauos montis siluasque colebant et frutices inter condebant squalida membra, uerbera uentorum uitare imbrisque coacti: nec commune bonum poterant spectare neque ullis moribus inter se scibant nec legibus uti: quod cuique obtulerat praedae fortuna, ferebat sponte sua sibi quisque ualere et uiuere doctus: et Venus in siluis iungebat corpora amantum, conciliabat enim uel mutua quamque cupido uel uiolenta uiri uis atque impensa libido uel pretium, glandes atque arbuta uel pira lecta: et manuum mira freti uirtute pedumque consectabantur siluestria saecla ferarum missilibus saxis et magno pondere clauae, multaque uincebant, uitabant pauca latebris; saetigerisque subus pariles siluestria membra nuda dabant terrae nocturno tempore capti, circum se foliis ac frondibus inuoluentes: nec plangore diem magno solemque per agros quaerebant pauidi palantes noctis in umbris, sed taciti respectabant somnoque sepulti, dum rosea face sol inferret lumina caelo: a paruis quod enim consuerant cernere semper alterno tenebras et lucem tempore gigni, non erat ut fieri posset mirarier umquam nec diffidere ne terras aeterna teneret nox in perpetuum detracto lumine solis; sed magis illud erat curae, quod saecla ferarum infestam miseris faciebant saepe quietem: eiectique domo fugiebant saxea tecta spumigeri suis aduentu ualidique leonis atque intempesta cedebant nocte pauentes hospitibus saeuis instrata cubilia fronde. Nec nimio tum plus quam nunc mortalia saecla dulcia linquebant languentis lumina uitae. unus enim tum quisque magis deprensus eorum pabula uiua feris praebebat, dentibus haustus, et nemora ac montis gemitu siluasque replebat uiua uidens uiuo sepeliri uiscera busto. et quos effugium seruarat corpore adeso, posterius tremulas super ulcera taetra tenentes palmas horriferis accibant uocibus Orcum, donec eos uita priuarant uermina saeua expertis opis, ignaros quid uulnera uellent. at non multa uirum sub signis milia ducta una dies dabat exitio nec turbida ponti aequora lidebant nauis ad saxa uirosque. hic temere incassum frustra mare saepe coortum saeuibat leuiterque minas ponebat inanis, nec poterat quemquam placidi pellacia ponti subdola pellicere in fraudem ridentibus undis, improba nauigiis ratio cum caeca iacebat. tum penuria deinde cibi languentia leto membra dabat, contra nunc rerum copia mersat. illi imprudentes ipsi sibi saepe uenenum uergebant, uinum damni sollertia sumpsit. _73. Origin of Belief in God_ NVNC quae causa deum per magnas numina gentis peruulgarit et ararum compleuerit urbis suscipiendaque curarit sollemnia sacra, quae nunc in magnis florent sacra rebu' locisque, unde etiam nunc est mortalibus insitus horror qui delubra deum noua toto suscitat orbi terrarum et festis cogit celebrare diebus, non ita difficilest rationem reddere uerbis. quippe etenim iam tum diuum mortalia saecla egregias animo facies uigilante uidebant et magis in somnis mirando corporis auctu. his igitur sensum tribuebant propterea quod membra mouere uidebantur uocesque superbas mittere pro facie praeclara et uiribus amplis; aeternamque dabant uitam, quia semper eorum suppeditabatur facies et forma manebat, et tamen omnino quod tantis uiribus auctos; non temere ulla ui conuinci posse putabant; fortunisque ideo longe praestare putabant, quod mortis timor haud quemquam uexaret eorum, et simul in somnis quia multa et mira uidebant efficere et nullum capere ipsos inde laborem. praeterea caeli rationes ordine certo et uaria annorum cernebant tempora uerti, nec poterant quibus id fieret cognoscere causis. ergo perfugium sibi habebant omnia diuis tradere et illorum nutu facere omnia flecti; in caeloque deum sedis et templa locarunt, per caelum uolui quia sol et luna uidetur, luna dies et nox et noctis signa seuera noctiuagaeque faces caeli flammaeque uolantes, nubila sol imbres nix uenti fulmina grando et rapidi fremitus et murmura magna minarum. O genus infelix humanum, talia diuis cum tribuit facta atque iras adiunxit acerbas! quantos tum gemitus ipsi sibi, quantaque nobis uulnera, quas lacrimas peperere minoribu' nostris! nec pietas ullast uelatum saepe uideri uertier ad lapidem atque omnis accedere ad aras nec procumbere humi prostratum et pandere palmas ante deum delubra nec aras sanguine multo spargere quadrupedum nec uotis nectere uota, sed mage pacata posse omnia mente tueri. nam cum suspicimus magni caelestia mundi templa super stellisque micantibus aethera fixum, et uenit in mentem solis lunaeque uiarum, tunc aliis oppressa malis in pectora cura illa quoque expergefactum caput erigere infit, nequae forte deum nobis immensa potestas sit, uario motu quae candida sidera uerset. temptat enim dubiam mentem rationis egestas, ecquaenam fuerit mundi genitalis origo, et simul ecquae sit finis, quoad moenia mundi solliciti motus hunc possint ferre laborem, an diuinitus aeterna donata salute perpetuo possint aeui labentia tractu immensi ualidas aeui contemnere uiris. praeterea cui non animus formidine diuum contrahitur, cui non correpunt membra pauore, fulminis horribili cum plaga torrida tellus contremit et magnum percurrunt murmura caelum? non populi gentesque tremunt, regesque superbi corripiunt diuum percussi membra timore, nequid ob admissum foede dictumue superbe poenarum graue sit soluendi tempus adultum? summa etiam cum uis uiolenti per mare uenti induperatorem classis super aequora uerrit cum ualidis pariter legionibus atque elephantis, non diuum pacem uotis adit ac prece quaesit uentorum pauidus paces animasque secundas, nequiquam, quoniam uiolento turbine saepe correptus nilo fertur minus ad uada leti? usque adeo res humanas uis abdita quaedam obterit et pulchros fascis saeuasque securis proculcare ac ludibrio sibi habere uidetur. denique sub pedibus tellus cum tota uacillat concussaeque cadunt urbes dubiaeque minantur, quid mirum si se temnunt mortalia saecla atque potestates magnas mirasque relinquunt in rebus uiris diuum, quae cuncta gubernent? C. VALERIVS CATVLLVS 84-54 B.C. _74. A Hymn to Diana_ DIANAE sumus in fide puellae et pueri integri: Dianam pueri integri puellaeque canamus. o Latonia, maximi magna progenies Iouis, quam mater prope Deliam deposiuit oliuam, montium domina ut fores siluarumque uirentium saltuumque reconditorum amniumque sonantum: tu Lucina dolentibus Iuno dicta puerperis, tu potens Triuia et notho's dicta lumine Luna. tu cursu, dea, menstruo metiens iter annuum, rustica agricolae bonis tecta frugibus exples. sis quocumque tibi placet sancta nomine, Romulique antique ut solita's bona sospites ope gentem. _75. Hymen, O Hymenaee_ IVVENES VESPER adest, iuuenes, consurgite: Vesper Olympo exspectata diu uix tandem lumina tollit. surgere iam tempus, iam pinguis linquere mensas, iam ueniet uirgo, iam dicetur hymenaeus. Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee! VIRGINES Cernitis, innuptae, iuuenes? consurgite contra; nimirum Oetaeos ostendit noctifer ignes. sic certest; uiden ut perniciter exsiluere? non temere exsiluere, canent quod uisere par est. Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee! IVVENES Non facilis nobis, aequales, palma parata est, aspicite, innuptae secum ut meditata requirunt. non frustra meditantur, habent memorabile quod sit, nec mirum, penitus quae tota mente laborant. nos alio mentes, alio diuisimus aures, iure igitur uincemur, amat uictoria curam. quare nunc animos saltem committite uestros, dicere iam incipient, iam respondere decebit. Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee! VIRGINES Hespere, qui caelo fertur crudelior ignis? qui natam possis complexu auellere matris, complexu matris retinentem auellere natam, et iuueni ardenti castam donare puellam. quid faciunt hostes capta crudelius urbe? Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee! IVVENES Hespere, qui caelo lucet iucundior ignis? qui desponsa tua firmes conubia flamma, quae pepigere uiri, pepigerunt ante parentes, nec iunxere prius quam se tuus extulit ardor. quid datur a diuis felici optatius hora? Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee! VIRGINES Hesperus e nobis, aequales, abstulit unam. . . . . . . . . Namque tuo aduentu uigilat custodia semper, nocte latent fures, quos idem saepe reuertens, Hespere, mutato comprendis nomine Eous. Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee! IVVENES . . . . . . . . . . . . . . . . at libet innuptis ficto te carpere questu. quid tum, si carpunt, tacita quem mente requirunt? Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee! VIRGINES Vt flos in saeptis secretus nascitur hortis, ignotus pecori, nullo contusus aratro, quem mulcent aurae, firmat sol, educat imber; multi illum pueri, multae optauere puellae: idem cum tenui carptus defloruit ungui, nulli illum pueri, nullae optauere puellae: sic uirgo, dum intacta manet, dum cara suis est; cum castum amisit polluto corpore florem, nec pueris iucunda manet, nec cara puellis. Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee! IVVENES Vt uidua in nudo uitis quae nascitur aruo, numquam se extollit, numquam mitem educat uuam, sed tenerum prono deflectens pondere corpus, iam iam contingit summum radice flagellum, hanc nulli agricolae, nulli coluere iuuenci: at si forte eadem est ulmo coniuncta marito, multi illam agricolae, multi coluere iuuenci: sic uirgo dum intacta manet, dum inculta senescit; cum par conubium maturo tempore adepta est, cara uiro magis et minus est inuisa parenti. et tu ne pugna cum tali coniuge uirgo, non aequom est pugnare, pater cui tradidit ipse, ipse pater cum matre, quibus parere necesse est. uirginitas non tota tua est, ex parte parentum est, tertia pars patrist, pars est data tertia matri, tertia sola tua est: noli pugnare duobus, qui genero sua iura simul cum dote dederunt. Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee! _76. Attis_ SVPER alta uectus Attis celeri rate maria, Phrygium ut nemus citato cupide pede tetigit, adiitque opaca siluis redimita loca deae, stimulatus ibi furenti rabie, uagus animis, deuolsit ilei acuto sibi pondera silice. itaque ut relicta sensit sibi membra sine uiro, etiam recente terrae sola sanguine maculans, niueis citata cepit manibus leue typanum, typanum tuom, Cybelle, tua, mater, initia, quatiensque terga taurei teneris caua digitis, canere haec suis adorta est tremebunda comitibus: agite ite ad alta, Gallae, Cybeles nemora simul, simul ite, Dindimenae dominae uaga pecora, aliena quae petentes uelut exules loca, sectam meam exsecutae duce me mihi comites, rapidum salum tulistis truculentaque pelagi, et corpus euirastis Veneris nimio odio; hilarate Erae citatis erroribus animum. mora tarda mente cedat: simul ite, sequimini Phrygiam ad domum Cybelles, Phrygia ad nemora deae, ubi cymbalum sonat uox, ubi tympana reboant, tibicen ubi canit Phryx curuo graue calamo, ubi capita Maenades ui iaciunt hederigerae, ubi sacra sancta acutis ululatibus agitant, ubi sueuit illa diuae uolitare uaga cohors, quo nos decet citatis celerare tripudiis. simul haec comitibus Attis cecinit notha mulier, thiasus repente linguis trepidantibus ululat, leue tympanum remugit, caua cymbala recrepant, uiridem citus adit Idam properante pede chorus. furibunda simul anhelans uaga uadit animam agens comitata tympano Attis per opaca nemora dux, ueluti iuuenca uitans onus indomita iugi: rapidae ducem secuntur Gallae properipedem. itaque, ut domum Cybelles tetigere lassulae, nimio e labore somnum capiunt sine Cerere. piger his labante languore oculos sopor operit: abit in quiete molli rabidus furor animi. sed ubi oris aurei Sol radiantibus oculis lustrauit aethera album, sola dura, mare ferum, pepulitque noctis umbras uegetis sonipedibus, ibi Somnus excitum Attin fugiens citus abiit: trepidante eum recepit dea Pasithea sinu. ita de quiete molli rapida sine rabie simul ipse pectore Attis sua facta recoluit, liquidaque mente uidit sine queis ubique foret, animo aestuante rusum reditum ad uada tetulit. ibi maria uasta uisens lacrimantibus oculis, patriam allocuta maestast ita uoce miseriter: 'patria o mei creatrix, patria o mea genetrix, ego quam miser relinquens, dominos ut herifugae famuli solent, ad Idae tetuli nemora pedem, ut aput niuem et ferarum gelida stabula forem, et aprum uias adirem, furibunda latibula, ubinam aut quibus locis te positam, patria, reor? cupit ipsa pupula ad te sibi dirigere aciem, rabie fera carens dum breue tempus animus est. egone a mea remota haec ferar in nemora domo? patria, bonis amicis, genitoribus abero? abero foro, palaestra, stadio et gymnasiis? miser a miser, querendum est etiam atque etiam, anime. quod enim genus figuraest, ego non quod obierim? ego enim uir, ego adolescens, ego ephebus, ego puer, ego guminasei fui flos, ego eram decus olei: mihi ianuae frequentes, mihi limina tepida, mihi floridis corollis redimita domus erat, linquendum ubi esset orto mihi sole cubiculum. ego nunc deum ministra et Cybeles famula ferar? ego Maenas, ego mei pars, ego uir sterilis ero? ego uiridis algida Idae niue amicta loca colam? ego uitam agam sub altis Phrygiae columinibus, ubi cerua siluicultrix, ubi aper nemoriuagus? iam iam dolet quod egi, iam iamque paenitet.' roseis ut huic labellis sonitus citus abiit, geminas deorum ad auris noua nuntia referens, ibi iuncta iuga resoluens Cybele leonibus laeuumque pecoris hostem stimulans ita loquitur: 'agedum' inquit 'age ferox i, face ut hunc furor agitet, face uti furoris ictu reditum in nemora ferat, mea libere nimis qui fugere imperia cupit. age caede terga cauda, tua uerbera patere, face cuncta mugienti fremitu loca retonent, rutilam ferox torosa ceruice quate iubam.' ait haec minax Cybelle religatque iuga manu. ferus ipse sese adhortans rapidum incitat animo, uadit, fremit, refringit uirgulta pede uago. at ubi umida albicantis loca litoris adiit, tenerumque uidit Attin prope marmora pelagei, facit impetum: ille demens fugit in nemora fera: ibi semper omne uitae spatium famula fuit. dea, magna dea, Cybelle, dea, domina Dindimei, procul a mea tuos sit furor omnis, hera, domo: alios age incitatos, alios age rabidos. _77. Iunia weds with Manlius_ COLLIS o Heliconiei cultor, Vraniae genus, qui rapis teneram ad uirum Virginem, O Hymenaee Hymen, Hymen O Hymenaee; Cinge tempora floribus suaue olentis amaraci, flammeum cape laetus, huc Huc ueni, niueo gerens luteum pede soccum. Excitusque hilari die, nuptialia concinens uoce carmina tinnula, Pelle humum pedibus, manu pineam quate taedam. Namque Iunia Manlio, qualis Idalium colens uenit ad Phrygium Venus Iudicem, bona cum bona nubet alite uirgo, Floridis uelut enitens myrtus Asia ramulis quos Amadryades deae Ludicrum sibi rosido nutriuntur honore. Quare age, huc aditum ferens, perge linquere Thespiae rupis Aonios specus; Nympha quos super irrigat frigerans Aganippe. Ac domum dominam uoca coniugis cupidam noui, mentem amore reuinciens Vt tenax hedera huc et huc arborem implicat errans. Vosque item simul integrae uirgines, quibus aduenit par dies, agite in modum Dicite, O Hymenaee Hymen, Hymen O Hymenaee. Vt lubentius, audiens se citarier ad suum munus, huc aditum ferat Dux bonae Veneris, boni coniugator amoris. Quis deus magis est amat- is petendus amantibus? quem colent homines magis Caelitum, O Hymenaee Hymen, Hymen O Hymenaee? Te suis tremulus parens inuocat, tibi uirgines zonula soluunt sinus. Te timens cupida nouos captat aure maritus. Tu fero iuueni in manus floridam ipse puellulam dedis a gremio suae Matris, O Hymenaee Hymen, Hymen O Hymenaee. Nil potest sine te Venus, fama quod bona comprobet, commodi capere, at potest Te uolente. quis huic deo compararier ausit? Quae tuis careat sacris, non queat dare praesides terra finibus: at queat Te uolente. quis huic deo compararier ausit? Claustra pandite ianuae: uirgo adest. uiden ut faces splendidas quatiunt comas? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tardet ingenuus pudor: Quem tamen magis audiens, flet quod ire necesse est. Flere desine. non tibi, Au- runculeia, periculum est, ne qua femina pulcrior Clarum ab Oceano diem uiderit uenientem. Talis in uario solet diuitis domini hortulo stare flos hyacinthinus. Sed moraris, abit dies, prodeas noua nupta. Prodeas noua nupta, si iam uidetur, et audias nostra uerba. uiden? faces Aureas quatiunt comas: prodeas noua nupta. Non tuus leuis in mala deditus uir adultera, probra turpia persequens, A tuis teneris uolet secubare papillis. Lenta qui uelut adsitas uitis implicat arbores, implicabitur in tuum Complexum. sed abit dies: prodeas noua nupta. Quae tuo ueniunt hero, quanta gaudia, quae uaga nocte, quae medio die Gaudeat. sed abit dies: prodeas noua nupta. Tollite, O pueri, faces: flammeum uideo uenire. ite concinite in modum 'Io Hymen Hymenaee io, io Hymen Hymenaee.' Nupta, tu quoque quae tuus uir petet caue ne neges, ni petitum aliunde eat. Io Hymen Hymenaee io io Hymen Hymenaee. En tibi domus ut potens et beata uiri tui. quae tibi sine seruiat (Io Hymen Hymenaee io, io Hymen Hymenaee) Vsque dum tremulum mouens cana tempus anilitas omnia omnibus annuit. Io Hymen Hymenaee io, io Hymen Hymenaee. Transfer omine cum bono limen aureolos pedes, rasilemque subi forem. Io Hymen Hymenaee io, io Hymen Hymenaee. Aspice unus ut accubans uir tuus Tyrio in toro, totus immineat tibi. Io Hymen Hymenaee io, io Hymen Hymenaee. Illi non minus ac tibi pectore uritur intimo flamma, sed penite magis Io Hymen Hymenaee io, io Hymen Hymenaee. Mitte brachiolum teres, praetextate, puellulae. iam cubile adeat uiri. Io Hymen Hymenaee io, io Hymen Hymenaee. Vos bonae senibus uiris cognitae bene feminae, collocate puellulam. Io Hymen Hymenaee io, io Hymen Hymenaee. Iam licet uenias, marite. uxor in thalamo tibi est, ore floridulo nitens Alba parthenice uelut luteumue papauer. At, marite, ita me iuuent caelites, nihilo minus pulcer es, neque te Venus Neglegit. sed abit dies perge, ne remorare. Non diu remoratus es. iam uenis. bona te Venus iuuerit, quoniam palam Quae cupis capis et bonum non abscondis amorem. Ille pulueris Africei siderumque micantium subducat numerum prius, Qui uostri numerare uolt multa milia ludei. Ludite ut lubet et breui liberos date. non decet tam uetus sine liberis Nomen esse, sed indidem semper ingenerari. Torquatus uolo paruulus matris e gremio suae porrigens teneras manus, Dulce rideat ad patrem semihiante labello. Sit suo similis patri Manlio et facile inscieis noscitetur ab omnibus: Sic pudicitiam suo matris indicet ore. Talis illius a bona matre laus genus approbet, qualis unica ab optima Matre Telemacho manet fama Penelopeo. Claudite ostia uirgines. lusimus satis. at bonei coniuges, bene uiuite et Munere assidue ualentem exercete iuuentam. _78. To Cornelius Nepos: A Dedication_ QVOI dono lepidum nouum libellum arido modo pumice expolitum? Corneli, tibi: namque tu solebas meas esse aliquid putare nugas; iam tum cum ausus es unus Italorum omne aeuum tribus explicare cartis doctis, Iuppiter, et laboriosis. quare habe tibi quidquid hoc libelli qualecumque; quod, o patrona uirgo, plus uno maneat perenne saeclo. _79. To Veranius: A Welcome Home_ VERANI, omnibus e meis amicis antistans mihi milibus trecentis, uenistine domum ad tuos Penates fratresque unanimos anumque matrem? uenisti. o mihi nuntii beati! uisam te incolumem audiamque Hiberum narrantem loca, facta, nationes, ut mos est tuus, applicansque collum iucundum os oculosque suauiabor. o quantum est hominum beatiorum, quid me laetius est beatiusue? _80. A Letter to Caecilius_ POETAE tenero, meo sodali, uelim Caecilio, papyre, dicas Veronam ueniat, Noui relinquens Comi moenia Lariumque litus. nam quasdam uolo cogitationes amici accipiat sui meique, quare si sapiet uiam uorabit, quamuis candida milies puella euntem reuocet, manusque collo ambas iniciens roget morari. quae nunc, si mihi uera nuntiantur, illum deperit impotente amore. nam quo tempore legit incohatam Dindymi dominam, ex eo misellae ignes interiorem edunt medullam. ignosco tibi, Sapphica puella musa doctior; est enim uenuste magna Caecilio incohata mater. _81. Farewell to Bithynia_ IAM uer egelidos refert tepores, iam caeli furor aequinoctialis iucundis Zephyri silescit aureis. linquantur Phrygii, Catulle, campi Nicaeaeque ager uber aestuosae: ad claras Asiae uolemus urbes. iam mens praetrepidans auet uagari, iam laeti studio pedes uigescunt. o dulces comitum ualete coetus, longe quos simul a domo profectos diuersae uariae uiae reportant. _82. Home-coming to Sirmio_ PAENE insularum, Sirmio, insularumque ocelle, quascumque in liquentibus stagnis marique uasto fert uterque Neptunus; quam te libenter quamque laetus inuiso, uix mi ipse credens Thuniam atque Bithunos liquisse campos et uidere te in tuto. o quid solutis est beatius curis, cum mens onus reponit, ac peregrino labore fessi uenimus larem ad nostrum, desideratoque acquiescimus lecto? hoc est quod unum est pro laboribus tantis. salue, o uenusta Sirmio, atque hero gaude; gaudete uosque, o Lydiae lacus undae; ridete quidquid est domi cachinnorum. _83. The tender Love of Acme and Septimius_ ACMEN Septimios suos amores tenens in gremio 'mea,' inquit, 'Acme, ni te perdite amo atque amare porro omnes sum assidue paratus annos quantum qui pote plurimum perire, solus in Libya Indiaque tosta caesio ueniam obuius leoni.' hoc ut dixit, Amor, sinistra ut ante, dextram sternuit approbationem. at Acme leuiter caput reflectens, et dulcis pueri ebrios ocellos illo purpureo ore suauiata, 'sic,' inquit, 'mea uita Septimille, huic uni domino usque seruiamus, ut multo mihi maior acriorque ignis mollibus ardet in medullis.' hoc ut dixit, Amor, sinistra ut ante, dextram sternuit approbationem. nunc ab auspicio bono profecti mutuis animis amant amantur. unam Septimios misellus Acmen mauult quam Syrias Britanniasque: uno in Septimio fidelis Acme facit delicias libidinesque. quis ullos homines beatiores uidit, quis Venerem auspicatiorem? _84. '{Phainetai moi kênos isos theoisin}'_ ILLE mi par esse deo uidetur, ille, si fas est, superare diuos, qui sedens aduersus identidem te spectat et audit dulce ridentem, misero quod omnis eripit sensus mihi: nam simul te, Lesbia, aspexi, nihil est super mi, Lesbia, uocis. lingua sed torpet, tenuis sub artus flamma demanat, sonitu suopte tintinant aures, gemina teguntur lumina nocte. _85. Lesbia's Sparrow_ _a_ PASSER, deliciae meae puellae, quicum ludere, quem in sinu tenere, quoi primum digitum dare adpetenti et acris solet incitare morsus, cum desiderio meo nitenti carum nescio quid libet iocari, et solaciolum sui doloris, credo, et cum grauis acquiescit ardor: tecum ludere, sicut ipsa, possem, et tristis animi leuare curas. _b_ Lugete, o Veneres Cupidinesque, et quantum est hominum uenustiorum. passer mortuus est meae puellae, passer, deliciae meae puellae, quem plus illa oculis suis amabat: nam mellitus erat suamque norat ipsam tam bene quam puella matrem. nec sese a gremio illius mouebat, sed circumsiliens modo huc modo illuc ad solam dominam usque pipiabat. qui nunc it per iter tenebricosum illuc, unde negant redire quenquam. at uobis male sit, malae tenebrae Orci, quae omnia bella deuoratis: tam bellum mihi passerem abstulistis. uae factum male! uae miselle passer, tua nunc opera meae puellae. flendo turgiduli rubent ocelli. _86. To Lesbia, not to count Kisses_ _a_ VIVAMVS, mea Lesbia, atque amemus, rumoresque senum seueriorum omnes unius aestimemus assis. soles occidere et redire possunt: nobis cum semel occidit breuis lux, nox est perpetua una dormienda. da mi basia mille, deinde centum, dein mille altera, dein secunda centum, deinde usque altera mille, deinde centum; dein, cum milia multa fecerimus, conturbabimus illa, ne sciamus, aut ne quis malus inuidere possit, cum tantum sciat esse basiorum. _b_ Quaeris, quot mihi basiationes tuae, Lesbia, sint satis superque? quam magnus numerus Libyssae harenae lasarpiciferis iacet Cyrenis, oraclum Iouis inter aestuosi et Batti ueteris sacrum sepulcrum; aut quam sidera multa, cum tacet nox furtiuos hominum uident amores; tam te basia multa basiare uesano satis et super Catullo est, quae nec pernumerare curiosi possint nec mala fascinare lingua. _87. Everlasting Love_ _a_ IVCVNDVM, mea uita, mihi proponis amorem hunc nostrum inter nos perpetuumque fore. di magni, facite ut uere promittere possit, atque id sincere dicat et ex animo, ut liceat nobis tota perducere uita aeternum hoc sanctae foedus amicitiae. _b_ Nulla potest mulier tantum se dicere amatam uere, quantum a me Lesbia amata mea es. nulla fides ullo fuit umquam in foedere tanta, quanta in amore tuo ex parte reperta mea est. _88. Woman's Words_ NVLLI se dicit mulier mea nubere malle quam mihi, non si se Iuppiter ipse petat. dicit: sed mulier cupido quod dicit amanti, in uento et rapida scribere oportet aqua. _89. Man's Ingratitude_ DESINE de quoquam quisquam bene uelle mereri, aut aliquem fieri posse putare pium. omnia sunt ingrata, nihil fecisse benigne prodest, immo etiam taedet obestque magis; ut mihi, quem nemo grauius nec acerbius urget, quam modo qui me unum atque unicum amicum habuit. _90. To Quintius: A Supplication_ QVINTI, si tibi uis oculos debere Catullum aut aliud si quid carius est oculis, eripere ei noli, multo quod carius illi est oculis seu quid carius est oculis. _91. Loving and Liking_ _a_ DICEBAS quondam solum te nosse Catullum, Lesbia, nec prae me uelle tenere Iouem. dilexi tum te non tantum ut uulgus amicam, sed pater ut natos diligit et generos. nunc te cognoui: quare etsi impensius uror, multo mei tamen es uilior et leuior. qui potis est? inquis. Quod amantem iniuria talis cogit amare magis, sed bene uelle minus. _b_ Huc est mens deducta tua, mea Lesbia, culpa, atque ita se officio perdidit ipsa suo, ut iam nec bene uelle queat tibi, si optima fias, nec desistere amare, omnia si facias. _92. Miser Catulle_ MISER Catulle, desinas ineptire, et quod uides perisse perditum ducas. fulsere quondam candidi tibi soles, cum uentitabas quo puella ducebat amata nobis quantum amabitur nulla. ibi illa multa tum iocosa fiebant, quae tu uolebas nec puella nolebat. fulsere uere candidi tibi soles. nunc iam illa non uolt: tu quoque inpotens noli, nec quae fugit sectare, nec miser uiue, sed obstinata mente perfer, obdura. uale, puella. iam Catullus obdurat, nec te requiret nec rogabit inuitam. at tu dolebis, cum rogaberis nulla. scelesta, uae te, quae tibi manet uita! quis nunc te adibit? cui uideberis bella? quem nunc amabis? cuius esse diceris? quem basiabis? cui labella mordebis? at tu, Catulle, destinatus obdura. _93. Odi et Amo_ ODI et amo: quare id faciam, fortasse requiris. nescio, sed fieri sentio et excrucior. _94. Num te leaena...?_ NVM te leaena montibus Libystinis aut Scylla latrans infima inguinum parte tam mente dura procreauit ac taetra, ut supplicis uocem in nouissimo casu contemptam haberes, a nimis fero corde? _95. Nuntium Remittit Cynthiae_ FVRI et Aureli, comites Catulli, siue in extremos penetrabit Indos, litus ut longe resonante Eoa tunditur unda, siue in Hyrcanos Arabesque molles, seu Sagas sagittiferosue Parthos, siue quae septemgeminus colorat aequora Nilus, siue trans altas gradietur Alpes, Caesaris uisens monimenta magni, Gallicum Rhenum, horrida tescua, ulti- mosque Britannos, omnia haec, quocunque feret uoluntas caelitum, temptare simul parati:-- pauca nuntiate meae puellae non bona dicta. cum suis uiuat ualeatque moechis, quos simul complexa tenet trecentos, nullum amans uere, sed identidem omnium ilia rumpens: nec meum respectet, ut ante, amorem, qui illius culpa cecidit uelut prati ultimi flos, praetereunte postquam tactus aratro est. _96. To Alfenus, who betrayed him_ ALFENE immemor atque unanimis false sodalibus iam te nil miseret, dure, tui dulcis amiculi? iam me prodere, iam non dubitas fallere, perfide? nec facta impia fallacum hominum caelicolis placent. quae tu neglegis ac me miserum deseris in malis. eheu quid faciant, dice, homines cuiue habeant fidem? certe tute iubebas animam tradere, inique, me inducens in amorem, quasi tuta omnia mi forent. idem nunc retrahis te ac tua dicta omnia factaque uentos irrita ferre ac nebulas aereas sinis. si tu oblitus es, at di meminerunt, meminit Fides, quae te ut paeniteat postmodo facti faciet tui. _97. Vitam puriter egi_ SIQVA recordanti benefacta priora uoluptas est homini, cum se cogitat esse pium, nec sanctam uiolasse fidem, nec foedere in ullo diuum ad fallendos numine abusum homines, multa parata manent in longa aetate, Catulle, ex hoc ingrato gaudia amore tibi. nam quaecumque homines bene cuiquam aut dicere possunt aut facere, haec a te dictaque factaque sunt: omnia quae ingratae perierunt credita menti. quare cur curis te amplius excrucies? quin tu animo offirmas atque istinc te ipse reducis, et dis inuitis desinis esse miser? difficile est longum subito deponere amorem? difficile est, uerum hoc qua lubet efficias: una salus haec est, hoc est tibi peruincendum, hoc facias, siue id non pote siue pote. o di, si uestrum est misereri, aut si quibus umquam extremam iam ipsa in morte tulistis opem, me miserum aspicite et, si uitam puriter egi, eripite hanc pestem perniciemque mihi: sic mihi surrepens imos ut torpor in artus expulit ex omni pectore laetitias. non iam illud quaero, contra ut me diligat illa, aut, quod non potis est, esse pudica uelit: ipse ualere opto et taetrum hunc deponere morbum. o di, reddite mi hoc pro pietate mea. _98. To Manlius: written in affliction_ QVOD mihi fortuna casuque oppressus acerbo conscriptum hoc lacrimis mittis epistolium, naufragum ut eiectum spumantibus aequoris undis subleuem et a mortis limine restituam, quem neque sancta Venus molli requiescere somno desertum in lecto caelibe perpetitur, nec ueterum dulci scriptorum carmine Musae oblectant, cum mens anxia peruigilat: id gratum est mihi, me quoniam tibi dicis amicum, muneraque et Musarum hinc petis et Veneris: sed tibi ne mea sint ignota incommoda, Manli, neu me odisse putes hospitis officium, accipe, quis merser fortunae fluctibus ipse, ne amplius a misero dona beata petas. tempore quo primum uestis mihi tradita pura est, iucundum cum aetas florida uer ageret, multa satis lusi: non est dea nescia nostri, quae dulcem curis miscet amaritiem: sed totum hoc studium luctu fraterna mihi mors abstulit. o misero frater adempte mihi, tu mea tu moriens fregisti commoda, frater, tecum una tota est nostra sepulta domus, omnia tecum una perierunt gaudia nostra, quae tuus in uita dulcis alebat amor. cuius ego interitu tota de mente fugaui haec studia atque omnis delicias animi. quare, quod scribis Veronae turpe Catullo esse, quod hic quisquis de meliore nota frigida deserto tepefacsit membra cubili, id, Manli, non est turpe, magis miserum est. ignosces igitur, si, quae mihi luctus ademit, haec tibi non tribuo munera, cum nequeo. nam, quod scriptorum non magna est copia apud me, hoc fit, quod Romae uiuimus: illa domus, illa mihi sedes, illic mea carpitur aetas: huc una ex multis capsula me sequitur. quod cum ita sit, nolim statuas nos mente maligna id facere aut animo non satis ingenuo, quod tibi non utriusque petenti copia praesto est: ultro ego deferrem, copia siqua foret. _99. The Friendship of Allius_ NON possum reticere, deae, qua me Allius in re iuuerit aut quantis iuuerit officiis, ne fugiens saeclis obliuiscentibus aetas illius hoc caeca nocte tegat studium: sed dicam uobis, uos porro dicite multis milibus et facite haec carta loquatur anus, nec tenuem texens sublimis aranea telam in deserto Alli nomine opus faciat. nam, mihi quam dederit duplex Amathusia curam, scitis, et in quo me torruerit genere, cum tantum arderem quantum Trinacria rupes lymphaque in Oetaeis Malia Thermopylis, maesta neque assiduo tabescere pupula fletu cessaret tristique imbre madere genae. qualis in aerei perlucens uertice montis riuus muscoso prosilit e lapide, qui cum de prona praeceps est ualle uolutus, per medium densi transit iter populi, dulce uiatori lasso in sudore leuamen, cum grauis exustos aestus hiulcat agros: hic, uelut in nigro iactatis turbine nautis lenius aspirans aura secunda uenit, iam prece Pollucis, iam Castoris imploratu, tale fuit nobis Allius auxilium. is clausum lato patefecit limite campum, isque domum nobis isque dedit dominam, ad quam communes exerceremus amores, quo mea se molli candida diua pede intulit et trito fulgentem in limine plantam innixsa arguta constituit solea. coniugis ut quondam flagrans aduenit amore Protesilaeam Laudamia domum inceptam frustra, nondum cum sanguine sacro hostia caelestis pacificasset heros. nil mihi tam ualde placeat, Ramnusia uirgo, quod temere inuitis suscipiatur heris. quam ieiuna pium desideret ara cruorem, docta est amisso Laudamia uiro, coniugis ante coacta noui dimittere collum, quam ueniens una atque altera rursus hiems noctibus in longis auidum saturasset amorem, posset ut abrupto uiuere coniugio, quod scibant Parcae non longo tempore abisse, si miles muros isset ad Iliacos. nam tum Helenae raptu primores Argiuorum coeperat ad sese Troia ciere uiros, Troia (nefas) commune sepulcrum Asiae Europaeque, Troia uirum et uirtutum omnium acerba cinis quaene etiam nostro letum miserabile fratri attulit. ei misero frater adempte mihi, ei misero fratri iucundum lumen ademptum, tecum una tota est nostra sepulta domus, omnia tecum una perierunt gaudia nostra, quae tuus in uita dulcis alebat amor. quem nunc tam longe non inter nota sepulcra nec prope cognatos compositum cineris, sed Troia obscena, Troia infelice sepultum detinet extremo terra aliena solo: ad quam tum properans fertur simul undique pubes Graeca penetralis deseruisse focos, ne Paris abducta gauisus libera moecha otia pacato degeret in thalamo. quo tibi tum casu, pulcerrima Laudamia, ereptum est uita dulcius atque anima coniugium: tanto te absorbens uertice amoris aestus in abruptum detulerat barathrum, quale ferunt Grai Pheneum prope Cylleneum siccare emulsa pingue palude solum, quod quondam caesis montis fodisse medullis audit falsiparens Amphitryoniades, tempore quo certa Stymphalia monstra sagitta perculit imperio deterioris heri, pluribus ut caeli tereretur ianua diuis, Hebe nec longa uirginitate foret. sed tuus altus amor barathro fuit altior illo, qui tamen indomitam ferre iugum docuit. nam neque tam carum confecto aetate parenti una caput seri nata nepotis alit, qui cum diuitiis uix tandem inuentus auitis nomen testatas intulit in tabulas, impia derisi gentilis gaudia tollens, suscitat a cano uolturium capiti: nec tantum niueo gauisa est ulla columbo compar, quae multo dicitur improbius oscula mordenti semper decerpere rostro, quam cum praecipue multiuola est mulier. sed tu horum magnos uicisti sola furores, ut semel es flauo conciliata uiro. aut nihil aut paulo cui tum concedere digna lux mea se nostrum contulit in gremium, quam circumcursans hinc illinc saepe Cupido fulgebat crocina candidus in tunica. quae tamen etsi uno non est contenta Catullo, rara uerecundae furta feremus herae. ne nimium simus stultorum more molesti, saepe etiam Iuno, maxima caelicolum, coniugis in culpa flagrantem contudit iram, noscens omniuoli plurima facta Iouis. nec tamen illa mihi dexstra depacta paterna fraglantem Assyrio uenit odore domum, sed furtiua dedit mira munuscula nocte, ipsius ex ipso dempta uiri gremio. quare illud satis est, si nobis is datur unis quem lapide illa diem candidiore notat. hoc tibi, quod potui, confectum carmine munus pro multis, Alli, redditur officiis, ne uestrum scabra tangat rubigine nomen haec atque illa dies atque alia atque alia. huc addent diui quam plurima, quae Themis olim antiquis solita est munera ferre piis. seitis felices et tu simul et tua uita, et domus in qua olim lusimus et domina, et qui principio nobis te tradidit Afer, a quo sunt primo mi omnia nata bona, et longe ante omnes mihi quae me carior ipso est, lux mea, qua uiua uiuere dulce mihi est. _100. At the Tomb of his Brother_ MVLTAS per gentis et multa per aequora uectus aduenio has miseras, frater, ad inferias: ut te postremo donarem munere mortis et mutam nequiquam alloquerer cinerem. quandoquidem fortuna mihi tete abstulit ipsum, heu miser indigne frater adempte mihi, nunc tamen interea haec prisco quae more parentum tradita sunt tristi munere ad inferias, accipe fraterno multum manantia fletu, atque in perpetuum, frater, aue atque uale. _101. To Calvus: on the Death of Quintilia_ SI quicquam mutis gratum acceptumue sepulcris accidere a nostro, Calue, dolore potest, quom desiderio ueteres renouamus amores atque olim amissas flemus amicitias, certe non tanto mors immatura dolorei'st Quintiliae, quantum gaudet amore tuo. _102. Nothing to do_ OTIVM, Catulle, tibi molestum est: otio exsultas nimiumque gestis: otium et reges prius et beatas perdidit urbes. _103. He craves Cornificius' Pity_ MALEST, Cornifici, tuo Catullo, malest, me hercule, et est laboriose, et magis magis in dies et horas. quem tu, quod minimum facillimumque est, qua solatus es allocutione? irascor tibi. sic meos amores? paulum quid lubet allocutionis, maestius lacrimis Simonideis. _104. To any Readers he may have_ SI qui forte mearum ineptiarum lectores eritis manusque uestras non horrebitis admouere nobis.... ANONYMOUS _105. The Tombs of the Great_ MARMOREO Licinus tumulo iacet, at Cato nullo, Pompeius paruo: credimus esse deos? L. VARIVS 74-14 B.C. _106. Fragments of the De Morte_ _i_ VENDIDIT hic Latium populis agrosque Quiritum eripuit: fixit leges pretio atque refixit. _ii_ Ceu canis umbrosam lustrans Gortynia uallem, si celeris potuit ceruae comprendere lustra, saeuit in absentem et circum uestigia latrans aethera per nitidum tenues sectatur odores: non amnes illam medii, non ardua tardant, perdita nec serae meminit decedere nocti. _107. Epilogue to the Vergilian Catalepton_ VATE Syracosio qui dulcior Hesiodoque maior, Homereo non minor ore fuit, illius haec quoque sunt diuini elementa poetae et rudis in uario carmine Calliope. C. CILNIVS MAECENAS 74-8 B.C. _108._ _i_ _To Horace_ LVCENTES, mea uita, nec smaragdos, beryllos neque, Flacce mi, nitentes nec percandida margarita quaero nec quos thunica lima perpoliuit anulos neque iaspios lapillos. _ii_ _Any Life is better than no life_ DEBILEM facito manu, debilem pede, coxa, tuber adstrue gibberum, lubricos quate dentis: vita dum superest, bene est. P. VERGILIVS MARO 70-19 B.C. _109. 'Is this the Man that made the Earth to tremble'_ ASPICE quem ualido subnixum Gloria regno altius et caeli sedibus extulerat. terrarum hic bello magnum concusserat orbem, hic reges Asiae fregerat, hic populos, hic graue seruitium tibi iam, tibi, Roma ferebat (cetera namque uiri cuspide conciderant), cum subito in medio rerum certamine praeceps corruit, ex patria pulsus in exilium. tale deae numen, tali mortalia nutu fallax momento temporis hora dedit. _110. 'Hence, all ye vain Delights'_ ITE hinc, inanes, ite rhetorum ampullae, inflata rore non Achaico uerba, et uos, Selique Tarquitique Varroque, scholasticorum natio madens pingui, ite hinc, inane cymbalon iuuentutis; tuque, o mearum cura, Sexte, curarum, uale, Sabine; iam ualete, formosi. nos ad beatos uela mittimus portus magni petentes docta dicta Sironis uitamque ab omni uindicabimus cura. ite hinc, Camenae; uos quoque, ite iam sane, dulces Camenae (nam fatebimur uerum, dulces fuistis): et tamen meas chartas reuisitote, sed pudenter et raro. _111. 'Unto you a child is born'_ SICELIDES Musae, paulo maiora canamus! non omnis arbusta iuuant humilesque myricae; si canimus siluas, siluae sint consule dignae. Vltima Cumaei uenit iam carminis aetas; magnus ab integro saeclorum nascitur ordo. iam redit et uirgo, redeunt Saturnia regna, iam noua progenies caelo demittitur alto. tu modo nascenti puero, quo ferrea primum desinet ac toto surget gens aurea mundo, casta faue Lucina: tuus iam regnat Apollo. teque adeo decus hoc aeui, te consule, inibit, Pollio, et incipient magni procedere menses; te duce, si qua manent sceleris uestigia nostri, inrita perpetua soluent formidine terras. ille deum uitam accipiet diuisque uidebit permixtos heroas et ipse uidebitur illis, pacatumque reget patriis uirtutibus orbem. At tibi prima, puer, nullo munuscula cultu errantis hederas passim cum baccare tellus mixtaque ridenti colocasia fundet acantho. ipsae lacte domum referent distenta capellae ubera, nec magnos metuent armenta leones; ipsa tibi blandos fundent cunabula flores. occidet et serpens, et fallax herba ueneni occidet; Assyrium uulgo nascetur amomum. at simul heroum laudes et facta parentis iam legere et quae sit poteris cognoscere uirtus, molli paulatim flauescet campus arista, incultisque rubens pendebit sentibus uua et durae quercus sudabunt roscida mella. pauca tamen suberunt priscae uestigia fraudis, quae temptare Thetin ratibus, quae cingere muris oppida, quae iubeant telluri infindere sulcos. alter erit tum Tiphys, et altera quae uehat Argo delectos heroas; erunt etiam altera bella, atque iterum ad Troiam magnus mittetur Achilles. hinc, ubi iam firmata uirum te fecerit aetas, cedet et ipse mari uector, nec nautica pinus mutabit merces: omnis feret omnia tellus. non rastros patietur humus, non uinea falcem; robustus quoque iam tauris iuga soluet arator; nec uarios discet mentiri lana colores, ipse sed in pratis aries iam suaue rubenti murice, iam croceo mutabit uellera luto; sponte sua sandyx pascentis uestiet agnos. Talia saecla, suis dixerunt, currite, fusis concordes stabili fatorum numine Parcae. adgredere o magnos (aderit iam tempus) honores, cara deum suboles, magnum Iouis incrementum! aspice conuexo nutantem pondere mundum, terrasque tractusque maris caelumque profundum: aspice uenturo laetentur ut omnia saeclo! o mihi tum longae maneat pars ultima uitae, spiritus et quantum sat erit tua dicere facta: non me carminibus uincet nec Thracius Orpheus, nec Linus, huic mater quamuis atque huic pater adsit, Orphei Calliopea, Lino formosus Apollo. Pan etiam, Arcadia mecum si iudice certet, Pan etiam Arcadia dicat se iudice uictum. incipe, parue puer, risu cognoscere matrem (matri longa decem tulerunt fastidia menses) incipe, parue puer: qui non risere parenti, nec deus hunc mensa, dea nec dignata cubili est. _112. Pharmaceutria_ PASTORVM Musam Damonis et Alphesiboei, immemor herbarum quos est mirata iuuenca certantis, quorum stupefactae carmine lynces, et mutata suos requierunt flumina cursus, Damonis Musam dicemus et Alphesiboei. Tu mihi seu magni superas iam saxa Timaui, siue oram Illyrici legis aequoris,--en erit umquam ille dies, mihi cum liceat tua dicere facta? en erit ut liceat totum mihi ferre per orbem sola Sophocleo tua carmina digna coturno? a te principium, tibi desinam: accipe iussis carmina coepta tuis, atque hanc sine tempora circum inter uictricis hederam tibi serpere lauros. Frigida uix caelo noctis decesserat umbra, cum ros in tenera pecori gratissimus herba: incumbens tereti Damon sic coepit oliuae. Nascere praeque diem ueniens age, Lucifer, almum, coniugis indigno Nysae deceptus amore dum queror et diuos, quamquam nil testibus illis profeci, extrema moriens tamen adloquor hora. incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus. Maenalus argutumque nemus pinusque loquentis semper habet, semper pastorum ille audit amores Panaque, qui primus calamos non passus inertis. incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus. Mopso Nysa datur: quid non speremus amantes? iungentur iam grypes equis, aeuoque sequenti cum canibus timidi uenient ad pocula dammae. incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus. Mopse, nouas incide faces: tibi ducitur uxor. sparge, marite, nuces: tibi deserit Hesperus Oetam. incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus. o digno coniuncta uiro, dum despicis omnis, dumque tibi est odio mea fistula, dumque capellae hirsutumque supercilium promissaque barba, nec curare deum credis mortalia quemquam-- incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus-- saepibus in nostris paruam te roscida mala (dux ego uester eram) uidi cum matre legentem. alter ab undecimo tum me iam acceperat annus, iam fragilis poteram a terra contingere ramos: ut uidi, ut perii, ut me malus abstulit error! incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus. nunc scio quid sit Amor: duris in cotibus illum aut Tmaros aut Rhodope aut extremi Garamantes nec generis nostri puerum nec sanguinis edunt. incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus. saeuus Amor docuit natorum sanguine matrem commaculare manus; crudelis tu quoque, mater: crudelis mater magis, an puer improbus ille? improbus ille puer; crudelis tu quoque, mater. incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus. nunc et ouis ultro fugiat lupus, aurea durae mala ferant quercus, narcisso floreat alnus, pinguia corticibus sudent electra myricae, certent et cycnis ululae, sit Tityrus Orpheus, Orpheus in siluis, inter delphinas Arion-- incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus-- omnia uel medium fiat mare. uiuite siluae: praeceps aërii specula de montis in undas deferar; extremum hoc munus morientis habeto. desine Maenalios, iam desine, tibia, uersus. Haec Damon: uos, quae responderit Alphesiboeus, dicite, Pierides; non omnia possumus omnes. Effer aquam et molli cinge haec altaria uitta, uerbenasque adole pinguis et mascula tura, coniugis ut magicis sanos auertere sacris experiar sensus; nihil hic nisi carmina desunt. ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. carmina uel caelo possunt deducere Lunam, carminibus Circe socios mutauit Vlixi, frigidus in pratis cantando rumpitur anguis. ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. terna tibi haec primum triplici diuersa colore licia circumdo, terque haec altaria circum effigiem duco; numero deus impare gaudet. ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. necte tribus nodis ternos, Amarylli, colores; necte, Amarylli, modo et 'Veneris', dic, 'uincula necto.' ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. limus ut hic durescit, et haec ut cera liquescit uno eodemque igni, sic nostro Daphnis amore. sparge molam et fragilis incende bitumine lauros. Daphnis me malus urit, ego hanc in Daphnide laurum. ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. talis amor Daphnin qualis cum fessa iuuencum per nemora atque altos quaerendo bucula lucos propter aquae riuum uiridi procumbit in ulua perdita, nec serae meminit decedere nocti, talis amor teneat, nec sit mihi cura mederi. ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. has olim exuuias mihi perfidus ille reliquit, pignora cara sui: quae nunc ego limine in ipso, terra, tibi mando; debent haec pignora Daphnin. ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. has herbas atque haec Ponto mihi lecta uenena ipse dedit Moeris (nascuntur plurima Ponto); his ego saepe lupum fieri et se condere siluis Moerin, saepe animas imis excire sepulcris, atque satas alio uidi traducere messis. ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. fer cineres, Amarylli, foras riuoque fluenti transque caput iace, nec respexeris. his ego Daphnin adgrediar; nihil ille deos, nil carmina curat. ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. aspice: corripuit tremulis altaria flammis sponte sua, dum ferre moror, cinis ipse. bonum sit! nescio quid certe est, et Hylax in limine latrat. credimus? an, qui amant, ipsi sibi somnia fingunt? parcite, ab urbe uenit, iam parcite carmina, Daphnis. _113. 'In the sweat of thy face shalt thou eat bread'_ PATER ipse colendi haud facilem esse uiam uoluit, primusque per artem mouit agros curis acuens mortalia corda, nec torpere graui passus sua regna ueterno. ante Iouem nulli subigebant arua coloni; ne signare quidem aut partiri limite campum fas erat: in medium quaerebant, ipsaque tellus omnia liberius nullo poscente ferebat. ille malum uirus serpentibus addidit atris, praedarique lupos iussit pontumque moueri, mellaque decussit foliis ignemque remouit, et passim riuis currentia uina repressit, ut uarias usus meditando extunderet artis paulatim, et sulcis frumenti quaereret herbam, ut silicis uenis abstrusum excuderet ignem. tunc alnos primum fluuii sensere cauatas; nauita tum stellis numeros et nomina fecit Pleiadas, Hyadas, claramque Lycaonis Arcton; tum laqueis captare feras et fallere uisco inuentum et magnos canibus circumdare saltus; atque alius latum funda iam uerberat amnem alta petens, pelagoque alius trahit umida lina; tum ferri rigor atque argutae lammina serrae (nam primi cuneis scindebant fissile lignum), tum uariae uenere artes. labor omnia uicit improbus et duris urgens in rebus egestas. prima Ceres ferro mortalis uertere terram instituit, cum iam glandes atque arbuta sacrae deficerent siluae et uictum Dodona negaret. mox et frumentis labor additus, ut mala culmos esset robigo segnisque horreret in aruis carduus; intereunt segetes, subit aspera silua, lappaeque tribolique, interque nitentia culta infelix lolium et steriles dominantur auenae. quod nisi et adsiduis herbam insectabere rastris et sonitu terrebis auis et ruris opaci falce premes umbras uotisque uocaueris imbrem, heu magnum alterius frustra spectabis aceruum, concussaque famem in siluis solabere quercu. _114. Solem quis dicere falsum audeat?_ SI uero solem ad rapidum lunasque sequentis ordine respicies, numquam te crastina fallet hora, neque insidiis noctis capiere serenae. luna reuertentis cum primum colligit ignis, si nigrum obscuro comprenderit aëra cornu, maximus agricolis pelagoque parabitur imber; at si uirgineum suffuderit ore ruborem, uentus erit; uento semper rubet aurea Phoebe. sin ortu quarto (namque is certissimus auctor) pura neque obtunsis per caelum cornibus ibit, totus et ille dies et qui nascentur ab illo exactum ad mensem pluuia uentisque carebunt, uotaque seruati soluent in litore nautae Glauco et Panopeae et Inoo Melicertae. sol quoque et exoriens et cum se condet in undas signa dabit; solem certissima signa sequuntur, et quae mane refert et quae surgentibus astris. ille ubi nascentem maculis uariauerit ortum conditus in nubem medioque refugerit orbe, suspecti tibi sint imbres: namque urget ab alto arboribusque satisque Notus pecorique sinister. aut ubi sub lucem densa inter nubila sese diuersi rumpent radii, aut ubi pallida surget Tithoni croceum linquens Aurora cubile, heu, male tum mitis defendet pampinus uuas; tam multa in tectis crepitans salit horrida grando. hoc etiam, emenso cum iam decedit Olympo, profuerit meminisse magis; nam saepe uidemus ipsius in uultu uarios errare colores: caeruleus pluuiam denuntiat, igneus Euros; sin maculae incipient rutilo immiscerier igni, omnia tum pariter uento nimbisque uidebis feruere. non illa quisquam me nocte per altum ire neque ab terra moneat conuellere funem. at si, cum referetque diem condetque relatum, lucidus orbis erit, frustra terrebere nimbis et claro siluas cernes Aquilone moueri. denique, quid uesper serus uehat, unde serenas uentus agat nubes, quid cogitet umidus Auster, sol tibi signa dabit. solem quis dicere falsum audeat? ille etiam caecos instare tumultus saepe monet fraudemque et operta tumescere bella. ille etiam exstincto miseratus Caesare Romam, cum caput obscura nitidum ferrugine texit impiaque aeternam timuerunt saecula noctem. tempore quamquam illo tellus quoque et aequora ponti, obscenaeque canes importunaeque uolucres signa dabant. quotiens Cyclopum efferuere in agros uidimus undantem ruptis fornacibus Aetnam, flammarumque globos liquefactaque uoluere saxa! armorum sonitum toto Germania caelo audiit, insolitis tremuerunt motibus Alpes. uox quoque per lucos uulgo exaudita silentis ingens, et simulacra modis pallentia miris uisa sub obscurum noctis, pecudesque locutae (infandum!); sistunt amnes terraeque dehiscunt, et maestum inlacrimat templis ebur aeraque sudant. proluit insano contorquens uertice siluas fluuiorum rex Eridanus camposque per omnis cum stabulis armenta tulit. nec tempore eodem tristibus aut extis fibrae apparere minaces aut puteis manare cruor cessauit, et altae per noctem resonare lupis ululantibus urbes. non alias caelo ceciderunt plura sereno fulgura nec diri totiens arsere cometae. ergo inter sese paribus concurrere telis Romanas acies iterum uidere Philippi; nec fuit indignum superis bis sanguine nostro Emathiam et latos Haemi pinguescere campos. scilicet et tempus ueniet cum finibus illis agricola incuruo terram molitus aratro exesa inueniet scabra robigine pila, aut grauibus rastris galeas pulsabit inanis, grandiaque effossis mirabitur ossa sepulcris. di patrii, Indigetes, et Romule Vestaque mater, quae Tuscum Tiberim et Romana Palatia seruas, hunc saltem euerso iuuenem succurrere saeclo ne prohibete. satis iam pridem sanguine nostro Laomedonteae luimus periuria Troiae. iam pridem nobis caeli te regia, Caesar, inuidet atque hominum queritur curare triumphos, quippe ubi fas uersum atque nefas; tot bella per orbem, tam multae scelerum facies, non ullus aratro dignus honos, squalent abductis arua colonis, et curuae rigidum falces conflantur in ensem. hinc mouet Euphrates, illinc Germania bellum; uicinae ruptis inter se legibus urbes arma ferunt; saeuit toto Mars impius orbe; ut cum carceribus sese effudere quadrigae, addunt in spatio, et frustra retinacula tendens fertur equis auriga neque audit currus habenas. _115. Italia, io te saluto_ SED neque Medorum siluae, ditissima terra, nec pulcher Ganges atque auro turbidus Hermus laudibus Italiae certent, non Bactra neque Indi totaque turiferis Panchaia pinguis harenis. haec loca non tauri spirantes naribus ignem inuertere satis immanis dentibus hydri, nec galeis densisque uirum seges horruit hastis; sed grauidae fruges et Bacchi Massicus umor impleuere; tenent oleae armentaque laeta. hinc bellator equus campo sese arduus infert, hinc albi, Clitumne, greges et maxima taurus uictima, saepe tuo perfusi flumine sacro, Romanos ad templa deum duxere triumphos. hic uer adsiduum atque alienis mensibus aestas: bis grauidae pecudes, bis pomis utilis arbos. at rabidae tigres absunt et saeua leonum semina, nec miseros fallunt aconita legentis, nec rapit immensos orbis per humum neque tanto squameus in spiram tractu se colligit anguis. adde tot egregias urbes operumque laborem, tot congesta manu praeruptis oppida saxis fluminaque antiquos subterlabentia muros. an mare quod supra memorem, quodque adluit infra? anne lacus tantos? te, Lari maxime, teque, fluctibus et fremitu adsurgens, Benace, marino? an memorem portus Lucrinoque addita claustra atque indignatum magnis stridoribus aequor, Iulia qua ponto longe sonat unda refuso Tyrrhenusque fretis immittitur aestus Auernis? haec eadem argenti riuos aerisque metalla ostendit uenis atque auro plurima fluxit. haec genus acre uirum, Marsos pubemque Sabellam adsuetumque malo Ligurem Volscosque uerutos extulit, haec Decios Fabios magnosque Camillos, Scipiadas duros bello et te, maxime Caesar, qui nunc extremis Asiae iam uictor in oris imbellem auertis Romanis arcibus Indum. salue, magna parens frugum, Saturnia tellus, magna uirum: tibi res antiquae laudis et artis ingredior sanctos ausus recludere fontis, Ascraeumque cano Romana per oppida carmen. _116. 'God made the country but man made the town'_ O FORTVNATOS nimium, sua si bona norint, agricolas! quibus ipsa procul discordibus armis fundit humo facilem uictum iustissima tellus; si non ingentem foribus domus alta superbis mane salutantum totis uomit aedibus undam, nec uarios inhiant pulchra testudine postis inlusasque auro uestis Ephyreiaque aera, alba neque Assyrio fucatur lana ueneno, nec casia liquidi corrumpitur usus oliui; at secura quies et nescia fallere uita, diues opum uariarum, at latis otia fundis speluncae uiuique lacus, at frigida Tempe mugitusque boum mollesque sub arbore somni non absunt; illic saltus ac lustra ferarum, et patiens operum exiguoque adsueta iuuentus, sacra deum, sanctique patres; extrema per illos Iustitia excedens terris uestigia fecit. Me uero primum dulces ante omnia Musae, quarum sacra fero ingenti percussus amore, accipiant caelique uias et sidera monstrent, defectus solis uarios lunaeque labores; unde tremor terris, qua ui maria alta tumescant obicibus ruptis rursusque in se ipsa residant, quid tantum Oceano properent se tingere soles hiberni, uel quae tardis mora noctibus obstet. sin, has ne possim naturae accedere partis, frigidus obstiterit circum praecordia sanguis, rura mihi et rigui placeant in uallibus amnes, flumina amem siluasque inglorius. o ubi campi Spercheusque et uirginibus bacchata Lacaenis Taygeta! o qui me gelidis conuallibus Haemi sistat, et ingenti ramorum protegat umbra! felix qui potuit rerum cognoscere causas, atque metus omnis et inexorabile fatum subiecit pedibus strepitumque Acherontis auari. fortunatus et ille deos qui nouit agrestis Panaque Siluanumque senem Nymphasque sorores. illum non populi fasces, non purpura regum flexit et infidos agitans discordia fratres, aut coniurato descendens Dacus ab Histro, non res Romanae perituraque regna; neque ille aut doluit miserans inopem aut inuidit habenti. quos rami fructus, quos ipsa uolentia rura sponte tulere sua, carpsit, nec ferrea iura insanumque forum aut populi tabularia uidit. sollicitant alii remis freta caeca, ruuntque in ferrum, penetrant aulas et limina regum; hic petit excidiis urbem miserosque penatis, ut gemma bibat et Sarrano dormiat ostro; condit opes alius defossoque incubat auro; hic stupet attonitus rostris, hunc plausus hiantem per cuneos geminatus enim plebisque patrumque corripuit; gaudent perfusi sanguine fratrum, exsilioque domos et dulcia limina mutant atque alio patriam quaerunt sub sole iacentem. agricola incuruo terram dimouit aratro: hinc anni labor, hinc patriam paruosque nepotes sustinet, hinc armenta boum meritosque iuuencos. nec requies, quin aut pomis exuberet annus aut fetu pecorum aut Cerealis mergite culmi, prouentuque oneret sulcos atque horrea uincat. uenit hiems: teritur Sicyonia baca trapetis, glande sues laeti redeunt, dant arbuta siluae; et uarios ponit fetus autumnus, et alte mitis in apricis coquitur uindemia saxis. interea dulces pendent circum oscula nati, casta pudicitiam seruat domus, ubera uaccae lactea demittunt, pinguesque in gramine laeto inter se aduersis luctantur cornibus haedi. ipse dies agitat festos fususque per herbam, ignis ubi in medio et socii cratera coronant, te libans, Lenaee, uocat pecorisque magistris uelocis iaculi certamina ponit in ulmo, corporaque agresti nudant praedura palaestra. hanc olim ueteres uitam coluere Sabini, hanc Remus et frater, sic fortis Etruria creuit scilicet et rerum facta est pulcherrima Roma, septemque una sibi muro circumdedit arces. ante etiam sceptrum Dictaei regis et ante impia quam caesis gens est epulata iuuencis, aureus hanc uitam in terris Saturnus agebat; necdum etiam audierant inflari classica, necdum impositos duris crepitare incudibus ensis. _117. Exordium_ TE quoque, magna Pales, et te memorande canemus pastor ab Amphryso, uos, siluae amnesque Lycaei. cetera, quae uacuas tenuissent carmine mentes, omnia iam uulgata: quis aut Eurysthea durum, aut inlaudati nescit Busiridis aras? cui non dictus Hylas puer et Latonia Delos Hippodameque umeroque Pelops insignis eburno, acer equis? temptanda uia est, qua me quoque possim tollere humo uictorque uirum uolitare per ora. primus ego in patriam mecum, modo uita supersit, Aonio rediens deducam uertice Musas; primus Idumaeas referam tibi, Mantua, palmas, et uiridi in campo templum de marmore ponam propter aquam, tardis ingens ubi flexibus errat Mincius et tenera praetexit harundine ripas. in medio mihi Caesar erit templumque tenebit: illi uictor ego et Tyrio conspectus in ostro centum quadriiugos agitabo ad flumina currus. cuncta mihi Alpheum linquens lucosque Molorchi cursibus et crudo decernet Graecia caestu. ipse caput tonsae foliis ornatus oliuae dona feram. iam nunc sollemnis ducere pompas ad delubra iuuat caesosque uidere iuuencos, uel scaena ut uersis discedat frontibus utque purpurea intexti tollant aulaea Britanni. in foribus pugnam ex auro solidoque elephanto Gangaridum faciam uictorisque arma Quirini, atque hic undantem bello magnumque fluentem Nilum ac nauali surgentis aere columnas. addam urbes Asiae domitas pulsumque Niphaten fidentemque fuga Parthum uersisque sagittis, et duo rapta manu diuerso ex hoste tropaea bisque triumphatas utroque ab litore gentis. stabunt et Parii lapides, spirantia signa, Assaraci proles demissaeque ab Ioue gentis nomina, Trosque parens et Troiae Cynthius auctor. Inuidia infelix furias amnemque seuerum Cocyti metuet tortosque Ixionis anguis immanemque rotam et non exsuperabile saxum. interea Dryadum siluas saltusque sequamur intactos, tua, Maecenas, haud mollia iussa. te sine nil altum mens incohat: en age segnis rumpe moras; uocat ingenti clamore Cithaeron, Taygetique canes domitrixque Epidaurus equorum, et uox adsensu nemorum ingeminata remugit. mox tamen ardentis accingar dicere pugnas Caesaris et nomen fama tot ferre per annos Tithoni prima quot abest ab origine Caesar. _118. Orpheus and Eurydice_ AT chorus aequalis Dryadum clamore supremos implerunt montis; flerunt Rhodopeiae arces altaque Pangaea et Rhesi Mauortia tellus atque Getae atque Hebrus et Actias Orithyia. ipse caua solans aegrum testudine amorem te, dulcis coniunx, te solo in litore secum, te ueniente die, te decedente canebat. Taenarias etiam fauces, alta ostia Ditis, et caligantem nigra formidine lucum ingressus, manisque adiit regemque tremendum nesciaque humanis precibus mansuescere corda. at cantu commotae Erebi de sedibus imis umbrae ibant tenues simulacraque luce carentum, quam multa in foliis auium se milia condunt, uesper ubi aut hibernus agit de montibus imber, matres atque uiri defunctaque corpora uita magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae, impositique rogis iuuenes ante ora parentum, quos circum limus niger et deformis harundo Cocyti tardaque palus inamabilis unda alligat et nouies Styx interfusa coercet. quin ipsae stupuere domus atque intima Leti Tartara caeruleosque implexae crinibus anguis Eumenides, tenuitque inhians tria Cerberus ora, atque Ixionii uento rota constitit orbis. iamque pedem referens casus euaserat omnis, redditaque Eurydice superas ueniebat ad auras pone sequens (namque hanc dederat Proserpina legem), cum subita incautum dementia cepit amantem, ignoscenda quidem, scirent si ignoscere manes: restitit, Eurydicenque suam iam luce sub ipsa immemor heu! uictusque animi respexit. ibi omnis effusus labor atque immitis rupta tyranni foedera, terque fragor stagnis auditus Auerni. illa, 'quis et me,' inquit, 'miseram et te perdidit, Orpheu, quis tantus furor? en iterum crudelia retro fata uocant conditque natantia lumina somnus. iamque uale: feror ingenti circumdata nocte inualidasque tibi tendens, heu non tua, palmas.' dixit et ex oculis subito, ceu fumus in auras commixtus tenuis, fugit diuersa, neque illum prensantem nequiquam umbras et multa uolentem dicere praeterea uidit; nec portitor Orci amplius obiectam passus transire paludem. quid faceret? quo se rapta bis coniuge ferret? quo fletu manis, quae numina uoce moueret? illa quidem Stygia nabat iam frigida cumba. septem illum totos perhibent ex ordine mensis rupe sub aëria deserti ad Strymonis undam flesse sibi, et gelidis haec euoluisse sub astris, mulcentem tigris et agentem carmine quercus; qualis populea maerens philomela sub umbra amissos queritur fetus, quos durus arator obseruans nido implumis detraxit; at illa flet noctem, ramoque sedens miserabile carmen integrat, et maestis late loca questibus implet. nulla Venus, non ulli animum flexere hymenaei: solus Hyperboreas glacies Tanaimque niualem aruaque Riphaeis numquam uiduata pruinis lustrabat, raptam Eurydicen atque inrita Ditis dona querens: spretae Ciconum quo munere matres inter sacra deum nocturnique orgia Bacchi discerptum latos iuuenem sparsere per agros. tum quoque marmorea caput a ceruice reuulsum gurgite cum medio portans Oeagrius Hebrus uolueret, Eurydicen uox ipsa et frigida lingua, a miseram Eurydicen! anima fugiente uocabat; Eurydicen toto referebant flumine ripae.' _119. The Aeneid_ _a_ _To Venus, to prosper his Aeneid_ SI mihi susceptum fuerit decurrere munus, O Paphon, o sedes quae colis Idalias, Troius Aeneas Romana per oppida digno iam tandem ut tecum carmine uectus eat: non ego ture modo aut picta tua templa tabella ornabo et puris serta feram manibus-- corniger hos aries humilis et maxima taurus uictima sacrato sparget honore focos: marmoreusque tibi, tibi mille coloribus ales in morem picta stabit Amor pharetra. adsis o Cytherea: tuos te Caesar Olympo et Surrentini litoris ara uocat. _b_ _A Cancelled Proem to the Aeneid_ ILLE ego qui quondam gracili modulatus auena carmen, et egressus siluis uicina coegi ut quamuis auido parerent arua colono, gratum opus agricolis: at nunc horrentia Martis. Q. HORATIVS FLACCVS 65-8 B.C. _120. Romanae fidicen lyrae_ QVEM tu, Melpomene, semel nascentem placido lumine uideris, illum non labor Isthmius clarabit pugilem, non equos inpiger curru ducet Achaico uictorem, neque res bellica Deliis ornatum foliis ducem, quod regum tumidas contuderit minas, ostendet Capitolio: sed quae Tibur aquae fertile praefluunt, et spissae nemorum comae fingent Aeolio carmine nobilem. Romae principis urbium dignatur suboles inter amabilis uatum ponere me choros, et iam dente minus mordeor inuido. o testudinis aureae dulcem quae strepitum, Pieri, temperas, o mutis quoque piscibus donatura cycni, si libeat, sonum, totum muneris hoc tui est, quod monstror digito praterenuntium Romanae fidicen lyrae: quod spiro et placeo, si placeo, tuom est. _121. Song Makes Immortal_ NE forte credas interitura quae longe sonantem natus ad Aufidum non ante uolgatas per artis uerba loquor socianda chordis: non, si priores Maeonius tenet sedes Homerus, Pindaricae latent Ceaeque et Alcaei minaces Stesichoriue graues Camenae: nec siquid olim lusit Anacreon deleuit aetas; spirat adhuc amor uiuuntque conmissi calores Aeoliae fidibus puellae. non sola comptos arsit adulteri crinis et aurum uestibus illitum mirata regalisque cultus et comites Helene Lacaena, primusue Teucer tela Cydonio direxit arcu; non semel Ilios uexata; non pugnauit ingens Idomeneus Sthenelusue solus dicenda Musis proelia; non ferox Hector uel acer Deiphobus grauis excepit ictus pro pudicis coniugibus puerisque primus. uixere fortes ante Agamemnona multi; sed omnes inlacrimabiles urgentur ignotique longa nocte, carent quia uate sacro. paulum sepultae distat inertiae celata uirtus--non ego te meis chartis inornatum sileri totue tuos patiar labores impune, Lolli, carpere liuidas obliuiones. est animus tibi rerumque prudens et secundis temporibus dubiisque rectus, uindex auarae fraudis et abstinens ducentis ad se cuncta pecuniae, consulque non unius anni, sed quotiens bonus atque fidus iudex honestum praetulit utili, reiecit alto dona nocentium uoltu, per obstantis cateruas explicuit sua uictor arma. non possidentem multa uocaueris recte beatum: rectius occupat nomen beati qui deorum muneribus sapienter uti duramque callet pauperiem pati peiusque leto flagitium timet, non ille pro caris amicis aut patria timidus perire. _122. Spring: An Invitation to Vergil_ IAM ueris comites, quae mare temperant, inpellunt animae lintea Thraciae, iam nec prata rigent nec fluuii strepunt hiberna niue turgidi. nidum ponit, Ityn flebiliter gemens, infelix auis et Cecropiae domus aeternum opprobrium, quod male barbaras regum est ulta libidines. dicunt in tenero gramine pinguium custodes ouium carmina fistula, delectantque deum, cui pecus et nigri colles Arcadiae placent. adduxere sitim tempora, Vergili: sed pressum Calibus ducere Liberum si gestis, iuuenum nobilium cliens, nardo uina merebere. nardi paruos onyx eliciet cadum, qui nunc Sulpiciis adcubat horreis, spes donare nouas largus amaraque curarum eluere efficax. ad quae si properas gaudia, cum tua uelox merce ueni: non ego te meis inmunem meditor tinguere poculis, plena diues ut in domo. uerum pone moras et studium lucri, nigrorumque memor, dum licet, ignium misce stultitiam consiliis breuem: dulce est desipere in loco. _123. Winter_ VIDES ut alta stet niue candidum Soracte nec iam sustineant onus siluae laborantes geluque flumina constiterint acuto? dissolue frigus ligna super foco large reponens atque benignius deprome quadrimum Sabina, o Thaliarche, merum diota. permitte diuis cetera, qui simul strauere uentos aequore feruido deproeliantis, nec cupressi nec ueteres agitantur orni. quid sit futurum cras, fuge quaerere, et quem Fors dierum cumque dabit, lucro adpone nec dulcis amores sperne, puer, neque tu choreas, donec uirenti canities abest morosa. nunc et campus et areae lenesque sub noctem susurri conposita repetantur hora, nunc et latentis proditor intumo gratus puellae risus ab angulo pignusque dereptum lacertis aut digito male pertinaci. _124. To Venus_ O VENVS regina Cnidi Paphique, sperne dilectam Cypron et uocantis ture te multo Glycerae decoram transfer in aedem. feruidus tecum puer et solutis Gratiae zonis properentque Nymphae et parum comis sine te luuentas Mercuriusque. _125. 'What slender youth...'_ QVIS multa gracilis te puer in rosa perfusus liquidis urget odoribus grato, Pyrrha, sub antro? cui flauam religas comam simplex munditiis? heu quotiens fidem mutatosque deos flebit et aspera nigris aequora uentis emirabitur insolens, qui nunc te fruitur credulus aurea, qui semper uacuam, semper amabilem sperat, nescius aurae fallacis. miseri, quibus intemptata nites. me tabula sacer uotiua paries indicat uuida suspendisse potenti uestimenta maris deo. _126. Amoris Integratio_ 'DONEC gratus eram tibi nec quisquam potior bracchia candidae ceruici iuuenis dabat, Persarum uigui rege beatior.' 'donec non alia magis arsisti neque erat Lydia post Chloen, multi Lydia nominis, Romana uigui clarior Ilia.' 'me nunc Thressa Chloe regit, dulcis docta modos et citharae sciens, pro qua non metuam mori, si parcent animae fata superstiti.' 'me torret face mutua Thurini Calais filius Ornyti, pro quo bis patiar mori, si parcent puero fata superstiti.' 'quid si prisca redit Venus diductosque iugo cogit aeneo? si flaua excutitur Chloe reiectaeque patet ianua Lydiae?' 'quamquam sidere pulcrior ille est, tu leuior cortice et inprobo iracundior Hadria: tecum uiuere amem, tecum obeam lubens.' _127. Si jeunesse savait, si vieillesse pouvait_ O CRVDELIS adhuc et Veneris muneribus potens, insperata tuae cum ueniet pluma superbiae, et, quae nunc umeris inuolitant, deciderint comae, nunc et qui color est puniceae flore prior rosae, mutatus, Ligurine, in faciem uerterit hispidam, dices 'heu', quotiens te in speculo uideris alterum, 'quae mens est hodie, cur eadem non puero fuit uel cur his animis incolumes non redeunt genae?' _128. The Latter End of Lyce_ AVDIVERE, Lyce, di mea uota, di audiuere, Lyce: fis anus et tamen uis formosa uideri ludisque et bibis impudens et cantu tremulo pota Cupidinem lentum sollicitas. ille uirentis et doctae psallere Chiae pulcris excubat in genis. inportunus enim transuolat aridas quercus et refugit te quia luridi dentes, te quia rugae turpant et capitis niues. nec Coae referunt iam tibi purpurae nec cari lapides tempora, quae semel notis condita fastis inclusit uolucris dies. quo fugit uenus, heu, quoue color, decens quo motus? quid habes illius, illius, quae spirabat amores, quae me surpuerat mihi felix post Cinaram notaque et artium gratarum facies? sed Cinarae breuis annos fata dederunt, seruatura diu parem cornicis uetulae temporibus Lycen, possent ut iuuenes uisere feruidi multo non sine risu dilapsam in cineres facem. _129. He Abandons the Lists of Love_ VIXI puellis nuper idoneus et militaui non sine gloria; nunc arma defunctumque bello barbiton hic paries habebit, laeuom marinae qui Veneris latus custodit. hic, hic ponite lucida funalia et uectis et arcus oppositis foribus minacis. o quae beatam diua tenes Cyprum et Memphin carentem Sithonia niue, regina, sublimi flagello tange Chloen semel arrogantem. _130. Rursus bella moues?_ INTERMISSA, Venus, diu rursus bella moues? parce, precor, precor. non sum qualis eram bonae sub regno Cinarae. desine, dulcium mater saeua Cupidinum, circa lustra decem flectere mollibus iam durum imperiis: abi, quo blandae iuuenum te reuocant preces. tempestiuius in domum Pauli purpureis ales oloribus commissabere Maximi, si torrere iecur quaeris idoneum; namque et nobilis et decens et pro sollicitis non tacitus reis et centum puer artium late signa feret militiae tuae, et, quandoque potentior largi muneribus riserit aemuli, Albanos prope te lacus ponet marmoream sub trabe citrea. illic plurima naribus duces tura lyraeque et Berecyntiae delectabere tibiae mixtis carminibus non sine fistula; illic bis pueri die numen cum teneris uirginibus tuom laudantes pede candido in morem Salium ter quatient humum. me nec femina nec puer iam nec spes animi credula mutui nec certare iuuat mero nec uincire nouis tempora floribus. sed cur heu, Ligurine, cur manat rara meas lacrima per genas? cur facunda parum decoro inter uerba cadit lingua silentio? nocturnis ego somniis iam captum teneo, iam uolucrem sequor te per gramina Martii campi, te per aquas, dure, uolubilis. _131. A Bachelor Festival_ MARTIIS caelebs quid agam kalendis, quid uelint flores et acerra turis plena miraris positusque carbo in caespite uiuo. docte sermones utriusque linguae, uoueram dulcis epulas et album Libero caprum prope funeratus arboris ictu. hic dies anno redeunte festus corticem adstrictum pice dimouebit amphorae fumum bibere institutae consule Tullo. sume, Maecenas, cyathos amici sospitis centum et uigiles lucernas profer in lucem: procul omnis esto clamor et ira. mitte ciuilis super Vrbe curas: occidit Daci Cotisonis agmen, Medus infestus sibi luctuosis dissidet armis, seruit Hispanae uetus hostis orae Cantaber, sera domitus catena, iam Scythae laxo meditantur arcu cedere campis. neglegens, ne qua populus laboret, parce priuatus nimium cauere et dona praesentis cape laetus horae et linque seuera. _132. A Retreat for Old Age_ SEPTIMI, Gadis aditure mecum et Cantabrum indoctum iuga ferre nostra et barbaras Syrtis, ubi Maura semper aestuat unda: Tibur Argeo positum colono sit meae sedes utinam senectae, sit modus lasso maris et uiarum militiaeque: unde si Parcae prohibent iniquae, dulce pellitis ouibus Galaesi flumen et regnata petam Laconi rura Phalantho. ille terrarum mihi praeter omnis angulus ridet, ubi non Hymetto mella decedunt uiridique certat baca Venafro. uer ubi longum tepidasque praebet Iuppiter brumas et amicus Aulon fertili Baccho minimum Falernis inuidet uuis; ille te mecum locus et beatae postulant arces: ibi tu calentem debita sparges lacrima fauillam uatis amici. _133. Welcome home to Pompeius_ O SAEPE mecum tempus in ultimum deducte Bruto militiae duce, quis te redonauit Quiritem dis patriis Italoque caelo, Pompei, meorum prime sodalium? cum quo morantem saepe diem mero fregi, coronatus nitentis malobathro Syrio capillos. tecum Philippos et celerem fugam sensi relicta non bene parmula, cum fracta uirtus, et minaces turpe solum tetigere mento; sed me per hostis Mercurius celer denso pauentem sustulit aere, te rursus in bellum resorbens unda fretis tulit aestuosis. ergo obligatam redde Ioui dapem longaque fessum militia latus depone sub lauru mea nec parce cadis tibi destinatis. obliuioso leuia Massico ciboria exple, funde capacibus unguenta de conchis. quis udo deproperare apio coronas curatue myrto? quem Venus arbitrum dicet bibendi? non ego sanius bacchabor Edonis: recepto dulce mihi furere est amico. _134. Eheu fugaces_ EHEV fugaces, Postume, Postume, labuntur anni nec pietas moram rugis et instanti senectae adferet indomitaeque morti; non, si trecenis quotquot eunt dies, amice, places inlacrimabilem Plutona tauris, qui ter amplum Geryonen Tityonque tristi conpescit unda, scilicet omnibus quicumque terrae munere uescimur enauiganda, siue reges siue inopes erimus coloni. frustra cruento marte carebimus fractisque rauci fluctibus Hadriae, frustra per autumnos nocentem corporibus metuemus austrum: uisendus ater flumine languido Cocytos errans et Danai genus infame damnatusque longi Sisyphus Aeolides laboris: linquenda tellus et domus et placens uxor, neque harum quas colis arborum te praeter inuisas cupressos ulla breuem dominum sequetur. absumet heres Caecuba dignior seruata centum clauibus et mero tinguet pauimentum superbus pontificum potiore cenis. _135. An Invitation to Maecenas_ TYRRHENA regum progenies, tibi non ante uerso lene merum cado cum flore, Maecenas, rosarum et pressa tuis balanus capillis iamdudum apud me est: eripe te morae nec semper udum Tibur et Aefulae decliue contempleris aruom et Telegoni iuga parricidae. fastidiosam desere copiam et molem propinquam nubibus arduis, omitte mirari beatae fumum et opes strepitumque Romae. plerumque gratae diuitibus uices mundaeque paruo sub lare pauperum cenae sine aulaeis et ostro sollicitam explicuere frontem. iam clarus occultum Andromedae pater ostendit ignem, iam Procyon furit et stella uesani Leonis sole dies referente siccos; iam pastor umbras cum grege languido riuomque fessus quaerit et horridi dumeta Siluani, caretque ripa uagis taciturna uentis. tu ciuitatem quis deceat status curas et urbi sollicitus times, quid Seres et regnata Cyro Bactra parent Tanaisque discors. prudens futuri temporis exitum caliginosa nocte premit deus, ridetque si mortalis ultra fas trepidat. quod adest memento conponere aequos; cetera fluminis ritu feruntur, nunc medio alueo cum pace delabentis Etruscum in mare, nunc lapides adesos stirpisque raptas et pecus et domos uoluentis una, non sine montium clamore uicinaeque siluae, cum fera diluuies quietos irritat amnis. ille potens sui laetusque deget cui licet in diem dixisse 'uixi'. cras uel atra nube polum Pater occupato uel sole puro; non tamen irritum quodcumque retro est efficiet neque diffinget infectumque reddet quod fugiens semel hora uexit. Fortuna saeuo laeta negotio et ludum insolentem ludere pertinax transmutat incertos honores, nunc mihi nunc alii benigna. laudo manentem; si celeris quatit pennas, resigno quae dedit et mea uirtute me inuoluo probamque pauperiem sine dote quaero. non est meum, si mugiat Africis malus procellis, ad miseras preces decurrere et uotis pacisci ne Cypriae Tyriaeque merces addant auaro diuitias mari: tunc me biremis praesidio scaphae tutum per Aegaeos tumultus aura feret geminusque Pollux. _136. Pia Testa_ O NATA mecum consule Manlio, seu tu querelas siue geris iocos seu rixam et insanos amores seu facilem, pia testa, somnum, quocumque lectum nomine Massicum seruas, moueri digna bono die, descende Coruino iubente promere languidiora uina. non ille, quamquam Socraticis madet sermonibus, te negleget horridus: narratur et prisci Catonis saepe mero caluisse uirtus. tu lene tormentum ingenio admoues plerumque duro, tu sapientium curas et arcanum iocoso consilium retegis Lyaeo, tu spem reducis mentibus anxiis uirisque et addis cornua pauperi post te neque iratos trementi regum apices neque militum arma. te Liber et si laeta aderit Venus segnesque nodum soluere Gratiae uiuaeque producent lucernae, dum rediens fugat astra Phoebus. _137. High and Low, Rich and Poor_ ODI profanum uolgus et arceo. fauete linguis: carmina non prius audita Musarum sacerdos uirginibus puerisque canto. regum timendorum in proprios greges, reges in ipsos imperium est Iouis, clari Giganteo triumpho, cuncta supercilio mouentis. est ut uiro uir latius ordinet arbusta sulcis, hic generosior descendat in campum petitor, moribus hic meliorque fama contendat, illi turba clientium sit maior: aequa lege Necessitas sortitur insignis et imos, omne capax mouet urna nomen. destrictus ensis cui super inpia ceruice pendet, non Siculae dapes dulcem elaborabunt saporem, non auium citharaeque cantus somnum reducent: somnus agrestium lenis uirorum non humilis domos fastidit umbrosamque ripam, non Zephyris agitata Tempe. desiderantem quod satis est neque tumultuosum sollicitat mare nec saeuos Arcturi cadentis impetus aut orientis Haedi, non uerberatae grandine uineae fundusque mendax, arbore nunc aquas culpante, nunc torrentia agros sidera, nunc hiemes iniquas. contracta pisces aequora sentiunt iactis in altum molibus: huc frequens caementa demittit redemptor cum famulis dominusque terrae fastidiosus: sed Timor et Minae scandunt eodem quo dominus, neque decedit aerata triremi et post equitem sedet atra Cura. quodsi dolentem nec Phrygius lapis nec purpurarum sidere clarior delenit usus nec Falerna uitis Achaemeniumque costum, cur inuidendis postibus et nouo sublime ritu moliar atrium? cur ualle permutem Sabina diuitias operosiores? _138. The Strenuous Life_ ANGVSTAM amice pauperiem pati robustus acri militia puer condiscat et Parthos ferocis uexet eques metuendus hasta uitamque sub diuo et trepidis agat in rebus. illum ex moenibus hosticis matrona bellantis tyranni prospiciens et adulta uirgo suspiret, eheu, ne rudis agminum sponsus lacessat regius asperum tactu leonem, quem cruenta per medias rapit ira caedis. dulce et decorum est pro patria mori: mors et fugacem persequitur uirum, nec parcit inbellis iuuentae poplitibus timidoue tergo. Virtus, repulsae nescia sordidae, intaminatis fulget honoribus, nec sumit aut ponit securis arbitrio popularis aurae: Virtus, recludens inmeritis mori caelum, negata temptat iter uia coetusque uolgaris et udam spernit humum fugiente penna. est et fideli tuta silentio merces: uetabo, qui Cereris sacrum uolgarit arcanae, sub isdem sit trabibus fragilemue mecum soluat phaselon. saepe Diespiter neglectus incesto addidit integrum: raro antecedentem scelestum deseruit pede Poena claudo. _139. The Path of the Just_ IVSTVM et tenacem propositi uirum non ciuium ardor praua iubentium, non uoltus instantis tyranni mente quatit solida neque Auster, dux inquieti turbidus Hadriae, nec fulminantis magna manus Iouis: si fractus inlabatur orbis, inpauidum ferient ruinae. hac arte Pollux et uagus Hercules enisus arces attigit igneas quos inter Augustus recumbens purpureo bibit ore nectar; hac te merentem, Bacche pater, tuae uexere tigres indocili iugum collo trahentes, hac Quirinus Martis equis Acheronta fugit, gratum elocuta consiliantibus Iunone diuis: 'Ilion, Ilion fatalis incestusque iudex et mulier peregrina uertit in puluerem, ex quo destituit deos mercede pacta Laomedon, mihi castaeque damnatum Mineruae cum populo et duce fraudulento. iam nec Lacaenae splendet adulterae famosus hospes nec Priami domus periura pugnacis Achiuos Hectoreis opibus refringit, nostrisque ductum seditionibus bellum resedit; protinus et grauis iras et inuisum nepotem, Troica quem peperit sacerdos, Marti redonabo; illum ego lucidas inire sedes, discere nectaris sucos et adscribi quietis ordinibus patiar deorum. dum longus inter saeuiat Ilion Romamque pontus, qualibet exsules in parte regnanto beati, dum Priami Paridisque busto insultet armentum et catulos ferae celent inultae, stet Capitolium fulgens triumphatisque possit Roma ferox dare iura Medis. horrenda late nomen in ultimas extendat oras, qua medius liquor secernit Europen ab Afro, qua tumidus rigat arua Nilus, aurum inrepertum et sic melius situm, cum terra celat, spernere fortior quam cogere humanos in usus omne sacrum rapiente dextra. quicumque mundo terminus obstitit, hunc tanget armis, uisere gestiens qua parte debacchentur ignes, qua nebulae pluuiique rores. sed bellicosis fata Quiritibus hac lege dico, ne nimium pii rebusque fidentes auitae tecta uelint reparare Troiae. Troiae renascens alite lugubri fortuna tristi clade iterabitur ducente uictricis cateruas coniuge me Iouis et sorore. ter si resurgat murus aeneus auctore Phoebo, ter pereat meis excisus Argiuis, ter uxor capta uirum puerosque ploret.' non hoc iocosae conueniet lyrae-- quo, Musa, tendis? desine peruicax referre sermones deorum et magna modis tenuare paruis. _140. Pollio_ MOTVM ex Metello consule ciuicum bellique causas et uitia et modos ludumque Fortunae grauisque principum amicitias et arma nondum expiatis uncta cruoribus, periculosae plenum opus aleae, tractas et incedis per ignis suppositos cineri doloso. paulum seuerae musa tragoediae desit theatris: mox ubi publicas res ordinaris, grande munus Cecropio repetes coturno, insigne maestis praesidium reis et consulenti, Pollio, curiae, cui laurus aeternos honores Delmatico peperit triumpho. iam nunc minaci murmure cornuum perstringis auris, iam litui strepunt, iam fulgor armorum fugacis terret equos equitumque uoltus. audire magnos iam uideor duces non indecoro puluere sordidos, et cuncta terrarum subacta praeter atrocem animum Catonis. Iuno et deorum quisquis amicior Afris inulta cesserat impotens tellure, uictorum nepotes rettulit inferias Iugurthae. quis non Latino sanguine pinguior campus sepulcris inpia proelia testatur auditumque Medis Hesperiae sonitum ruinae? qui gurges aut quae flumina lugubris ignara belli? quod mare Dauniae non decolorauere caedes? quae caret ora cruore nostro? sed ne relictis, Musa procax, iocis Ceae retractes munera neniae, mecum Dionaeo sub antro quaere modos leuiore plectro. _141. Regulus_ CAELO tonantem credidimus Iouem regnare; praesens diuos habebitur Augustus adiectis Britannis imperio grauibusque Persis. milesne Crassi coniuge barbara turpis maritus uixit et hostium (pro curia inuersique mores!) consenuit socerorum in armis sub rege Medo Marsus et Apulus, anciliorum et nominis et togae oblitus aeternaeque Vestae, incolumi Ioue et urbe Roma? hoc cauerat mens prouida Reguli dissentientis condicionibus foedis et exemplo trahenti perniciem ueniens in aeuom, si non perirent immiserabilis captiua pubes. 'signa ego Punicis adfixa delubris et arma militibus sine caede,' dixit, 'derepta uidi, uidi ego ciuium retorta tergo bracchia libero portasque non clausas et arua Marte coli populata nostro. auro repensus scilicet acrior miles redibit. flagitio additis damnum; neque amissos colores lana refert medicata fuco, nec uera uirtus, cum semel excidit, curat reponi deterioribus. si pugnat extricata densis cerua plagis, erit ille fortis qui perfidis se credidit hostibus et Marte Poenos proteret altero, qui lora restrictis lacertis sensit iners timuitque mortem. hic, unde uitam sumeret inscius, pacem duello miscuit. o pudor, o magna Carthago, probrosis altior Italiae ruinis!' fertur pudicae coniugis osculum paruosque natos ut capitis minor ab se remouisse et uirilem toruos humi posuisse uoltum: donec labantis consilio patres firmaret auctor numquam alias dato interque maerentis amicos egregius properaret exsul. atqui sciebat quae sibi barbarus tortor pararet: non aliter tamen dimouit obstantis propinquos et populum reditus morantem quam si clientum longa negotia diiudicata lite relinqueret tendens Venafranos in agros aut Lacedaemonium Tarentum. _142. Cleopatra_ NVNC est bibendum, nunc pede libero pulsanda tellus; nunc Saliaribus ornare puluinar deorum tempus erat dapibus, sodales. antehac nefas depromere Caecubum cellis auitis, dum Capitolio regina dementis ruinas funus et imperio parabat contaminato cum grege turpium morbo uirorum, quidlibet inpotens sperare fortunaque dulci ebria. sed minuit furorem uix una sospes nauis ab ignibus, mentemque lymphatam Mareotico redegit in ueros timores Caesar ab Italia uolantem remis adurgens, accipiter uelut mollis columbas aut leporem citus uenator in campis niualis Haemoniae, daret ut catenis fatale monstrum. quae generosius perire quaerens nec muliebriter expauit ensem nec latentis classe cita reparauit oras; ausa et iacentem uisere regiam uoltu sereno, fortis et asperas tractare serpentis, ut atrum corpore conbiberet uenenum, deliberata morte ferocior, saeuis Liburnis scilicet inuidens priuata deduci superbo non humilis mulier triumpho. _143. Augustus returns in triumph_ HERCVLIS ritu modo dictus, o plebs, morte uenalem petiisse laurum Caesar Hispana repetit penatis uictor ab ora. unico gaudens mulier marito prodeat iustis operata sacris et soror clari ducis et decorae supplice uitta uirginum matres iuuenumque nuper sospitum; uos, o pueri et puellae iam uirum expertae, male inominatis parcite uerbis. hic dies uere mihi festus atras eximet curas: ego nec tumultum nec mori per uim metuam tenente Caesare terras. i, pete unguentum, puer, et coronas et cadum Marsi memorem duelli, Spartacum siqua potuit uagantem fallere testa. dic et argutae properet Neaerae murreum nodo cohibere crinem; si per inuisum mora ianitorem fiet, abito. lenit albescens animos capillus litium et rixae cupidos proteruae; non ego hoc ferrem calidus iuuenta consule Planco. _144. Deliverance from Death_ ILLE et nefasto te posuit die quicumque primum, et sacrilega manu produxit, arbos, in nepotum perniciem opprobriumque pagi; illum et parentis crediderim sui fregisse ceruicem et penetralia sparsisse nocturno cruore hospitis; ille uenena Colcha et quidquid usquam concipitur nefas tractauit, agro qui statuit meo te, triste lignum, te caducum in domini caput inmerentis. quid quisque uitet, numquam homini satis cautum est in horas: nauita Bosporum Poenus perhorrescit neque ultra caeca timet subeunda fata: miles sagittas et celerem fugam Parthi, catenas Parthus et Italum robur; sed inprouisa leti uis rapuit rapietque gentis. quam paene furuae regna Proserpinae et iudicantem uidimus Aeacum sedesque discriptas piorum et Aeoliis fidibus querentem Sappho puellis de popularibus et te sonantem plenius aureo, Alcaee, plectro dura nauis, dura fugae mala, dura belli! utrumque sacro digna silentio mirantur umbrae dicere, sed magis pugnas et exactos tyrannos densum umeris bibit aure uolgus. quid mirum, ubi illis carminibus stupens demittit atras belua centiceps auris et intorti capillis Eumenidum recreantur angues? quin et Prometheus et Pelopis parens dulci laborum decipitur sono nec curat Orion leones aut timidos agitare lyncas. _145. Bandusia_ O FONS Bandusiae splendidior uitro, dulci digne mero non sine floribus, cras donaberis haedo, cui frons turgida cornibus primis et uenerem et proelia destinat: frustra, nam gelidos inficiet tibi rubro sanguine riuos lasciui suboles gregis. te flagrantis atrox hora Caniculae nescit tangere, tu frigus amabile fessis uomere tauris praebes et pecori uago. fies nobilium tu quoque fontium, me dicente cauis inpositam ilicem saxis, unde loquaces lymphae desiliunt tuae. _146. Mens Aequa_ AEQVAM memento rebus in arduis seruare mentem, non secus in bonis ab insolenti temperatam laetitia, moriture Delli, seu maestus omni tempore uixeris seu te in remoto gramine per dies festos reclinatum bearis interiore nota Falerni. quo pinus ingens albaque populus umbram hospitalem consociare amant ramis? quid obliquo laborat lympha fugax trepidare riuo? huc uina et unguenta et nimium breuis flores amoenae ferre iube rosae, dum res et aetas et sororum fila trium patiuntur atra. cedes coemptis saltibus et domo uillaque flauos quam Tiberis lauit, cedes et exstructis in altum diuitiis potietur heres. diuesne prisco natus ab Inacho nil interest an pauper et infima de gente sub diuo moreris: uictima nil miserantis Orci. omnes eodem cogimur, omnium uersatur urna serius ocius sors exitura et nos in aeternum exsilium inpositura cumbae. _147. Pindar_ PINDARVM quisquis studet aemulari, Iulle, ceratis ope Daedalea nititur pennis uitreo daturus nomina ponto. monte decurrens uelut amnis, imbres quem super notas aluere ripas, feruet inmensusque ruit profundo Pindarus ore, laurea donandus Apollinari, seu per audacis noua dithyrambos uerba deuoluit numerisque fertur lege solutis, seu deos regesque canit deorum sanguen et per quos cecidere iusta morte Centauri, cecidit tremendae flamma Chimaerae, siue quos Elea domum reducit palma caelestis pugilemue equomue dicit et centum potiore signis munere donat, flebili sponsae iuuenemue raptum plorat et uiris animumque moresque aureos educit in astra nigroque inuidet Orco. multa Dircaeum leuat aura cycnum, tendit, Antoni, quotiens in altos nubium tractus: ego apis Matinae more modoque grata carpentis thyma per laborem plurimum circa nemus uuidique Tiburis ripas operosa paruos carmina fingo. concines maiore poeta plectro Caesarem, quandoque trahet ferocis per sacrum cliuom merita decorus fronde Sygambros; quo nihil maius meliusue terris fata donauere bonique diui nec dabunt, quamuis redeant in aurum tempora priscum. concines laetosque dies et Vrbis publicum ludum super inpetrato fortis Augusti reditu forumque litibus orbum. tum meae, siquid loquar audiendum, uocis accedet bona pars et 'o sol pulcer, o laudande!' canam recepto Caesare felix. terque, dum procedit, 'io triumphe,' non semel dicemus, 'io triumphe' ciuitas omnis dabimusque diuis tura benignis. te decem tauri totidemque uaccae, me tener soluet uitulus, relicta matre qui largis iuuenescit herbis in mea uota, fronte curuatos imitatus ignis tertium lunae referentis ortum, qua notam duxit, niueus uideri, cetera fuluos. _148. The Daughters of Danaus_ MERCVRI, nam te docilis magistro mouit Amphion lapides canendo, tuque, testudo, resonare septem callida neruis, nec loquax olim neque grata. nunc et diuitum mensis et amica templis, dic modos, Lyde quibus obstinatas adplicet auris, quae uelut latis equa trima campis ludit exsultim metuitque tangi nuptiarum expers et adhuc proteruo cruda marito. tu potes tigris comitesque siluas ducere et riuos celeris morari; cessit immanis tibi blandienti ianitor aulae Cerberus, quamuis furiale centum muniant angues caput eius atque spiritus taeter saniesque manet ore trilingui; quin et Ixion Tityosque uoltu risit inuito, stetit urna paulum sicca, dum grato Danai puellas carmine mulces. audiat Lyde scelus atque notas uirginum poenas et inane lymphae dolium fundo pereuntis imo seraque fata, quae manent culpas etiam sub Orco. inpiae nam (quid potuere maius?), inpiae sponsos potuere duro perdere ferro. una de multis face nuptiali digna periurum fuit in parentem splendide mendax et in omne uirgo nobilis aeuom, 'surge,' quae dixit iuueni marito, 'surge, ne longus tibi somnus unde non times detur; socerum et scelestas falle sorores; quae uelut nactae uitulos leaenae singulos, eheu, lacerant: ego illis mollior nec te feriam neque intra claustra tenebo. me pater saeuis oneret catenis, quod uiro clemens misero peperci, me uel extremos Numidarum in agros classe releget: i pedes quo te rapiunt et aurae, dum fauet nox et Venus, i secundo omine et nostri memorem sepulcro scalpe querelam.' _149. To Vergil: on the Death of Quintilius_ QVIS desiderio sit pudor aut modus tam cari capitis? praecipe lugubris cantus, Melpomene, cui liquidam pater uocem cum cithara dedit. ergo Quintilium perpetuos sopor urget? cui Pudor et Iustitiae soror, incorrupta Fides, nudaque Veritas quando ullum inueniet parem? multis ille bonis flebilis occidit, nulli flebilior quam tibi, Vergili. tu frustra pius heu non ita creditum poscis Quintilium deos. quid? si Threicio blandius Orpheo auditam moderere arboribus fidem, num uanae redeat sanguis imagini, quam uirga semel horrida non lenis precibus fata recludere nigro conpulerit Mercurius gregi? durum: sed leuius fit patientia quidquid corrigere est nefas. _150. Beatus unicis Sabinis_ NON ebur neque aureum mea renidet in domo lacunar, non trabes Hymettiae premunt columnas ultima recisas Africa, neque Attali ignotus heres regiam occupaui, nec Laconicas mihi trahunt honestae purpuras clientae. at fides et ingeni benigna uena est pauperemque diues me petit: nihil supra deos lacesso nec potentem amicum largiora flagito, satis beatus unicis Sabinis. truditur dies die nouaeque pergunt interire lunae: tu secanda marmora locas sub ipsum funus et sepulcri inmemor struis domos marisque Bais obstrepentis urges summouere litora, parum locuples continente ripa; quid quod usque proximos reuellis agri terminos et ultra limites clientium salis auarus? pellitur paternos in sinu ferens deos et uxor et uir sordidosque natos. nulla certior tamen rapacis Orci sede destinata aula diuitem manet erum. quid ultra tendis? aequa tellus pauperi recluditur regumque pueris, nec satelles Orci callidum Promethea reuexit auro captus: hic superbum Tantalum atque Tantali genus coercet, hic leuare functum pauperem laboribus uocatus atque non uocatus audit. _151. A Hard Winter_ HORRIDA tempestas caelum contraxit et imbres niuesque deducunt Iouem; nunc mare, nunc siluae Threicio Aquilone sonant. rapiamus, amici, occasionem de die: dumque uirent genua et decet, obducta soluatur fronte senectus. tu uina Torquato moue consule pressa meo. cetera mitte loqui: deus haec fortasse benigna reducet in sedem uice. nunc et Achaemenio perfundi nardo iuuat et fide Cyllenea leuare diris pectora sollicitudinibus, nobilis ut grandi cecinit Centaurus alumno: 'inuicte, mortalis dea nate puer Thetide, te manet Assaraci tellus, quam frigida parui findunt Scamandri flumina lubricus et Simois, unde tibi reditum certo subtemine Parcae rupere, nec mater domum caerula te reuehet: illic omne malum uino cantuque leuato, deformis aegrimoniae dulcibus adloquiis.' _152. Two Poems on the Return of Spring_ _i_ SOLVITVR acris hiems grata uice ueris et Fauoni trahuntque siccas machinae carinas, ac neque iam stabulis gaudet pecus aut arator igni nec prata canis albicant pruinis. iam Cytherea choros ducit Venus imminente luna iunctaeque Nymphis Gratiae decentes alterno terram quatiunt pede, dum grauis Cyclopum Volcanus ardens uisit officinas. nunc decet aut uiridi nitidum caput impedire myrto aut flore terrae quem ferunt solutae, nunc et in umbrosis Fauno decet immolare lucis, seu poscat agna siue malit haedo. pallida Mors aequo pulsat pede pauperum tabernas regumque turris. o beate Sesti, uitae summa breuis spem nos uetat incohare longam; iam te premet nox fabulaeque Manes et domus exilis Plutonia; quo simul mearis, nec regna uini sortiere talis nec tenerum Lycidan mirabere, quo calet iuuentus nunc omnis et mox uirgines tepebunt. _ii_ Diffugere niues, redeunt iam gramina campis arboribusque comae; mutat terra uices et decrescentia ripas flumina praetereunt; Gratia cum Nymphis geminisque sororibus audet ducere nuda choros: inmortalia ne speres, monet annus et almum quae rapit hora diem. frigora mitescunt Zephyris, uer proterit aestas interitura, simul pomifer autumnus fruges effuderit, et mox bruma recurrit iners. damna tamen celeres reparant caelestia lunae: nos ubi decidimus quo pius Aeneas, quo Tullus diues et Ancus, puluis et umbra sumus. quis scit an adiciant hodiernae crastina summae tempora di superi? cuncta manus auidas fugient heredis amico quae dederis animo. cum semel occideris et de te splendida Minos fecerit arbitria, non, Torquate, genus, non te facundia, non te restituet pietas; infernis neque enim tenebris Diana pudicum liberat Hippolytum nec Lethaea ualet Theseus abrumpere caro uincula Perithoo. _153. Horace's Monument_ EXEGI monumentum aere perennius regalique situ pyramidum altius, quod non imber edax, non Aquilo impotens possit diruere aut innumerabilis annorum series et fuga temporum: non omnis moriar multaque pars mei uitabit Libitinam; usque ego postera crescam laude recens, dum Capitolium scandet cum tacita uirgine pontifex; dicar, qua uiolens obstrepit Aufidus et qua pauper aquae Daunus agrestium regnauit populorum, ex humili potens, princeps Aeolium carmen ad Italos deduxisse modos. sume superbiam quaesitam meritis et mihi Delphica lauro cinge uolens, Melpomene, comam. ALBIVS TIBVLLVS 55-19 B.C. _154. Love in the Valley_ DIVITIAS alius fuluo sibi congerat auro et teneat culti iugera multa soli, quem labor adsiduus uicino terreat hoste, Martia cui somnos classica pulsa fugent: me mea paupertas uita traducat inerti, dum meus adsiduo luceat igne focus. ipse seram teneras maturo tempore uites rusticus et facili grandia poma manu: nec Spes destituat sed frugum semper aceruos praebeat et pleno pinguia musta lacu. nam ueneror, seu stipes habet desertus in agris seu uetus in triuio florida serta lapis: et quodcumque mihi pomum nouus educat annus, libatum agricolae ponitur ante deo. flaua Ceres, tibi sit nostro de rure corona spicea, quae templi pendeat ante fores; pomosisque ruber custos ponatur in hortis terreat ut saeua falce Priapus auis. uos quoque, felicis quondam, nunc pauperis agri custodes, fertis munera uestra, Lares. tunc uitula innumeros lustrabat caesa iuuencos: nunc agna exigui est hostia parua soli. agna cadet uobis, quam circum rustica pubes clamet 'io messes et bona uina date.' iam mihi, iam possim contentus uiuere paruo nec semper longae deditus esse uiae, sed Canis aestiuos ortus uitare sub umbra arboris ad riuos praetereuntis aquae. nec tamen interdum pudeat tenuisse bidentem aut stimulo tardos increpuisse boues; non agnamue sinu pigeat fetumue capellae desertum oblita matre referre domum. at uos exiguo pecori, furesque lupique, parcite: de magno praeda petenda grege. hinc ego pastoremque meum lustrare quot annis et placidam soleo spargere lacte Palem. adsitis, diui, neu uos e paupere mensa dona nec e puris spernite fictilibus.-- fictilia antiquus primum sibi fecit agrestis pocula, de facili composuitque luto.-- non ego diuitias patrum fructusque requiro, quos tulit antiquo condita messis auo: parua seges satis est; satis est requiescere lecto si licet et solito membra leuare toro. quam iuuat immitis uentos audire cubantem et dominam tenero continuisse sinu: aut, gelidas hibernus aquas cum fuderit Auster, securum somnos imbre iuuante sequi! hoc mihi contingat: sit diues iure, furorem qui maris et tristis ferre potest pluuias. o quantum est auri pereat prius atque smaragdi, quam fleat ob nostras ulla puella uias. te bellare decet terra, Messalla, marique, ut domus hostilis praeferat exuuias: me retinent uinctum formosae uincla puellae, et sedeo duras ianitor ante fores. non ego laudari curo, mea Delia: tecum dum modo sim, quaeso segnis inersque uocer: te spectem, suprema mihi cum uenerit hora, te teneam moriens deficiente manu. flebis in arsuro positum me, Delia, lecto, tristibus et lacrimis oscula mixta dabis. flebis: non tua sunt duro praecordia ferro uincta, nec in tenero stat tibi corde silex. illo non iuuenis poterit de funere quisquam lumina, non uirgo sicca referre domum. tu manis ne laede meos, sed parce solutis crinibus et teneris, Delia, parce genis. interea, dum fata sinunt, iungamus amores: iam ueniet tenebris Mors adoperta caput; iam subrepet iners aetas, nec amare decebit dicere nec cano blanditias capite. nunc leuis est tractanda uenus, dum frangere postis non pudet et rixas inseruisse iuuat. hic ego dux milesque bonus: uos, signa tubaeque, ite procul, cupidis uulnera ferte uiris, ferte et opes: ego composito securus aceruo dites despiciam despiciamque famem. _155. Lines Written in Sickness at Corcyra_ IBITIS Aegaeas sine me, Messalla, per undas, o utinam memores ipse cohorsque mei! me tenet ignotis aegrum Phaeacia terris: abstineas auidas Mors modo nigra manus. abstineas, Mors atra, precor: non hic mihi mater quae legat in maestos ossa perusta sinus, non soror, Assyrios cineri quae dedat odores et fleat effusis ante sepulcra comis, Delia non usquam quae, me cum mitteret urbe, dicitur ante omnis consuluisse deos. illa sacras pueri sortis ter sustulit: illi rettulit e trinis omnia certa puer. cuncta dabant reditus: tamen est deterrita numquam quin fleret nostras respiceretque uias. ipse ego solator, cum iam mandata dedissem, quaerebam tardas anxius usque moras. aut ego sum causatus auis aut omina dira Saturniue sacram me tenuisse diem. o quotiens ingressus iter mihi tristia dixi offensum in porta signa dedisse pedem! audeat inuito ne quis discedere Amore, aut sciat egressum se prohibente deo. quid tua nunc Isis mihi, Delia, quid mihi prosunt illa tua totiens aera repulsa manu, quidue, pie dum sacra colis, pureque lauari te, memini, et puro secubuisse toro? nunc, dea, nunc succurre mihi (nam posse mederi picta docet templis multa tabella tuis), ut mea uotiuas persoluens Delia uoces ante sacras lino tecta fores sedeat, bisque die resoluta comas tibi dicere laudes insignis turba debeat in Pharia. at mihi contingat patrios celebrare Penatis reddereque antiquo menstrua tura Lari. quam bene Saturno uiuebant rege, priusquam tellus in longas est patefacta uias! nondum caeruleas pinus contempserat undas, effusum uentis praebueratque sinum, nec uagus ignotis repetens compendia terris presserat externa nauita merce ratem. illo non ualidus subiit iuga tempore taurus, non domito frenos ore momordit equus, non domus ulla fores habuit, non fixus in agris, qui regeret certis finibus arua, lapis. ipsae mella dabant quercus, ultroque ferebant obuia securis ubera lactis oues. non acies, non ira fuit, non tela nec ensem immiti saeuus duxerat arte faber. nunc Ioue sub domino caedes et uulnera semper, nunc mare, nunc leti mille repente uiae. parce, pater. timidum non me periuria terrent, non dicta in sanctos impia uerba deos. quod si fatalis iam nunc expleuimus annos, fac lapis inscriptis stet super ossa notis: HIC IACET IMMITI CONSVMPTVS MORTE TIBVLLVS, MESSALLAM TERRA DVM SEQVITVRQVE MARI. sed me, quod facilis tenero sum semper Amori, ipsa Venus campos ducet in Elysios. hic choreae cantusque uigent, passimque uagantes dulce sonant tenui gutture carmen aues; fert casiam non culta seges, totosque per agros floret odoratis terra benigna rosis; ac iuuenum series teneris immixta puellis ludit, et adsidue proelia miscet amor. illic est, cuicumque rapax Mors uenit amanti, et gerit insigni myrtea serta coma. at scelerata iacet sedes in nocte profunda abdita, quam circum flumina nigra sonant: Tisiphoneque impexa feros pro crinibus anguis saeuit et huc illuc impia turba fugit; tum niger in porta per centum Cerberus ora stridet et aeratas excubat ante fores. illic Iunonem temptare Ixionis ausi uersantur celeri noxia membra rota; porrectusque nouem Tityos per iugera terrae adsiduas atro uiscere pascit auis. Tantalus est illic, et circum stagna: sed acrem iam iam poturi deserit unda sitim; et Danai proles, Veneris quod numina laesit, in caua Lethaeas dolia portat aquas. illic sit quicumque meos uiolauit amores, optauit lentas et mihi militias. at tu casta precor maneas, sanctique pudoris adsideat custos sedula semper anus. haec tibi fabellas referat positaque lucerna deducat plena stamina longa colu; at circa grauibus pensis adfixa puella paulatim somno fessa remittat opus. tunc ueniam subito, nec quisquam nuntiet ante, sed uidear caelo missus adesse tibi. tunc mihi, qualis eris longos turbata capillos, obuia nudato, Delia, curre pede. hoc precor, hunc illum nobis Aurora nitentem Luciferum roseis candida portet equis. _156. A Shattered Dream of Love_ ASPER eram et bene discidium me ferre loquebar: at mihi nunc longe gloria fortis abest. namque agor ut per plana citus sola uerbere turben quem celer adsueta uersat ab arte puer. ure ferum et torque, libeat ne dicere quicquam magnificum post haec: horrida uerba doma. parce tamen, per te furtiui foedera lecti, per uenerem quaeso compositumque caput. ille ego cum tristi morbo defessa iaceres te dicor uotis eripuisse neci: ipseque te circum lustraui sulpure puro, carmine cum magico praecinuisset anus; ipse procuraui ne possent saeua nocere somnia, ter sancta deueneranda mola; ipse ego uelatus filo tunicisque solutis uota nouem Triuiae nocte silente dedi. omnia persolui: fruitur nunc alter amore, et precibus felix utitur ille meis. at mihi felicem uitam, si salua fuisses, fingebam demens et renuente deo: 'rura colam, frugumque aderit mea Delia custos, area dum messis sole calente teret, aut mihi seruabit plenis in lintribus uuas pressaque ueloci candida musta pede. consuescet numerare pecus; consuescet amantis garrulus in dominae ludere uerna sinu. illa deo sciet agricolae pro uitibus uuam, pro segete spicas, pro grege ferre dapem. illa regat cunctos, illi sint omnia curae: at iuuet in tota me nihil esse domo. huc ueniet Messalla meus, cui dulcia poma Delia selectis detrahat arboribus: et, tantum uenerata uirum, bene edulia curet, huic paret atque epulas ipsa ministra gerat.' haec mihi fingebam, quae nunc Eurusque Notusque iactat odoratos uota per Armenios. saepe ego temptaui curas depellere uino: at dolor in lacrimas uerterat omne merum. saepe aliam tenui: sed iam cum gaudia adirem, admonuit dominae deseruitque Venus. tunc me discedens deuotum femina dixit, a pudet, et narrat scire nefanda meam. non facit hoc uerbis, facie tenerisque lacertis deuouet et flauis nostra puella comis. talis ad Haemonium Nereis Pelea quondam uecta est frenato caerula pisce Thetis. haec nocuere mihi. quod adest huic diues amator uenit in exitium callida lena meum. sanguineas edat illa dapes atque ore cruento tristia cum multo pocula felle bibat: hanc uolitent animae circum sua fata querentes semper, et e tectis strix uiolenta canat: ipsa fame stimulante furens herbasque sepulcris quaerat et a saeuis ossa relicta lupis; currat et inguinibus nudis ululetque per urbes, post agat e triuiis aspera turba canum. eueniet; dat signa deus: sunt numina amanti, saeuit et iniusta lege relicta Venus. at tu quam primum sagae praecepta rapacis desere: num donis uincitur omnis amor? pauper erit praesto tibi semper: pauper adibit primus et in tenero fixus erit latere; pauper in angusto fidus comes agmine turbae subicietque manus efficietque uiam: pauper ad occultos furtim deducet amicos uinclaque de niueo detrahet ipse pede. heu canimus frustra nec uerbis uicta patescit ianua sed plena est percutienda manu. at tu, qui potior nunc es, mea furta timeto: uersatur celeri Fors leuis orbe rotae. non frustra quidam iam nunc in limine perstat sedulus ac crebro prospicit ac refugit et simulat transire domum, mox deinde recurrit solus et ante ipsas exscreat usque fores. nescio quid furtiuus amor parat. utere quaeso, dum licet: in liquida nat tibi linter aqua. _157. The Blessings of Peace_ QVIS fuit horrendos primus qui protulit ensis? quam ferus et uere ferreus ille fuit! tum caedes hominum generi, tum proelia nata, tum breuior dirae mortis aperta uia est. an nihil ille miser meruit, nos ad mala nostra uertimus, in saeuas quod dedit ille feras? diuitis hoc uitium est auri, nec bella fuerunt, faginus astabat cum scyphus ante dapes. non arces, non uallus erat, somnumque petebat securus uarias dux gregis inter ouis. tunc mihi uita foret uulgi nec tristia nossem arma nec audissem corde micante tubam. nunc ad bella trahor, et iam quis forsitan hostis haesura in nostro tela gerit latere. sed patrii seruate Lares: aluistis et idem, cursarem uestros cum tener ante pedes. neu pudeat prisco uos esse e stipite factos: sic ueteris sedis incoluistis aui. tunc melius tenuere fidem, cum paupere cultu stabat in exigua ligneus aede deus. hic placatus erat, seu quis libauerat uuam seu dederat sanctae spicea serta comae: atque aliquis uoti compos liba ipse ferebat postque comes purum filia parua fauum. stat uobis (aerata, Lares, depellite tela) hostia de plena rustica porcus hara. hanc pura cum ueste sequar myrtoque canistra uincta geram, myrto uinctus et ipse caput. sic placeam uobis: alius sit fortis in armis, sternat et aduersos Marte fauente duces, ut mihi potanti possit sua dicere facta miles et in mensa pingere castra mero. quis furor est atram bellis accersere Mortem? imminet et tacito clam uenit illa pede. non seges est infra, non uinea culta, sed audax Cerberus et Stygiae nauita turpis aquae: illic percussisque genis ustoque capillo errat ad obscuros pallida turba lacus. quin potius laudandus hic est quem prole parata occupat in parua pigra senecta casa! ipse suas sectatur ouis, at filius agnos, et calidam fesso comparat uxor aquam. sic ego sim, liceatque caput candescere canis temporis et prisci facta referre senem. interea pax arua colat. pax candida primum duxit araturos sub iuga curua boues: pax aluit uitis et sucos condidit uuae, funderet ut nato testa paterna merum: pace bidens uomerque nitent, at tristia duri militis in tenebris occupat arma situs. rusticus e luco reuehit, male sobrius ipse, uxorem plaustro progeniemque domum. sed ueneris tunc bella calent, scissosque capillos femina, perfractas conqueriturque fores; flet teneras subtusa genas: sed uictor et ipse flet sibi dementes tam ualuisse manus. at lasciuus Amor rixae mala uerba ministrat, inter et iratum lentus utrumque sedet. a lapis est ferrumque, suam quicumque puellam uerberat: e caelo deripit ille deos. sit satis e membris tenuem rescindere uestem, sit satis ornatus dissoluisse comae, sit lacrimas mouisse satis: quater ille beatus quo tenera irato flere puella potest. sed manibus qui saeuus erit, scutumque sudemque is gerat et miti sit procul a Venere. at nobis, Pax alma, ueni spicamque teneto, profluat et pomis candidus ante sinus. _158. A Rural Festival_ QVISQVIS adest, faueat: fruges lustramus et agros, ritus ut a prisco traditus exstat auo. Bacche, ueni, dulcisque tuis e cornibus uua pendeat; et spicis tempora cinge, Ceres. luce sacra requiescat humus, requiescat arator, et graue suspenso uomere cesset opus. soluite uincla iugis: nunc ad praesepia debent plena coronato stare boues capite. omnia sint operata deo: non audeat ulla lanificam pensis imposuisse manum. uos quoque abesse procul iubeo, discedat ab aris. cui tulit hesterna gaudia nocte Venus. casta placent superis: pura cum ueste uenite et manibus puris sumite fontis aquam. cernite fulgentis ut eat sacer agnus ad aras, uinctaque post olea candida turba comas. di patrii, purgamus agros, purgamus agrestis: uos mala de nostris pellite limitibus, neu seges eludat messem fallacibus herbis, neu timeat celeris tardior agna lupos. tunc nitidus plenis confisus rusticus agris ingeret ardenti grandia ligna foco, turbaque uernarum, saturi bona signa coloni, ludet et ex uirgis exstruet ante casas. euentura precor: uiden ut felicibus extis significet placidos nuntia fibra deos? nunc mihi fumosos ueteris proferte Falernos consulis et Chio soluite uincla cado. uina diem celebrent: non festa luce madere est rubor, errantis et male ferre pedes. sed 'bene Messallam' sua quisque ad pocula dicat, nomen et absentis singula uerba sonent. gentis Aquitanae celeber, Messalla, triumphis et magna intonsis gloria uictor auis, huc ades aspiraque mihi, dum carmine nostro redditur agricolis gratia caelitibus. rura cano rurisque deos: his uita magistris desueuit querna pellere glande famem: illi compositis primum docuere tigillis exiguam uiridi fronde operire domum: illi etiam tauros primi docuisse feruntur seruitium et plaustro supposuisse rotam. tum uictus abiere feri, tum consita pomus, tum bibit inriguas fertilis hortus aquas, aurea tum pressos pedibus dedit uua liquores mixtaque securo est sobria lympha mero. rure terunt messis, calidi cum sideris aestu deponit flauas annua terra comas. rure leuis uerno flores apis ingerit alueo, compleat ut dulci sedula melle fauos. agricola adsiduo primum satiatus aratro cantauit certo rustica uerba pede, et satur arenti primum est modulatus auena carmen ut ornatos diceret ante deos; agricola et minio suffusus, Bacche, rubenti primus inexperta duxit ab arte choros. huic datus a pleno memorabile munus ouili dux pecoris curtas auxerat hircus opes. rure puer uerno primum de flore coronam fecit et antiquis imposuit Laribus. rure etiam teneris curam exhibitura puellis molle gerit tergo lucida uellus ouis. hinc et femineus labor est, hinc pensa colusque, fusus et adposito pollice uersat opus: atque aliqua adsiduae textrix operata Mineruae cantat, et applauso tela sonat latere. ipse interque agnos interque armenta Cupido natus et indomitas dicitur inter equas. illic indocto primum se exercuit arcu: ei mihi, quam doctas nunc habet ille manus! nec pecudes, uelut ante, petit: fixisse puellas gestit et audacis perdomuisse uiros. hic iuueni detraxit opes, hic dicere iussit limen ad iratae uerba pudenda senem: hoc duce custodes furtim transgressa iacentis ad iuuenem tenebris sola puella uenit, et pedibus praetemptat iter suspensa timore, explorat caecas cui manus ante uias. a miseri, quos hic grauiter deus urget! at ille felix, cui placidus leniter adflat Amor. sancte, ueni dapibus festis, sed pone sagittas et procul ardentis hinc precor abde faces. uos celebrem cantate deum pecorique uocate uoce: palam pecori, clam sibi quisque uocet. aut etiam sibi quisque palam: nam turba iocosa obstrepit et Phrygio tibia curua sono. ludite: iam Nox iungit equos, currumque sequuntur matris lasciuo sidera fulua choro, postque uenit tacitus furuis circumdatus alis Somnus et incerto Somnia nigra pede. _159. In Honour of Messalinus, elected Guardian of the Sibylline Oracles_ PHOEBE, faue: nouus ingreditur tua templa sacerdos: huc, age, cum cithara carminibusque ueni. nunc te uocalis impellere pollice chordas, nunc precor ad laudes flectere uerba nouas. ipse triumphali deuinctus tempora lauro, dum cumulant aras, ad tua sacra ueni. sed nitidus pulcerque ueni: nunc indue uestem sepositam, longas nunc bene pecte comas, qualem te memorant Saturno rege fugato uictori laudes concinuisse Ioui. tu procul euentura uides, tibi deditus augur scit bene quid fati prouida cantet auis; tuque regis sortis, per te praesentit haruspex, lubrica signauit cum deus exta notis; te duce Romanos numquam frustrata Sibylla, abdita quae senis fata canit pedibus. Phoebe, sacrae Messalinum sine tangere chartas uatis, et ipse precor quid canat illa doce. haec dedit Aeneae sortis, postquam ille parentem dicitur et raptos sustinuisse deos, nec fore credebat Romam, cum maestus ab alto Ilion ardentis respiceretque Lares. Romulus aeternae nondum formauerat urbis moenia, consorti non habitanda Remo; sed tunc pascebant herbosa Palatia uaccae et stabant humiles in Iouis arce casae. lacte madens illic suberat Pan ilicis umbrae et facta agresti lignea falce Pales, pendebatque uagi pastoris in arbore uotum, garrula siluestri fistula sacra deo, fistula cui semper decrescit harundinis ordo: nam calamus cera iungitur usque minor. at qua Velabri regio patet, ire solebat exiguus pulsa per uada linter aqua. illa saepe gregis diti placitura magistro ad iuuenem festa est uecta puella die, cum qua fecundi redierunt munera ruris, caseus et niueae candidus agnus ouis. 'Impiger Aenea, uolitantis frater Amoris, Troica qui profugis sacra uehis ratibus, iam tibi Laurentis adsignat Iuppiter agros, iam uocat errantis hospita terra Lares. illic sanctus eris cum te ueneranda Numici unda deum caelo miserit indigitem. ecce super fessas uolitat Victoria puppis; tandem ad Troianos diua superba uenit. ecce mihi lucent Rutulis incendia castris: iam tibi praedico, barbare Turne, necem. ante oculos Laurens castrum murusque Lauini est Albaque ab Ascanio condita Longa duce. te quoque iam uideo, Marti placitura sacerdos Ilia, Vestalis deseruisse focos, concubitusque tuos furtim uittasque iacentis et cupidi ad ripas arma relicta dei. carpite nunc, tauri, de septem montibus herbas dum licet: hic magnae iam locus urbis erit. Roma, tuum nomen terris fatale regendis, qua sata de caelo prospicit arua Ceres, quaque patent ortus et qua fluitantibus undis Solis anhelantis abluit amnis equos. Troia quidem tunc se mirabitur et sibi dicet uos bene tam longa consuluisse uia. uera cano: sic usque sacras innoxia laurus uescar, et aeternum sit mihi uirginitas.' haec cecinit uates et te sibi, Phoebe, uocauit, iactauit fusas et caput ante comas. quidquid Amalthea, quidquid Marpesia dixit Herophile, Phyto Graia quod admonuit, quaeque Aniena sacras Tiburs per flumina sortis portarat sicco pertuleratque sinu-- haec fore dixerunt belli mala signa cometen, multus ut in terras deplueretque lapis: atque tubas atque arma ferunt strepitantia caelo audita et lucos praecinuisse fugam: ipsum etiam Solem defectum lumine uidit iungere pallentis nubilus annus equos, et simulacra deum lacrimas fudisse tepentis fataque uocalis praemonuisse boues. haec fuerant olim: sed tu iam mitis, Apollo, prodigia indomitis merge sub aequoribus, et succensa sacris crepitet bene laurea flammis, omine quo felix et sacer annus erit. laurus ubi bona signa dedit, gaudete coloni; distendet spicis horrea plena Ceres, oblitus et musto feriet pede rusticus uuas, dolia dum magni deficiantque lacus: ac madidus baccho sua festa Palilia pastor concinet: a stabulis tunc procul este lupi. ille leuis stipulae sollemnis potus aceruos accendet, flammas transilietque sacras. et fetus matrona dabit, natusque parenti oscula comprensis auribus eripiet, nec taedebit auum paruo aduigilare nepoti balbaque cum puero dicere uerba senem. tunc operata deo pubes discumbet in herba, arboris antiquae qua leuis umbra cadit; aut e ueste sua tendent umbracula sertis uincta, coronatus stabit et ipse calix. at sibi quisque dapes et festas exstruet alte caespitibus mensas caespitibusque torum. ingeret hic potus iuuenis maledicta puellae, postmodo quae uotis inrita facta uelit: nam ferus ille suae plorabit sobrius idem et se iurabit mente fuisse mala. pace tua pereant arcus pereantque sagittae, Phoebe, modo in terris erret inermis Amor. ars bona: sed postquam sumpsit sibi tela Cupido, heu, heu, quam multis ars dedit ista malum! et mihi praecipue, iaceo cum saucius annum et (faueo morbo cum iuuat ipse dolor) usque cano Nemesin, sine qua uersus mihi nullus uerba potest iustos aut reperire pedes. at tu, nam diuum seruat tutela poetas, praemoneo, uati parce, puella, sacro, ut Messalinum celebrem, cum, praemia belli, ante suos currus oppida uicta feret, ipse gerens laurus: lauro deuinctus agresti miles 'io' magna uoce 'triumphe' canet. tunc Messalla meus pia det spectacula turbae et plaudat curru praetereunte pater. adnue: sic tibi sint intonsi, Phoebe, capilli, sic tua perpetuo sit tibi casta soror. _160. He appeals to Nemesis by the Memory of her dead Sister_ CASTRA Macer sequitur: tenero quid fiet Amori? sit comes et collo fortiter arma gerat? et seu longa uirum terrae uia seu uaga ducent aequora, cum telis ad latus ire uolet? ure, puer, quaeso, tua qui ferus otia liquit, atque iterum erronem sub tua signa uoca. quod si militibus parces, erit hic quoque miles. ipse leuem galea qui sibi portet aquam. castra peto, ualeatque Venus ualeantque puellae: et mihi sunt uires et mihi laeta tuba est. magna loquor, sed magnifice mihi magna locuto excutiunt clausae fortia uerba fores. iuraui quotiens rediturum ad limina numquam! cum bene iuraui, pes tamen ipse redit. acer Amor, fractas utinam tua tela sagittas, si licet, exstinctas aspiciamque faces! tu miserum torques, tu me mihi dira precari cogis et insana mente nefanda loqui. iam mala finissem leto, sed credula uitam spes fouet et fore cras semper ait melius. spes alit agricolas, spes sulcis credit aratis semina quae magno faenore reddat ager: haec laqueo uolucres, haec captat harundine piscis, cum tenuis hamos abdidit ante cibus: spes etiam ualida solatur compede uinctum: crura sonant ferro, sed canit inter opus: spes facilem Nemesim spondet mihi, sed negat illa. ei mihi, ne uincas, dura puella, deam. parce, per immatura tuae precor ossa sororis: sic bene sub tenera parua quiescat humo. illa mihi sancta est, illius dona sepulcro et madefacta meis serta feram lacrimis, illius ad tumulum fugiam supplexque sedebo et mea cum muto fata querar cinere. non feret usque suum te propter flere clientem: illius uerbis, sis mihi lenta ueto: ne tibi neglecti mittant mala somnia manes, maestaque sopitae stet soror ante torum, qualis ab excelsa praeceps delapsa fenestra uenit ad infernos sanguinolenta lacus. desino, ne dominae luctus renouentur acerbi: non ego sum tanti, ploret ut illa semel. nec lacrimis oculos digna est foedare facetos: lena nocet nobis, ipsa puella bona est. lena necat miserum Phryne furtimque tabellas occulto portans itque reditque sinu: saepe, ego cum dominae dulcis a limine duro agnosco uoces, haec negat esse domi: saepe, ubi nox mihi promissa est, languere puellam nuntiat aut aliquas extimuisse minas. tunc morior curis, tunc mens mihi perdita fingit, quisue meam teneat, quot teneatue modis: tunc tibi, lena, precor diras: satis anxia uiuas, mouerit e uotis pars quotacumque deos. DOMITIVS MARSVS circa 19 B.C. _161. On the Death, in the same year, of Vergil and Tibullus_ TE quoque Vergilio comitem non aequa, Tibulle, Mors iuuenem campos misit ad Elysios, ne foret aut elegis mollis qui fleret amores aut caneret forti regia bella pede. SEXTVS PROPERTIVS 47-15 B.C. _162. His Birthplace_ QVALIS et unde genus, qui sint mihi, Tulle, Penates quaeris pro nostra semper amicitia. si, Perusine, tibi patriae sunt nota sepulcra, Italiae duris funera temporibus, cum Romana suos egit discordia ciuis; (sic, mihi praecipue, puluis Etrusca, dolor, tu proiecta mei perpessa es membra propinqui, tu nullo miseri contegis ossa solo) proxima supposito contingens Vmbria campo me genuit terris fertilis uberibus. _163. His Place in Poetry_ CALLIMACHI Manes et Coi sacra Philetae, in uestrum quaeso me sinite ire nemus. primus ego ingredior puro de fonte sacerdos Itala per Graios orgia ferre choros. dicite, quo pariter carmen tenuastis in antro? quoue pede ingressi? quamue bibistis aquam? a ualeat, Phoebum quicumque moratur in armis! exactus tenui pumice uersus eat,-- quo me Fama leuat terra sublimis, et a me nata coronatis Musa triumphat equis, et mecum in curru parui uectantur Amores, scriptorumque meas turba secuta rotas. quid frustra missis in me certatis habenis? non datur ad Musas currere lata uia. multi, Roma, tuas laudes annalibus addent, qui finem imperii Bactra futura canent. sed, quod pace legas, opus hoc de monte Sororum detulit intacta pagina nostra uia. mollia, Pegasides, date uestro serta poetae: non faciet capiti dura corona meo. at mihi quod uiuo detraxerit inuida turba, post obitum duplici faenore reddet Honos; omnia post obitum fingit maiora uetustas: maius ab exsequiis nomen in ora uenit. nam quis equo pulsas abiegno nosceret arces, fluminaque Haemonio comminus isse uiro, Idaeum Simoenta, Iouis cum prole Scamandro, Hectora per campos ter maculasse rotas? Deiphobumque Helenumque et Polydamanta et in armis qualemcumque Parin uix sua nosset humus. exiguo sermone fores nunc, Ilion, et tu Troia bis Oetaei numine capta dei. nec non ille tui casus memorator Homerus posteritate suum crescere sensit opus. meque inter seros laudabit Roma nepotes: illum post cineres auguror ipse diem. ne mea contempto lapis indicet ossa sepulcro prouisum est Lycio uota probante deo. _164. The Power of Song_ ORPHEA delenisse feras et concita dicunt flumina Threiciae succinuisse lyrae: saxa Cithaeronis Thebas agitata per artem sponte sua in muri membra coisse ferunt; quin etiam, Polypheme, fera Galatea sub Aetna ad tua rorantis carmina flexit equos: miremur, nobis et Baccho et Apolline dextro, turba puellarum si mea uerba colit? quod non Taenariis domus est mihi fulta columnis, nec camera auratas inter eburna trabes, nec mea Phaeacas aequant pomaria siluas, non operosa rigat Marcius antra liquor; at Musae comites, et carmina cara legenti, et defessa choris Calliopea meis. fortunata, meo si qua est celebrata libello! carmina erunt formae tot monumenta tuae. nam neque Pyramidum sumptus ad sidera ducti, nec Iouis Elei caelum imitata domus, nec Mausolei diues fortuna sepulcri mortis ab extrema condicione uacant: aut illis flamma aut imber subducit honores, annorum aut ictus pondere uicta ruent. at non ingenio quaesitum nomen ab aeuo excidet: ingenio stat sine morte decus. _165. The first Onset of Love_ CYNTHIA prima suis miserum me cepit ocellis, contactum nullis ante cupidinibus. tum mihi constantis deiecit lumina fastus et caput impositis pressit Amor pedibus, donec me docuit castas odisse puellas improbus, et nullo uiuere consilio. et mihi iam toto furor hic non deficit anno, cum tamen aduersos cogor habere deos. Milanion nullos fugiendo, Tulle, labores saeuitiam durae contudit Iasidos. nam modo Partheniis amens errabat in antris, ibat et hirsutas ille uidere feras; ille etiam Hylaei percussus uerbere rami saucius Arcadiis rupibus ingemuit. ergo uelocem potuit domuisse puellam: tantum in amore preces et benefacta ualent. in me tardus Amor non ullas cogitat artis, nec meminit notas, ut prius, ire uias. at uos, deductae quibus est fallacia lunae et labor in magicis sacra piare focis, en agedum dominae mentem conuertite nostrae, et facite illa meo palleat ore magis! tunc ego crediderim uobis et sidera et amnis posse Cytaeinis ducere carminibus. et uos, qui sero lapsum reuocatis, amici, quaerite non sani pectoris auxilia. fortiter et ferrum saeuos patiemur et ignis, sit modo libertas quae uelit ira loqui. ferte per extremas gentis et ferte per undas, qua non ulla meum femina norit iter: uos remanete, quibus facili deus annuit aure, sitis et in tuto semper amore pares. in me nostra Venus noctis exercet amaras, et nullo uacuus tempore defit Amor. hoc, moneo, uitate malum: sua quemque moretur cura, neque assueto mutet amore locum. quod si quis monitis tardas aduerterit auris, heu referet quanto uerba dolore mea! _166. Portrait of the Love God_ QVICVMQVE ille fuit, puerum qui pinxit Amorem, nonne putas miras hunc habuisse manus? is primum uidit sine sensu uiuere amantis, et leuibus curis magna perire bona. idem non frustra uentosas addidit alas, fecit et humano corde uolare deum: scilicet alterna quoniam iactamur in unda, nostraque non ullis permanet aura locis. et merito hamatis manus est armata sagittis, et pharetra ex umero Gnosia utroque iacet: ante ferit quoniam, tuti quam cernimus hostem, nec quisquam ex illo uulnere sanus abit. in me tela manent, manet et puerilis imago: sed certe pennas perdidit ille suas; euolat ei nostro quoniam de pectore nusquam, assiduusque meo sanguine bella gerit. quid tibi iucundum est siccis habitare medullis? si pudor est, alio traice duella tua! intactos isto satius temptare ueneno: non ego, sed tenuis uapulat umbra mea. quam si perdideris, quis erit qui talia cantet (haec mea Musa leuis gloria magna tua est), qui caput, et digitos, et lumina nigra puellae, et canat ut soleant molliter ire pedes? _167. To one who despised Love, and is now enslaved_ DICEBAM tibi uenturos, irrisor, amores, nec tibi perpetuo libera uerba fore: ecce iaces supplexque uenis ad iura puellae, et tibi nunc quaeuis imperat empta modo. non me Chaoniae uincant in amore columbae dicere, quos iuuenes quaeque puella domet. me dolor et lacrimae merito fecere peritum: atque utinam posito dicar amore rudis! quid tibi nunc misero prodest graue dicere carmen aut Amphioniae moenia flere lyrae? plus in amore ualet Mimnermi uersus Homero: carmina mansuetus lenia quaerit Amor. i, quaeso, et tristis istos combure libellos, et cane quod quaeuis nosse puella uelit! quid si non esset facilis tibi copia? nunc tu insanus medio flumine quaeris aquam. necdum etiam palles, uero nec tangeris igni: haec est uenturi prima fauilla mali. tum magis Armenias cupies accedere tigris et magis infernae uincula nosse rotae, quam pueri totiens arcum sentire medullis et nihil iratae posse negare tuae. nullus Amor cuiquam facilis ita praebuit alas, ut non alterna presserit ille manu. nec te decipiat, quod sit satis illa parata: acrius illa subit, Pontice, si qua tua est. quippe ubi non liceat uacuos seducere ocellos, nec uigilare alio nomine, cedat Amor? qui non ante patet, donec manus attigit ossa: quisquis es, assiduas a fuge blanditias! illis et silices et possint cedere quercus, nedum tu par sis, spiritus iste leuis. quare, si pudor est, quam primum errata fatere: dicere quo pereas saepe in amore leuat. _168. To the same: Poets of Epic and Poets of Love_ DVM tibi Cadmeae dicuntur, Pontice, Thebae armaque fraternae tristia militiae, atque, ita sim felix, primo contendis Homero (sint modo fata tuis mollia carminibus), nos, ut consuemus, nostros agitamus amores, atque aliquid duram quaerimus in dominam; nec tantum ingenio quantum seruire dolori cogor et aetatis tempora dura queri. hic mihi conteritur uitae modus, haec mea fama est, hinc cupio nomen carminis ire mei. me laudent doctae solum placuisse puellae, Pontice, et iniustas saepe tulisse minas; me legat assidue post haec neglectus amator, et prosint illi cognita nostra mala. te quoque si certo puer hic concusserit arcu, quam nolis nostros te uiolasse deos! longe castra tibi, longe miser agmina septem flebis in aeterno surda iacere situ; et frustra cupies mollem componere uersum, nec tibi subiciet carmina serus Amor. tum me non humilem mirabere saepe poetam, tunc ego Romanis praeferar ingeniis; nec poterunt iuuenes nostro reticere sepulcro 'Ardoris nostri magne poeta, iaces.' tu caue nostra tuo contemnas carmina fastu: saepe uenit magno faenore tardus Amor. _169. Cynthia's Birthday_ MIRABAR quidnam misissent mane Camenae, ante meum stantes sole rubente torum. natalis nostrae signum misere puellae et manibus faustos ter crepuere sonos. transeat hic sine nube dies, stent aere uenti, ponat et in sicco molliter unda minas. aspiciam nullos hodierna luce dolentis: et Niobae lacrimas supprimat ipse lapis: alcyonum positis requiescant ora querelis, increpet absumptum nec sua mater Ityn. tuque, o cara mihi, felicibus edita pennis, surge et praesentis iusta precare deos. ac primum pura somnum tibi discute lympha, et nitidas presso pollice finge comas: dein qua primum oculos cepisti ueste Properti indue, nec uacuum flore relinque caput; et pete, qua polles, ut sit tibi forma perennis, inque meum semper stent tua regna caput. inde coronatas ubi ture piaueris aras, luxerit et tota flamma secunda domo, sit mensae ratio, noxque inter pocula currat, et crocino naris murrea pungat onyx. tibia nocturnis succumbat rauca choreis, et sint nequitiae libera uerba tuae, dulciaque ingratos adimant conuicia somnos, publica uicinae perstrepat aura uiae: sit sors et nobis talorum interprete iactu, quem grauius pennis uerberet ille puer. cum fuerit multis exacta trientibus hora, noctis et instituet sacra ministra Venus, annua soluamus thalamo sollemnia nostro, natalisque tui sic peragamus iter. _170. Cynthia's Sickness_ DEFICIVNT magico torti sub carmine rhombi, et iacet exstincto laurus adusta foco; et iam Luna negat totiens descendere caelo, nigraque funestum concinit omen auis. una ratis fati nostros portabit amores caerula ad infernos uelificata lacus. si non unius, quaeso, miserere duorum! uiuam, si uiuet; si cadet illa, cadam. pro quibus optatis sacro me carmine damno: scribam ego 'Per magnum est salua puella Iouem'; ante tuosque pedes illa ipsa operata sedebit, narrabitque sedens longa pericla sua. haec tua, Persephone, maneat clementia, nec tu, Persephonae coniunx, saeuior esse uelis. sunt apud infernos tot milia formosarum; pulcra sit in superis, si licet, una locis! uobiscum est Iope, uobiscum candida Tyro, uobiscum Europe nec proba Pasiphae, et quot Creta tulit uetus et quot Achaia formas, et Thebae et Priami diruta regna senis: et quaecumque erat in numero Romana puella, occidit: has omnis ignis auarus habet. nec forma aeternum aut cuiquam est fortuna perennis: longius aut propius mors sua quemque manet. tu quoniam es, mea lux, magno dimissa periclo, munera Dianae debita redde choros. _171. A Dream about Cynthia_ VIDI te in somnis fracta, mea uita, carina Ionio lassas ducere rore manus, et quaecumque in me fueras mentita fateri, nec iam umore grauis tollere posse comas, qualem purpureis agitatam fluctibus Hellen, aurea quam molli tergore uexit ouis. quam timui ne forte tuum mare nomen haberet, teque tua labens nauita fleret aqua! quae tum ego Neptuno, quae tum cum Castore fratri, quaeque tibi excepi tum, dea Leucothoe! at tu uix primas extollens gurgite palmas saepe meum nomen iam peritura uocas. quod si forte tuos uidisset Glaucus ocellos, esses Ionii facta puella maris, et tibi ob inuidiam Nereides increpitarent, candida Nesaee, caerula Cymothoe. sed tibi subsidio delphinum currere uidi, qui, puto, Arioniam uexerat ante lyram. iamque ego conabar summo me mittere saxo, cum mihi discussit talia uisa metus. _172. Warning to a Rival_ INVIDE, tu tandem uoces compesce molestas et sine nos cursu, quo sumus, ire pares! quid tibi uis, insane? meos sentire furores? infelix, properas ultima nosse mala, et miser ignotos uestigia ferre per ignis, et bibere e tota toxica Thessalia. non est illa uagis similis collata puellis: molliter irasci non sciet illa tibi. quod si forte tuis non est contraria uotis, at tibi curarum milia quanta dabit! non tibi iam somnos, non illa relinquet ocellos: illa feros animis alligat una uiros. a, mea contemptus quotiens ad limina curres. quo tibi singultu fortia uerba cadent! et tremulus maestis orietur fletibus horror, et timor informem ducet in ore notam, et quaecumque uoles fugient tibi uerba querenti, nec poteris, qui sis aut ubi, nosse miser! tum graue seruitium durae cogere puellae discere et exclusum quid sit abire domum; nec iam pallorem totiens mirabere nostrum, aut cur sim toto corpore nullus ego. nec tibi nobilitas poterit succurrere amanti: nescit Amor priscis cedere imaginibus. quod si parua tuae dederis uestigia culpae, quam cito de tanto nomine rumor eris! non ego tum potero solacia ferre roganti, cum mihi nulla mei sit medicina mali; sed pariter miseri socio cogemur amore alter in alterius mutua flere sinu. quare, quid possit mea Cynthia, desine, Galle, quaerere: non impune illa rogata uenit. _173. To Cynthia on her Kindness to his Rival_ ISTE quod est, ego saepe fui: sed fors et in hora hoc ipso electo carior alter erit. Penelope poterat bis denos salua per annos uiuere, tam multis femina digna procis; coniugium falsa poterat differre Minerua, nocturno soluens texta diurna dolo; uisura et quamuis numquam speraret Vlixen, illum exspectando facta remansit anus. nec non exanimem amplectens Briseis Achillen candida uesana uerberat ora manu; et dominum lauit macrens captiua cruentum, appositum flauis in Simoente uadis, foedauitque comas, et tanti corpus Achilli maximaque in parua sustulit ossa manu; cui tum nec Peleus aderat nec caerula mater, Scyria nec uiduo Deidamia toro. tunc igitur ueris gaudebat Graecia natis, otia tunc felix inter et arma pudor. at tu non una potuisti nocte uacare, impia, non unum sola manere diem! quin etiam multo duxistis pocula risu: forsitan et de me uerba fuere mala. hic etiam petitur, qui te prius ante reliquit: di faciant, isto capta fruare uiro! haec mihi uota tuam propter suscepta salutem, cum capite Stygiae iam poterentur aquae? cum lectum flentes circum staremus amici, hic ubi tum, pro di, perfida, quisue fuit? quid si longinquos retinerer miles ad Indos, aut mea si staret nauis in Oceano? sed uobis facile est uerba et componere fraudes: hoc unum didicit femina semper opus. non sic incerto mutantur flamine Syrtes, nec folia hiberno tam tremefacta Noto, quam cito feminea non constat foedus in ira, siue ea causa grauis siue ea causa leuis. nunc, quoniam ista tibi placuit sententia, cedam: tela, precor, pueri, promite acuta magis, figite certantes atque hanc mihi soluite uitam! sanguis erit uobis maxima palma meus. sidera sunt testes et matutina pruina et furtim misero ianua aperta mihi, te nihil in uita nobis acceptius umquam: nunc quoque erit, quamuis sis inimica, nihil. nec domina ulla meo ponet uestigia lecto: solus ero, quoniam non licet esse tuum. atque utinam, si forte pios eduximus annos, ille uir in medio fiat amore lapis! non ob regna magis diris cecidere sub armis Thebani media non sine matre duces, quam, mihi si media liceat pugnare puella, mortem ego non fugiam morte subire tua. _174. Cynthia is stolen from him_ ERIPITVR nobis iam pridem cara puella: et tu me lacrimas fundere, amice, uetas? nullae sunt inimicitiae nisi amoris acerbae: ipsum me iugula, lenior hostis ero. possum ego in alterius positam spectare lacerto? nec mea dicetur, quae modo dicta mea est? omnia uertuntur: certe uertuntur amores: uinceris aut uincis, haec in amore rota est. magni saepe duces, magni cecidere tyranni, et Thebae steterant altaque Troia fuit. munera quanta dedi uel qualia carmina feci! illa tamen numquam ferrea dixit 'Amo'. ergo iam multos nimium temerarius annos, improba, qui tulerim teque tuamque domum? ecquandone tibi liber sum uisus? an usque in nostrum iacies uerba superba caput? sic igitur prima moriere aetate, Properti? sed morere; interitu gaudeat illa tuo! exagitet nostros manis, sectetur et umbras, insultetque rogis, calcet et ossa mea! quid? non Antigonae tumulo Boeotius Haemon corruit ipse suo saucius ense latus, et sua cum miserae permiscuit ossa puellae, qua sine Thebanam noluit ire domum? sed non effugies: mecum moriaris oportet; hoc eodem ferro stillet uterque cruor. quamuis ista mihi mors est inhonesta futura: mors inhonesta quidem, tu moriere tamen. ille etiam abrepta desertus coniuge Achilles cessare in tectis pertulit arma sua. uiderat ille fuga stratos in litore Achiuos feruere et Hectorea Dorica castra face; uiderat informem multa Patroclon harena porrectum et sparsas caede iacere comas, omnia formosam propter Briseida passus: tantus in erepto saeuit amore dolor. at postquam sera captiua est reddita poena, fortem ille Haemoniis Hectora traxit equis. inferior multo cum sim uel marte uel armis, mirum si de me iure triumphat Amor? _175. Athens shall cure him of his Love_ MAGNVM iter ad doctas proficisci cogor Athenas, ut me longa graui soluat amore uia. crescit enim assidue spectando cura puellae: ipse alimenta sibi maxima praebet amor. omnia sunt temptata mihi, quacumque fugari possit: at ex omni me premit ipse deus. bis tamen aut semel admittit, cum saepe negauit; seu uenit, extremo dormit amicta toro. unum erit auxilium: mutatis Cynthia terris quantum oculis, animo tam procul ibit amor. nunc agite, o socii, propellite in aequora nauem, remorumque pares ducite sorte uices, iungiteque extremo felicia lintea malo: iam liquidum nautis aura secundat iter. Romanae turres et uos ualeatis, amici, tuque mihi qualiscumque, puella, uale! ergo ego nunc rudis Hadriaci uehar aequoris hospes, cogar et undisonos nunc prece adire deos. deinde per Ionium uectus cum fessa Lechaeo sedarit placida uela phaselus aqua, quod superest, sufferre, pedes, properate laborem, Isthmos qua terris arcet utrumque mare. inde ubi Piraei capient me litora portus, scandam ego Theseae bracchia longa uiae. illic aut stadiis animum emendare Platonis incipiam aut hortis, docte Epicure, tuis; persequar aut studio linguae Demosthenis artem, librorumque tuos, docte Menandre, sales; aut certe tabulae capient mea lumina pictae, siue ebore exactae, seu magis aere, manus. aut spatia annorum aut longa interualla profundi lenierint tacito uulnera nostra sinu: seu moriar, fato, non turpi fractus amore; atque erit illa mihi mortis honesta dies. _176. Cynthia will one day be but Dust and Ashes_ SCRIBANT de te alii uel sis ignota licebit: laudet, qui sterili semina ponit humo. omnia, crede mihi, tecum uno munera lecto auferet extremi funeris atra dies; et tua transibit contemnens ossa uiator nec dicet 'Cinis hic docta puella fuit'. _177. Cynthia Dead_ SVNT aliquid Manes: letum non omnia finit, luridaque euictos effugit umbra rogos. Cynthia namque meo uisa est incumbere fulcro, murmur ad extremae nuper humata uiae, cum mihi somnus ab exsequiis penderet amoris, et quererer lecti frigida regna mei. eosdem habuit secum quibus est elata capillis, eosdem oculos: lateri uestis adusta fuit, et solitum digito beryllon adederat ignis, summaque Lethaeus triuerat ora liquor. spirantisque animos et uocem misit: at illi pollicibus fragiles increpuere manus: 'Perfide nec cuiquam melior sperande puellae, in te iam uiris somnus habere potest? iamne tibi exciderant uigilacis furta Suburae et mea nocturnis trita fenestra dolis? per quam demisso quotiens tibi fune pependi, alterna ueniens in tua colla manu! saepe Venus triuio commissa est, pectore mixto fecerunt tepidas pallia nostra uias. foederis heu taciti, cuius fallacia uerba non audituri diripuere Noti. at mihi non oculos quisquam inclamauit euntis: unum impetrassem te reuocante diem: nec crepuit fissa me propter harundine custos, laesit et obiectum tegula curta caput. denique quis nostro curuum te funere uidit, atram quis lacrimis incaluisse togam? si piguit portas ultra procedere, at illuc iussisses lectum lentius ire meum. cur uentos non ipse rogis, ingrate, petisti? cur nardo flammae non oluere meae? hoc etiam graue erat, nulla mercede hyacinthos inicere et fracto busta piare cado. Lygdamus uratur, candescat lammina uernae: sensi ego, cum insidiis pallida uina bibi. aut Nomas arcanas tollat uersuta saliuas: dicet damnatas ignea testa manus. quae modo per uilis inspecta est publica noctes, haec nunc aurata cyclade signat humum, et grauiora rependit iniquis pensa quasillis, garrula de facie si qua locuta mea est; nostraque quod Petale tulit ad monumenta coronas, codicis immundi uincula sentit anus; caeditur et Lalage tortis suspensa capillis, per nomen quoniam est ausa rogare meum. te patiente meae conflauit imaginis aurum, ardente e nostro dotem habitura rogo. non tamen insector, quamuis mereare, Properti: longa mea in libris regna fuere tuis. iuro ego fatorum nulli reuolubile carmen, tergeminusque canis sic mihi molle sonet, me seruasse fidem. si fallo, uipera nostris sibilet in tumulis et super ossa cubet. nam gemina est sedes turpem sortita per amnem, turbaque diuersa remigat omnis aqua. una Clytaemestrae stuprum uehit, altera Cressae portat mentitae lignea monstra bouis. ecce coronato pars altera rapta phaselo, mulcet ubi Elysias aura beata rosas, qua numerosa fides, quaque aera rotunda Cybelles mitratisque sonant Lydia plectra choris. Andromedeque et Hypermestre sine fraude maritae narrant historiae pectora nota suae: haec sua maternis queritur liuere catenis bracchia nec meritas frigida saxa manus; narrat Hypermestre magnum ausas esse sorores, in scelus hoc animum non ualuisse suum. sic mortis lacrimis uitae sanamus amores: celo ego perfidiae crimina multa tuae. sed tibi nunc mandata damus, si forte moueris si te non totum Chloridos herba tenet: nutrix in tremulis ne quid desideret annis Parthenie: potuit, nec tibi auara fuit. deliciaeque meae Latris, cui nomen ab usu est, ne speculum dominae porrigat illa nouae. et quoscumque meo fecisti nomine uersus, ure mihi: laudes desine habere meas. pelle hederam tumulo, mihi quae pugnante corymbo molli contortis alligat ossa comis. ramosis Anio qua pomifer incubat aruis, et numquam Herculeo numine pallet ebur, hic carmen media dignum me scribe columna, sed breue, quod currens uector ab urbe legat: "HIC TIBVRTINA IACET AVREA CYNTHIA TERRA: ACCESSIT RIPAE LAVS, ANIENE, TVAE." nec tu sperne piis uenientia somnia portis: cum pia uenerunt somnia, pondus habent. nocte uagae ferimur, nox clausas liberat umbras, errat et abiecta Cerberus ipse sera. luce iubent leges Lethaea ad stagna reuerti: nos uehimur, uectum nauta recenset onus. nunc te possideant aliae: mox sola tenebo: mecum eris et mixtis ossibus ossa teram.' haec postquam querula mecum sub lite peregit, inter complexus excidit umbra meos. _178. Hylas_ HOC pro continuo te, Galle, monemus amore, (id tibi ne uacuo defluat ex animo) saepe imprudenti fortuna occurrit amanti: crudelis Minyis dixerit Ascanius. est tibi non infra speciem, non nomine dispar, Theiodamanteo proximus ardor Hylae: hunc tu, siue leges Vmbrae sacra flumina siluae, siue Aniena tuos tinxerit unda pedes, siue Gigantea spatiabere litoris ora, siue ubicumque uago fluminis hospitio, Nympharum semper cupidis defende rapinis (non minor Ausoniis est amor Adryasin); nec tibi sit curae fontes et frigida saxa, Galle, neque expertos semper adire lacus. namque ferunt olim Pagasae naualibus Argon egressam longe Phasidos isse uiam, et iam praeteritis labentem Athamantidos undis Mysorum scopulis applicuisse ratem. hic manus heroum, placidis ut constitit oris, mollia composita litora fronde tegit. at comes inuicti iuuenis processerat ultra, raram sepositi quaerere fontis aquam. hunc duo sectati fratres, Aquilonia proles, hunc super et Zetes, hunc super et Calais, oscula suspensis instabant carpere plumis, oscula et alterna ferre supina fuga. ille sub extrema pendens secluditur ala et uolucres ramo summouet insidias. iam Pandioniae cessat genus Orithyiae: a dolor! ibat Hylas, ibat Hamadryasin. hic erat Arganthi Pege sub uertice montis grata domus Nymphis umida Thyniasin, quam supra nullae pendebant debita curae roscida desertis poma sub arboribus, et circum irriguo surgebant lilia prato candida purpureis mixta papaueribus. quae modo decerpens tenero pueriliter ungui proposito florem praetulit officio, et modo formosis incumbens nescius undis errorem blandis tardat imaginibus. tandem haurire parat demissis flumina palmis innixus dextro plena trahens umero. cuius ut accensae Dryades candore puellae miratae solitos destituere choros, prolapsum leuiter facili traxere liquore: tum sonitum rapto corpore fecit Hylas. cui procul Alcides iterat responsa, sed illi nomen ab extremis fontibus aura refert. quae miser ignotis error perpessus in oris Herculis indomito fleuerat Ascanio, his, o Galle, tuos monitus seruabis amores; formosum Nymphis credere cautus Hylan. _179. Cornelia's Plea_ DESINE, Paulle, meum lacrimis urgere sepulcrum: panditur ad nullas ianua nigra preces; cum semel infernas intrarunt funera leges, non exorato stant adamante uiae. te licet orantem fuscae deus audiat aulae; nempe tuas lacrimas litora surda bibent. uota mouent superos: ubi portitor aera recepit, obserat herbosos lurida porta rogos. sic maestae cecinere tubae, cum subdita nostrum detraheret lecto fax inimica caput. quid mihi coniugium Paulli, quid currus auorum profuit aut famae pignora tanta meae? num minus immitis habuit Cornelia Parcas? en sum, quod digitis quinque legatur, onus. damnatae noctes et uos uada lenta paludes, et quaecumque meos implicat unda pedes, immatura licet, tamen huc non noxia ueni: deprecor hic umbrae mollia iura meae: aut si quis posita iudex sedet Aeacus urna, is mea sortita uindicet ossa pila: assideant fratres iuxta Minoida sellam et Eumenidum intento turba seuera foro. Sisyphe, mole uaces; taceant Ixionis orbes; fallax Tantaleo corripere ore liquor; Cerberus et nullas hodie petat improbus umbras; et iaceat tacita laxa catena sera. ipsa loquor pro me: si fallo, poena sororum infelix umeros urgeat urna meos. si cui fama fuit per auita tropaea decori, Afra Numantinos regna loquuntur auos: altera maternos exaequat turba Libones, et domus est titulis utraque fulta suis. mox, ubi iam facibus cessit praetexta maritis, uinxit et acceptas altera uitta comas, iungor, Paulle, tuo sic discessura cubili ut lapide hoc uni nupta fuisse legar. testor maiorum cineres tibi, Roma, uerendos, sub quorum titulis, Africa, tunsa iaces, testor qui Persen stimulantem pectus Achille, quique ortas proauo fregit Achille domos, me neque censurae legem mollisse neque ulla labe mea nostros erubuisse focos. non fuit exuuiis tantis Cornelia damnum: quin et erat magnae pars imitanda domus. nec mea mutata est aetas, sine crimine tota est: uiximus insignes inter utramque facem. mi natura dedit leges a sanguine ductas, ne possem melior iudicis esse metu. quaelibet austeras de me ferat urna tabellas: turpior assessu non erit ulla meo, uel tu, quae tardam mouisti fune Cybellen, Claudia, turritae rara ministra deae, uel cui, ius rapto cum Vesta reposceret igni, exhibuit uiuos carbasus alba focos. nec te, dulce caput, mater Scribonia, laesi: in me mutatum quid nisi fata uelis? maternis laudor lacrimis urbisque querelis, defensa et gemitu Caesaris ossa mea. ille sua nata dignam uixisse sororem increpat, et lacrimas uidimus ire deo. et tamen emerui generosos uestis honores, nec mea de sterili facta rapina domo. tu, Lepide, et tu, Paulle, meum post fata leuamen, condita sunt uestro lumina nostra sinu. uidimus et fratrem sellam geminasse curulem, consul quo factus tempore rapta soror. filia, tu specimen censurae nata paternae, fac teneas unum nos imitata uirum. et serie fulcite genus: mihi cumba uolenti soluitur aucturis tot mea fata meis. haec est feminei merces extrema triumphi, laudat ubi emeritum libera fama torum. nunc tibi commendo communia pignora natos: haec cura et cineri spirat inusta meo. fungere maternis uicibus, pater; illa meorum omnis erit collo turba ferenda tuo. oscula cum dederis tua flentibus, adice matris: tota domus coepit nunc onus esse tuum. et si quid doliturus eris, sine testibus illis! cum uenient, siccis oscula falle genis! sat tibi sint noctes quas de me, Paulle, fatiges, somniaque in faciem credita saepe meam: atque ubi secreto nostra ad simulacra loqueris, ut responsurae singula uerba iace. seu tamen aduersum mutarit ianua lectum sederit et nostro casta nouerca toro, coniugium, pueri, laudate et ferte paternum: capta dabit uestris moribus illa manus. nec matrem laudate nimis: collata priori uertet in offensas libera uerba suas. seu memor ille mea contentus manserit umbra et tanti cineres duxerit esse meos, discite uenturam iam nunc sentire senectam, caelibis ad curas nec uacet ulla uia. quod mihi detractum est, uestros accedat ad annos: prole mea Paullum sic iuuet esse senem. et bene habet: numquam mater lugubria sumpsi; uenit in exsequias tota caterua meas. causa perorata est. flentes me surgite, testes, dum pretium uitae grata rependit humus. moribus et caelum patuit; sim digna merendo cuius honoratis ossa uehantur auis. _180. The Triumphs of Augustus in the East_ SED tempus lustrare aliis Helicona choreis, et campum Haemonio iam dare tempus equo. iam libet et fortis memorare ad proelia turmas et Romana mei dicere castra ducis. quod si deficiant uires, audacia certe laus erit: in magnis et uoluisse sat est. aetas prima canat Veneres, extrema tumultus: bella canam, quando scripta puella mea est. nunc uolo subducto grauior procedere uoltu, nunc aliam citharam me, mea Musa, doce. surge, anima; ex humili iam carmine sumite uiris, Pierides: magni nunc erit oris opus. iam negat Euphrates equitem post terga tueri Parthorum et Crassos se tenuisse dolet: India quin, Auguste, tuo dat colla triumpho, et domus intactae te tremit Arabiae; et si qua extremis tellus se subtrahit oris, sentiat illa tuas, post modo capta manus. haec ego castra sequar; uates tua castra canendo magnus ero: seruent hunc mihi fata diem! ut caput in magnis ubi non est tangere signis, ponitur hac imos ante corona pedes, sic nos nunc, inopes par laudi condere carmen, pauperibus sacris uilia tura damus. nondum etiam Ascraeos norunt mea carmine fontis, sed modo Permessi flumine lauit Amor. _181. Elegy on the Death of Marcellus_ CLAVSVS ab umbroso qua tundit pontus Auerno umida Baiarum stagna tepentis aquae, qua iacet et Troiae tubicen Misenus harena, et sonat Herculeo structa labore uia; hic, ubi, mortalis dextra cum quaereret urbes, cymbala Thebano concrepuere deo:-- at nunc inuisae magno cum crimine Baiae, quis deus in uestra constitit hostis aqua?-- hic pressus Stygias uoltum demisit in undas, errat et in uestro spiritus ille lacu. quid genus aut uirtus aut optima profuit illi mater, et amplexum Caesaris esse focos? aut modo tam pleno fluitantia uela theatro, et per maternas omnia festa domus? occidit, et misero steterat uicesimus annus: tot bona tam paruo clausit in orbe dies. i nunc, tolle animos et tecum finge triumphos, stantiaque in plausum tota theatra iuuent, Attalicas supera uestis; laquearia magnis gemmea sint lugdis: ignibus ista dabis. sed tamen huc omnes, huc primus et ultimus ordo: est mala, sed cunctis ista terenda uia est. exoranda canis tria sunt latrantia colla, scandenda est torui publica cumba senis. ille licet ferro cautus se condat et aere, mors tamen inclusum protrahit inde caput. Nirea non facies, non uis exemit Achillem, Croesum aut Pactoli quas parit umor, opes. at tibi, nauta, pias hominum qui traicis umbras, hoc animae portent corpus inane suae: qua Siculae uictor telluris Claudius et qua Caesar, ab humana cessit in astra uia. _182. The Lover alone knows in what Hour Death shall come to him_ AT uos incertam, mortales, funeris horam quaeritis, et qua sit mors aditura uia; quaeritis et caelo, Phoenicum inuenta, sereno, quae sit stella homini commoda quaeque mala; seu pedibus Parthos sequimur seu classe Britannos, et maris et siccae caeca pericla uiae; rursus et obiectum fletis caput esse tumultu cum Mauors dubias miscet utrimque manus; praeterea domibus flammam domibusque ruinas, neu subeant labris pocula nigra tuis. solus amans nouit, quando periturus et a qua morte, neque hic Boreae flabra neque arma timet. iam licet et Stygia sedeat sub harundine remex, soluat et infernae tristia uela ratis: si modo clamantis reuocauerit aura puellae, concessum nulla lege redibit iter. _183. 'When I die, Cynthia....'_ QVANDOCVMQVE igitur nostros mors claudet ocellos, accipe quae serues funeris acta mei. nec mea tunc longa spatietur imagine pompa, nec tuba sit fati uana querela mei; nec mihi tunc fulcro sternatur lectus eburno, nec sit in Attalico mors mea nixa toro. desit odoriferis ordo mihi lancibus, adsint plebei paruae funeris exsequiae. sat mea sit magno, si tres sint pompa libelli, quos ego Persephonae maxima dona feram. tu uero nudum pectus lacerata sequeris, nec fueris nomen lassa uocare meum, osculaque in gelidis pones suprema labellis, cum dabitur Syrio munere plenus onyx. deinde, ubi suppositus cinerem me fecerit ardor, accipiat manis paruula testa meos, et sit in exiguo laurus super addita busto, quae tegat exstincti funeris umbra locum, et duo sint uersus: QVI NVNC IACET HORRIDA PVLVIS, VNIVS HIC QVONDAM SERVVS AMORIS ERAT. nec minus haec nostri notescet fama sepulcri funere quam Phthii busta cruenta uiri. tu quoque si quando uenies ad fata, memento, hoc iter ad lapides cana ueni memores. interea caue sis nos aspernata sepultos: non nihil ad uerum conscia terra sapit. atque utinam primis animam me ponere cunis iussisset quaeuis de tribus una soror! nam quo tam dubiae seruetur spiritus horae? Nestoris est uisus post tria saecla cinis: qui si longa suae minuisset fata senectae saucius Iliacis miles in aggeribus, non ante Antilochi uidisset corpus humari diceret aut 'O mors, cur mihi sera uenis?' tu tamen amisso non numquam flebis amico: fas est praeteritos semper amare uiros. testis cui niueum quondam percussit Adonem uenantem Idalio uertice durus aper. illis fama ipsum iacuisse paludibus; illuc diceris effusa tu, Venus, isse coma. sed frustra mutos reuocabis, Cynthia, manis: nam mea quid poterunt ossa minuta loqui? LYGDAMVS 43-2? B.C. _184. He dreams that Neaera is false to him_ DI meliora ferant, nec sint mihi somnia uera, quae tulit hesterna pessima nocte quies. ite procul, uani, falsumque auertite uisum: desinite in nobis quaerere uelle fidem. diui uera monent, uenturae nuntia sortis uera monent Tuscis exta probata uiris: somnia fallaci ludunt temeraria nocte et pauidas mentes falsa timere iubent: et natum in curas hominum genus omina noctis farre pio placant et saliente sale? et tamen, utcumque est, siue illi uera moneri mendaci somno credere siue solent, efficiat uanos noctis Lucina timores et frustra immeritum pertimuisse uelit, si mea nec turpi mens est obnoxia facto nec laesit magnos impia lingua deos. iam Nox aetherium nigris emensa quadrigis mundum caeruleo lauerat amne rotas, nec me sopierat menti deus utilis aegrae: Somnus sollicitas deficit ante domos. tandem, cum summo Phoebus prospexit ab ortu, pressit languentis lumina sera quies. hic iuuenis casta redimitus tempora lauro est uisus nostra ponere sede pedem. non illo quicquam formosius ulla priorum aetas, heroum nec uidet ulla domus. intonsi crines longa ceruice fluebant, stillabat Syrio myrtea rore coma. candor erat qualem praefert Latonia Luna, et color in niueo corpore purpureus, ut iuueni primum uirgo deducta marito inficitur teneras ore rubente genas, ut cum contexunt amarantis alba puellae lilia, ut autumno candida mala rubent. ima uidebatur talis inludere palla: namque haec in nitido corpore uestis erat. artis opus rarae, fulgens testudine et auro pendebat laeua garrula parte lyra. hanc primum ueniens plectro modulatus eburno felicis cantus ore sonante dedit: sed postquam fuerant digiti cum uoce locuti, edidit haec dulci tristia uerba modo: 'salue, cura deum: casto nam rite poetae Phoebusque et Bacchus Pieridesque fauent: sed proles Semelae Bacchus doctaeque sorores dicere non norunt quid ferat hora sequens: at mihi fatorum leges aeuique futuri euentura pater posse uidere dedit. quare ego quae dico non fallax accipe uates quodque deus uero Cynthius ore feram. tantum cara tibi quantum nec filia matri, quantum nec cupido bella puella uiro, pro qua sollicitas caelestia numina uotis, quae tibi securos non sinit ire dies et, cum te fusco Somnus uelauit amictu, uanum nocturnis fallit imaginibus, carminibus celebrata tuis formosa Neaera alterius mauult esse puella uiri, diuersasque suas agitat mens impia curas, nec gaudet casta nupta Neaera domo. a crudele genus nec fidum femina nomen! a pereat, didicit fallere si qua uirum. sed flecti poterit: mens est mutabilis illis: tu modo cum multa bracchia tende prece. saeuus Amor docuit ualidos temptare labores, saeuus Amor docuit uerbera posse pati. me quondam Admeti niueas pauisse iuuencas non est in uanum fabula ficta iocum: tunc ego nec cithara poteram gaudere sonora nec similis chordis reddere uoce sonos; sed perlucenti cantum meditabar auena ille ego Latonae filius atque Iouis. nescis quid sit amor, iuuenis, si ferre recusas immitem dominam coniugiumque ferum. ergo ne dubita blandas adhibere querelas: uincuntur molli pectora dura prece. quod si uera canunt sacris oracula templis, haec illi nostro nomine dicta refer: hoc tibi coniugium promittit Delius ipse; felix hoc alium desine uelle uirum.' dixit, et ignauus defluxit corpore somnus. a ego ne possim tanta uidere mala. nec tibi crediderim uotis contraria uota nec tantum crimen pectore inesse tuo. nam te nec uasti genuerunt aequora ponti, nec flammam uoluens ore Chimaera fero, nec canis anguinea redimitus terga caterua, cui tres sunt linguae tergeminumque caput, Scyllaque uirgineam canibus succincta figuram, nec te conceptam saeua leaena tulit, barbara nec Scythiae tellus horrendaue Syrtis; sed culta et duris non habitanda domus et longe ante alias omnes mitissima mater isque pater quo non alter amabilior. haec deus in melius crudelia somnia uertat et iubeat tepidos inrita ferre Notos. _185. From a Sickbed_ VOS tenet, Etruscis manat quae fontibus unda, unda sub aestiuum non adeunda Canem, nunc autem sacris Baiarum proxima lymphis, cum se purpureo uere remittit humus. at mihi Persephone nigram denuntiat horam: immerito iuueni parce nocere, dea. non ego temptaui nulli temeranda uirorum audax laudandae sacra docere deae, nec mea mortiferis infecit pocula sucis dextera nec cuiquam trita uenena dedit, nec nos sacrilegos templis admouimus ignis, nec cor sollicitant facta nefanda meum, nec nos insanae meditantes iurgia mentis impia in aduersos soluimus ora deos; et nondum cani nigros laesere capillos, nec uenit tardo curua senecta pede: natalem primo nostrum uidere parentes, cum cecidit fato consul uterque pari. quid fraudare iuuat uitem crescentibus uuis et modo nata mala uellere poma manu? parcite, pallentis undas quicumque tenetis duraque sortiti tertia regna dei. Elysios olim liceat cognoscere campos Lethaeamque ratem Cimmeriosque lacus, cum mea rugosa pallebunt ora senecta et referam pueris tempora prisca senex. atque utinam uano nequiquam terrear aestu! languent ter quinos sed mea membra dies. at uobis Tuscae celebrantur numina lymphae et facilis lenta pellitur unda manu. uiuite felices, memores et uiuite nostri, siue erimus seu nos fata fuisse uelint interea nigras pecudes promittite Diti et niuei lactis pocula mixta mero. SVLPICIA fl. 20 B.C.? _186. Cerinthus' Birthday_ QVI mihi te, Cerinthe, dies dedit, hic mihi sanctus atque inter festos semper habendus erit. te nascente nouum Parcae cecinere puellis seruitium et dederunt regna superba tibi. uror ego ante alias: iuuat hoc, Cerinthe, quod uror, si tibi de nobis mutuus ignis adest. mutuus adsit amor, per te dulcissima furta perque tuos oculos per Geniumque rogo. magne Geni, cape tura libens uotisque faueto, si modo, cum de me cogitat, ille calet. quod si forte alios iam nunc suspiret amores, tum precor infidos, sancte, relinque focos. nec tu sis iniusta, Venus: uel seruiat aeque uinctus uterque tibi uel mea uincla leua. sed potius ualida teneamur uterque catena, nulla queat posthac quam soluisse dies. optat idem iuuenis quod nos, sed tectius optat: nam pudet haec illum dicere uerba palam. at tu, Natalis, quoniam deus omnia sentis, adnue: quid refert, clamne palamne roget? _187. To Phoebus: A Prayer in Sickness_ HVC ades et tenerae morbos expelle puellae, huc ades, intonsa Phoebe superbe coma. crede mihi, propera: nec te iam, Phoebe, pigebit formosae medicas applicuisse manus. effice ne macies pallentis occupet artus, neu notet informis candida membra color, et quodcumque mali est et quidquid triste timemus, in pelagus rapidis euehat amnis aquis. sancte, ueni, tecumque feras quicumque sapores, quicumque et cantus corpora fessa leuant: neu iuuenem torque, metuit qui fata puellae uotaque pro domina uix numeranda facit. interdum uouet, interdum, quod langueat illa, dicit in aeternos aspera uerba deos. pone metum, Cerinthe; deus non laedit amantis. tu modo semper ama: salua puella tibi est. nil opus est fletu: lacrimis erit aptius uti, si quando fuerit tristior illa tibi. at nunc tota tua est, te solum candida secum cogitat, et frustra credula turba sedet. Phoebe, faue: laus magna tibi tribuetur in uno corpore seruato restituisse duos. iam celeber, iam laetus eris, cum debita reddet certatim sanctis laetus uterque focis. tunc te felicem dicet pia turba deorum, optabunt artes et sibi quisque tuas. _188. In Sickness: to Cerinthus_ ESTNE tibi, Cerinthe, tuae pia cura puellae, quod mea nunc uexat corpora fessa calor? a ego non aliter tristis euincere morbos optarim quam te si quoque uelle putem. at mihi quid prosit morbos euincere, si tu nostra potes lento pectore ferre mala? ANONYMOUS circ. 20 B.C. _189. Foul Rumour_ RVMOR ait crebro nostram peccare puellam: nunc ego me surdis auribus esse uelim. crimina non haec sunt nostro sine facta dolore: quid miserum torques, rumor acerbe? tace. PANEGYRISTAE MESSALLAE 29 B.C. _190. Mighty in Peace as Mighty in Arms_ _i_ TE, Messalla, canam, quamquam tua cognita uirtus terret: ut infirmae nequeant subsistere uires, incipiam tamen, ac meritas si carmina laudes deficiant, humilis tantis sim conditor actis. nec tua praeter te chartis intexere quisquam facta queat, dictis ut non maiora supersint. est nobis uoluisse satis; nec munera parua respueris. etiam Phoebo gratissima dona Cres tulit, et cunctis Baccho iucundior hospes Icarus, ut puro testantur sidera caelo Erigoneque Canisque, neget ne longior aetas. quin etiam Alcides, deus ascensurus Olympum, laeta Molorcheis posuit uestigia tectis, paruaque caelestis placauit mica, nec illis semper inaurato taurus cadit hostia cornu. hic quoque sit gratus paruus labor, ut tibi possim inde alios aliosque memor componere uersus. alter dicat opus magni mirabile mundi, qualis in immenso desederit aere tellus, qualis et in curuum pontus confluxerit orbem, et uagus, e terris qua surgere nititur, aer, huic et contextus passim fluat igneus aether, pendentique super claudantur ut omnia caelo: at quodcumque meae poterunt audere camenae, seu tibi par poterunt seu, quod spes abnuit, ultra siue minus (certeque canent minus), omne uouemus hoc tibi, nec tanto careat mihi nomine charta. nam quamquam antiquae gentis superant tibi laudes, non tua maiorum contenta est gloria fama, nec quaeris quid quaque index sub imagine dicat, sed generis priscos contendis uincere honores, quam tibi maiores maius decus ipse futuris: at tua non titulus capiet sub nomine facta, aeterno sed erunt tibi magna uolumina uersu, conuenientque tuas cupidi componere laudes undique quique canent uincto pede quique soluto. quis potior, certamen erit: sim uictor in illis, ut nostrum tantis inscribam nomen in actis. nam quis te maiora gerit castrisue foroue? nec tamen hic aut hic tibi laus maiorue minorue, iusta pari premitur ueluti cum pondere libra, prona nec hac plus parte sedet nec surgit ab illa, qualis, inaequatum si quando onus urget utrimque, alterno instabilis nutat depressior orbe. nam seu diuersi fremat inconstantia uulgi, non alius sedare queat: seu iudicis ira sit placanda, tuis poterit mitescere uerbis. non Pylos aut Ithace tantos genuisse feruntur Nestora uel paruae magnum decus urbis Vlixen, uixerit ille senex quamuis, dum terna per orbem saecula fertilibus Titan decurreret horis, ille per ignotas audax errauerit urbes, qua maris extremis tellus includitur undis. nam Ciconumque manus aduersis reppulit armis, nec ualuit lotos coeptos auertere cursus, cessit et Aetnaeae Neptunius incola rupis uicta Maroneo foedatus lumina baccho: uexit et Aelios placidum per Nerea uentos: incultos adiit Laestrygonas Antiphatenque, nobilis Artacie gelida quos inrigat unda: solum nec doctae uerterunt pocula Circes, quamuis illa foret Solis genus, apta uel herbis aptaque uel cantu ueteres mutare figuras: Cimmerion etiam obscuras accessit ad arces, quis numquam candente dies apparuit ortu, seu supra terras Phoebus seu curreret infra: uidit ut inferno Plutonis subdita regno magna deum proles leuibus ius diceret umbris, praeteriitque cita Sirenum litora puppi. illum inter geminae nantem confinia mortis nec Scyllae saeuo conterruit impetus ore, cum canibus rabidas inter fera serperet undas, nec uiolenta suo consumpsit more Charybdis, uel si sublimis fluctu consurgeret imo, uel si interrupto nudaret gurgite pontum. non uiolata uagi sileantur pascua Solis, non amor et fecunda Atlantidos arua Calypsus, finis et erroris miseri Phaeacia tellus. atque haec seu nostras inter sunt cognita terras, fabula siue nouum dedit his erroribus orbem, sit labor illius, tua dum facundia, maior. _ii_ PAVCA mihi, niueo sed non incognita Phoebo, pauca mihi doctae dicite Pegasides. uictor adest, magni magnum decus ecce triumphi, uictor, qua terrae quaque patent maria, horrida barbaricae portans insignia pugnae, magnus ut Oenides utque superbus Eryx, nec minus idcirco uestros expromere cantus maximus et sanctos dignus inire choros. hoc itaque insuetis iactor magis, optime, curis, quid de te possim scribere quidue tibi. namque (fatebor enim) quae maxima deterrendi debuit, hortandi maxima causa fuit. pauca tua in nostras uenerunt carmina chartas, carmina cum lingua, tum sale Cecropio, carmina quae Scherium, saeclis accepta futuris, carmina, quae Pylium uincere digna senem. molliter hic uiridi patulae sub tegmine quercus Moeris pastores et Meliboeus erant, dulcia iactantes alterno carmina uersu, qualia Trinacriae doctus amat iuuenis. certatim ornabant omnes heroida diui, certatim diuae munere quoque suo. felicem ante alias o te scriptore puellam: altera non fama dixerit esse prior: non illa, Hesperidum ni munere capta fuisset, quae uolucrem cursu uicerat Hippomenen; candida cycneo non edita Tyndaris ouo; non supero fulgens Cassiopea polo; non defensa diu multum certamine equorum, obstabant grauidae quod sibi quaeque manus, saepe animam generi pro qua pater impius hausit, saepe rubro similis sanguine fluxit humus; regia non Semele, non Inachis Acrisione, immitti expertae fulmine et imbre Iouem; non cuius propter raptum liquere penatis Tarquinii patrios, filius atque pater, illo quo primum dominatus Roma superbos mutauit placidis tempore consulibus, multa neque immeritis donat quae praemia alumnis, praemia Messalis maxima Poplicolis.-- nam quid ego immensi memorem studia ista laboris, horrida quid durae tempora militiae? castra foro, te castra Vrbi praeponere, castra tam procul hoc gnato, tam procul hac patria; immoderata pati iam frigora iamque calores, sternere uel dura posse super silice; saepe trucem aduerso perlabi sidere pontum, saepe mare audendo uincere, saepe hiemem, saepe etiam densos immittere corpus in hostis, communem belli nec meminisse deum; nunc celeris Afros, periurae milia gentis, aurea nunc rapidi flumina adire Tagi, nunc aliam ex alia bellando quaerere gentem, uincere et Oceani finibus ulterius-- non nostrum est tantas, non, inquam, attingere laudes, quin ausim hoc etiam dicere, uix hominum est: ipsa haec, ipsa ferent rerum monumenta per orbem, ipsa sibi egregium facta decus parient. nos ea quae tecum finxerunt carmina diui, Cynthius et Musae, Bacchus et Aglaie, si laudem aspirare humilis, si adire Cyrenas, si patrio Graios carmine adire sales possumus, optatis plus iam procedimus ipsis. hoc satis est: pingui nil mihi cum populo. ANONYMOUS 40 B.C. (?) _191. Epitaph of Heluia Prima_ TV qui secura spatiaris mente uiator et nostri uoltus derigis inferieis, si quaeris quae sim, cinis en et tosta fauilla, ante obitus tristeis Heluia Prima fui. coniuge sum Catulo fructa, actore Isocrateio, concordesque pari uiximus ingenio. nunc data sum Diti longum mansura per aeuum deducta et fatali igne et aqua Stygia. CORNELIVS SEVERVS fl. 38 B.C. _192. The Death of Cicero_ ORAQVE magnanimum spirantia paene uirorum in rostris iacuere suis; sed enim abstulit omnis, tamquam sola foret, rapti Ciceronis imago. tunc redeunt animis ingentia consulis acta iurataeque manus deprensaque foedera noxae patriciumque nefas extinctum: poena Cethegi deiectusque redit uotis Catilina nefandis. quid fauor adscitus, pleni quid honoribus anni profuerant, sacris et uota quid artibus aetas? abstulit una dies aeui decus, ictaque luctu conticuit Latiae tristis facundia linguae. unica sollicitis quondam tutela salusque, egregium semper patriae caput, ille senatus uindex, ille fori, legum iurisque togaeque publica uox, saeuis aeternum obmutuit armis! informis uoltus sparsamque cruore nefando canitiem sacrasque manus operumque ministras tantorum pedibus ciuis proiecta superbis proculcauit ouans nec lubrica fata deosque respexit! nullo luet hoc Antonius aeuo. hoc nec in Emathio mitis uictoria Perse, nec te, dire Syphax, non fecerat hoste Philippo; inque triumphato ludibria iuncta Iugurtha afuerunt, nostraeque cadens ferus Hannibal irae membra tamen Stygias tulit inuiolata sub umbras. ANONYMOUS Aetatis Augusteae. _193. Post Mortem Nulla Voluptas_ COPA Syrisca, caput Graeca redimita mitella, crispum sub crotalo docta mouere latus, ebria fumosa saltat lasciua taberna, ad cubitum raucos excutiens calamos. 'quid iuuat aestiuo defessum puluere abesse quam potius bibulo decubuisse toro? sunt topia et kalybae, cyathi, rosa, tibia, chordae, et triclia umbrosis frigida harundinibus. en et, Maenalio quae garrit dulce sub antro, rustica pastoris fistula in ore sonat. est et uappa, cado nuper defusa picato, et trepidans rauco murmure riuos aquae; sunt etiam croceo uiolae de flore corollae sertaque purpurea lutea mixta rosa, et quae uirgineo libata Achelois ab amne lilia uimineis attulit in calathis; sunt et caseoli, quos iuncea fiscina siccat, sunt autumnali cerea pruna die, castaneaeque nuces et suaue rubentia mala, est hic munda Ceres, est Amor, est Bromius; sunt et mora cruenta et lentis uua racemis et pendet iunco caeruleus cucumis. est tuguri custos, armatus falce saligna, sed non et uasto est inguine terribilis. huc kalybita ueni. lassus iam sudat asellus, parce illi: Vestae delicium est asinus. nunc cantu celebri rumpunt arbusta cicadae, nunc uaria in gelida sede lacerta latet: si sapis, aestiuo recubans nunc prolue uitro, seu uis cristalli ferre nouos calices. hic age pampinea fessus requiesce sub umbra et grauidum roseo necte caput strophio, oscula decerpens tenerae formosa puellae-- a pereat cui sunt prisca supercilia. quid cineri ingrato seruas bene olentia serta? anne coronato uis lapide ista tegi? pone merum et talos. pereat qui crastina curat. Mors aurem uellens 'uiuite', ait, 'uenio.' 9 B.C. _194. Epicedion Drusi_ SVPPRIME iam lacrimas: non est reuocabilis istis, quem semel umbrifera nauita lintre tulit. Hectora tot fratres, tot defleuere sorores et pater et coniux Astyanaxque puer et longaeua parens: nec et ille redemptus ab igne: nulla super Stygias umbra renauit aquas. contigit hoc etiam Thetidi: populator Achilles Iliaca ambustis ossibus arua premit. illi caeruleum Panope matertera crinem soluit et immensas fletibus auxit aquas, consortesque deae centum longaeuaque magni Oceani coniux Oceanusque pater, et Thetis ante omnis: sed nec Thetis ipsa neque omnes mutarunt auidi tristia iura dei. prisca quid huc repeto? Marcellum Octauia fleuit et fleuit populo Caesar utrumque palam. sed rigidum ius est et ineuitabile mortis, stant rata non ulla fila renenda manu. ipse tibi emissus nebulosi litore Auerni, si liceat, forti uerba tot ore sonet: 'quid numeras annos? uixi maturior annis: acta senem faciunt: haec numeranda tibi, his aeuum fuit implendum, non segnibus annis: hostibus eueniat longa senecta meis. hoc ataui monuere mei proauique Nerones (fregerunt ambo Punica bella duces): hoc domus ista docet per te mea Caesaris alti: exitus hic, mater, debuit esse meus. nec meritis (quamquam ipsa iuuant magis) afuit illis, mater, honos: titulis nomina plena uides. consul et ignoti uictor Germanicus orbis, quoi fuerit mortis publica causa, legor. cingor Apollinea uictricia tempora lauro et sensi exsequias funeris ipse mei, decursusque uirum notos mihi donaque regum captaque per titulos oppida lecta suos, et quo me officio portauerit illa iuuentus, quae fuit ante meum tam generosa torum. denique laudari sacrato Caesaris ore emerui, lacrimas elicuique deo. et quoiquam miserandus ero? iam comprime fletus. hoc ego, qui flendi sum tibi causa, rogo.' haec sentit Drusus, si quid modo sentit in umbra, nec tu de tanto crede minora uiro. est tibi (sitque precor) multorum filius instar, parsque tui partus it tibi salua prior; est coniux, tutela hominum, quo sospite uestram, Liuia, funestam dedecet esse domum. M. MANILIVS fl. 8 A.D. _195. The Science of Nature_ CARMINE diuinas artis et conscia fati sidera diuersos hominum uariantia casus, caelestis rationis opus, deducere mundo aggredior primusque nouis Helicona mouere cantibus et uiridi nutantis uertice siluas, hospita sacra ferens nulli memorata priorum. huc mihi tu, Caesar, patriae princepsque paterque, qui regis augustis parentem legibus orbem concessumque patri mundum deus ipse mereris, daque animum uirisque satis da tanta canendo. iam propiusque fauet mundus scrutantibus ipsum et cupit aetherios per carmina pandere census. hoc sub pace uacat tantum. iuuat ire per ipsum aera et inmenso spatiantem uiuere caelo signaque et aduersos stellarum noscere cursus. quod solum nouisse parum est. impensius ipsa scire iuuat magni penitus praecordia mundi, quaque regat generetque suis animalia signis cernere et in numerum Phoebo modulante referre. bina mihi positis lucent altaria flammis, ad duo templa precor duplici circumdatus aestu carminis et rerum: certa cum lege canentem mundus et inmenso uatem circumstrepit orbe uixque soluta suis inmittit uerba figuris. quem primum interius licuit cognoscere stellas munere caelestum? quis enim condentibus illis clepisset furto mundum, quo cuncta reguntur? quis foret humano conatus pectore tantum, inuitis ut dis cuperet deus ipse uideri, sublimis aperire uias imumque sub orbem et per inane suis parentia finibus astra? tu princeps auctorque sacri, Cyllenie, tanti. per te iam caelum interius, iam sidera nota nominaque et cursus signorum, pondera, uires, maior uti facies mundi foret et ueneranda non species tantum sed et ipsa potentia rerum, sentirentque deum gentes qua maximus esset. quin natura dedit uires seque ipsa reclusit regalis animos primum dignata mouere proxima tangentis rerum fastigia caelo, qui domuere feras gentis oriente sub ipso, quas secat Euphrates, in quas et Nilus inundat, qua mundus redit et nigras super euolat urbis; tum qui templa sacris coluerunt omne per aeuum delectique sacerdotes in publica uota officio uinxere deum, quibus ipsa potentis numinis accendit castam praesentia mentem, inque deum deus ipse tulit patuitque ministris: hi tantum mouere decus primique per artem sideribus uidere uagis pendentia fata. singula nam proprio signarunt tempora casu longa per assiduas complexi saecula curas, nascendi quae cuique dies, quae uita fuisset, in quas fortunae leges quaeque hora ualeret, quantaque quam parui facerent discrimina motus. postquam omnis caeli species redeuntibus astris percepta in proprias sedis, et reddita certis fatorum ordinibus sua cuique potentia formae, per uarios usus artem experientia fecit exemplo monstrante uiam speculataque longe deprendit tacitis dominantia legibus astra et totum aeterna mundum ratione moueri fatorumque uices certis discernere signis. nam rudis ante illos nullo discrimine uita in speciem conuersa operum ratione carebat, et stupefacta nouo pendebat lumine mundi: tum uelut amissis maerens, tum laeta renatis sideribus, uariosque dies incertaque noctis tempora, nec similis umbras iam sole regresso, iam propiore, suis poterat qua discere causis? necdum etiam doctas sollertia fecerat artis, terraque sub rudibus cessabat uasta colonis; tumque in desertis habitabat montibus aurum, ignotusque nouos pontus subduxerat orbis; nec uitam pelago nec uentis credere uota audebant; se quisque satis nouisse putabant. sed cum longa dies acuit mortalia corda, et labor ingenium miseris dedit, et sua quemque aduigilare sibi iussit fortuna premendo, seducta in uarias certarunt pectora curas, et quodcumque sagax temptando repperit usus, in commune bonum laeti commenta dederunt. tunc et lingua suas accepit barbara leges, et fera diuersis exercita frugibus arua, et uagus in caecum penetrauit nauita pontum, fecit et ignotis linter commercia terris. tum belli pacisque artis commenta uetustas; semper enim ex aliis alias proseminat usus. ne uulgata canam: linguas didicere uolucrum, consultare fibras et rumpere uocibus anguis, sollicitare umbras imumque Acheronta mouere in noctemque dies, in lucem uertere noctis. omnia conando docilis sollertia uicit. nec prius imposuit rebus finemque modumque quam caelum ascendit ratio cepitque profundam naturam rerum et causas uiditque quod usquam est: nubila cur tanto quaterentur pulsa fragore, hiberna aestiua nix grandine mollior esset, arderent terrae solidusque tremesceret orbis, cur imbres ruerent, uentos quae causa moueret, peruidit soluitque animis miracula rerum eripuitque Ioui fulmen uirisque Tonanti et sonitum uentis concessit, nubibus ignem. _196. The Milky Way_ NAMQVE in caeruleo candens nitet orbita mundo ceu missura diem subito caelumque recludens. ac ueluti uiridis discernit semita campos, quam terit assiduo renouans iter orbita tractu; ut freta canescunt sulcum ducente carina accipiuntque uiam fluctus spumantibus undis, quam tortus uerso mouit de gurgite uertex, candidus in nigro lucet sic limes Olympo, caeruleum findens ingenti lumine mundum. utque suos arcus per nubila circinat Iris, sic superincumbit signato culmine limes candidus et resupina facit mortalibus ora, dum noua per caecam mirantur lumina noctem, inquiruntque sacras humano pectore causas, num se diductis conetur soluere moles segminibus, raraque labent compagine rimae admittantque nouum laxato tegmine lumen; (quid sibi non timeant, magni cum uulnera caeli conspiciant, feriatque oculos iniuria mundi?) an coeat mundus, duplicisque extrema cauernae conueniant caelique oras et segmina iungant, perque ipsos fiat nexus manifesta cicatrix fusuram faciens mundi, stipatus et orbis aeriam in nebulam clara compagine uersus in cuneos alto cogat fundamina caeli? an melius manet illa fides per saecula prisca illac solis equos diuersis cursibus isse atque aliam triuisse uiam, longumque per aeuum exustas sedis incoctaue sidera flammis caeruleam uerso speciem mutasse colore, infusumque loco cinerem mundumque sepultum? fama etiam antiquis ad nos descendit ab annis, Phaethontem patrio curru per signa uolantem, dum noua miratur propius spectacula mundi et puer in caelo ludit curruque superbus luxuriat mundo cupit et maiora parente, deflexum solito cursu curuisque quadrigis monstratas liquisse uias orbemque recentem imposuisse polo; nec signa insueta tulisse errantis nutu flammas cursumque solutum. quid querimur, flammas totum saeuisse per orbem, terrarumque rogum cunctas arsisse per urbis, cum uaga dispersi fluitarunt fragmina currus, et caelum exustum est? luit ipse incendia mundus, et noua uicinis flagrarunt sidera flammis nunc quoque praeteriti faciem referentia casus. nec mihi celanda est famae uulgata uetustas mollior, e niueo lactis fluxisse liquorem pectore reginae diuum caelumque colore infecisse suo. quapropter lacteus orbis dicitur, et nomen causa descendit ab ipsa. an maior densa stellarum turba corona contexit flammas et crasso lumine candet, et fulgore nitet collato clarior orbis? an fortes animae dignataque nomina caelo corporibus resoluta suis terraeque remissa huc migrant ex orbe suumque habitantia caelum aetherios uiuunt annos mundoque fruuntur? atque hic Aeacidas, hic et ueneramur Atridas Tydidenque ferum terraeque marisque triumphis naturae uictorem Ithacum Pyliumque senecta insignem triplici, Danaumque ad Pergama reges Auroraeque nigrum partum stirpemque Tonantis rectorem Lyciae; nec te, Mauortia uirgo, praeteream regesque alios, quos Thraecia misit atque Asiae gentes et Magno maxima Pella; quique animi uiris et strictae pondera mentis prudentes habuere uiri, quibus omnis in ipsis census erat, iustusque Solon fortisque Lycurgus, aetheriusque Platon et qui fabricauerat illum damnatusque suas melius damnauit Athenas, Persidis et uictor, strarat quae classibus aequor. Romanique uiri, quorum iam maxima turba est: Tarquinioque minus reges, et Horatia proles tota acies, parti nec non et Scaeuola trunca nobilior, maiorque uiris tu, Cloelia, uirgo, et Romana ferens, quae texit, moenia Cocles, et commilitio uolucris Coruinus adeptus et spolia et nomen, qui gestat in alite Phoebum, et Ioue qui meruit caelum Romamque Camillus seruando posuit, Brutusque a rege receptae conditor, et Pyrrhi per bella Papirius ultor, Fabricius Curiusque pares et tertia palma Marcellus, Cossusque prior de rege necato, certantesque Deci uotis similesque triumphis, inuictusque mora Fabius, uictorque ferocis Liuius Hasdrubalis socio per bella Nerone, uel duo Scipiadae, fatum Carthaginis unum, Pompeiusque orbis domitor per trisque triumphos ante diem princeps, et censu Tullius oris emeritus caelum, et tu, Claudi magna propago, Aemiliaeque domus proceres, clarique Metelli, et Cato fortunae uictor, matrisque sub armis miles Agrippa suae; Venerisque ab origine proles Iulia descendit caelo caelumque repleuit, quod regit Augustus socio per signa Tonante, cernit et in coetu diuum agnouitque Quirinum altius aetherii quam candet circulus orbis: illa deis sedes, haec illis, proxima diuum qui uirtute sua similes fastigia tangunt. _197. Comets_ SIVE igitur ratio praebentis semina terrae in uolucris ignis potuit generare cometas; siue illas natura facis ut cuncta creauit sidera per tenuis caelo lucentia flammas, sed trahit ad semet rapido Titanius aestu inuoluitque suo flammantis igne cometas, ac modo dimittit (sicut Cyllenius orbis et Venus, accenso cum ducit uespere noctem sera nitens, falluntque oculos rursusque reuisunt); seu deus instantis fati miseratus in orbem signa per affectus caelique incendia mittit; futtilibus non umquam excanduit ignibus aether: squalidaque elusi deplorant arua coloni, et sterilis inter sulcos defessus arator ad iuga maerentis cogit frustrata iuuencos. aut grauibus morbis et lenta corpora tabe corripit exustis letalis flamma medullis labentisque rapit populos, totasque per urbis publica succensis peraguntur iusta sepulcris: qualis Erechtheos pestis populata colonos extulit antiquas per funera pacis Athenas, alter in alterius labens cum fata ruebant. nec locus artis erat medicae nec uota ualebant; cesserat officium morbis, et funera deerant mortibus et lacrimae; lassus defecerat ignis, et coaceruatis ardebant corpora membris, ac tanto quondam populo uix contigit heres. talia significant lucentes saepe cometae: funera cum facibus ueniunt terrisque minantur ardentis sine fine rogos, cum mundus et ipsa aegrotet natura nouum sortita sepulcrum. quin et bella canunt ignes subitosque tumultus et clandestinis surgentia fraudibus arma; externas modo per gentis, ut foedere rupto cum fera ductorem rapuit Germania Varum infecitque trium legionum sanguine campos, arserunt toto passim minitantia mundo lumina, et ipsa tulit bellum natura per ignis opposuitque suas uiris finemque minata est. ne mirere grauis rerumque hominumque ruinas, saepe domi culpa est, nescimus credere caelo. ciuilis etiam motus cognataque bella significant. nec plura alias incendia mundus sustinuit, quam cum ducibus iurata cruentis arma Philippeos implerunt agmine campos, uixque etiam sicca miles Romanus harena ossa uirum lacerosque prius superastitit artus, imperiumque suis conflixit uiribus ipsum, perque patris pater Augustus uestigia uicit. necdum finis erat: restabant Actia bella dotali commissa acie, repetitaque rerum alea, et in ponto quaesitus rector Olympi, femineum sortita iugum cum Roma pependit, atque ipsa Isiaco certarunt fulmina sistro. restabant profugo seruilia milite bella, cum patrios armis imitatus filius hostis aequora Pompeius cepit defensa parenti. sed satis hoc fatis fuerit. iam bella quiescant, atque adamanteis Discordia uincta catenis aeternos habeat frenos in carcere clausa. sit pater inuictus patriae, sit Roma sub illo: cumque deum caelo dederit, non quaerat in orbe. _198. The Theme of the Astrological Poet_ MAXIMVS Iliacae gentis certamina uates et quinquaginta regum regemque patremque, castra decem aestatum uictamque sub Hectore Troiam erroremque ducis totidem quot uicerat annis instantem bello geminataque Pergama ponto ultimaque in patria captisque penatibus arma ore sacro cecinit; patriam quoi cura petentum dum dabat eripuit, cuiusque ex ore profusos omnis posteritas latices in carmina duxit amnemque in tenuis ausa est diducere riuos, unius fecunda bonis. sed proximus illi Hesiodus memorat diuos diuumque parentes et chaos enixum terras orbemque sub illo infantem et primos titubantia sidera cursus Titanasque senes Iouis et cunabula magni et sub fratre uiri nomen sine matre parentis atque iterum patrio nascentem corpore Bacchum omniaque inmenso uolitantia lumina mundo. quin etiam ruris cultus legesque notauit militiamque soli; quod collis Bacchus amaret, quod fecunda Ceres campos, quod Pallas utrumque, atque arbusta uagis essent quod adultera pomis, siluarumque deos sacrataque flumina nymphis, pacis opus magnos naturae condit in usus. astrorum quidam uarias dixere figuras signaque diffuso passim labentia caelo in proprium cuiusque genus causasque tulere: Persea et Andromedan poena matremque dolentem solantemque patrem raptuque Lycaone natam officioque Iouis Cynosuram, lacte Capellam et furto Cycnum, pietate ad sidera ductam Erigonen ictuque Nepam spolioque Leonem et morsu Cancrum, Pisces Cythereide uersa, Lanigerum uicto ducentem sidera ponto ceteraque ex uariis pendentia casibus astra aethera per summum uoluerunt fixa reuolui. quorum carminibus nihil est nisi fabula caelum, terraque composuit caelum, quae pendet ab illo. quin etiam pecorum ritus et Pana sonantem in calamos Sicula memorat tellure creatus; nec siluis siluestre canit perque horrida motus rura serit dulcis musamque inducit in arua. ecce alius pictas uolucris ac bella ferarum, ille uenenatos anguis aconitaque et herbas fata refert uitamque sua radice ferentis. quin etiam tenebris immersum Tartaron atra in lucem de nocte uocant orbemque reuoluunt interius uersum naturae foedere rupto. omne genus rerum doctae cecinere sorores, omnis ad accessus Heliconis semita trita est, et iam confusi manant de fontibus amnes nec capiunt haustum turbamque ad nota ruentem. integra quaeramus rorantis prata per herbas undamque occultis meditantem murmur in antris, quam neque durato gustarint ore uolucres, ipse nec aetherio Phoebus libauerit igni. nostra loquar; nulli uatum debebimus ora, nec furtum, sed opus ueniet, soloque uolamus in caelum curru, propria rate pellimus undas. namque canam tacita naturam mente potentem infusumque deum caelo terrisque fretoque ingentem aequali moderantem foedere molem, totumque alterno consensu uiuere mundum et rationis agi motu, cum spiritus unus per cunctas habitet partis atque irriget orbem omnia peruolitans corpusque animale figuret. quod nisi cognatis membris contexta maneret machina et imposito pareret tota magistro, ac tantum mundi regeret prudentia censum, non esset statio terris, non ambitus astris, haereretque uagus mundus standoque rigeret, nec sua dispositos seruarent sidera cursus, noxque alterna diem fugeret rursumque fugaret; non imbres alerent terras, non aethera uenti, nec pontus grauidas nubis, nec flumina pontum, nec pelagus fontis, nec staret summa per omnis par semper partis aequo digesta parente, ut neque deficerent undae nec sideret orbis, nec caelum iusto maiusue minusue uolaret. motus alit, non mutat opus; sic omnia toto dispensata manent mundo dominumque sequuntur. hic igitur deus et ratio, quae cuncta gubernat, ducit ab aetheriis terrena animalia signis: quae quamquam longo cogit summota recessu sentiri tamen, ut uitas ac fata ministrent gentibus ac proprios per singula corpora mores. nec nimis est quaerenda fides: sic temperat arua caelum, sic uarias fruges redditque rapitque, sic pontum mouet ac terris immittit et aufert: atque haec seditio pelagus nunc sidere lunae mota tenet nunc diuerso stimulata recessu, nunc anni spatio Phoebum comitata uolantem; sic submersa fretis concharum et carcere clausa ad lunae motum uariant animalia corpus et tua damna, tuas imitantur, Delia, uiris; tu quoque fraternis sic perdis in oribus ora atque iterum ex eisdem repetis, quantumque reliquit aut dedit ille, refers et sidus sidere constas. denique sic pecudes et muta animalia terris, cum maneant ignara sui legisque per aeuum, natura tamen ad mundum reuocante parentem attollunt animos caelumque et sidera seruant corporaque ad lunae nascentis cornua lustrant uenturasque uident hiemes, reditura serena: quis dubitet post haec hominem coniungere caelo? consilium natura dedit linguamque capaxque ingenium uolucremque animum, quem denique in unum descendit deus atque habitat seque ipse requirit. mitto alias artis, quarum est permissa facultas, infidas adeo nec nostri munera census, mitto, quod aequali nihil est sub lege tributum, quod patet auctores summi non pectoris esse, mitto quod et certum est et ineuitabile fatum, materiaeque datum est cogi, sed cogere mundo. quis caelum possit nisi caeli munere nosse et reperire deum nisi qui pars ipse deorum est? quisue hanc conuexi molem sine fine patentis signorumque choros ac mundi flammea templa aeternum et stellis aduersus sidera bellum cernere et angusto sub pectore claudere posset, ni tantos animis oculos natura dedisset cognatamque sui mentem uertisset ad ipsam et tantum dictasset opus, caeloque ueniret quod uocat in caelum sacra ad commercia rerum et primas quas dant leges nascentibus astra? quis neget esse nefas inuitum prendere mundum et uelut in semet captum deducere in orbem? sed ne circuitu longo manifesta probentur, ipsa fides operi faciet pondusque fidemque. nam neque decipitur ratio nec decipit umquam; rite sequenda uia est ueris accredita causis, euentusque datur qualis praedicitur ante. quod fortuna ratum faciat, quis dicere falsum audeat et tantae suffragia uincere sortis? haec ego diuino cupiam cum ad sidera flatu ferre, nec in turba nec turbae carmina condam, sed solus uacuo ueluti uectatus in orbe liber agam currus, non occursantibus ullis nec per iter socios commune gerentibus actus, sed caelo noscenda canam mirantibus astris et gaudente sui mundo per carmina uatis: uel quibus illa sacros non inuidere meatus notitiamque sui, minima est quae turba per orbem. illa fluit, quae diuitias, quae diligit aurum, imperia et fascis mollemque per otia luxum et blandis diuersa sonis dulcemque per auris affectum, ut modico noscenda ad fata labore. hoc quoque fatorum est, legem perdiscere fati. _199. The Rarity of True Friendship_ PER tot signorum species contraria surgunt corpora totque modis quotiens inimica creantur. idcirco nihil ex semet natura creauit pectore amicitiae maius nec rarius umquam. unus erat Pylades, unus qui mallet Orestes ipse mori; lis una fuit per saecula mortis: optauitque reum sponsor non posse reuerti, sponsoremque reus timuit, ne solueret ipsum. perque tot aetates hominum, tot tempora et annos, tot bella et uarios etiam sub pace labores, cum fortuna fidem quaerat, uix inuenit usquam. at quanta est scelerum moles per saecula cuncta, quamque onus inuidiae non excusabile terris! quid loquar infectos fraterno sanguine fratres, uenalis ad fata patres matrumque sepulcra? quid loquar ut subitam sceleratis gentibus olim imposuit Phoebus noctem terrasque reliquit? quid loquar euersas urbis et prodita templa et uarias pacis cladis et mixta uenena, insidiasque fori, caedis in moenibus ipsis et sub amicitiae grassantem nomine turbam? in populo scelus est, et abundant cuncta furoris, et fas atque nefas mixtum, legesque per ipsas saeuit nequities; poenas iam noxia uincit. scilicet in multis quoniam discordia signis corpora nascuntur, pax est sublata per orbem, et fidei rarum foedus paucisque tributum; utque sibi caelum, sic tellus dissidet ipsa, atque hominum gentes inimica sorte feruntur. _200. Line upon Line_ VT rudibus pueris monstratur littera primum per faciem nomenque suum, tum ponitur usus; tunc coniuncta suis formatur syllaba nodis; hinc uerbis structura uenit per membra ligandis, tunc rerum uires atque artis traditur usus, perque pedes proprios nascentia carmina surgunt; singulaque in summa prodest didicisse priora; quae nisi constiterint primis fundata elementis, effluat in uanum rerum praeposterus ordo, uersaque, quae propere dederint praecepta magistri: sic mihi per totum uolitanti carmine mundum erutaque abstrusa penitus caligine fata Pieridum numeris etiam modulata canenti, quoque deus regnat reuocanti numen in arte per partis ducenda fides, et singula rerum sunt gradibus tradenda suis, ut cum omnia certa notitia steterint, proprios reuocentur ad usus. ac uelut in nudis cum surgunt montibus urbes, conditor et uacuos muris circumdare collis destinat, ante manus quam temptet scindere fossas, quaerit opes: ruit ecce nemus, saltusque uetusti procumbunt solemque nouum, noua sidera cernunt; pellitur omne loco uolucrum genus atque ferarum, antiquasque domos et nota cubilia linquunt. ast alii silicem in muros et marmora templis rimantur, ferrique rigor per tempora nota quaeritur; hinc artes, hinc omnis conuenit usus. tunc demum consurgit opus, cum cuncta supersunt, ne medios rumpat cursus praepostera cura: sic mihi cunctanti tantae succedere moli materies primum rerum, ratione remota, tradenda est, ratio sit ne post irrita, neue argumenta nouis stupeant nascentia rebus. _201. A New Poetry_ IN noua surgentem maioraque uiribus ausum nec per inaccessos metuentem uadere saltus ducite, Pierides. uestios extendere finis conor et inriguos in carmina ducere fontis. non ego in excidium caeli nascentia bella fulminis et flammis partus in matre sepultos, non coniuratos reges Troiaque cadente Hectora uenalem cineri Priamumque ferentem, Colchida nec referam uendentem regna parentis et lacerum fratrem stupro segetesque uirorum taurorumque trucis flammas uigilemque draconem et reducis annos auroque incendia facta et male conceptos partus peiusque necatos; septenosque duces ereptaque fulmine flammis moenia Thebarum et uictam, quia uicerat, urbem germanosque patris referam matrisque nepotis natorumque epulas conuersaque sidera retro ereptumque diem; nec Persica bella profundo indicta et magna pontum sub classe latentem inuersumque fretum terris, iter aequoris undis. non annosa canam Messanae bella nocentis; non regis magni spatio maiore canenda, quam sunt acta, loquar; Romanae gentis origo totque duces urbis, tot bella atque otia, et omnis in populi unius leges ut cesserit orbis, differtur. facile est, uentis dare uela secundis fecundumque solum uarias agitare per artis auroque atque ebori decus addere, cum rudis ipsa materies niteat. speciosis condere rebus carmina uulgatum est opus et componere simplex. at mihi per numeros ignotaque nomina rerum temporaque et uarios casus momentaque mundi signorumque uices partisque in partibus ipsis luctandum est, quae nosse nimis, quid? dicere quantum est carmine quid proprio? pedibus quid iungere certis? huc ades, o quicumque meis aduertere coeptis aurem oculosque potes, ueras et percipe uoces. impendas animum; nec dulcia carmina quaeras. ornari res ipsa negat contenta doceri. _202. The Rule of Fate_ QVID tam sollicitis uitam consumimus annis torquemurque metu caecaque cupidine rerum aeternisque senes curis, dum quaerimus aeuum, perdimus et nullo uotorum fine beati uicturos agimus semper nec uiuimus umquam? pauperiorque bonis quisque est quo plura requirit, nec quod habet numerat, tantum quod non habet optat: cumque sui paruos usus natura reposcat, materiam struimus magnae per uota ruinae luxuriamque lucris emimus luxuque rapinas, et summum census pretium est effundere censum? soluite, mortales, animos curasque leuate totque superuacuis uitam deplete querelis. fata regunt orbem, certa stant omnia lege, longaque per certos signantur tempora casus. nascentes morimur, finisque ab origine pendet. hinc et opes et regna fluunt, et saepius orta paupertas, artesque datae moresque creatis et uitia et clades, damna et compendia rerum. nemo carere dato poterit nec habere negatum fortunamue suis inuitam prendere uotis aut fugere instantem. sors est sua cuique ferenda. an, nisi fata darent leges uitaeque necisque, fugissent ignes Aenean, Troia sub uno non euersa uiro fatis uicisset in ipsis? aut lupa proiectos nutrisset Martia fratres? Roma casis enata foret, pecudumque magistri in Capitolino sanxisset fulmina monte, includiue sua potuisset Iuppiter arce, captus et a captis orbis foret? igne sepulto uulneribus uictor repetisset Mucius urbem? solus et oppositis clausisset Horatius armis pontem urbemque simul? rupisset foedera uirgo? tresque sub unius fratres uirtute iacerent? nulla acies tantum uicit. pendebat ab uno Roma uiro regnumque orbis sortita iacebat. quid referam Cannas admotaque moenibus arma, postque tuos, Trasimene, lacus Fabiumque morantem Varronemque fuga magnum? quid dicere prosit accepisse iugum uictae Carthaginis arces, sperantem Hannibalem nostris cecidisse catenis consilium regni furtiua morte luisse? adde etiam uiris Italas Romamque suismet pugnantem membris, adice et ciuilia bella et Cinnam in Mario Mariumque in carcere uictum: quod consul totiens exsul, quod de exsule consul adiacuit Libycis compar iactura ruinis eque crepidinibus cepit Carthaginis urbem. hoc nisi fata darent, numquam fortuna tulisset. quis te Niliaco periturum litore, Magne, post uictas Mithridatis opes pelagusque receptum et tris emenso meritos ex orbe triumphos, crederet, ut corpus sepeliret naufragus ignis, eiectaeque rogum facerent fragmenta carinae? quis tantum mutare potest sine numine fati? ille etiam caelo genitus caeloque receptus, cum bene compositis uictor ciuilibus armis iura togae regeret, totiens praedicta cauere uulnera non potuit, toto spectante senatu indicium dextra retinens, monitumque cruore deleuit proprio, possent ut uincere fata. quid numerem euersas urbis regumque ruinas inque rogo Croesum Priamumque in litore truncum, cui nec Troia rogus? quid Xerxen maius et ipso naufragium pelago? quid capto sanguine regem Romanis positum? raptosque ex ignibus ignis cedentemque uiro flammam, qui templa ferebat? quot subitae ueniunt ualidorum in corpora mortes seque ipsae rursus fugiunt errantque per ignis? ex ipsis quidam elati rediere sepulcris; atque his uita duplex. illis uix contigit una. ecce leuis perimit morbus grauiorque remittit, succumbit sorti ratio, ui uincitur usus; cura nocet, cessare iuuat, mora saepe malorum dat pausas, laeduntque cibi, parcuntque uenena. degenerant nati patribus uincuntque parentes ingeniumque suum retinent; transitque per illum, ex illo fortuna uenit. furit alter amore et pontum transnare potest et uertere Troiam; alterius frons est scribendis legibus apta. ecce patrem nati perimunt, natosque parentes, mutuaque armati coeunt in uulnera fratres. non nostrum hoc bellum est; coguntur tanta moueri inque suas ferri poenas lacerandaque membra. quod Decios non omne tulit, non omne Camillos tempus et inuicta deuictum mente Catonem, materies in rem superat, sed lege repugnat. quin nec paupertas breuiores excipit annos, nec sunt inmensis opibus uenalia fata; sed rapit ex tecto funus fortuna superbo indicitque rogum summis statuitque sepulcrum. quantum est hoc regnum, quod regibus imperat ipsis! quin etiam infelix uirtus et noxia felix, et male consultis pretium est, prudentia fallit, nec fortuna probat causas sequiturque merentis, sed uaga per cunctos nullo discrimine fertur. scilicet est aliud, quod nos cogatque regatque, maius et in proprias ducat mortalia leges attribuatque suos ex se nascentibus annos fortunaeque uices; permiscet saepe ferarum corpora cum membris hominum; non seminis ille partus erit: quid enim nobis commune ferisque? quisue in portenti noxam peccarit adulter? astra nouant formas, caelumque interserit ora. denique si non est fati, cur traditur, ordo, cunctaque temporibus certis uentura canuntur? nec tamen haec ratio facinus defendere pergit uirtutemue suis fraudare in praemia donis. nam neque mortiferas quisquam magis oderit herbas, quod non arbitrio ueniunt, sed semine certo; gratia nec leuior tribuetur dulcibus escis quod natura dedit fruges, non ulla uoluntas. sic hominum meritis tanto fit gloria maior, quod caelo gaudente uenit; rursusque nocentis oderimus magis in culpam poenasque creatos. nec refert, scelus unde cadat; scelus esse fatendum. hoc quoque fatale est, sic ipsum expendere fatum. _203. Macrocosm and Microcosm_ SED quid iam tenui prodest ratione nitentem scrutari mundum, si mens sua cuique repugnat, spemque timor tollit prohibetque a limine caeli? condit enim quicquid uasto natura recessu mortalisque fugit uisus et pectora nostra; nec prodesse potest, quod fatis cuncta reguntur, cum fatum nulla possit ratione uideri. quid iuuat in semet sua per conuicia ferri et fraudare bonis, quae nec deus inuidet ipse, quosque dedit natura oculos deponere mentis? perspicimus caelum; cur non et munera caeli? inque ipsos penitus mundi descendere census seminibusque suis tantam componere molem et partum caeli sua per nutricia ferre extremumque sequi pontum terraeque subire pendentis tractus et toto uiuere in orbe, quanta et pars superest, rationem ducere nostis. iam nusquam natura latet; peruidimus omnem et capto potimur mundo nostrumque parentem pars sua perspicimus, genitique accedimus astris. an dubium est, habitare deum sub pectore nostro, in caelumque redire animas caeloque uenire? utque sit ex omni constructus corpore mundus, aëris atque ignis summi terraeque marisque, spiritus at totum ratioque infusa gubernet, sic esse in nobis terrenae corpora sortis sanguineis animis, animum, qui iuncta gubernat, dis pensatque hominem? quid mirum, noscere mundum si possunt homines, quibus est et mundus in ipsis, exemplumque dei quisque est in imagine parua? an cuiquam genitos, nisi caelo, credere fas est esse homines? proiecta iacent animalia cuncta in terra uel mersa uadis uel in aëre pendent; omnibus una quies, uenter censusque per artus, et quia consilium non est, et lingua remissa. unius inspectus rerum uiresque loquendi ingeniumque capax; uariasque educitur artis hic partus, qui cuncta regit: secessit in urbis, edomuit terram ad fruges, animalia cepit imposuitque uiam ponto, stetit unus in arcem erectus capitis uictorque ad sidera mittit sidereos oculos propiusque adspectat Olympum inquiritque Iouem; nec sola fronte deorum contentus manet, et caelum scrutatur in aluo cognatumque sequens corpus se quaerit in astris. huic in tanta fidem petimus, quam saepe uolucres accipiunt trepidaeque boum sub pectore fibrae. an minus est sacris rationem ducere signis, quam pecudum mortis auiumque attendere cantus? atque adeo faciem caeli non inuidet orbi ipse deus uultusque suos corpusque recludit uoluendo semper seque ipsum inculcat et offert, ut bene cognosci possit doceatque uidentis, qualis eat, cogatque suas attendere leges. ipse uocat nostros animos ad sidera mundus nec patitur, quia non condit, sua iura latere. quis putet esse nefas nosci, quod cernere fas est? nec contemne tuas quasi paruo in corpore uires; quod ualet, immensum est. sic auri pondera parui exsuperant pretio numerosos aeris aceruos. sic adamas, punctum lapidis, pretiosior auro est. paruula sic totum peruisit pupula caelum, sic animi sedes tenui sub corde locata per totum angusto regnat de limite corpus. materiae ne quaere modum, sed perspice uiris, quas ratio, non pondus habet. ratio omnia uincit. _204. Andromeda_ ANDROMEDAE sequitur sidus, quae piscibus ortis bis sex in partis caelo uenit aurea dextro. hanc quondam poenae dirorum culpa parentum prodidit, infestus totis cum finibus omnis incubuit pontus: timuit nauifraga tellus, et quod erat regnum, pelagus fuit; una malorum proposita est merces: uesano dedere ponto Andromedan, teneros ut belua manderet artus. hic Hymenaeus erat, solataque publica damna priuatis; lacrimans ornatur uictima poenae induiturque sinus non haec ad uota paratos, uirginis et uiuae rapitur sine funere funus. ac simul infesti uentum est ad litora ponti, mollia per duras panduntur bracchia cautis; adstrinxere pedes scopulis, iniectaque uincla, et cruce uirginea moritura puella pependit. seruatur tamen in poena uultusque pudorque; supplicia ipsa decent; niuea ceruice reclinis molliter ipsa suae custos est casta figurae. defluxere sinus umeris, fugitque lacertos uestis, et effusi scapulis haesere capilli. te circum Alcyones pennis planxere uolantes fleueruntque tuos miserando carmine casus et tibi contextas umbram fecere per alas. ad tua sustinuit fluctus spectacula pontus assuetasque sibi desiit perfundere ripas. extulit et liquido Nereis ab aequore uultum et casus miserata tuos plorauit et annos. ipsa leui flatu refouens pendentia membra Aura per extremas resonauit flebile rupis. tandem Gorgonei uictorem Persea monstri felix illa dies redeuntem ad litora duxit. isque ubi pendentem uidit de rupe puellam, deriguit facie, quam non stupefecerat hostis, uixque manu spolium tenuit, uictorque Medusae uictus in Andromedast. iam cautibus inuidet ipsis felicisque uocat teneant quae membra catenas. et postquam poenae causam cognouit ab ipsa, destinat in thalamos per bellum uadere ponti, altera si Gorgo ueniat, non territus ille. concitat aërios cursus flentisque parentis promissu uitae recreat pactusque maritam ad litus remeat. grauidus iam surgere pontus coeperat, ac longo fugiebant agmine fluctus impellentis onus monstri. caput eminet undas scindentis, pelagusque uomit (circumsonat aequor dentibus), inque ipso rapidum mare nauigat ore. hinc uasti surgunt immensis torquibus orbes, tergaque consumunt pelagus; sonat undique Phorcys, atque ipsi metuunt montes scopulique ruentem. infelix uirgo, quamuis sub uindice tanto, quae tua tunc fuerat facies? quas fugit in auras spiritus? ut toto caruerunt sanguine membra, cum tua fata cauis e rupibus ipsa uideres adnantemque tibi poenam pelagusque ferentem, quantula praeda maris quanti! sed subuolat alis Perseus et caelo pendens iaculatur in hostem Gorgoneo tinctum defigens sanguine ferrum. illa subit contra uersamque a gurgite frontem erigit et tortis innitens orbibus alte emicat ac toto sublimis corpore fertur. sed quantum illa subit semet iaculata profundo, in tantum reuolat laxumque per aethera ludit Perseus et ceti subeuntis uerberat ora. nec cedit tamen illa uiro, sed saeuit in auras morsibus, et uani crepitant sine uulnere dentes; efflat et in caelum pelagus mergitque uolantem sanguineis undis pontumque exstillat in astra. spectabat pugnam pugnandi causa puella; iamque oblita sui metuit pro uindice tali suspirans animoque magis quam corpore pendet. tandem confossis subsedit belua membris plena maris, summas iterum nec nauigat undas sed magnum uasto contexit corpore pontum, tunc quoque terribilis nec uirginis ore uidenda. perfundit liquido Perseus in marmore corpus maior et ex undis ad cautis peruolat altas soluitque haerentem uinclis de rupe puellam desponsam pugna, nupturam dote mariti. hic dedit Andromedae caelum stellasque sacrauit, mercedem tanti belli, quo concidit ipsa Gorgone non leuius monstrum, pelagusque leuauit. quisquis in Andromedae surgentis tempora ponto nascitur, inmitis ueniet poenaeque minister carceris et duri custos, quo stante superbe prostratae iaceant miserorum in limine matres, pernoctesque patres cupiant extrema suorum oscula et in proprias animam transferre medullas; carnificisque uenit mortem uendentis imago accensosque rogos et strictam saepe securem. supplicium uectigal erit; qui denique posset pendentem ex scopulis ipsam spectare puellam; uinctorum dominus sociusque in parte catenae; interdum poenis innoxia corpora seruat. ALBINOVANVS PEDO fl. 16 A.D. _205. 'Over the Seas our Galleys went_ IAM pridem post terga diem solemque relictum iamque uident noti se extorres finibus orbis per non concessas audaces ire tenebras Vesperis ad metas extremaque litora mundi: nunc illum, pigris inmania monstra sub undis qui ferat, oceanum, qui saeuas undique pistris aequoreasque canis, ratibus consurgere prensis. accumulat fragor ipse metus: iam sidere limo nauigia et rapido desertam flumine classem seque feris credunt per inertia fata marinis quam non felici laniandos sorte relinqui. atque aliquis prora caecum sublimis ab alta aera pugnaci luctatus rumpere uisu, ut nihil erepto ualuit dinoscere mundo, obstructo talis effundit pectore uoces: 'quo ferimur? fugit ipse dies orbemque relictum ultima perpetuis claudit natura tenebris. anne alio positas ultra sub cardine gentis atque alium proris intactum quaerimus orbem? di reuocant rerumque uetant cognoscere finem mortalis oculos. aliena quid aequora remis et sacras uiolamus aquas diuumque quietas turbamus sedes?' P. OVIDIVS NASO 43 B.C.-18 A.D. _206. His Autobiography_ ILLE ego qui fuerim, tenerorum lusor amorum, quem legis, ut noris, accipe, Posteritas. Sulmo mihi patria est, gelidis uberrimus undis, milia qui nouies distat ab Vrbe decem. editus hic ego sum; nec non ut tempora noris, cum cecidit fato consul uterque pari. siquid id est, usque a proauis uetus ordinis heres, non modo fortunae munere factus eques. nec stirps prima fui; genito sum fratre creatus, qui tribus ante quater mensibus ortus erat. Lucifer amborum natalibus affuit idem; una celebrata est per duo liba dies: haec est armiferae festis de quinque Mineruae, quae fieri pugna prima cruenta solet. protinus excolimur teneri, curaque parentis imus ad insignis Vrbis ab arte uiros. frater ad eloquium uiridi tendebat ab aeuo, fortia uerbosi natus ad arma fori; at mihi iam puero caelestia sacra placebant, inque suum furtim Musa trahebat opus. saepe pater dixit 'Studium quid inutile temptas? Maeonides nullas ipse reliquit opes.' motus eram dictis, totoque Helicone relicto scribere temptabam uerba soluta modis. sponte sua carmen numeros ueniebat ad aptos, et quod temptabam scribere, uersus erat. interea tacito passu labentibus annis liberior fratri sumpta mihique toga est, induiturque umeris cum lato purpura clauo, et studium nobis, quod fuit ante, manet. iamque decem uitae frater geminauerat annos cum perit, et coepi parte carere mei. cepimus et tenerae primos aetatis honores, eque uiris quondam pars tribus una fui. curia restabat. claui mensura coacta est: maius erat nostris uiribus illud onus. nec patiens corpus, nec mens fuit apta labori, sollicitaeque fugax ambitionis eram, et petere Aoniae suadebant tuta sorores otia, iudicio semper amata meo. temporis illius colui fouique poetas, quotque aderant uates, rebar adesse deos. saepe suas uolucres legit mihi grandior aeuo, quaeque nocet serpens, quae iuuat herba, Macer. saepe suos solitus recitare Propertius ignis iure sodalitii, quo mihi iunctus erat. Ponticus heroo, Bassus quoque clarus iambis dulcia conuictus membra fuere mei; et tenuit nostras numerosus Horatius auris, dum ferit Ausonia carmina culta lyra. Vergilium uidi tantum; nec amara Tibullo tempus amicitiae fata dedere meae. successor fuit hic tibi, Galle, Propertius illi: quartus ab his serie temporis ipse fui. utque ego maiores, sic me coluere minores, notaque non tarde facta Thalia mea est. carmina cum primum populo iuuenalia legi, barba resecta mihi bisue semelue fuit. mouerat ingenium totam cantata per Vrbem nomine non uero dicta Corinna mihi. multa quidem scripsi, sed quae uitiosa putaui emendaturis ignibus ipse dedi. tunc quoque, cum fugerem, quaedam placitura cremaui, iratus studio carminibusque meis. molle Cupidineis nec inexpugnabile telis cor mihi, quodque leuis causa moueret, erat. cum tamen hic essem, minimoque accenderer igni, nomine sub nostro fabula nulla fuit. paene mihi puero nec digna nec utilis uxor est data, quae tempus per breue nupta fuit. illi successit, quamuis sine crimine coniunx, non tamen in nostro firma futura toro. ultima, quae mecum seros permansit in annos, sustinuit coniunx exsulis esse uiri. filia me mea bis prima fecunda iuuenta, sed non ex uno coniuge, fecit auum. et iam complerat genitor sua fata, nouemque addiderat lustris altera lustra nouem. non aliter fleui quam me fleturus ademptum ille fuit. matri proxima iusta tuli. felices ambo tempestiueque sepulti, ante diem poenae quod periere meae! me quoque felicem, quod non uiuentibus illis sum miser, et de me quod doluere nihil! si tamen exstinctis aliquid nisi nomina restant, et gracilis structos effugit umbra rogos: fama, parentales, si uos mea contigit, umbrae, et sunt in Stygio crimina nostra foro: scite, precor, causam--nec uos mihi fallere fas est-- errorem iussae, non scelus, esse fugae. manibus hoc satis est. ad uos, studiosa, reuertor, pectora, quae uitae quaeritis acta meae. iam mihi canities pulsis melioribus annis uenerat, antiquas miscueratque comas, postque meos ortus Pisaea uinctus oliua abstulerat decies praemia uictor eques, cum maris Euxini positos ad laeua Tomitas quaerere me laesi principis ira iubet. causa meae cunctis nimium quoque nota ruinae indicio non est testificanda meo. quid referam comitumque nefas famulosque nocentis? ipsa multa tuli non leuiora fuga. indignata malis mens est succumbere, seque praestitit inuictam, uiribus usa suis; oblitusque mei ductaeque per otia uitae insolita cepi temporis arma manu. totque tuli casus pelago terraque quot inter occultum stellae conspicuumque polum. tacta mihi tandem longis erroribus acto iuncta pharetratis Sarmatis ora Getis. hic ego finitimis quamuis circumsoner armis, tristia, quo possum, carmine fata leuo. quod quamuis nemo est, cuius referatur ad auris, sic tamen absumo decipioque diem. ergo quod uiuo, durisque laboribus obsto, nec me sollicitae taedia lucis habent, gratia, Musa, tibi! nam tu solacia praebes, tu curae requies, tu medicina uenis. tu dux et comes es; tu nos abducis ab Histro, in medioque mihi das Helicone locum; tu mihi, quod rarum est, uiuo sublime dedisti nomen, ab exsequiis quod dare fama solet. nec, qui detrectat praesentia, Liuor iniquo ullum de nostris dente momordit opus. nam tulerint magnos cum saecula nostra poetas, non fuit ingenio fama maligna meo, cumque ego praeponam multos mihi, non minor illis dicor et in toto plurimus orbe legor. siquid habent igitur uatum praesagia ueri, protinus ut moriar, non ero, terra, tuus. siue fauore tuli, siue hanc ego carmine famam, iure tibi gratis, candide lector, ago. _207. Epic and Love Elegy_ _i_ ARMA graui numero uiolentaque bella parabam edere, materia conueniente modis; par erat inferior uersus: risisse Cupido dicitur atque unum surripuisse pedem. 'quis tibi, saeue puer, dedit hoc in carmina iuris? Pieridum uates, non tua turba sumus. quid, si praeripiat flauae Venus arma Mineruae, uentilet accensas flaua Minerua faces? quis probet in siluis Cererem regnare iugosis, lege pharetratae uirginis arua coli? crinibus insignem quis acuta cuspide Phoebum instruat, Aoniam Marte mouente lyram? sunt tibi magna, puer, nimiumque potentia regna: cur opus adfectas, ambitiose, nouum? an, quod ubique, tuumst? tua sunt Heliconia tempe? uix etiam Phoebo iam lyra tuta suast? cum bene surrexit uersu noua pagina primo, attenuat neruos proximus ille meos; nec mihi materiast numeris leuioribus apta, aut puer aut longas compta puella comas.' questus eram, pharetra cum protinus ille soluta legit in exitium spicula facta meum lunauitque genu sinuosum fortiter arcum 'quod' que 'canas, uates, accipe' dixit 'opus!' me miserum! certas habuit puer ille sagittas: uror, et in uacuo pectore regnat Amor. sex mihi surgat opus numeris, in quinque residat: ferrea cum uestris bella ualete modis! cingere litorea flauentia tempora myrto, Musa, per undenos emodulanda pedes! _ii_ CARMEN ad iratum dum tu perducis Achillen primaque iuratis induis arma uiris, nos, Macer, ignaua Veneris cessamus in umbra, et tener ausuros grandia frangit Amor. saepe meae 'tandem' dixi 'discede' puellae: in gremio sedit protinus illa meo; saepe 'pudet' dixi: lacrimis uix illa retentis 'me miseram, iam te' dixit 'amare pudet?' inplicuitque suos circum mea colla lacertos et, quae me perdunt, oscula mille dedit. uincor, et ingenium sumptis reuocatur ab armis, resque domi gestas et mea bella cano. sceptra tamen sumpsi, curaque tragoedia nostra creuit, et huic operi quamlibet aptus eram: risit Amor pallamque meam pictosque cothurnos sceptraque priuata tam cito sumpta manu; hinc quoque me dominae numen deduxit iniquae, deque cothurnato uate triumphat Amor. quod licet, aut artes teneri profitemur Amoris, (ei mihi! praeceptis urgeor ipse meis) aut, quod Penelopes uerbis reddatur Vlixi, scribimus et lacrimas, Phylli relicta, tuas, quod Paris et Macareus et quod male gratus Iaso Hippolytique parens Hippolytusque legant, quodque tenens strictum Dido miserabilis ensem dicat et Aoniae Lesbis amata lyrae. quam cito de toto rediit meus orbe Sabinus scriptaque diuersis rettulit ille locis! candida Penelope signum cognouit Vlixis, legit ab Hyppolyto scripta nouerca suo; iam pius Aeneas miserae rescripsit Elissae, quodque legat Phyllis, si modo uiuit, adest; tristis ad Hypsipylen ab Iasone littera uenit; det uotam Phoebo Lesbis amata lyram. nec tibi, qua tutum uati, Macer, arma canenti aureus in medio Marte tacetur Amor: at Paris est illic et adultera, nobile crimen, et comes exstincto Laudamia uiro. si bene te noui, non bella libentius istis dicis et a uestris in mea castra uenis. _208. Tragedy and Love Elegy_ STAT uetus et multos incaedua silua per annos: credibilest illi numen inesse loco; fons sacer in medio speluncaque pumice pendens, et latere ex omni dulce queruntur aues. hic ego dum spatior tectus nemoralibus umbris, et mea quod, quaero, Musa moueret opus, uenit odoratos Elegea nexa capillos, et, puto, pes illi longior alter erat: forma decens, uestis tenuissima, uultus amantis; et pedibus uitium causa decoris erat. uenit et ingenti uiolenta Tragoedia passu (fronte comae torua, palla iacebat humi; laeua manus sceptrum late regale mouebat, Lydius alta pedum uincla cothurnus erat) et prior 'ecquis erit' dixit 'tibi finis amandi, o argumenti lente poeta tui? nequitiam uinosa tuam conuiuia narrant, narrant in multas conpita secta uias. saepe aliquis digito uatem designat euntem, atque ait "hic hic est, quem ferus urit Amor." fabula, nec sentis, tota iactaris in Vrbe, dum tua praeterito facta pudore refers. tempus erat thyrso pulsum grauiore moueri; cessatum satis est: incipe maius opus! materia premis ingenium; cane facta uirorum: "haec animo" dices "area facta meost". quod tenerae cantent, lusit tua Musa, puellae, primaque per numeros acta iuuenta suos; nunc habeam per te Romana Tragoedia nomen! inplebit reges spiritus iste meos.' hactenus, et mouit pictis innixa cothurnis densum caesarie terque quaterque caput. altera, si memini, limis subrisit ocellis; (fallor, an in dextra myrtea uirga fuit?) 'quid grauibus uerbis, animosa Tragoedia,' dixit 'me premis? an numquam non grauis esse potes? inparibus tamen es numeris dignata moueri, in me pugnasti uersibus usa meis. non ego contulerim sublimia carmina nostris: obruit exiguas regia uestra foris. sum leuis et mecum leuis est, mea cura, Cupido: non sum materia fortior ipsa mea; rustica sit sine me lasciui mater Amoris: huic ego proueni lena comesque deae; quam tu non poteris duro reserare cothurno, haec est blanditiis ianua laxa meis; et tamen emerui plus, quam tu, posse, ferendo multa supercilio non patienda tuo. per me decepto didicit custode Corinna liminis adstricti sollicitare fidem delabique toro tunica uelata soluta atque inpercussos nocte mouere pedes. uel quotiens foribus ceris incisa pependi non uerita a populo praetereunte legi; quin ego me memini, dum custos saeuus abiret, ancillae missam delituisse sinu; quid, cum me munus natali mittis, at illa rumpit et adposita uerba retersit aqua? prima tuae moui felicia semina mentis: munus habes, quod te iam petit ista, meum.' desierat: coepi 'per uos utramque rogamus, in uacuas auris uerba timentis eant. altera me sceptro decoras altoque cothurno: iam nunc contacto magnus in ore sonus; altera das nostro uicturum nomen amori: ergo ades et longis uersibus adde breuis! exiguum uati concede, Tragoedia, tempus: tu labor aeternus; quod petit illa, breuest.' mota dedit ueniam: teneri properentur Amores, dum uacat; a tergo grandius urguet opus. _209. Love and War_ _i_ MILITAT omnis amans, et habet sua castra Cupido: Attice, crede mihi, militat omnis amans. quae bellost habilis, Veneri quoque conuenit aetas: turpe senex miles, turpe senilis amor; quos petiere duces annos in milite forti, hos petit in socio bella puella uiro; peruigilant ambo; terra requiescit uterque: ille foris dominae seruat, at ille ducis; militis officium longast uia: mitte puellam, strenuus exempto fine sequetur amans; ibit in aduersos montis duplicataque nimbo flumina, congestas exteret ille niuis, nec freta pressurus tumidos causabitur Euros aptaque uerrendis sidera quaeret aquis. quis nisi uel miles uel amans et frigora noctis et denso mixtas perferet imbre niuis? mittitur infestos alter speculator in hostis, in riuale oculos alter, ut hoste, tenet. ille grauis urbis, hic durae limen amicae obsidet; hic portas frangit, at ille foris. saepe soporatos inuadere profuit hostis caedere et armata uulgus inerme manu; sic fera Threicii ceciderunt agmina Rhesi, et dominum capti deseruistis equi; saepe maritorum somnis utuntur amantes, et sua sopitis hostibus arma mouent. custodum transire manus uigilumque cateruas militis et miseri semper amantis opus. Mars dubius nec certa Venus: uictique resurgunt, quosque neges umquam posse iacere, cadunt. ergo desidiam quicumque uocabat amorem, desinat: ingeniist experientis amor. ardet in abducta Briseide magnus Achilles: dum licet, Argiuas frangite, Troes, opes! Hector ab Andromaches conplexibus ibat ad arma, et, galeam capiti quae daret, uxor erat. summa ducum, Atrides, uisa Priameide fertur Maenadis effusis obstipuisse comis; Mars quoque deprensus fabrilia uincula sensit: notior in caelo fabula nulla fuit. ipse ego segnis eram discinctaque in otia natus; mollierant animos lectus et umbra meos; inpulit ignauum formosae cura puellae iussit et in castris aera merere suis; inde uides agilem nocturnaque bella gerentem. qui nolet fieri desidiosus, amet! _ii_ ITE triumphales circum mea tempora laurus! uicimus; in nostrost, ecce, Corinna sinu, quam uir, quam custos, quam ianua firma, tot hostes seruabant, ne qua posset ab arte capi. haec est praecipuo uictoria digna triumpho, in qua, quaecumquest, sanguine praeda caret. non humiles muri, non paruis oppida fossis cincta, sed est ductu capta puella meo. Pergama cum caderent bello superata bilustri, ex tot in Atrides pars quota laudis erat? at mea sepositast et ab omni milite dissors gloria, nec titulum muneris alter habet: me duce ad hanc uoti finem, me milite ueni; ipse eques, ipse pedes, signifer ipse fui. nec casum fortuna meis inmiscuit actis: huc ades, o cura parte Triumphe mea! nec bellist noua causa mei: nisi rapta fuisset Tyndaris, Europae pax Asiaeque foret; femina siluestris Lapithas populumque biformem turpiter adposito uertit in arma mero; femina Troianos iterum noua bella mouere inpulit in regno, iuste Latine, tuo; femina Romanis etiamnunc Vrbe recenti inmisit soceros armaque saeua dedit. uidi ego pro niuea pugnantis coniuge tauros: spectatrix animos ipsa iuuenca dabat. me quoque, qui multos, sed me sine caede, Cupido iussit militiae signa mouere suae. _210. The Captive of Love_ ESSE quid hoc dicam, quod tam mihi dura uidentur strata, neque in lecto pallia nostra sedent, et uacuus somno noctem, quam longa, peregi, lassaque uersati corporis ossa dolent? nam, puto, sentirem, siquo temptarer amore. an subit et tecta callidus arte nocet? sic erat; haeserunt tenues in corde sagittae, et possessa ferus pectora uersat Amor. cedimus an subitum luctando accendimus ignem? cedamus! leue fit, quod bene fertur, onus; uidi ego iactatas mota face crescere flammas et uidi nullo concutiente mori; uerbera plura ferunt, quam quos iuuat usus aratri, detractant prensi dum iuga prima boues; asper equus duris contunditur ora lupatis, frena minus sentit, quisquis ad arma facit. acrius inuitos multoque ferocius urget, quam qui seruitium ferre fatentur, Amor. en ego confiteor: tua sum noua praeda, Cupido: porrigimus uictas ad tua iura manus. nil opus est bello: ueniam pacemque rogamus, nec tibi laus armis uictus inermis ero. necte comam myrto, maternas iunge columbas! qui deceat, currum uitricus ipse dabit, inque dato curru, populo clamante triumphum, stabis et adiunctas arte mouebis auis; ducentur capti iuuenes captaeque puellae: haec tibi magnificus pompa triumphus erit. ipse ego, praeda recens, factum modo uulnus habebo et noua captiua uincula mente feram; Mens Bona ducetur manibus post terga retortis et Pudor et castris quidquid Amoris obest. omnia te metuent, ad te sua bracchia tendens uulgus 'io' magna uoce 'triumphe' canet. Blanditiae comites tibi erunt Errorque Furorque, adsidue partis turba secuta tuas: his tu militibus superas hominesque deosque, haec tibi si demas commoda, nudus eris. laeta triumphanti de summo mater Olympo plaudet et adpositas sparget in ora rosas, tu pinnas gemma, gemma uariante capillos ibis in auratis aureus ipse rotis. tunc quoque non paucos, si te bene nouimus, ures, tunc quoque praeteriens uulnera multa dabis; non possunt, licet ipse uelis, cessare sagittae, feruida uicino flamma uapore nocet. talis erat domita Bacchus Gangetide terra: tu grauis alitibus, tigribus ille fuit. ergo ego cum possim sacri pars esse triumphi, parce tuas in me perdere, uictor, opes! adspice cognati felicia Caesaris arma: qua uicit, uictos protegit ille manu. _211. Love and Song_ IVSTA precor: quae me nuper praedata puellast, aut amet aut faciat, cur ego semper amem! a, nimium uolui! tantum patiatur amari: audierit nostras tot Cytherea preces! accipe, per longos tibi qui deseruiat annos, accipe, qui pura norit amare fide! si me non ueterum commendant magna parentum nomina, si nostri sanguinis auctor eques, nec meus innumeris renouatur campus aratris, temperat et sumptus parcus uterque parens: at Phoebus comitesque nouem uitisque repertor hinc faciunt, at me qui tibi donat, Amor, at nulli cessura fides, sine crimine mores nudaque simplicitas purpureusque pudor. non mihi mille placent, non sum desultor amoris: tu mihi, siqua fides, cura perennis eris; tecum, quos dederint annos mihi fila sororum, uiuere contingat, te moriente mori; te mihi materiem felicem in carmina praebe: prouenient causa carmina digna sua. carmine nomen habent exterrita cornibus Io et quam fluminea lusit adulter aue quaeque super pontum simulato uecta iuuenco uirginea tenuit cornua uara manu: nos quoque per totum pariter cantabimur orbem, iunctaque semper erunt nomina nostra tuis. _212. Cruel Dawn_ IAM super oceanum uenit a seniore marito flaua pruinoso quae uehit axe diem. quo properas, Aurora? mane! sic Memnonis umbris annua sollemni caede parentet auis! nunc iuuat in teneris dominae iacuisse lacertis; si quando, lateri nunc bene iuncta meost. nunc etiam somni pingues et frigidus aer, et liquidum tenui gutture cantat auis. quo properas, ingrata uiris, ingrata puellis? roscida purpurea supprime lora manu! ante tuos ortus melius sua sidera seruat nauita nec media nescius errat aqua; te surgit quamuis lassus ueniente uiator, et miles saeuas aptat ad arma manus; prima bidente uides oneratos arua colentis, prima uocas tardos sub iuga panda boues; tu pueros somno fraudas tradisque magistris, ut subeant tenerae uerbera saeua manus, atque eadem sponsum inuitos ante atria mittis, unius ut uerbi grandia damna ferant; nec tu consulto, nec tu iucunda diserto: cogitur ad litis surgere uterque nouas; tu, cum feminei possint cessare labores, lanificam reuocas ad sua pensa manum. omnia perpeterer; sed surgere mane puellas, quis, nisi cui non est ulla puella, ferat? optaui quotiens, ne Nox tibi cedere uellet, ne fugerent uultus sidera mota tuos; optaui quotiens, aut uentus frangeret axem, aut caderet spissa nube retentus equus! inuida, quo properas? quod erat tibi filius ater, materni fuerit pectoris ille color? Tithono uellem de te narrare liceret; femina non caelo turpior ulla foret; illum dum refugis, longo quia grandior aeuo, surgis ad inuisas a sene mane rotas; at si, quem mauis, Cephalum conplexa teneres, clamares: 'lente currite, Noctis equi!' cur ego plectar amans, si uir tibi marcet ab annis? num me nupsisti conciliante seni? adspice, quot somnos iuueni donant amato Luna! neque illius forma secunda tuae. ipse deum genitor, ne te tam saepe uideret, commisit noctis in sua uota duas. iurgia finieram; scires audisse: rubebat; nec tamen adsueto tardius orta dies. _213. The Loves of Rivers_ AMNIS harundinibus limosas obsite ripas, ad dominam propero: siste parumper aquas! nec tibi sunt pontes nec quae sine remigis actu concaua traiecto cumba rudente uehat. paruus eras, memini, nec te transire refugi, summaque uix talos contigit unda meos; nunc ruis adposito niuibus de monte solutis et turpi crassas gurgite uoluis aquas. quid properasse iuuat, quid parca dedisse quieti tempora, quid nocti conseruisse diem, si tamen his standumst, si non datur artibus ullis ulterior nostro ripa premenda pedi? nunc ego, quas habuit pinnas Danaeius heros, terribili densum cum tulit angue caput, nunc opto currum, de quo Cerealia primum semina uenerunt in rude missa solum. prodigiosa loquor, ueterum mendacia uatum, nec tulit haec umquam nec feret ulla dies; tu potius, ripis effuse capacibus amnis, (sic aeternus eas!) labere fine tuo! non eris inuidiae, torrens, mihi crede, ferendae, si dicar per te forte retentus amans. flumina deberent iuuenes in amore iuuare; flumina senserunt ipsa quid esset amor: Inachus in Melie Bithynide pallidus isse dicitur et gelidis incaluisse uadis; nondum Troia fuit lustris obsessa duobus, cum rapuit uultus, Xanthe, Neaera tuos. quid? non Alpheon diuersis currere terris uirginis Arcadiae certus adegit amor? te quoque promissam Xutho, Peneie, Creusam Phthiotum terris occuluisse ferunt. quid referam Asopon, quem cepit Martia Thebe, natarum Thebe quinque futura parens? cornua si tua nunc ubi sint, Acheloe, requiram, Herculis irata fracta querere manu: nec tanti Calydon nec tota Aetolia tanti, una tamen tanti Deianira fuit. ille fluens diues septena per ostia Nilus, qui patriam tantae tam bene celat aquae, fertur in Euanthe collectam Inopide flammam uincere gurgitibus non potuisse suis; siccus ut amplecti Salmonida posset Enipeus, cedere iussit aquam: iussa recessit aqua. nec te praetereo, qui per caua saxa uolutans Tiburis Argei pomifera arua rigas, Ilia cui placuit, quamuis erat horrida cultu, ungue notata comas, ungue notata genas: illa gemens patruique nefas delictaque Martis errabat nudo per loca sola pede; hanc Anien rapidis animosus uidit ab undis glaucaque de mediis sustulit ora uadis atque ita 'quid nostras' dixit 'teris anxia ripas, Ilia, ab Idaeo Laumedonte genus? quo cultus abiere tui? quid sola uagaris, uitta nec euinctas inpedit alba comas? quid fles et madidos lacrimis corrumpis ocellos pectoraque insana plangis aperta manu? ille habet et silices et uiuum in pectore ferrum, qui tenero lacrimas lentus in ore uidet. Ilia, pone metus! tibi regia nostra patebit, teque colent amnes: Ilia, pone metus! tu centum aut pluris inter dominabere nymphas: nam centum aut plures flumina nostra tenent; ne me sperne, precor, tantum, Troiana propago: munera promissis uberiora feres.' dixerat; illa oculos in humum deiecta modestos spargebat teneros flebilis imbre sinus; ter molita fugam ter ad altas restitit undas currendi uiris eripiente metu; sera tamen scindens inimico pollice crinem edidit indignos ore tremente sonos: 'o utinam mea lecta forent patrioque sepulcro condita, cum poterant uirginis ossa legi! cur, modo Vestalis, taedas inuitor ad ullas turpis et Iliacis infitianda focis? quid moror et digitis designor adultera uulgi? desint famosus quae notet ora pudor!' hactenus, et uestem tumidis praetendit ocellis atque ita se in rapidas perdita misit aquas: supposuisse manus ad pectora lubricus amnis dicitur et socii iura dedisse tori. te quoque credibilest aliqua caluisse puella; sed nemora et siluae crimina uestra tegunt. dum loquor, increscis latis spatiosior undis, nec capit admissas alueus altus aquas: quid mecum, furiose, tibi? quid mutua differs gaudia? quid coeptum, rustice, rumpis iter? quid, si legitimum flueres, si nobile flumen, si tibi per terras maxima fama foret? nomen habes nullum, riuis collecte caducis, nec tibi sunt fontes nec tibi certa domus; fontis habes instar pluuiamque niuisque solutas, quas tibi diuitias pigra ministrat hiemps; aut lutulentus agis brumali tempore cursus, aut premis arentem puluerulentus humum: quis te tum potuit sitiens haurire uiator? quis dixit grata uoce 'perennis eas'? damnosus pecori curris, damnosior agris; forsitan haec alios, me mea damna mouent. huic ego uae! demens narrabam fluminum amores! iactasse indigne nomina tanta pudet; nescio quem hunc spectans Acheloon et Inachon amnem et potui nomen, Nile, referre tuum! at tibi pro meritas, opto, non candide torrens, sint rapidi soles siccaque semper hiemps! _214. Farewell to Love-poetry_ QVAERE nouum uatem, tenerorum mater Amorum: raditur his elegis ultima meta meis; quos ego conposui, Paeligni ruris alumnus (nec me deliciae dedecuere meae), siquid id est, usque a proauis uetus ordinis heres, non modo militiae turbine factus eques. Mantua Vergilio, gaudet Verona Catullo; Paelignae dicar gloria gentis ego, quam sua libertas ad honesta coegerat arma, cum timuit socias anxia Roma manus. atque aliquis spectans hospes Sulmonis aquosi moenia, quae campi iugera pauca tenent, 'quae tantum' dicat 'potuistis ferre poetam, quantulacumque estis, uos ego magna uoco'. culte puer puerique parens Amathusia culti, aurea de campo uellite signa meo! corniger increpuit thyrso grauiore Lyaeus: pulsandast magnis area maior equis. inbelles elegi, genialis Musa, ualete, post mea mansurum fata superstes opus! _215. The Dead Parrot_ PSITTACVS, Eois imitatrix ales ab Indis, occidit: exsequias ite frequenter, aues; ite, piae uolucres, et plangite pectora pinnis et rigido teneras ungue notate genas; horrida pro maestis lanietur pluma capillis, pro longa resonent cornea rostra tuba! quod scelus Ismarii quereris, Philomela, tyranni, expletast annis ista querela suis; alitis in rarae miserum deuertere funus: magna, sed antiquast causa doloris Itys. omnes, quae liquido libratis in aere cursus, tu tamen ante alios, turtur amice, dole! plena fuit uobis omni concordia uita, et stetit ad finem longa tenaxque fides: quod fuit Argolico iuuenis Phoceus Orestae, hoc tibi, dum licuit, psittace, turtur erat. quid tamen ista fides, quid rari forma coloris, quid uox mutandis ingeniosa sonis, quid iuuat, ut datus es, nostrae placuisse puellae? infelix, auium gloria, nempe iaces! tu poteras fragilis pinnis hebetare smaragdos tincta gerens rubro Punica rostra croco. non fuit in terris uocum simulantior ales: reddebas blaeso tam bene uerba sono! raptus es inuidia; non tu fera bella mouebas; garrulus et placidae pacis amator eras. ecce, coturnices inter sua proelia uiuunt, forsitan et fiant inde frequenter anus. plenus eras minimo nec prae sermonis amore in multos poteras ora uacare cibos; nux erat esca tibi causaeque papauera somni. pellebatque sitim simplicis umor aquae. uiuit edax uultur ducensque per aera gyros miluus et pluuiae graculus auctor aquae; uiuit et armiferae cornix inuisa Mineruae, illa quidem saeclis uix moritura nouem; occidit illa loquax humanae uocis imago, psittacus, extremo munus ab orbe datum! optima prima fere manibus rapiuntur auaris, inplentur numeris deteriora suis: tristia Phylacidae Thersites funera uidit, iamque cinis uiuis fratribus Hector erat. quid referam timidae pro te pia uota puellae, uota procelloso per mare rapta Noto? septima lux uenit non exhibitura sequentem (et stabat uacuo iam tibi Parca colo), nec tamen ignauo stupuerunt uerba palato: clamauit moriens lingua 'Corinna, uale!' colle sub Elysio nigra nemus ilice frondet, udaque perpetuo gramine terra uiret: sique fides dubiis, uolucrum locus ille piarum dicitur, obscenae quo prohibentur aues; illic innocui late pascuntur olores et uiuax phoenix, unica semper auis; explicat ipsa suas ales Iunonia pinnas, oscula dat cupido blanda columba mari. psittacus has inter nemorali sede receptus conuertit uolucris in sua uerba pias. ossa tegit tumulus, tumulus pro corpore magnus, quo lapis exiguus par sibi carmen habet: 'colligor ex ipso dominae placuisse sepulcro; ora fuere mihi plus aue docta loqui.' _216. Phyllis to Demophoon_ HOSPITA, Demophoon, tua te Rhodopeia Phyllis ultra promissum tempus abesse queror. cornua cum lunae pleno semel orbe coissent, litoribus nostris ancora pacta tuast: luna quater latuit, toto quater orbe recreuit, nec uehit Actaeas Sithonis unda ratis. tempora si numeres, quae nos numeramus amantes, non uenit ante suam nostra querela diem; spes quoque lenta fuit: tarde, quae credita laedunt, credimus! inuitus nunc et amore noces. saepe fui mendax pro te mihi, saepe notaui alba procellosos uela referre notos; Thesea deuoui, quia te dimittere nollet: nec tenuit cursus forsitan ille tuos; interdum timui, ne, dum uada tendis ad Hebri, mersa foret cana naufraga puppis aqua; saepe deos adiens, ut tu, scelerate, ualeres, cum prece turicremis sum uenerata sacris; saepe, uidens uentos caelo pelagoque fauentis, ipsa mihi dixi 'si ualet ille, uenit'; denique fidus amor, quidquid properantibus obstat, finxit, et ad causas ingeniosa fui. at tu lentus abes, nec te iurata reducunt numina, nec nostro motus amore redis. Demophoon, uentis et uerba et uela dedisti: uela queror reditu, uerba carere fide. dic mihi, quid feci, nisi non sapienter amaui? crimine te potui demeruisse meo. unum in me scelus est, quod te, scelerate, recepi, sed scelus hoc meriti pondus et instar habet. iura, fides ubi nunc commissaque dextera dextrae, quique erat in falso plurimus ore deus? promissus socios ubi nunc Hymenaeus in annos, qui mihi coniugii sponsor et obses erat? per mare, quod totum uentis agitatur et undis, per quod saepe ieras, per quod iturus eras, perque tuum mihi iurasti, nisi fictus et illest, concita qui uentis aequora mulcet, auum, per Venerem nimiumque mihi facientia tela, altera tela arcus, altera tela facis, Iunonemque, toris quae praesidet alma maritis, et per taediferae mystica sacra deae: si de tot laesis sua numina quisque deorum uindicet, in poenas non satis unus eris. at laceras etiam puppis furiosa refeci, ut, qua desererer, firma carina foret, remigiumque dedi, quod me fugiturus haberes: heu! patior telis uulnera facta meis! credidimus blandis, quorum tibi copia, uerbis, credidimus generi nominibusque tuis, credidimus lacrimis: an et hae simulare docentur? hae quoque habent artis, quaque iubentur, eunt? dis quoque credidimus. quo iam tot pignora nobis? parte satis potui qualibet inde capi. nec moueor, quod te iuui portuque locoque: (debuit haec meriti summa fuisse mei!) turpiter hospitium lecto cumulasse iugali paenitet et lateri conseruisse latus. quae fuit ante illam, mallem suprema fuisset nox mihi, dum potui Phyllis honesta mori. speraui melius, quia me meruisse putaui: quaecumque ex merito spes uenit, aequa uenit. fallere credentem non est operosa puellam gloria: simplicitas digna fauore fuit. sum decepta tuis et amans et femina uerbis: di faciant, laudis summa sit ista tuae, inter et Aegidas, media statuaris in urbe, magnificus titulis stet pater ante suis; cum fuerit Sciron lectus toruusque Procrustes et Sinis et tauri mixtaque forma uiri et domitae bello Thebae fusique bimembres et pulsata nigri regia caeca die, hoc tua post illos titulo signetur imago: 'hic est, cuius amans hospita capta dolost.' de tanta rerum turba factisque parentis sedit in ingenio Cressa relicta tuo; quod solum excusat, solum miraris in illo heredem patriae, perfide, fraudis agis. illa (nec inuideo) fruitur meliore marito inque capistratis tigribus alta sedet, at mea despecti fugiunt conubia Thraces, quod ferar externum praeposuisse meis, atque aliquis 'iam nunc doctas eat' inquit 'Athenas: armiferam Thracen qui regat, alter erit. exitus acta probat'. careat successibus, opto, quisquis ab euentu facta notanda putat; at si nostra tuo spumescant aequora remo, iam mihi, iam dicar consuluisse meis. sed neque consului, nec te mea regia tanget fessaque Bistonia membra lauabis aqua. illa meis oculis species abeuntis inhaeret, cum premeret portus classis itura meos: ausus es amplecti colloque infusus amantis oscula per longas iungere pressa moras, cumque tuis lacrimis lacrimas confundere nostras, quodque foret uelis aura secunda, queri, et mihi discedens suprema dicere uoce: 'Phylli, fac exspectes Demophoonta tuum!' exspectem, qui me numquam uisurus abisti? exspectem pelago uela negata meo? et tamen exspecto, redeas modo serus amanti, ut tua sit solo tempore lapsa fides! quid precor infelix? te iam tenet altera coniunx forsitan et, nobis qui male fauit, Amor, atque tibi excidimus: nullam, puto, Phyllida nosti; ei mihi, si, quae sim Phyllis et unde, rogas, quae tibi, Demophoon, longis erroribus acto Threicios portus hospitiumque dedi, cuius opes auxere meae, cui diues egenti munera multa dedi, multa datura fui; quae tibi subieci latissima regna Lycurgi, nomine femineo uix satis apta regi, qua patet umbrosum Rhodope glacialis ad Haemum, et sacer admissas exigit Hebrus aquas, cui mea uirginitas auibus libata sinistris castaque fallaci zona recincta manu! pronuba Tisiphone thalamis ululauit in illis, et cecinit maestum deuia carmen auis; adfuit Allecto breuibus torquata colubris, suntque sepulcrali lumina mota face. maesta tamen scopulos fruticosaque litora calco; quaque patent oculis litora lata meis, siue die laxatur humus, seu frigida lucent sidera, prospicio, quis freta uentus agat, et quaecumque procul uenientia lintea uidi, protinus illa meos auguror esse deos; in freta procurro, uix me retinentibus undis, mobile qua primas porrigit aequor aquas; quo magis accedunt, minus et minus utilis adsto: linquor et ancillis excipienda cado. est sinus, adductos modice falcatus in arcus; ultima praerupta cornua mole rigent: hinc mihi suppositas inmittere corpus in undas mens fuit et, quoniam fallere pergis, erit. ad tua me fluctus proiectam litora portent, occurramque oculis intumulata tuis, duritia ferrum ut superes adamantaque teque, 'non tibi sic' dices 'Phylli, sequendus eram'. saepe uenenorum sitis est mihi, saepe cruenta traiectam gladio morte perire iuuat; colla quoque, infidis quia se nectenda lacertis praebuerunt, laqueis inplicuisse iuuat. stat nece matura tenerum pensare pudorem; in necis electu parua futura morast. inscribere meo causa inuidiosa sepulcro; aut hoc aut simili carmine notus eris: 'Phyllida Demophoon leto dedit hospes amantem: ille necis causam praebuit, ipsa manum.' _217. Elegy on the Death of Tibullus_ MEMNONA si mater, mater plorauit Achillem, et tangunt magnas tristia fata deas, flebilis indignos, Elegea, solue capillos! a! nimis ex uero nunc tibi nomen erit: ille tui uates operis, tua fama, Tibullus ardet in exstructo, corpus inane, rogo. ecce, puer Veneris fert euersamque pharetram et fractos arcus et sine luce facem; adspice, demissis ut eat miserabilis alis pectoraque infesta tundat aperta manu; excipiunt lacrimas sparsi per colla capilli, oraque singultu concutiente sonant: fratris in Aeneae sic illum funere dicunt egressum tectis, pulcher Iule, tuis; nec minus est confusa Venus moriente Tibullo quam iuueni rupit cum ferus inguen aper. at sacri uates et diuum cura uocamur; sunt etiam qui nos numen habere putent. scilicet omne sacrum mors inportuna profanat, omnibus obscuras inicit illa manus! quid pater Ismario, quid mater, profuit Orpheo? carmine quid uictas obstipuisse feras? 'aelinon' in siluis idem pater 'aelinon!' altis dicitur inuita concinuisse lyra; adice Maeoniden, a quo ceu fonte perenni uatum Pieriis ora rigantur aquis; hunc quoque summa dies nigro submersit Auerno. defugiunt auidos carmina sola rogos: durat, opus uatum, Troiani fama laboris tardaque nocturno tela retexta dolo. sic Nemesis longum, sic Delia nomen habebunt, altera cura recens, altera primus amor. quid uos sacra iuuant? quid nunc Aegyptia prosunt sistra? quid in uacuo secubuisse toro? cum rapiunt mala fata bonos (ignoscite fasso!), sollicitor nullos esse putare deos. uiue pius: moriere; pius cole sacra: colentem mors grauis a templis in caua busta trahet; carminibus confide bonis: iacet, ecce, Tibullus; uix manet e toto parua quod urna capit. tene, sacer uates, flammae rapuere rogales pectoribus pasci nec timuere tuis? aurea sanctorum potuissent templa deorum urere, quae tantum sustinuere nefas. auertit uultus Erycis quae possidet arces: sunt quoque qui lacrimas continuisse negant. sed tamen hoc melius quam si Phaeacia tellus ignotum uili supposuisset humo: hinc certe grauidos fugientis pressit ocellos mater et in cineres ultima dona tulit; hinc soror in partem misera cum matre doloris uenit inornatas dilaniata comas, cumque tuis sua iunxerunt Nemesisque priorque oscula nec solos destituere rogos. Delia descendens 'felicius' inquit 'amata sum tibi: uixisti, dum tuus ignis eram'. cui Nemesis 'quid' ait 'tibi sunt mea damna dolori? me tenuit moriens deficiente manu'. si tamen e nobis aliquid nisi nomen et umbra restat, in Elysia ualle Tibullus erit: obuius huic uenias hedera iuuenalia cinctus tempora cum Caluo, docte Catulle, tuo; tu quoque, si falsumst temerati crimen amici, sanguinis atque animae prodige Galle tuae. his comes umbra tuast; siquast modo corporis umbra, auxisti numeros, culte Tibulle, pios. ossa quieta, precor, tuta requiescite in urna, et sit humus cineri non onerosa tuo! _218. A Friend in Need_ O MIHI post nullos umquam memorande sodalis, O cui praecipue sors mea uisa sua est, attonitum qui me, memini, carissime, primus ausus es adloquio sustinuisse tuo, qui mihi consilium uiuendi mite dedisti, cum foret in misero pectore mortis amor, scis bene, cui dicam, positis pro nomine signis, officium nec te fallit, amice, tuum. haec mihi semper erunt imis infixa medullis, perpetuusque animae debitor huius ero, spiritus et uacuas prius hic tenuandus in auras ibit, et in tepido deseret ossa rogo, quam subeant animo meritorum obliuia nostro, et longa pietas excidat ista die. di tibi sint faciles, tibi di nullius egentem fortunam praestent dissimilemque meae. si tamen haec nauis uento ferretur amico, ignoraretur forsitan ista fides. Thesea Perithous non tam sensisset amicum, si non infernas uiuus adisset aquas. ut foret exemplum ueri Phoceus amoris, fecerunt furiae, tristis Oresta, tuae. si non Euryalus Rutulos cecidisset in hostis, Hyrtacidae Nisi gloria nulla foret. scilicet ut fuluum spectatur in ignibus aurum, tempore sic duro est inspicienda fides. dum iuuat et uultu ridet Fortuna sereno, indelibatas cuncta sequuntur opes: at simul intonuit, fugiunt, nec noscitur ulli, agminibus comitum qui modo cinctus erat. atque haec, exemplis quondam collecta priorum, nunc mihi sunt propriis cognita uera malis. uix duo tresue mihi de tot superestis amici; cetera Fortunae, non mea turba fuit. quo magis, o pauci, rebus succurrite laesis, et date naufragio litora tuta meo, neue metu falso nimium trepidate, timentes, hae offendatur ne pietate deus! saepe fidem aduersis etiam laudauit in armis inque suis amat hanc Caesar, in hoste probat. causa mea est melior, qui non contraria foui arma, sed hanc merui simplicitate fugam. inuigiles igitur nostris pro casibus, oro, deminui siqua numinis ira potest. scire meos casus siquis desiderat omnis, plus quam quod fieri res sinit ille petit. tot mala sum passus quot in aethere sidera lucent, paruaque quot siccus corpora puluis habet: multaque credibili tulimus maiora ratamque, quamuis acciderint, non habitura fidem. pars etiam quaedam mecum moriatur oportet, meque uelim possit dissimulante tegi. si uox infragilis, pectus mihi firmius aere, pluraque cum linguis pluribus ora forent, non tampem idcirco complecterer omnia uerbis, materia uiris exsuperante meas. pro duce Neritio docti mala nostra poetae scribite: Neritio nam mala plura tuli. ille breui spatio multis errauit in annis inter Dulichias Iliacasque domos: nos freta sideribus totis distantia mensos sors tulit in Geticos Sarmaticosque sinus. ille habuit fidamque manum sociosque fidelis: me profugum comites deseruere mei. ille suam laetus patriam uictorque petebat: a patria fugi uictus et exsul ego. nec mihi Dulichium domus est Ithaceue Samosue, poena quibus non est grandis abesse locis, sed quae de septem totum circumspicit orbem montibus, imperii Roma deumque locus. illi corpus erat durum patiensque laborum: inualidae uires ingenuaeque mihi. ille erat assidue saeuis agitatus in armis: adsuetus studiis mollibus ipse fui. me deus oppressit, nullo mala nostra leuante: bellatrix illi diua ferebat opem. cumque minor Ioue sit, tumidis qui regnat in undis, illum Neptuni, me Iouis ira premit. adde, quod illius pars maxima ficta laborum, ponitur in nostris fabula nulla malis. denique quaesitos tetigit tamen ille penatis, quaeque diu petiit, contigit arua tamen: at mihi perpetuo patria tellure carendum est, ni fuerit laesi mollior ira dei. _219. To Maximus: on the Death of Celsus_ QVAE mihi de rapto tua uenit epistola Celso, protinus est lacrimis umida facta meis. quodque nefas dictu, fieri nec posse putaui, inuitis oculis littera lecta tua est. nec quicquam ad nostras peruenit acerbius auris ut sumus in Ponto, perueniatque, precor. ante meos oculos tamquam praesentis imago haeret, et exstinctum uiuere fingit amor. saepe refert animus lusus grauitate carentis, seria cum liquida saepe peracta fide. nulla tamen subeunt mihi tempora densius illis, quae uellem uitae summa fuisse meae, cum domus ingenti subito mea lapsa ruina concidit in domini procubuitque caput. adfuit ille mihi, cum me pars magna reliquit, Maxime! fortunae nec fuit ipse comes. illum ego non aliter flentem mea funera uidi, ponendus quam si frater in igne foret. haesit in amplexu consolatusque iacentem est, cumque meis lacrimis miscuit usque suas. o! quotiens uitae custos inuisus amarae continuit promptas in mea fata manus! o! quotiens dixit 'placabilis ira deorum est: uiue nec ignosci tu tibi posse nega'. uox tamen illa fuit celeberrima, 'respice, quantum debeat auxilium Maximus esse tibi. Maximus incumbet, quaque est pietate, rogabit, ne sit ad extremum Caesaris ira tenax: cumque suis fratris uiris adhibebit, et omnem, quo leuius doleas, experietur opem.' haec mihi uerba malae minuerunt taedia uitae. quae tu ne fuerint, Maxime, uana, caue. huc quoque uenturum mihi se iurare uolebat, non nisi te longae ius sibi dante uiae. nam tua non alio coluit penetralia ritu, terrarum dominos quam colis ipse deos. crede mihi, multos habeas cum dignus amicos, non fuit e multis quolibet ille minor, si modo non census nec clarum nomen auorum, sed probitas magnos ingeniumque facit. iure igitur lacrimas Celso libamus adempto, cum fugerem, uiuo quas dedit ille mihi: carmina iure damus raros testantia mores, ut tua uenturi nomina, Celse, legant. hoc est, quod possim Geticis tibi mittere ab aruis: hoc solum est, istic quod liquet esse meum. funera non potui comitare, nec ungere corpus: atque tuis toto diuidor orbe rogis. qui potuit, quem tu pro numine uiuus habebas, praestitit officium Maximus omne tibi. ille tibi exsequias et magni funus honoris fecit, et in gelidos uersit amoma sinus, diluit et lacrimis maerens unguenta profusis, ossaque uicina condita texit humo. qui quoniam exstinctis quae debet, praestat amicis, et nos exstinctis adnumerare potest. _220. Lines Written in Sickness_ HAEC mea, si casu miraris, epistula quare alterius digitis scripta sit: aeger eram. aeger in extremis ignoti partibus orbis, incertusque meae paene salutis eram. quem mihi nunc animum dira regione iacenti inter Sauromatas esse Getasque putes, nec caelum patior, nec aquis adsueuimus istis, terraque nescio quo non placet ipsa modo. non domus apta satis, non hic cibus utilis aegro, nullus Apollinea qui leuet arte malum, non qui soletur, non qui labentia tarde tempora narrando fallat, amicus adest. lassus in extremis iaceo populisque locisque, et subit adfecto nunc mihi quicquid abest. omnia cum subeant, uincis tamen omnia, coniunx, et plus in nostro pectore parte tenes. te loquor absentem, te uox mea nominat unam; nulla uenit sine te nox mihi, nulla dies. quin etiam sic me dicunt aliena locutum, ut foret amenti nomen in ore tuum. si iam deficiam, suppressaque lingua palato uix instillato restituenda mero, nuntiet huc aliquis dominam uenisse, resurgam, spesque tui nobis causa uigoris erit. ergo ego sum dubius uitae, tu forsitan istic iucundum nostri nescia tempus agis? non agis; adfirmo. liquet hoc, carissima, nobis, tempus agi sine me non nisi triste tibi. si tamen inpleuit mea sors, quos debuit, annos, et mihi uiuendi tam cito finis adest, quantum erat, o magni, morituro parcere, diui, ut saltem patria contumularer humo? uel poena in tempus mortis dilata fuisset, uel praecepisset mors properata fugam. integer hanc potui nuper bene reddere lucem; exsul ut occiderem, nunc mihi uita data est. tam procul ignotis igitur moriemur in oris, et fient ipso tristia fata loco; nec mea consueto languescent corpora lecto, depositum nec me qui fleat, ullus erit; nec dominae lacrimis in nostra cadentibus ora accedent animae tempora parua meae; nec mandata dabo, nec cum clamore supremo labentis oculos condet amica manus, sed sine funeribus caput hoc, sine honore sepulcri indeploratum barbara terra teget! ecquid, ubi audieris, tota turbabere mente, et feries pauida pectora fida manu? ecquid, in has frustra tendens tua brachia partis, clamabis miseri nomen inane uiri? parce tamen lacerare genas, nec scinde capillos: non tibi nunc primum, lux mea, raptus ero. cum patriam amisi, tunc me periisse putato: et prior et grauior mors fuit illa mihi. nunc, si forte potes,--sed non potes, optima coniunx-- finitis gaude tot mihi morte malis. quod potes, extenua forti mala corde ferendo, ad quae iam pridem non rude pectus habes. atque utinam pereant animae cum corpore nostrae, effugiatque auidos pars mihi nulla rogos. nam si morte carens uacua uolat altus in aura spiritus, et Samii sunt rata dicta senis, inter Sarmaticas Romana uagabitur umbras, perque feros manis hospita semper erit; ossa tamen facito parua referantur in urna: sic ego non etiam mortuus exsul ero. non uetat hoc quisquam: fratrem Thebana peremptum supposuit tumulo rege uetante soror. atque ea cum foliis et amomi puluere misce, inque suburbano condita pone solo; quoque legat uersus oculo properante uiator, grandibus in tituli marmore caede notis: HIC . EGO . QVI . IACEO . TENERORVM . LVSOR . AMORVM INGENIO . PERII . NASO . POETA . MEO. AT . TIBI . QVI . TRANSIS . NE . SIT . GRAVE . QVISQVIS . AMASTI DICERE . NASONIS . MOLLITER . OSSA . CVBENT. hoc satis in titulo est. etenim maiora libelli et diuturna magis sunt monimenta mihi, quos ego confido, quamuis nocuere, daturos nomen et auctori tempora longa suo. tu tamen exstincto feralia munera semper deque tuis lacrimis umida serta dato. quamuis in cineres corpus mutauerit ignis, sentiet officium maesta fauilla pium. scribere plura libet. sed uox mihi fessa loquendo dictandi uiris siccaque lingua negat. accipe supremo dictum mihi forsitan ore, quod, tibi qui mittit, non habet ipse, uale! _221. The Immortality of Poetry_ QVID mihi, Liuor edax, ignauos obicis annos, ingeniique uocas carmen inertis opus; non me more patrum, dum strenua sustinet aetas, praemia militiae puluerulenta sequi nec me uerbosas leges ediscere nec me ingrato uocem prostituisse foro? mortalest, quod quaeris, opus; mihi fama perennis quaeritur, in toto semper ut orbe canar. uiuet Maeonides, Tenedos dum stabit et Ide, dum rapidas Simois in mare uoluet aquas; uiuet et Ascraeus, dum mustis uua tumebit, dum cadet incurua falce resecta Ceres; Battiades semper toto cantabitur orbe: quamuis ingenio non ualet, arte ualet; nulla Sophocleo ueniet iactura cothurno; cum sole et luna semper Aratus erit; dum fallax seruus, durus pater, inproba lena uiuent et meretrix blanda, Menandros erit; Ennius arte carens animosique Accius oris casurum nullo tempore nomen habent. Varronem primamque ratem quae nesciet aetas, aureaque Aesonio terga petita duci? carmina sublimis tunc sunt peritura Lucreti, exitio terras cum dabit una dies; Tityrus et segetes Aeneiaque arma legentur, Roma triumphati dum caput orbis erit; donec erunt ignes arcusque Cupidinis arma, discentur numeri, culte Tibulle, tui; Gallus et Hesperiis et Gallus notus Eois, et sua cum Gallo nota Lycoris erit. ergo, cum silices, cum dens patientis aratri depereant aeuo, carmina morte carent: cedant carminibus reges regumque triumphi, cedat et auriferi ripa benigna Tagi! uilia miretur uulgus; mihi flauus Apollo pocula Castalia plena ministret aqua, sustineamque coma metuentem frigora myrtum atque ita sollicito multus amante legar! pascitur in uiuis Liuor, post fata quiescit, cum suus ex merito quemque tuetur honos. ergo etiam cum me supremus adederit ignis, uiuam, parsque mei multa superstes erit. ANONYMOUS circa 10 A.D. (?). _222. Exordium to a Poem on the Sea_ TETHYA marmoreo fecundam pandere ponto et salis aequorea uiridantis mole cauernas quaeque sub aestifluis Thetis umida continet antris coeptanti, Venus alma, faue, quae, semina caeli parturiente salo, diuini germinis aestu spumea purpurei dum sanguinat unda profundi, nasceris e pelago, placido dea prosata mundo! nam cum prima foret rebus natura ferundis in foedus conexa suum, ne staret inerti machina mole uacans, tibi primum candidus aether astrigeram faciem nitido gemmauit Olympo. te fecunda sinu tellus amplexa resedit ponderibus librata suis, elementaque iussa aeternas seruare uices. tu fetibus auges cuncta suis, totus pariter tibi parturit orbis. quare, diua, precor, quoniam tua munera paruo ausus calle sequor, uitreo de gurgite uultus dextera prome pios et numine laeta sereno Pierias age pande uias: da Nerea molli pacatum candere freto uotisque litata fac saltem primas pelagi libemus harenas. TIBERIVS CLAVDIVS CAESAR GERMANICVS 15 B.C.-19 A.D. _223. From the Golden to the Iron Age_ VIRGINIS inde subest facies, cui plena sinistra fulget spica manu maturisque ardet aristis. quam te, diua, uocem? tangunt mortalia si te carmina nec surdam praebes uenerantibus aurem, exosa heu mortale genus, medio mihi cursu stabunt quadripedes et flexis laetus habenis teque tuumque canam terris uenerabile numen. aurea pacati regeres cum saecula mundi, Iustitia inuiolata malis, placidissima uirgo, siue illa Astraei genus es, quem fama parentem tradidit astrorum, seu uera intercidit aeuo ortus fama tui, mediis te laeta ferebas sublimis populis nec dedignata subire tecta hominum et puros sine crimine, diua, penatis, iura dabas cultuque nouo rude uulgus in omnis formabas uitae sinceris artibus usus. nondum uesanos rabies nudauerat ensis nec consanguineis fuerat discordia nota, ignotique maris cursus priuataque tellus grata satis, neque per dubios auidissima uentos spes procul amotas fabricata naue petebat diuitias, fructusque dabat placata colono sponte sua tellus nec parui terminus agri praestabat dominis sine eo tutissima rura. at postquam argenti creuit deformior aetas, rarius inuisit maculatas fraudibus urbis seraque ab excelsis descendens montibus ore uelato tristisque genas abscondita rica, nulliusque larem, nullos adit illa penatis. tantum cum trepidum uulgus coetusque notauit increpat 'o patrum suboles oblita priorum, degeneres semper semperque habitura minores, quid me, cuius abit usus, per uota uocatis? quaerenda est sedes nobis noua, saecula uestra Martibus indomitis tradam scelerique cruento'. haec effata super montis abit alite cursu, attonitos linquens populos grauiora pauentis. aerea sed postquam proles terris data nec iam semina uirtutis uitiis demersa resistunt ferrique inuento mens est laetata metallo polluit et taurus mensas adsuetus aratro, deseruit propere terras iustissima uirgo et caeli est sortita locum, qua proximus illi tardus in occasum sequitur sua plaustra Bootes. _224. At the Tomb of Hector_ MARTIA progenies, Hector, tellure sub ima (fas audire tamen si mea uerba tibi), respira, quoniam uindex tibi contigit heres, qui patriae famam proferat usque tuae. Ilios en surgit rursum inclita, gens colit illam te Marte inferior, Martis amica tamen. Myrmidonas periisse omnes dic, Hector, Achilli, Thessaliam et magnis esse sub Aeneadis. C. IVLIVS PHAEDRVS 15 B.C.-45 A.D. _225. Socrates_ VVLGARE amici nomen, sed rara est fides. cum paruas aedis sibi fundasset Socrates (cuius non fugio mortem si famam adsequar, et cedo inuidiae, dummodo absoluar cinis), ex populo sic nescio quis, ut fieri solet; 'quaeso, tam angustam talis uir ponis domum?' 'utinam' inquit 'ueris hanc amicis impleam!' _226. Opportunity_ CVRSV uolucri pendens, cum nouacula, caluus, comosa fronte, nudo occipitio (quem si occuparis, teneas; elapsum semel non ipse possit Iuppiter reprehendere), occasionem rerum significat breuem. effectus impediret ne segnis mora, finxere antiqui talem effigiem Temporis. _227. Epilogue_ ADHVC supersunt multa quae possim loqui, et copiosa abundat rerum uarietas; sed temperatae suaues sunt argutiae, immodicae offendunt. quare, uir sanctissime, Particulo, chartis nomen uicturum meis, Latinis dum manebit pretium litteris, si non ingenium, certe breuitatem adproba, quae commendari tanto debet iustius, quanto poetae sunt molesti ualidius. ANONYMOUS 10 B.C.-50 A.D. _228. Poetry and Science_ (_Prologue to a Poem on Aetna_) AVREA securi quis nescit saecula regis? cum domitis nemo Cererem iactaret in aruis uenturisque malas prohiberet fructibus herbas, annua sed saturae complerent horrea messes, ipse suo flueret Bacchus pede mellaque lentis penderent foliis et pingui Pallas oliuae, secretos amnis ageret cum gratia ruris? non cessit cuiquam melius sua tempora nosse. ultima quis tacuit iuuenum certamina Colchos? quis non Argolico defleuit Pergamon igni impositam et tristi natorum funere matrem auersumue diem sparsumue in semina dentem? quis non periurae doluit mendacia puppis desertam uacuo Minoida litore questus, quicquid et antiquom iactata est fabula carmen? fortius ignotas molimur pectore curas: qui tanto motus operi, quae causa perennis explicet in densum flammas et trudat ab imo ingenti sonitu molis et proxima quaeque ignibus irriguis urat--mens carminis haec est. principio ne quem capiat fallacia uatum sedis esse dei tumidisque e faucibus ignem Volcani ruere et clausis resonare cauernis festinantis opus: non est tam sordida diuis cura neque extremas ius est dimittere in artis sidera; subducto regnant sublimia caelo illa neque artificum curant tractare laborem. discrepat a prima facies haec altera uatum: illis Cyclopas memorant fornacibus usos, cum super incudem numerosa in uerbera fortes horrendum magno quaterent sub pondere fulmen armarentque Iouem: turpe est sine pignore carmen. proxima uiuaces Aetnaei uerticis ignis impia sollicitat Phlegraeis fabula castris. temptauere (nefas) olim detrudere mundo sidera captiuique Iouis transferre gigantes imperium et uicto leges imponere caelo. (his natura sua est aluo tenus, ima per orbis squameus intortos sinuat uestigia serpens.) construitur magnis ad proelia montibus agger: Pelion Ossa grauat, summus premit Ossan Olympus. iam coaceruatas nituntur scandere molis, impius et miles metuentia comminus astra prouocat, infestus cunctos ad proelia diuos prouocat. admotis conterrita sidera signis, Iuppiter et caelo metuit dextramque corusca armatus flamma remouet caligine mundum. incursant uasto primum clamore gigantes: hic magno tonat ore pater geminantque fauentes undique discordes comitum simul agmine uenti. densa per attonitas rumpuntur flumina nubis atque in bellandum quae cuique potentia diuom in commune uenit. iam patri dextera Pallas et Mars laeuos erat, iam cetera turba deorum, stant utrimque deae: ualidos tum Iuppiter ignis increpat et iacto proturbat fulmine montis. illinc disiectae uerterunt terga ruinae infertae diuis acies atque impius hostis praeceps cum castris agitur materque iacentis impellens natos. tunc pax est reddita mundo, tunc liber cessat; uenit per sidera: caelum defensique decus mundi nunc redditur astris. gurgite Trinacrio morientem Iuppiter Aetna obruit Enceladon, uasto qui pondere montis aestuat et petulans exspirat faucibus ignem. haec est uentosae uolgata licentia famae. uatibus ingenium est: hinc audit nobile carmen. plurima pars scaenae rerum est fallacia: uates sub terris nigros uiderunt carmine manis atque inter cineres Ditis pallentia regna, mentiti uates Stygias undasque canisque. hi Tityon poena strauere in iugera foedum; sollicitant illi te circum, Tantale, cena sollicitantque siti; Minos, tuaque, Aeace, in umbris iura canunt idemque rotant Ixionis orbem,-- quicquid et interius falsi sibi conscia terra est. nec tu, terra, satis: speculantur numina diuom nec metuunt oculos alieno admittere caelo. norunt bella deum, norunt abscondita nobis coniugia et falsa quotiens sub imagine peccet, taurus in Europen, in Ledam candidus ales, Iuppiter, ut Danaae pretiosus fluxerit imber. debita carminibus libertas ista, sed omnis in uero mihi cura: canam, quo feruida motu aestuet Aetna nouosque rapax sibi conferat ignis. _229. Precatio Terrae_ DEA sancta Tellus, rerum naturae parens, quae cuncta generas et regeneras indidem, quae sola praestas tuam tutelam gentibus, caeli ac maris diua arbitra rerumque omnium, per quam silet natura et somnos concipit, itemque lucem reparas et noctem fugas: tu Ditis umbras tegis et inmensum chaos uentosque et imbris tempestatesque cohibes et, cum libet, dimittis et misces freta fugasque solis et procellas concitas, itemque, cum uis, hilarem promittis diem. tu alimenta uitae tribuis perpetua fide, et, cum recesserit anima, in tete refugimus: ita, quidquid tribuis, in te cuncta recidunt. merito uocaris Magna tu Mater deum, pietate quia uicisti diuum numina; tu es illa uere gentium et diuum parens: sine qua nec moritur quicquam nec nasci potest: tu es Magna tuque diuum regina es, dea. te, diua, adoro tuumque ego numen inuoco, facilisque praestes hoc mihi quod te rogo; referamque, diua, gratias merito tibi. fidem quaeso, exaudi, et faue coeptis meis; hoc quod peto a te, diua, mihi praesta uolens. herbas, quascumque generat maiestas tua, salutis causa tribuis cunctis gentibus: hanc nunc mihi permittas medicinam tuam. ueniat medicina cum tuis uirtutibus: quidque ex his fecero, habeat euentum bonum, cuique easdem dedero quique easdem a me acceperint, sanos eosdem praestes. nunc, diua, hoc mihi maiestas praestet tua quod supplex postulo. circa 35 A.D. _230. Epitaph of Homonoea and Atimetus_ TV qui secura procedis mente, parumper siste gradum, quaeso, uerbaque pauca lege. illa ego quae claris fueram praelata puellis, hoc Homonoea breui condita sum tumulo, cui formam Paphie, Charites tribuere decorem, quam Pallas cunctis artibus erudiit. nondum bis denos aetas mea uiderat annos, iniecere manus inuida fata mihi. nec pro me queror hoc, morte est mihi tristior ipsa maeror Atimeti coniugis ille mei. 'sit tibi terra leuis, mulier dignissima uita quaeque tuis olim perfruerere bonis.' Si pensare animas sinerent crudelia fata et posset redimi morte aliena salus. quantulacumque meae debentur tempora uitae, pensassem pro te, cara Homonoea, libens. at nunc quod possum, fugiam lucemque deosque, ut te matura per Styga morte sequar. 'parce tuam, coniux, fletu quassare iuuentam fataque maerendo sollicitare mea. nil prosunt lacrimae nec possunt fata moueri. uiximus, hic omnis exitus unus habet. parce: ita non unquam similem experiare dolorem et faueant uotis numina cuncta tuis. quodque mihi eripuit mors inmatura iuuentae, id tibi uicturo proroget ulterius.' _231. The Complaint of the Garden God_ QVID frustra quereris, colone, mecum quod quondam bene fructuosa malus autumnis sterilis duobus adstem? non me praegrauat, ut putas, senectus, nec sum grandine uerberata dura, nec gemmas modo germine exeuntis seri frigoris ustulauit aura, nec uenti pluuiaeue siccitasue, quod de se quererer, malum dederunt; non sturnus mihi gracculusue raptor aut cornix anus aut aquosus anser aut coruus nocuit siticulosus: sed quod carmina pessimi poetae ramis sustineo laboriosis. L. ANNAEVS SENECA 4 B.C.-65 A.D. _232. Time_ OMNIA tempus edax depascitur, omnia carpit, omnia sede mouet, nil sinit esse diu. flumina deficiunt, profugum mare litora siccant, subsidunt montes et iuga celsa ruunt. quid tam parua loquor? moles pulcherrima caeli ardebit flammis tota repente suis. omnia mors poscit. lex est, non poena, perire: hic aliquo mundus tempore nullus erit. _233. Corsica_ BARBARA praeruptis inclusa est Corsica saxis, horrida, desertis undique uasta locis. non poma autumnus, segetes non educat aestas canaque Palladio munere bruma caret, imbriferum nullo uer est laetabile fetu nullaque in infausto nascitur herba solo. non panis, non haustus aquae, non ultimus ignis: hic sola haec duo sunt, exsul et exsilium. _234. Athens_ QVISQVIS Cecropias hospes cognoscis Athenas, quae ueteris famae uix tibi signa dabunt, 'hasne dei' dices 'caelo petiere relicto? pugnaque partitis haec fuit ora deis?' idem Agamemnonias dices cum uideris arces: 'heu uictrix uicta uastior urbe iacet!' hae sunt, quas merito quondam est mirata uetustas; magnarum rerum magna sepulcra uides! _235. Britain_ VICTA prius nulli, nullo spectata triumpho inlibata tuos gens patet in titulos. fabula uisa diu medioque recondita ponto libera uictori quam cito colla dedit! _236. On the Death of Crispus_ ABLATVS mihi Crispus est amicus, pro quo si pretium dari liceret, nostros diuiderem libenter annos. nunc pars optima me mei reliquit, Crispus, praesidium meum, uoluptas, pectus, deliciae: nihil sine illo laetum mens mea iam putabit esse. consumptus male debilisque uiuam: plus quam dimidium mei recessit. _237. The Only Immortality_ _i_ HAEC urbem circa stulti monumenta laboris quasque uides molis, Appia, marmoreas, pyramidasque ausas uicinum attingere caelum, pyramidas, medio quas fugit umbra die, et Mausoleum, miserae solacia mortis, intulit externum quo Cleopatra uirum, concutiet sternetque dies, quoque altius exstat quodque opus, hoc illud carpet edetque magis. carmina sola carent fato mortemque repellunt: carminibus uiues semper, Homere, tuis. _ii_ Nullum opus exsurgit quod non annosa uetustas expugnet, quod non uertat iniqua dies, tu licet extollas magnos ad sidera montis et Lydas aeques marmore pyramidas. ingenio mors nulla nocet, uacat undique tutum: inlaesum semper carmina nomen habent. _238. The Last Pilgrimage_ QVANTVS incedit populus per urbis ad noui ludos auidus theatri, quantus Eleum ruit ad Tonantem, quinta cum sacrum reuocauit aestas; quanta, cum longae redit hora nocti crescere et somnos cupiens quietos Libra Phoebeos tenet aequa currus, turba secretam Cererem frequentat et citi tectis properant relictis Attici noctem celebrare mystae: tanta per campos agitur silentis turba; pars tarda graditur senecta, tristis et longa satiata uita; pars adhuc currit melioris aeui: uirgines nondum thalamis iugatae et comis nondum positis ephebi matris et nomen modo doctus infans. his datum solis, minus ut timerent, igne praelato releuare noctem; ceteri uadunt per opaca tristes. qualis est uobis animus, remota luce cum maestus sibi quisque sensit obrutum tota caput esse terra? stat chaos densum tenebraeque turpes et color noctis malus ac silentis otium mundi uacuaeque nubes. sera nos illo referat senectus: nemo ad id sero uenit, unde numquam, cum semel uenit, potent reuerti; quid iuuat durum properare fatum? omnis haec magnis uaga turba terris ibit ad manis facietque inerti uela Cocyto: tibi crescit omne, et quod occasus uidet et quod ortus. parce uenturis: tibi, mors, paramur. sis licet segnis, properamus ipsi: prima quae uitam dedit hora carpit. _239. Fatal Beauty_ ANCEPS forma bonum mortalibus, exigui donum breue temporis, ut uelox celeri pede laberis! Non sic prata nouo uere decentia aestatis calidae despoliat uapor, saeuit solstitio cum medius dies et noctes breuibus praecipitant rotis languescunt folio et lilia pallido: ut gratae capiti deficiunt comae et fulgor teneris qui radiat genis momento rapitur nullaque non dies formonsi spolium corporis abstulit. res est forma fugax: quis sapiens bono confidat fragili? dum licet, utere. tempus te tacitum subruit, horaque semper praeterita deterior subit. Quid deserta petis? tutior auiis non est forma locis: te nemore abdito cum Titan medium constituit diem, cingent turba licens Naides improbae, formonsos solitae claudere fontibus, et somnis facient insidias tuis Panas quae Dryades montiuagos petunt. _240. Death has no Terror_ VERVM est an timidos fabula decipit umbras corporibus uiuere conditis, cum coniunx oculis imposuit manum supremusque dies solibus obstitit et tristis cineres urna cohercuit? non prodest animam tradere funeri, sed restat miseris uiuere longius? an toti morimur nullaque pars manet nostri, cum profugo spiritus halitu immixtus nebulis cessit in aera et nudum tetigit subdita fax latus? Quicquid sol oriens, quicquid et occidens nouit, caeruleis Oceanus fretis quicquid bis ueniens et fugiens lauat, aetas Pegaseo corripiet gradu. quo bis sena uolant sidera turbine, quo cursu properat uoluere saecula astrorum dominus, quo properat modo obliquis Hecate currere flexibus: hoc omnes petimus fata nec amplius, iuratos superis qui tetigit lacus, usquam est; ut calidis fumus ab ignibus uanescit, spatium per breue sordidus, ut nubis, grauidas quas modo uidimus, arctoi Boreae dissicit impetus: sic hic, quo regimur, spiritus effluet. post mortem nihil est ipsaque mors nihil, uelocis spatii meta nouissima; spem ponant auidi, solliciti metum: tempus nos auidum deuorat et chaos. mors indiuidua est, noxia corpori nec parcens animae: Taenara et aspero regnum sub domino limen et obsidens custos non facili Cerberus ostio rumores uacui uerbaque inania et par sollicito fabula somnio. quaeris quo iaceas post obitum loco? quo non nata iacent. _241. Hymeneal_ AD regum thalamos numine prospero qui caelum superi quique regunt fretum adsint cum populis rite fauentibus. primum sceptriferis colla Tonantibus taurus celsa ferat tergore candido; Lucinam niuei femina corporis intemptata iugo placet et asperi Martis sanguineas quae cohibet manus, quae dat belligeris foedera gentibus et cornu retinet diuite copiam, donetur tenera mitior hostia. et tu, qui facibus legitimis ades, noctem discutiens auspice dextera huc incede gradu marcidus ebrio, praecingens roseo tempora uinculo. et tu quae, gemini praeuia temporis, tarde, stella, redis semper amantibus: te matres, auide te cupiunt nurus quam primum radios spargere lucidos. Vincit uirgineus decor longe Cecropias nurus, et quas Taygeti iugis exercet iuuenum modo muris quod caret oppidum, et quas Aonius latex Alpheosque sacer lauat. si forma uelit aspici, cedent Aesonio duci proles fulminis improbi aptat qui iuga tigribus, nec non, qui tripodas mouet, frater uirginis asperae, cedet Castore cum suo Pollux caestibus aptior. sic, sic, caelicolae, precor, uincat femina coniuges, uir longe superet uiros. Haec cum femineo constitit in choro, unius facies praenitet omnibus, sic cum sole perit sidereus decor, et densi latitant Pleiadum greges cum Phoebe solidum lumine non suo orbem circuitis cornibus alligat. ostro sic niueus puniceo color perfusus rubuit, sic nitidum iubar pastor luce noua roscidus aspicit. ereptus thalamis Phasidis horridi, effrenae solitus pectora coniugis inuita trepidus prendere dextera, felix Aeoliam corripe uirginem nunc primum soceris, sponse, uolentibus. concesso, iuuenes, ludite iurgio, hinc illinc, iuuenes, mittite carmina: rara est in dominos iusta licentia. Candida thyrsigeri proles generosa Lyaei, multifidam iam tempus erat succendere pinum: excute sollemnem digitis marcentibus ignem, festa dicax fundat conuicia fescenninus, soluat turba iocos--tacitis eat illa tenebris, si qua peregrino nubit furtiua marito. _242. The Lot of Kings_ QVIS uos exagitat furor, alternis dare sanguinem et sceptrum scelere aggredi? nescitis, cupidi arcium, regnum quo iaceat loco. regem non faciunt opes, non uestis Tyriae color, non frontis nota regiae, non auro nitidae trabes: rex est qui posuit metus et diri mala pectoris, quem non ambitio inpotens et numquam stabilis fauor uulgi praecipitis mouet, non quicquid fodit Occidens aut unda Tagus aurea claro deuehit alueo, non quicquid Libycis terit feruens area messibus, quem non concutiet cadens obliqui uia fulminis, non Eurus rapiens mare aut saeuo rabidus freto uentosi tumor Hadriae, quem non lancea militis, non strictus domuit chalybs, qui tuto positus loco infra se uidet omnia occurritque suo libens fato nec queritur mori. Reges conueniant licet qui sparsos agitant Dahas, qui rubri uada litoris et gemmis mare lucidum late sanguineis tenent, aut qui Caspia fortibus recludunt iuga Sarmatis, certet Danuuii uadum audet qui pedes ingredi et (quocumque loco iacent) Seres uellere nobiles: nil ullis opus est equis, nil armis et inertibus telis quae procul ingerit Parthus, cum simulat fugas, admotis nihil est opus urbis sternere machinis, longe saxa rotantibus. mens regnum bona possidet. rex est qui metuet nihil, rex est qui cupiet nihil: hoc regnum sibi quisque dat. Stet quicumque uolet potens aulae culmine lubrico: me dulcis saturet quies; obscuro positus loco leni perfruar otio, nullis notaque litibus aetas per tacitum fluat. sic cum transierint mei nullo cum strepitu dies, plebeius moriar senex. illi mors grauis incubat qui, notus nimis omnibus, ignotus moritur sibi. _243. Mutability_ NVLLA sors longa est: dolor ac uoluptas inuicem cedunt; breuior uoluptas. ima permutat leuis hora summis: ille qui donat diadema fronti, quem genu nixae tremuere gentes, cuius ad nutum posuere bella Medus et Phoebi propioris Indus et Dahae Parthis equitem minati, anxius sceptrum tenet et mouentis cuncta diuinat metuitque casus mobilis rerum dubiumque tempus. Vos quibus rector maris atque terrae ius dedit magnum necis atque uitae, ponite inflatos tumidosque uultus: quicquid a uobis minor expauescit, maior hoc uobis dominus minatur; omne sub regno grauiore regnum est. quem dies uidit ueniens superbum, hunc dies uidit fugiens iacentem. Nemo confidat nimium secundis, nemo desperet meliora lassis: miscet haec illis prohibensque Clotho stare Fortunam rotat omne fatum. nemo tam diuos habuit fauentis crastinum ut posset sibi polliceri: res deus nostras celeri citatas turbine uersat. _244. The Saying of Orpheus_ VERVM est quod cecinit sacer Thressae sub Rhodopes iugis aptans Pieriam chelyn Orpheus Calliopae genus, aeternum fieri nihil. Illius stetit ad modos torrentis rapidi fragor, oblitusque sequi fugam amisit liquor impetum; et dum fluminibus mora est, defecisse putant Geten Hebrum Bistones ultimi. aduexit uolucrem nemus et silua residens uenit: aut si qua aera peruolat, auditis uaga cantibus ales deficiens cadit; abrumpit scopulos Athos Centauros obiter ferens, et iuxta Rhodope stetit laxata niue cantibus; et quercum fugiens suam ad uatem properat Dryas; ad cantus ueniunt tuos ipsis cum latebris ferae, iuxtaque inpauidum pecus sedit Marmaricus leo nec dammae trepidant lupos et serpens latebras fugit. Quin per Taenarias foris manis cum tacitos adit maerentem feriens chelyn, cantu Tartara flebili et tristis Erebi deos uidit nec timuit Stygis iuratos superis lacus. haesit non stabilis rota uicto languida turbine, increuit Tityi iecur, dum cantus uolucris tenet; et uinci lapis improbus et uatem uoluit sequi; tunc primum Phrygius senex undis stantibus immemor excussit rabidam sitim nec pomis adhibet manus. auditum quoque nauita, inferni ratis aequoris nullo remigio uenit. sic cum uinceret inferos Orpheus carmine funditus, consumptos iterum deae supplent Eurydices colus! sed dum respicit immemor nec credens sibi redditam Orpheus Eurydicen sequi, cantus praemia perdidit: quae nata est iterum perit. tunc, solamina cantibus quaerens, flebilibus modis haec Orpheus cecinit Getis: Leges in superos datas et qui tempora digerit quattuor praecipitis deus anni, disposuit uices; nulli non auidi colus Parcas stamina nectere: quod natum est, patitur mori. Vati credere Thracio deuictus iubet Hercules. iam, iam legibus obrutis mundo cum ueniet dies, australis polus obruet quicquid per Libyam iacet et sparsus Garamas tenet; arctous polus obruet quicquid subiacet axibus et siccus Boreas ferit. amisso trepidus polo Titan excutiet diem. caeli regia concidens ortus atque obitus trahet atque omnis pariter deos perdet mors aliqua et chaos, et mors fata nouissima in se constituet sibi. quis mundum capiet locus? discedet uia Tartari, fractis ut pateat polis? an quod diuidit aethera a terris spatium sat est et mundi nimium malis? quis tantum capiet nefas, fratrum quis superans locus pontum Tartara sidera regna unus capiet tria? L. IVNIVS MODERATVS COLVMELLA 10-80 A.D. _245. The Flowery Spring_ QVIN et odoratis messis iam floribus instat: iam uer purpureum, iam uersicoloribus anni fetibus alma parens pingi sua tempora gaudet. iam Phrygiae loti gemmantia lumina promunt et coniuentis oculos uiolaria soluunt, oscitat et leo et ingenuo confusa rubore uirgineas adaperta genas rosa praestat honores caelitibus templisque Sabaeum miscet odorem. nunc uos Pegasidum comites Acheloidas oro Maenaliosque choros Dryadum nymphasque Napaeas, quae colitis nemus Amphrysi, quae Thessala Tempe, quae iuga Cyllenes et opaci rura Lycaei antraque Castaliis semper rorantia guttis, et quae Sicanii flores legistis Halaesi cum Cereris proles uestris intenta choreis aequoris Hennaei uernantia lilia carpsit raptaque, Lethaei coniunx mox facta tyranni, sideribus tristis umbras et Tartara caelo praeposuit Ditemque Ioui letumque saluti et nunc inferno potitur Proserpina regno: uos quoque iam posito luctu maestoque timore huc facili gressu teneras aduertite plantas tellurisque comas sacris aptate canistris. hinc nullae insidiae nymphis, non ulla rapina; casta Fides nobis colitur sanctique Penates. omnia plena iocis, securo plena cachinno, plena mero, laetisque uirent conuiuia pratis. nunc uer egelidum, nunc est mollissimus annus, dum Phoebus tener ac tenera decumbere in herba suadet et arguto fugientis gramine fontis nec rigidos potare iuuat nec sole tepentis. iamque Dionaeis redimitur floribus hortus, iam rosa mitescit Sarrano clarior ostro. nec tam nubifugo Borea Latonia Phoebe purpureo radiat uultu, nec Sirius ardor sic micat aut rutilus Pyrois aut ore corusco Hesperus, Eoo remeat cum Lucifer ortu, nec tam sidereo fulget Thaumantias arcu, quam nitidis hilares conlucent fetibus horti. quare age uel iubare exorto iam nocte suprema, uel dum Phoebus equos in gurgite mersat Hibero, sicubi odoratas praetexit amaracus umbras, carpite, narcissique comas sterilisque balausti. et tu, ne Corydonis opes despernat Alexis, formoso Nais puero formosior ipsa fer calathis uiolam et nigro permixta ligustro balsama cum casia nectens croceosque corymbos sparge mero Bacchi, nam Bacchus condit odores. et uos, agrestes, duro qui pollice mollis demetitis flores, cano iam uimine textum sirpiculum ferrugineis cumulate hyacinthis. iam rosa distendat contorti stamina iunci pressaque flammeola rumpatur fiscina calta. mercibus ut uernis diues Vortumnus abundet, et titubante gradu, multo madefactus Iaccho, aere sinus gerulus plenos grauis urbe reportet ANONYMOUS 54-5 A.D. _246. Redeunt Saturnia Regna_ (GLYCERANVS. MYSTES) _Gl._ QVID tacitus, Mystes? _My._ curae mea gaudia, turbant: cura dapes sequitur, magis inter pocula surgit et grauis anxietas laetis incumbere gaudet. _Gl._ non satis accipio. _My._ nec me iuuat omnia fari. _Gl._ forsitan imposuit pecori lupus? _My._ haud timet hostis turba canum uigilans. _Gl._ uigiles quoque somnus obumbrat. _My._ altius est, Glycerane, aliquid, non quod patet: erras. _Gl._ atquin turbari sine uentis non solet aequor. _My._ quod minime reris, satias mea gaudia uexat. _Gl._ deliciae somnusque solent adamare querelas. _My._ ergo si causas curarum scire laboras-- _Gl._ quae spargit ramos, tremula nos uestiet umbra ulmus, et in tenero corpus summittere prato herba iubet: tu dic quae sit tibi causa tacendi. _My._ cernis ut adtrito diffusus caespite pagus annua uota ferat sollemnisque imbuat aras? spirant templa mero, resonant caua tympana palmis, Maenalides teneras ducunt per sacra choreas, tibia laeta canit, pendet sacer hircus ab ulmo et iam nudatis ceruicibus exuit exta. ergo nunc dubio pugnant discrimine nati et negat huic aeuo stolidum pecus aurea regna? Saturni rediere dies Astraeaque uirgo tutaque in antiquos redierunt saecula mores. condit secura totas spe messor aristas, languescit senio Bacchus, pecus errat in herba, nec gladio metimus nec clausis oppida muris bella tacenda parant; nullo iam noxia partu femina quaecumque est hostem parit. arua iuuentus nuda fodit tardoque puer domifactus aratro miratur patriis pendentem sedibus ensem. est procul a nobis infelix gloria Sullae trinaque tempestas, moriens cum Roma supremas desperauit opes et Martia uendidit arma. nunc tellus inculta nouos parit ubere fetus, nunc ratibus tutis fera non irascitur unda; mordent frena tigres, subeunt iuga saeua leones. casta faue, Lucina: tuus iam regnat Apollo! C. CALPVRNIVS SICVLVS circa 55 A.D. _247. A Singing Match_ (MELIBOEVS. CORYDON. AMYNTAS.) _M._ QVID tacitus, Corydon, uultuque subinde minaci quidue sub hac platano, quam garrulus adstrepit umor, insueta statione sedes? iuuat herbida forsan ripa leuatque diem uicini spiritus amnis? _C._ carmina iam dudum, non quae nemorale resultent, uoluimus, o Meliboee; sed haec, quibus aurea possint saecula cantari, quibus et deus ipse canatur, qui populos urbisque regit pacemque togatam. _M._ dulce quidem resonas, nec te diuersus Apollo despicit, o iuuenis, sed magnae numina Romae non ita cantari debent, ut ouile Menalcae. _C._ quidquid id est, siluestre licet uideatur acutis auribus et nostro tantum memorabile pago; non mea rusticitas, si non ualet arte polita carminis, at certe ualeat pietate probari? rupe sub hac eadem, quam proxima pinus obumbrat. haec eadem nobis frater meditatur Amyntas quem uicina meis natalibus admouet aetas. _M._ iam puerum calamos et odorae uincula cerae iungere non cohibes, leuibus quem saepe cicutis ludere conantem uetuisti fronte paterna? dicentem, Corydon, te non semel ista notaui: 'frange, puer, calamos et inanis desere Musas; i, potius glandis rubicundaque collige corna, duc ad mulctra greges et lac uenale per urbem non tacitus porta. quid enim tibi fistula reddet, quo tutere famem? certe mea carmina nemo praeter ab his scopulis uentosa remurmurat echo.' _C._ haec ego, confiteor, dixi, Meliboee, sed olim: non eadem nobis sunt tempora, non deus idem. spes magis adridet: certe ne fraga rubosque colligerem uiridique famem solarer hibisco, tu facis et tua nos alit indulgentia farre; tu nostras miseratus opes docilemque iuuentam hiberna prohibes ieiunia soluere fago. ecce nihil querulum per te, Meliboee, sonamus; per te secura saturi recubamus in umbra et fruimur siluis Amaryllidos, ultima nuper, ultima terrarum, nisi tu, Meliboee, fuisses, litora uisuri trucibusque obnoxia Mauris pascua Geryonis, liquidis ubi cursibus ingens dicitur occiduas impellere Baetis arenas. scilicet extremo nunc uilis in orbe iacerem, a dolor! et pecudes inter conductus Iberas irrita septena modularer sibila canna; nec quisquam nostras inter dumeta Camenas respiceret; non ipse daret mihi forsitan aurem, ipse deus, uacuam, longeque sonantia uota scilicet extremo non exaudiret in orbe. sed nisi forte tuas melior sonus aduocat auris et nostris aliena magis tibi carmina rident, uis, hodierna tua subigatur pagina lima? nam tibi non tantum uenturos dicere uentos agricolis qualemque ferat sol aureus ortum attribuere dei, sed dulcia carmina saepe concinis, et modo te Baccheis Musa corymbis munerat et lauro modo pulcher obumbrat Apollo. quod si tu faueas trepido mihi, forsitan illos experiar calamos, here quos mihi doctus Iollas donauit dixitque: 'trucis haec fistula tauros conciliat: nostroque sonat dulcissima Fauno. Tityrus hanc habuit, cecinit qui primus in istis montibus Hyblaea modulabile carmen auena.' _M._ magna petis, Corydon, si Tityrus esse laboras. ille fuit uates sacer et qui posset auena praesonuisse chelyn, blandae cui saepe canenti adlusere ferae, cui substitit aduena quercus. quem modo cantantem rutilo spargebat acantho Nais et implicitos comebat pectine crinis. _C._ est--fateor, Meliboee,--deus: sed nec mihi Phoebus forsitan abnuerit; tu tantum commodus audi: scimus enim, quam te non aspernetur Apollo. _M._ incipe, nam faueo; sed prospice, ne tibi forte tinnula tam fragili respiret fistula buxo, quam resonare solet, si quando laudat Alexin. hos potius, magis hos calamos sectare: canalis exprime qui dignas cecinerunt consule siluas. incipe, ne dubita, uenit en et frater Amyntas; cantibus iste tuis alterno succinet ore. ducite, nec mora sit, uicibusque reducite carmen; tuque prior, Corydon, tu proximus ibis, Amynta. _C._ ab Ioue principium, si quis canit aethera, sumat, si quis Atlantiaci pondus molitur Olympi: at mihi, qui nostras praesenti numine terras perpetuamque regit iuuenili robore pacem, laetus et augusto felix adrideat ore. _A._ me quoque facundo comitatus Apolline Caesar respiciat, montis neu dedignetur adire, quos et Phoebus amat, quos Iupiter ipse tuetur: in quibus augustos uisurae saepe triumphos laurus fructificant uicinaque nascitur arbos. _C._ ipse polos etiam qui temperat igne geluque, Iupiter ipse parens, cui tu iam proximus esse, Caesar, ouas, posito paulisper fulmine saepe Cresia rura petit uiridique reclinis in antro carmina Dictaeis audit Curetica siluis. _A._ aspicis, ut uirides audito Caesare siluae conticeant? memini, quamuis urgente procella sic nemus immotis subito requiescere ramis, et dixi: 'deus hinc, certe deus expulit euros.' nec mora; Parrhasiae sonuerunt sibila cannae. _C._ adspicis, ut teneros subitus uigor excitet agnos? utque superfuso magis ubera lacte grauentur et nuper tonsis exundent uellera fetis? hoc ego iam, memini, semel hac in ualle notaui et uenisse Palen pecoris dixisse magistros. _A._ scilicet omnis eum tellus, gens omnis adorat, diligiturque deis, quem sic taciturna uerentur arbuta, cuius iners audito nomine tellus incaluit floremque dedit; cui silua uocato densat odore comas, stupefacta regerminat arbos. _C._ illius ut primum senserunt numina terrae, coepit et uberior sulcis fallentibus olim luxuriare seges tandemque legumina plenis uix resonant siliquis; nec praefocata malignum messis habet lolium nec inertibus albet auenis. _A._ iam neque damnatos metuit iactare ligones fossor et inuento, si fors dedit, utitur auro; nec timet, ut nuper, dum iugera uersat arator, ne sonet offenso contraria uomere massa, iamque palam presso magis et magis instat aratro. _C._ ille dat, ut primas Cereri dare cultor aristas possit et intacto Bromium perfundere uino, ut nudus ruptas saliat calcator in uuas utque bono plaudat paganica turba magistro, qui facit egregios ad peruia compita ludos. _A._ ille meis pacem dat montibus: ecce per illum, seu cantare iuuat seu ter pede laeta ferire gramina, nullus obest; licet et cantare choreis et cantus uiridante licet mihi condere libro, turbida nec calamos iam surdant classica nostros. _C._ numine Caesareo securior ipse Lycaeus Pan recolit siluas et amoena Faunus in umbra securus recubat placidoque in fonte lauatur Nais et humanum non calcatura cruorem per iuga siccato uelox pede currit Oreas. _A._ di, precor, hunc iuuenem, quem uos (neque fallor) ab ipso aethere misistis, post longa reducite uitae tempora uel potius mortale resoluite pensum et date perpetuo caelestia fila metallo: sit deus et nolit pensare palatia caelo! _C_. tu modo mutata seu Iupiter ipse figura, Caesar, ades seu quis superum sub imagine falsa mortalique lates (es enim deus): hunc, precor, orbem hos, precor, aeternus populos rege! sit tibi caeli uilis amor coeptamque, pater, ne desere pacem! _M_. rustica credebam nemoralis carmina uobis concessisse deas et obesis auribus apta; uerum, quae paribus modo concinuistis auenis, tam liquidum, tam dulce cadunt, ut non ego malim quod Peligna solent examina lambere nectar. _C_. o mihi quae tereti decurrent carmina uersu tunc, Meliboee, meum si quando montibus istis dicar habere Larem, si quando nostra uidere pascua contigerit! uellit nam saepius aurem inuida Paupertas et dicit: 'ouilia cura!' at tu, si qua tamen non aspernanda putabis, fer, Meliboee, deo mea carmina: nam tibi fas est sacra Palatini penetralia uisere Phoebi. tum mihi talis eris, qualis qui dulce sonantem Tityron e siluis dominam deduxit in urbem ostenditque deis et 'spreto' dixit 'ouili, Tityre, rura prius, sed post cantabimus arma'. _A_. respiciat nostros utinam fortuna labores pulcrior et meritae faueat deus ipse iuuentae! nos tamen interea tenerum mactabimus haedum et pariter subitae peragemus fercula cenae. _M_. nunc ad flumen ouis deducite: iam fremit aestas, iam sol contractas pedibus magis admouet umbras. M. ANNAEVS LVCANVS (?) 39-65 A.D. _248. His Own Epitaph_ CORDVBA me genuit, rapuit Nero, praelia dixi. quae gessere pares hinc socer, inde gener. continuo numquam direxi carmina ductu, quae tractim serpant: plus mihi comma placet. fulminis in morem, quae sint miranda, citentur: haec uere sapiet dictio, quae feriet! ANONYMOUS circa 60 A.D. _249. Laus Pisonis_ SED prius emenso Titan uergetur Olympo, quam mea tot laudes decurrere carmina possint. felix et longa iuuenis dignissime uita eximiumque tuae gentis decus, accipe nostram cartulam et ut ueri complectere pignus amoris. quod si digna tua minus est mea pagina laude, at uoluisse sat est: animum, non carmina iacto. tu modo laetus ades: forsan meliora canemus et uiris dabit ipse fauor, dabit ipsa feracem spes animum: dignare tuos aperire Penatis, hoc solum petimus. nec enim me diuitis auri imperiosa fames et habendi saeua libido impulerunt, sed laudis amor. iuuat, optime, tecum degere cumque tuis uirtutibus omne per aeuum carminibus certare meis: sublimior ibo, si famae mihi pandis iter, si detrahis umbram. abdita quid prodest generosi uena metalli, si cultore caret? quid inerti condita portu, si ductoris eget, ratis efficit, omnia quamuis armamenta gerat teretique fluentia malo possit ab excusso dimittere uela rudenti? ipse per Ausonias Aeneia carmina gentis qui sonat, ingenti qui nomine pulsat Olympum Maeoniumque senem Romano prouocat ore, forsitan illius nemoris latuisset in umbra, quod canit, et sterili tantum cantasset auena ignotus populis, si Maecenate careret. qui tamen haut uni patefecit limina uati nec sua Vergilio permisit carmina soli. Maecenas tragico quatientem pulpita gestu erexit Varium, Maecenas alta tonantis eruit et populis ostendit syrmata Gracchi: carmina Romanis etiam resonantia chordis, Ausoniamque chelyn gracilis patefecit Horati. o decus, in totum merito uenerabilis aeuum, Pierii tutela chori, quo praeside tuti non umquam uates inopi timuere senectae, quod si quis nostris precibus locus, et mea uota si mentem subiere tuam, memorabilis olim tu mihi Maecenas tereti cantabere uersu. possumus aeternae nomen committere famae si tamen hoc ulli de se promittere fas est et deus ultor abest; superest animosa uoluntas ipsaque nescio quid mens excellentius audet. tu nanti protende manum: tu, Piso, latentem exsere. nos humilis domus, at sincera, parentum et tenuis fortuna sua caligine celat. possumus impositis caput exonerare tenebris et lucem spectare nouam, si quid modo laetus annuis et nostris subscribis, candide, uotis. est mihi, crede, meis animus constantior annis, quamuis nunc iuuenile decus mihi pingere malas coeperit et nondum uicesima uenerit aestas. PETRONIVS ARBITER 20(?)-66 A.D. _250. Thorns and Roses_ INVENIAT, quod quisque uelit: non omnibus unum est, quod placet: hic spinas colligit, ille rosas. _251. 'Come to me in my dreams'_ TE uigilans oculis, animo te nocte requiro, uicta iacent solo cum mea membra toro. uidi ego me tecum falsa sub imagine somni: somnia tu uinces si mihi uera uenis. _252. True Nobility_ VNA est nobilitas argumentumque coloris ingenui, timidas non habuisse manus. _253. Contrasts_ ILLIC alternis depugnat pontus et aer, hic riuo tenui peruia ridet humus. illic demersas conplorat nauita puppis, hic pastor miti perluit amne pecus. illic inmanis mors obuia soluit hiatus, hic gaudet curua falce recisa Ceres. illic inter aquas urit sitis arida fauces, hic dea fert iuncto basia multa uiro. nauiget et fluctus lasset mendicus Vlixes: in terris uiuit candida Penelope! _254. Fire and Ice_ ME niue candenti petiit modo Iulia. rebar igne carere niuem: nix tamen ignis erat. quid niue frigidius? nostrum tamen urere pectus nix potuit manibus, Iulia, missa tuis. quis locus insidiis dabitur mihi tutus amoris, frigore concreta si latet ignis aqua? Iulia sola potes nostras exstinguere flammas: non niue, non glacie, sed potes igne pari. L. VERGINIVS RVFVS 63 A.D. _255. His Own Epitaph_ HIC situs est Rufus, pulso qui Vindice quondam imperium adseruit non sibi, sed patriae. P. PAPINIVS STATIVS 40-96 A.D. _256. Lucan's Birthday_ LVCANI proprium diem frequentet quisquis collibus Isthmiae Diones docto pectora concitatus oestro pendentis bibit ungulae liquorem. ipsi quos penes est honor canendi, uocalis citharae repertor Arcas, et tu Bassaridum rotator Euhan, et Paean et Hyantiae sorores laetae purpureas nouate uittas, crinem comite, candidamque uestem perfundant hederae recentiores. docti largius euagentur amnes, et plus Aoniae uirete siluae, et, si qua patet aut diem recepit, sertis mollibus expleatur umbra. centum Thespiacis odora lucis stent altaria uictimaeque centum, quas Dirce lauat aut alit Cithaeron. Lucanum canimus, fauete linguis, uestra est ista dies, fauete, Musae, dum qui uos geminas tulit per artes, et uinctae pede uocis et solutae, Romani colitur chori sacerdos. Felix heu nimis et beata tellus, quae pronos Hyperionis meatus summis Oceani uides in undis stridoremque rotae cadentis audis; quae Tritonide fertilis Athenas unctis, Baetica, prouocas trapetis: Lucanum potes imputare terris! hoc plus quam Senecam dedisse mundo aut dulcem generasse Gallionem. attollat refluos in astra fontis Graio nobilior Melete Baetis; Baetim, Mantua, prouocare noli. Natum protinus atque humum per ipsam primo murmure dulce uagientem blando Calliope sinu recepit. tum primum posito remissa luctu longos Orpheos exuit dolores et dixit: 'puer o dicate Musis, longaeuos cito transiture uates, non tu flumina nec greges ferarum nec plectro Geticas mouebis ornos, sed septem iuga Martiumque Thybrim et doctos equites et eloquente cantu purpureum trahes senatum. nocturnas alii Phrygum ruinas et tarde reducis uias Vlixis et puppem temerariam Mineruae trita uatibus orbita sequantur: tu carus Latio memorque gentis carmen fortior exseres togatum. ac primum teneris adhuc in annis ludes Hectora Thessalosque currus et supplex Priami potentis aurum, et sedis reserabis inferorum; ingratus Nero dulcibus theatris et noster tibi proferetur Orpheus. dices culminibus Remi uagantis infandos domini nocentis ignis. hinc castae titulum decusque Pollae iucunda dabis adlocutione. mox coepta generosior iuuenta albos ossibus Italis Philippos et Pharsalica bella detonabis, quod fulmen ducis inter arma diui, libertate grauem pia Catonem et gratum popularitate Magnum. tu Pelusiaci scelus Canopi deflebis pius et Pharo cruenta Pompeio dabis altius sepulcrum. haec primo iuuenis canes sub aeuo, ante annos Culicis Maroniani. cedet Musa rudis ferocis Enni et docti furor arduus Lucreti, et qui per freta duxit Argonautas, et qui corpora prima transfigurat. quid maius loquar? ipsa te Latinis Aeneis uenerabitur canentem. Nec solum dabo carminum nitorem, sed taedis genialibus dicabo doctam atque ingenio tuo decoram qualem blanda Venus daretque Iuno; forma, simplicitate, comitate, censu, sanguine, gratia, decore, et uestros hymenaeon ante postis festis cantibus ipsa personabo. O saeuae nimium grauesque Parcae! o numquam data longa fata summis! cur plus, ardua, casibus patetis? cur saeua uice magna non senescunt? sic natum Nasamonii Tonantis post ortus obitusque fulminatos angusto Babylon premit sepulcro. sic fixum Paridis manu trementis Peliden Thetis horruit cadentem. sic ripis ego murmurantis Hebri non mutum caput Orpheos sequebar. sic et tu, rabidi nefas tyranni, iussus praecipitem subire Lethen, dum pugnas canis arduaque uoce das solatia grandibus sepulcris, (o dirum scelus! o scelus!) tacebis.' Sic fata est leuiterque decidentis abrasit lacrimas nitente plectro. At tu, seu rapidum poli per axem famae curribus arduis leuatus qua surgunt animae potentiores, terras despicis et sepulcra rides; seu pacis merito nemus reclusi felix Elysii tenes in oris, quo Pharsalica turba congregatur, et te nobile carmen insonantem Pompei comitantur et Catones; seu magna sacer et superbus umbra noscis Tartaron et procul nocentum audis uerbera pallidumque uisa matris lampade respicis Neronem: adsis lucidus et uocante Polla unum, quaeso, diem deos silentum exores. solet hoc patere limen ad nuptas redeuntibus maritis. haec te non thiasis procax dolosis falsi numinis induit figura, ipsum sed colit et frequentat ipsum imis altius insitum medullis; ac solatia uera subministrat uultus, qui simili notatus auro stratis praenitet incubatque somno securae. procul hinc abite, Mortes: haec uitae genialis est origo. cedat luctus atrox genisque manent iam dulces lacrimae, dolorque festus quicquid fleuerat ante, nunc adoret. _257. On the Death of a Favourite Parrot_ PSITTACE dux uolucrum, domini facunda uoluptas, humanae sollers imitator psittace linguae, quis tua tam subito praeclusit murmura fato? hesternas, miserande, dapes moriturus inisti nobiscum, et gratae carpentem munera mensae errantemque toris mediae plus tempore noctis uidimus. affatus etiam meditataque uerba reddideras. at nunc aeterna silentia Lethes ille canorus habes. cedat Phaethontia uulgi fabula: non soli celebrant sua funera cygni. A tibi quanta domus rutila testudine fulgens, conexusque ebori uirgarum argenteus ordo, argutumque tuo stridentia limina cornu! heu querulae iam sponte fores! uacat ille beatus carcer, et angusti nusquam conuicia tecti! Huc doctae stipentur aues quis nobile fandi ius natura dedit: plangat Phoebeius ales, auditasque memor penitus dimittere uoces sturnus, et Aonio uersae certamine picae, quique refert iungens iterata uocabula perdix, et quae Bistonio queritur soror orba cubili. ferte simul gemitus cognataque ducite flammis funera, et hoc cunctae miserandum addiscite carmen: 'occidit aeriae celeberrima gloria gentis psittacus, ille plagae uiridis regnator Eoae; quem non gemmata uolucris Iunonia cauda uinceret aspectu, gelidi non Phasidis ales, nec quas humenti Numidae rapuere sub austro.' Ille salutator regum nomenque locutus Caesareum et queruli quondam uice functus amici, nunc conuiua leuis monstrataque reddere uerba tam facilis! quo tu, Melior dilecte, recluso numquam solus eras. at non inglorius umbris mittitur: Assyrio cineres adolentur amomo et tenues Arabum respirant gramine plumae Sicaniisque crocis; senio nec fessus inerti scandet odoratos phoenix felicior ignis. _258. The Marriage of Stella and Violentilla_ VNDE sacro Latii sonuerunt carmine montes? cui, Paean, noua plectra moues humeroque comanti facundum suspendis ebur? procul ecce canoro demigrant Helicone deae quatiuntque nouena lampade sollemnem thalamis coeuntibus ignem et de Pieriis uocalem fontibus undam. quas inter uultu petulans Elegia propinquat celsior adsueto, diuasque hortatur et ambit alternum fultura pedem, decimamque uideri se cupit et medias fallit permixta sorores. ipsa manu nuptam genetrix Aeneia ducit lumina demissam et dulci probitate rubentem; ipsa toros et sacra parat cultuque Latino dissimulata deam crinem uultusque genasque temperat atque noua gestit minor ire marita. Nosco diem causasque sacri: te concinit iste (pande foris!), te, Stella, chorus; tibi Phoebus et Euhan et de Maenalia uolucer Tegeaticus umbra serta ferunt, nec blandus Amor nec Gratia cessat amplexum niueos optatae coniugis artus floribus innumeris et olenti spargere nimbo. tu modo fronte rosas, uiolis modo lilia mixta excipis et dominae niueis a uultibus obstas. Ergo dies aderat Parcarum conditus albo uellere, quo Stellae Violentillaeque professus clamaretur hymen. cedant curaeque metusque, cessent mendaces obliqui carminis astus, fama tace: subiit leges et frena momordit ille solutus amor: consumpta est fabula uulgi, et narrata diu uiderunt oscula ciues. tu tamen attonitus, quamuis data copia tantae noctis, adhuc optas permissaque numine dextro uota paues. pone o dulcis suspiria uates, pone: tua est. licet expositum per limen aperto ire redire gradu: iam nusquam ianitor aut lex aut pudor. amplexu tandem satiare petito (contigit!) et duras pariter reminiscere noctis. Digna quidem merces, et si tibi Iuno labores Herculeos, Stygiis et si concurrere monstris fata darent, si Cyaneos raperere per aestus. hanc propter tanti Pisaea lege trementem currere et Oenomai fremitus audire sequentis. nec si Dardania pastor temerarius Ida sedisses haec dona forent, nec si alma per auras te potius prensum aueheret Tithonia biga. Sed quae causa toros inopinaque gaudia uati attulit, hic mecum, dum feruent agmine postes atriaque et multa pulsantur limina uirga, hic, Erato iucunda, doce. uacat apta mouere colloquia, et docti norunt audire penates. Forte, serenati qua stat plaga lactea caeli, alma Venus thalamo pulsa modo nocte iacebat amplexu duro Getici resoluta mariti. fulcra torosque deae tenerum premit agmen Amorum; signa petunt, quas ferre faces, quae pectora figi imperet; an terris saeuire an malit in undis, an miscere deos an adhuc uexare Tonantem. ipsi animus nondum nec cordi fixa uoluntas. fessa iacet stratis, ubi quondam conscia culpae Lemnia deprenso repserunt uincula lecto. hic puer e turba uolucrum cui plurimus ignis ore, manuque leui numquam frustrata sagitta, agmine de medio tenera sic dulce profatur uoce (pharetrati pressere silentia fratres): 'scis ut, mater,' ait 'nulla mihi dextera segnis militia; quemcumque hominum diuumque dedisti, uritur. at quondam lacrimis et supplice dextra et uotis precibusque uirum concede moueri, o genetrix: duro nec enim ex adamante creati, sed tua turba sumus. clarus de gente Latina est iuuenis, quem patriciis maioribus ortum nobilitas gauisa tulit praesagaque formae protinus e nostro posuit cognomina caelo. hunc egomet tota quondam (tibi dulce) pharetra improbus et densa trepidantem cuspide fixi. quamuis Ausoniis multum gener ille petitus matribus, edomui et uictum dominaeque potentis ferre iugum et longos iussi sperare per annos. ast illam summa leuiter (sic namque iubebas) lampade parcentes et inerti strinximus arcu. ex illo quantos iuuenis premat anxius ignis testis ego attonitus, quantum me nocte dieque urgentem ferat. haud ulli uehementior umquam incubui, genetrix, iterataque uulnera fodi. uidi ego et immiti cupidum decurrere campo Hippomenen, nec sic meta pallebat in ipsa; uidi et Abydeni iuuenis certantia remis bracchia laudauique manus et saepe natanti praeluxi: minor ille calor quo saeua tepebant aequora: tu ueteres, iuuenis, transgressus amores. ipse ego te tantos stupui durasse per aestus, firmauique animos blandisque madentia plumis lumina detersi. quotiens mihi questus Apollo sic uatem maerere suum! iam, mater, amatos indulge thalamos. noster comes ille piusque signifer: armiferos poterat memorare labores claraque facta uirum et torrentis sanguine campos, sed tibi plectra dedit mitisque incedere uates maluit et nostra laurum subtexere myrto; hic iuuenum lapsus suaque haut hesterna reuoluit uulnera; pro! quanta est Paphii reuerentia, mater, numinis: hic nostrae defleuit fata columbae.' Finis erat: tenera matris ceruice pependit blandus et admotis tepefecit pectora pennis. illa refert uultum non aspernata rogantis: 'grande quidem rarumque uiris quos ipsa probaui Pierius uotum iuuenis cupit. hanc ego formae egregium mirata decus cui gloria patrum et generis certabat honos, tellure cadentem excepi fouique sinu; nec colla genasque comere nec pingui crinem deducere amomo cessauit mea, nate, manus. mihi dulcis imago prosiluit. celsae procul aspice frontis honores suggestumque comae. Latias metire quid ultra emineat matres; quantum Latonia nymphas uirgo premit quantumque egomet Nereidas exsto. haec et caeruleis mecum consurgere digna fluctibus et nostra potuit considere concha; et si flammigeras potuisset scandere sedis hasque intrare domos, ipsi erraretis, Amores. huic quamuis census dederim largita beatos, uincit opes animo. queritor iam Seras auaros angustum spoliare nemus Clymeneaque desse germina nec uiridis satis inlacrimare sorores; uellera Sidonio iam pauca rubescere tabo raraque longaeuis niuibus crystalla gelari. huic Hermum fuluoque Tagum decurrere limo (nec satis ad cultus), huic Inda monilia Glaucum Proteaque atque omnem Nereida quaerere iussi. hanc si Thessalicos uidisses, Phoebe, per agros, erraret secura Daphne. si in litore Naxi Theseum iuxta foret haec conspecta cubile, Gnosida desertam profugus liquisset et Euhan. quod nisi me longis placasset Iuno querelis, falsus huic pinnas et cornua sumeret aethrae rector, in hanc uafro cecidisset Iuppiter auro. sed dabitur iuueni, cui tu, mea summa potestas, nate, cupis, thalami quamuis iuga ferre secundi saepe neget maerens. ipsam iam cedere sensi inque uicem tepuisse uiro.' sic fata leuauit sidereos artus thalamique egressa superbum limen Amyclaeos ad frena citauit olores. iungit Amor laetamque uehens per nubila matrem gemmato temone sedet. iam Thybridis arces Iliacae: pandit nitidos domus alta penatis, claraque gaudentes plauserunt limina cygni. Digna deae sedes, nitidis nec sordet ab astris. hic Libycus Phrygiusque silex, hic dura Laconum saxa uirent; hic flexus onyx et concolor alto uena mari, rupesque nitent quis purpura saepe Oebalis et Tyrii moderator liuet aeni. pendent innumeris fastigia nixa columnis; robora Dalmatico lucent satiata metallo. excludunt radios siluis demissa uetustis frigora, perspicui uiuunt in marmore fontes. nec seruat natura uices: hic Sirius alget, bruma tepet, uersumque domus sibi temperat annum. Exsultat uisu tectisque potentis alumnae non secus alma Venus quam si Paphon aequore ab alto Idaliasque domos Erycinaque templa subiret. tunc ipsam solo reclinem adfata cubili: 'quonam hic usque sopor uacuique modestia lecti, o mihi Laurentis inter dilecta puellas? quis morum fideique modus? numquamne uirili summittere iugo? ueniet iam tristior aetas: exerce formam et fugientibus utere donis. non ideo tibi tale decus uultusque superbos meque dedi, uiduos ut transmittare per annos ceu non cara mihi. satis o nimiumque priores despexisse procos. at enim hic tibi sanguine toto deditus unam omnis inter miratur amatque, nec formae nec stirpis egens: nam docta per Vrbem carmina qui iuuenes, quae non didicere puellae? hunc et bis senos (sic indulgentia pergat praesidis Ausonii) cernes attollere fascis ante diem; certe iam nunc Cybeleia mouit limina et Euboicae carmen legit ille Sibyllae. iamque parens Latius cuius praenoscere mentem fas mihi, purpureos habitus iuuenique curule indulgebit ebur, Dacasque (et gloria maior) exuuias laurosque dabit celebrare recentis. ergo age, iunge toros atque otia deme iuuentae. quas ego non gentis, quae non face corda iugali? alituum pecudumque mihi durique ferarum non renuere greges; ipsum in conubia terrae aethera, cum pluuiis rarescunt nubila, soluo. sic rerum series mundique reuertitur aetas. unde nouum Troiae decus ardentumque deorum raptorem, Phrygio si non ego iuncta marito? Lydius unde meos iterasset Thybris Iulos? quis septemgeminae posuisset moenia Romae imperii Latiale caput nisi Dardana furto cepisset Martem, nec me prohibente, sacerdos?' His mulcet dictis taciteque inspirat honorem conubii. redeunt animo iam dona precesque et lacrimae uigilesque uiri prope limina questus, Asteris et uati totam cantata per Vrbem, Asteris ante dapes, nocte Asteris, Asteris ortu, quantum non clamatus Hylas. iamque aspera coepit flectere corda libens et iam sibi dura uideri. Macte toris, Latios inter placidissime uates, quod durum permensus iter coeptique laboris prendisti portus. uiduae sic transfuga Pisae amnis in externos longe flammatus amores flumina demerso trahit intemerata canali, donec Sicanios tandem prolatus anhelo ore bibat fontis: miratur dulcia Nais oscula nec credit pelago uenisse maritum. Quis tibi tunc alacri caelestum in munere claro, Stella, dies? quanto salierunt pectora uoto, dulcia cum dominae dexter conubia uultus adnuit! ire polo nitidosque errare per axis uisus. Amyclaeis minus exsultauit harenis pastor ad Idaeas Helena ueniente carinas; Thessala nec talem uiderunt Pelea Tempe, cum Thetin Haemoniis Chiron accedere terris erecto prospexit equo. quam longa morantur sidera! quam segnis uotis Aurora mariti! At procul ut Stellae thalamos sensere parari Letous uatum pater et Semeleius Euhan; hic mouet Ortygia, mouet hic rapida agmina Nysa. huic Lycii montes gelidaeque umbracula Thymbrae et, Parnase, sonas: illi Pangaea resultant Ismaraque et quondam genialis litora Naxi. tunc caras iniere fores comitique canoro hic chelyn, hic flauam maculoso nebrida tergo, hic thyrsos, hic plectra ferunt; hic enthea lauro tempora, Minoa crinem premit ille corona. Vixdum emissa dies, et iam socialia praesto omina, iam festa feruet domus utraque pompa. fronde uirent postes, effulgent compita flammis, et pars immensae gaudet celeberrima Romae. omnis honos, cuncti ueniunt ad limina fasces omnis plebeio teritur praetexta tumultu; hinc eques, hinc iuuenum questus, stola mixta laborat. felices utrosque uocant, sed in agmine plures inuidere uiro. iamdudum poste reclinis quaerit Hymen thalamis intactum dicere carmen, quo uatem mulcere queat. dat Iuno uerenda uincula et insigni geminat Concordia taeda. hic fuit ille dies: noctem canat ipse maritus! quantum nosse licet, sic uicta sopore doloso Martia fluminea posuit latus Ilia ripa; non talis niueos tinxit Lauinia uultus cum Turno spectante rubet; non Claudia talis respexit populos mota iam uirgo carina. Nunc opus, Aonidum comites tripodumque ministri, diuersis certare modis: eat enthea uittis atque hederis redimita cohors, ut pollet ouanti quisque lyra. sed praecipui qui nobile gressu extremo fraudatis opus, date carmina festis digna toris. hunc ipse Coo plaudente Philetas Callimachusque senex Vmbroque Propertius antro ambissent laudare diem, nec tristis in ipsis Naso Tomis diuesque foco lucente Tibullus. Me certe non unus amor simplexque canendi causa trahit: tecum similes iunctaeque Camenae, Stella, mihi, multumque pares bacchamur ad aras et sociam doctis haurimus ab amnibus undam. at te nascentem gremio mea prima recepit Parthenope, dulcisque solo tu gloria nostro reptasti. nitidum consurgat ad aethera tellus Eubois et pulcra tumeat Sebethos alumna; nec sibi sulpureis Lucrinae Naides antris nec Pompeiani placeant magis otia Sarni. Eia age, praeclaros Latio properate nepotes, qui leges, qui castra regant, qui carmina ludant. acceleret partu decimum bona Cynthia mensem, sed parcat Lucina precor; tuque ipse parenti parce, puer, ne mollem uterum, ne stantia laedas pectora; cumque tuos tacito natura recessu formarit uultus, multum de patre decoris, plus de matre feras. at tu, pulcerrima forma Italidum, tandem merito possessa marito, uincla diu quaesita foue: sic damna decoris nulla tibi; longe uirides sic flore iuuentae perdurent uultus, tardeque haec forma senescat. _259. A Villa at Tibur_ CERNERE facundi Tibur glaciale Vopisci si quis et inserto geminos Aniene penatis, aut potuit sociae commercia noscere ripae certantisque sibi dominum defendere uillas, illum nec calido latrauit Sirius astro nec grauis aspexit Nemeae frondentis alumnus: talis hiems tectis, frangunt sic improba solem frigora, Pisaeumque domus non aestuat annum. uisa manu tenera telam scripsisse Voluptas: tum Venus Idaliis unxit fastigia sucis permulsitque comis blandumque reliquit honorem sedibus et uolucris uetuit discedere natos. O longum memoranda dies! quae mente reporto gaudia, quam lassos per tot miracula uisus! ingenium quam mite solo! quae forma beatis ante manus artemque locis! non largius usquam indulsit natura sibi. nemora alta citatis incubuere uadis; fallax responsat imago frondibus, et longas eadem fugit umbra per undas. ipse Anien (miranda fides) infraque superque spumeus hic tumidam rabiem saxosaque ponit murmura, ceu placidi ueritus turbare Vopisci Pieriosque dies et habentis carmina somnos. litus utrumque domi, nec te mitissimus amnis diuidit. alternas seruant praetoria ripas, non externa sibi fluuiumue obstare queruntur. Sestiacos nunc fama sinus pelagusque natatum iactet et audaci uictos delphinas ephebo! hic aeterna quies, nullis hic iura procellis, numquam feruor aquis. datur hic transmittere uisus et uoces et paene manus. sic Chalcida fluctus expellunt reflui? sic dissociata profundo Bruttia Sicanium circumspicit ora Pelorum? quid primum mediumue canam, quo fine quiescam? auratasne trabis an Mauros undique postis an picturata lucentia marmora uena mirer, an emissas per cuncta cubilia nymphas? huc oculis, huc mente trahor. uenerabile dicam lucorum senium? te, quae uada fluminis infra cernis, an ad siluas quae respicis, aula, tacentis, qua tibi tuta quies offensaque turbine nullo nox silet et pigros inuitant murmura somnos? an quae graminea suscepta crepidine fumant balnea et impositum riuis algentibus ignem? quaque uaporiferis iunctus fornacibus amnis ridet anhelantis uicino flumine nymphas? uidi artis ueterumque manus uariisque metalla uiua modis. labor est auri memorare figuras aut ebur aut dignas digitis contingere gemmas; quicquid et argento primum uel in aere minori lusit et enormis manus est experta colossos. dum uagor aspectu uisusque per omnia duco, calcabam necopinus opes. nam splendor ab alto defluus et nitidum referentes aera testae monstrauere solum; uarias ubi picta per artis gaudet humus superatque nouis asarota figuris: expauere gradus. Quid nunc iungentia mirer aut quid partitis distantia tecta trichoris? quid te, quae mediis seruata penatibus arbor tecta per et postis liquidas emergis in auras quo non sub domino saeuas passura bipennis? et nunc ignaro forsan uel lubrica Nais uel non abruptos tibi demet Hamadryas annos. quid referam alternas gemino super aggere mensas albentisque lacus altosque in gurgite fontis? teque, per obliquum penitus quae laberis amnem, Marcia, et audaci transcurris flumina plumbo, ne solum Ioniis sub fluctibus Elidis amnem dulcis ad Aetnaeos deducat semita portus? illic ipse antris Anien et fonte relicto nocte sub arcana glaucos exutus amictus huc illuc fragili prosternit pectora musco, aut ingens in stagna cadit uitreasque natatu plaudit aquas. illa recubat Tiburnus in umbra, illic sulpureos cupit Albula mergere crinis; haec domus Egeriae nemoralem abiungere Phoeben et Dryadum uiduare choris algentia possit Taygeta et siluis accersere Pana Lycaeis. quod ni templa darent alias Tirynthia sortis, et Praenestinae poterant migrare Sorores. Quid bifera Alcinoi laudem pomaria uosque, qui numquam uacui prodistis in aethera, rami? cedant Telegoni, cedant Laurentia Turni iugera Lucrinaeque domus litusque cruenti Antiphatae; cedant uitreae iuga perfida Circes Dulichiis ululata lupis, arcesque superbae Anxuris et sedes Phrygio quas mitis alumno debet anus; cedant, quae te iam solibus artis Antia nimbosa reuocabunt litora bruma. Scilicet hic illi meditantur pondera mores; hic premitur fecunda quies uirtusque serena fronte grauis sanusque nitor luxuque carentes deliciae, quas ipse suis digressus Athenis mallet deserto senior Gargettius horto; haec per et Aegaeas hiemes Hyadumque niuosum sidus et Oleniis dignum petiisse sub astris, si Maleae credenda ratis Siculosque per aestus sit uia: cur oculis sordet uicina uoluptas? hic tua Tiburtes Faunos chelys et iuuat ipsum Alciden dictumque lyra maiore Catillum; seu tibi Pindaricis animus contendere plectris, siue chelyn tollas heroa ad robora, siue liuentem satiram nigra rubigine uibres, seu tua non alia splendescat epistola cura. digne Midae Croesique bonis et Perside gaza. macte bonis animi! cuius stagnantia rura debuit et flauis Hermus transcurrere ripis et limo splendente Tagus. sic docta frequentes otia, sic omni detectus pectora nube finem Nestoreae precor egrediare senectae. _260. To Claudius Etruscus on the Death of his Father_ SVMMA deum, Pietas, cuius gratissima caelo rara profanatas inspectant numina terras, huc uittata comam niueoque insignis amictu, qualis adhuc praesens nullaque expulsa nocentum fraude rudis populos atque aurea regna colebas, mitibus exsequiis ades et lugentis Etrusci cerne pios fletus laudataque lumina terge. nam quis inexpleto rumpentem pectora questu complexumque rogos incumbentemque fauillis aspiciens non aut primaeuae funera plangi coniugis aut nati modo pubescentia credat ora rapi flammis? pater est qui fletur. adeste dique hominesque sacris. procul hinc, procul ite nocentes, si cui corde nefas tacitum fessique senectus longa patris, si quis pulsatae conscius anguem matris et inferna rigidum timet Aeacon urna: insontis castosque uoco. tenet ecce senilis leniter implicitos uultus sanctamque parentis canitiem spargit lacrimis animaeque supremum frigus amat; celeris genitoris filius annos (mira fides!) nigrasque putat properasse Sorores. Exsultent placidi Lethaea ad flumina manes, Elysiae gaudete domus; date serta per aras, festaque pallentis hilarent altaria lucos. felix, a, nimium felix plorataque nato umbra uenit. longe Furiarum sibila, longe tergeminus custos, penitus uia longa patescat manibus egregiis. eat horrendumque silentis accedat domini solium, gratisque supremas perferat, et totidem iuueni roget anxius annos. Macte pio gemitu! dabimus solatia dignis luctibus Aoniasque tuo sacrabimus ultro inferias, Etrusce, seni! tu largus Eoa germina, tu messis Cilicumque Arabumque superbas merge rogis; ferat ignis opes heredis et alto aggere missuri nitido pia nubila caelo stipentur cineres: nos non arsura feremus munera, uenturosque tuus durabit in annos me monstrante dolor. neque enim mihi flere parentem ignotum; similis gemui proiectus ad ignis. ille mihi tua damna dies compescere cantu suadet, et ipse tuli quos nunc tibi confero questus. Non tibi clara quidem, senior placidissime, gentis linea nec proauis demissum stemma, sed ingens suppleuit fortuna genus culpamque parentum occuluit. nec enim dominos de plebe tulisti, sed quibus occasus pariter famulantur et ortus. nec pudor iste tibi: quid enim terrisque poloque parendi sine lege manet? uice cuncta reguntur alternisque premunt. propriis sub regibus omnis terra; premit felix regum diademata Roma; hanc ducibus frenare datum; mox crescit in illos imperium superis. sed habent et numina legem: seruit et astrorum uelox chorus et uaga seruit luna, nec iniussae totiens redit orbita lucis. et (modo si fas est aequare iacentia summis) pertulit Eurysthei Tirynthius horrida regis pacta, nec erubuit famulantis fistula Phoebi. Sed neque barbaricis Latio transmissus ab oris: Smyrna tibi gentile solum potusque uerendo fonte Meles Hermique uadum, quo Lydius intrat Bacchus et aurato reficit sua cornua limo. laeta dehinc series uariisque ex ordine curis auctus honos; semperque gradi prope numina, semper Caesareum coluisse latus sacrisque deorum arcanis haerere datum. Tibereia primum aula tibi uixdum ora noua mutante iuuenta panditur. hic annis multa super indole uictis libertas oblata uenit; nec proximus heres, immitis quamquam et Furiis agitatus, abegit. huic et in Arctoas tendis comes usque pruinas terribilem affatu passus uisuque tyrannum immanemque suis, ut qui metuenda ferarum corda domant mersasque iubent iam sanguine tacto reddere ab ore manus et nulla uiuere praeda. praecipuos sed enim merito surrexit in actus nondum stelligerum senior dimissus in axem Claudius et longo transmittit habere nepoti. quis superos metuens pariter tot templa, tot aras promeruisse datur? summi Iouis aliger Arcas nuntius; imbrifera potitur Thaumantide Iuno; stat celer obsequio iussa ad Neptunia Triton: tu totiens mutata ducum iuga rite tulisti integer, inque omni felix tua cumba profundo. Iamque piam lux alta domum praecelsaque toto intrauit Fortuna gradu; iam creditur uni sanctarum digestus opum partaeque per omnis diuitiae populos magnique impendia mundi. quicquid ab auriferis eiectat Hiberia fossis, Dalmatico quod monte nitet, quod messibus Afris uerritur, aestiferi quicquid terit area Nili, quodque legit mersus pelagi scrutator Eoi, et Lacedaemonii pecuaria culta Galaesi perspicuaeque niues Massylaque robora et Indi dentis honos: uni parent commissa ministro, quae Boreas quaeque Eurus atrox, quae nubilus Auster inuehit: hibernos citius numeraueris imbris siluarumque comas. uigil idem animique sagacis cognitus euoluit quantum Romana sub omni pila die quantumque tribus, quid templa, quid alti undarum cursus, quid propugnacula poscant aequoris aut longe series porrecta uiarum; quod domini celsis niteat laquearibus aurum, quae diuum in uultus igni formanda liquescat massa, quid Ausoniae scriptum crepet igne Monetae. hinc tibi rara quies animoque exclusa uoluptas, exiguaeque dapes et numquam laesa profundo cura mero; sed iura tamen genialia cordi et mentem uincire toris ac iungere festa conubia et fidos domino genuisse clientis. Quis sublime genus formamque insignis Etruscae nesciat? haud quamquam proprio mihi cognita uisu, sed decus eximium famae par reddit imago, uultibus et similis natorum gratia monstrat. nec uulgare genus; fascis summamque curulem frater et Ausonios ensis mandataque fidus signa tulit, cum prima trucis amentia Dacos impulit et magno gens est damnata triumpho. sic quicquid patrio cessatum a sanguine, mater reddidit, obscurumque latus clarescere uidit conubio gauisa domus. nec pignora longe; quippe bis ad partus uenit Lucina manuque ipsa leui grauidos tetigit fecunda labores. felix a! si longa dies, si cernere uultus natorum uiridisque genas tibi iusta dedissent stamina! sed media cecidere abrupta iuuenta: gaudia florentisque manu scidit Atropos annos; qualia pallentis declinant lilia culmos pubentesque rosae primos moriuntur ad austros, aut ubi uerna nouis exspirat purpura pratis. illa sagittiferi circumuolitastis Amores funera maternoque rogos unxistis amomo; nec modus aut pennis laceris aut crinibus ignem spargere, collectaeque pyram struxere pharetrae. quas tunc inferias aut quae lamenta dedisses maternis, Etrusce, rogis, qui funera patris haud matura putas atque hos pius ingemis annos! Illum et qui nutu superas nunc temperat arcis progeniem claram terris partitus et astris, laetus Idumaei donauit honore triumphi, dignatusque loco uictricis et ordine pompae non uetuit, tenuesque nihil minuere parentes. atque idem in cuneos populo deduxit equestris, mutauitque genus laeuaeque ignobile ferrum exuit et celso natorum aequauit honorem. dextra bis octonis fluxerunt saecula lustris, atque aeui sine nube tenor. quam diues in usus natorum totoque uolens excedere censu, testis adhuc largi nitor inde assuetus Etrusci, cui tua non humilis dedit indulgentia mores. hunc siquidem amplexu semper reuocante tenebas blandus et imperio numquam pater; huius honori pronior ipse etiam gaudebat cedere frater. Quas tibi deuoti iuuenes pro patre renato, summe ducum, gratis, aut quae pia uota rependunt! tu (seu tarda situ rebusque exhausta senectus errauit, seu blanda diu Fortuna regressum maluit) attonitum et uenturi fulminis ictus horrentem tonitru tantum lenique procella contentus monuisse senem; cumque horrida supra aequora curarum socius procul Itala rura linqueret, hic mollis Campani litoris oras et Diomedeas concedere iussus in arcis, atque hospes, non exsul, erat. nec longa moratus Romuleum reseras iterum, Germanice, limen maerentemque foues inclinatosque penatis erigis. haut mirum, ductor placidissime, quando haec est quae uictis parcentia foedera Cattis, quaeque suum Dacis donat dementia montem, quae modo Marcomanos post horrida bella uagosque Sauromatas Latio non est dignata triumpho. Iamque in fine dies, et inexorabile pensum deficit. hic maesti pietas me poscit Etrusci qualia nec Siculae modulantur carmina rupes nec fati iam certus olor saeuique marita Tereos. heu quantis lassantem bracchia uidi planctibus et prono fusum super oscula uultu! uix famuli comitesque tenent, uix arduus ignis summouet. haut aliter gemuit per Sunia Theseus litora qui falsis deceperat Aegea uelis. tunc immane gemens foedatusque ora tepentis affatur cineres: 'cur nos, fidissime, linquis fortuna redeunte, pater? modo numina magni praesidis atque breuis superum placauimus iras, nec frueris? tantique orbatus muneris usu ad manis, ingrate, fugis? nec flectere Parcas aut placare malae datur aspera numina Lethes? felix, cui magna patrem ceruice uehenti sacra Mycenaeae patuit reuerentia flammae! quique tener saeuis genitorem Scipio Poenis abstulit, et Lydi pietas temeraria Lausi. ergo et Thessalici coniunx pensare mariti funus, et immitem potuit Styga uincere supplex Thracius? hoc quanto melius pro patre liceret! non totus rapiere tamen, nec funera mittam longius; hic manis, hic intra tecta tenebo: tu custos dominusque laris, tibi cuncta tuorum parebunt; ego rite minor semperque secundus assiduas libabo dapes et pocula sacris manibus effigiesque colam: te lucida saxa, te similem doctae referet mihi linea cerae; nunc ebur et fuluum uultus imitabitur aurum. inde uiam morum longaeque examina uitae affatusque pios monituraque somnia poscam.' Talia dicentem genitor dulcedine laeta audit, et immitis lente descendit ad umbras uerbaque dilectae fert narraturus Etruscae. Salue supremum, senior mitissime patrum, supremumque uale, qui numquam sospite nato triste chaos maestique situs patiere sepulcri. semper odoratis spirabunt floribus arae, semper et Assyrios felix bibet urna liquores et lacrimas, qui maior honos. hic sacra litabit manibus eque tua tumulum tellure leuabit. nostra quoque exemplo meritus tibi carmine sancit hoc etiam gaudens cinerem donasse sepulcro. _261. 'He hath outsoared the shadow of our night'_ HIC finis rapto! quin tu iam uulnera sedas et tollis mersum luctu caput? omnia functa aut moritura uides: obeunt noctesque diesque astraque, nec solidis prodest sua machina terris. nam populus mortale genus; plebisque caducae quis fleat interitus? hos bella, hos aequora poscunt; his amor exitio, furor his et saeua cupido, ut sileam morbos; hos ora rigentia brumae, illos implacido letalis Sirius igni, hos manet imbrifero pallens Autumnus hiatu. quicquid init ortus, finem timet. ibimus omnes, ibimus: immensis urnam quatit Aeacus umbris. Ast hic, quem gemimus, felix hominesque deosque et dubios casus et caecae lubrica uitae effugit, immunis fatis. non ille rogauit, non timuit renuitue mori: nos anxia plebes, nos miseri, quibus unde dies suprema, quis aeui exitus incertum, quibus instet fulmen ab astris, quae nubes fatale sonet. nil flecteris istis? sed flectere libens. ades huc emissus ab atro limine, cui soli cuncta impetrare facultas, Glaucia!--nam insontis animas nec portitor arcet, nec durae comes ille serae:--tu pectora mulce, tu prohibe manare genas noctisque beatas dulcibus alloquiis et uiuis uultibus imple, et periisse nega: desolatamque sororem, qui potes, et miseros perge insinuare parentis. _262. To Sleep_ CRIMINE quo merui, iuuenis, placidissime diuum, quoue errore miser, donis ut solus egerem, Somne, tuis? tacet omne pecus uolucresque feraeque et simulant fessos curuata cacumina somnos, nec trucibus fluuiis idem sonus; occidit horror aequoris, et terris maria acclinata quiescunt. septima iam rediens Phoebe mihi respicit aegras stare genas; totidem Oetaeae Paphiaeque reuisunt lampades et totiens nostros Tithonia questus praeterit et gelido parcit miserata flagello. unde ego sufficiam? non si mihi lumina mille quae uafer alterna tantum statione tenebat Argus et haud umquam uigilabat corpore toto. at nunc heu! si aliquis longa sub nocte puellae bracchia nexa tenens ultro te, Somne, repellit, inde ueni. nec te totas infundere pennas luminibus compello meis (hoc turba precetur laetior): extremo me tange cacumine uirgae (sufficit) aut leuiter suspenso poplite transi. M. VALERIVS MARTIALIS 40-104? A.D. _263. Bilbilis_ VERONA docti syllabas amat uatis, Marone felix Mantua est, censetur Aponi Liuio suo tellus Stellaque nec Flacco minus, Apollodoro plaudit imbrifer Nilus, Nasone Paeligni sonant, duosque Senecas unicumque Lucanum facunda loquitur Corduba, gaudent iocosae Canio suo Gades, Emerita Deciano meo: te, Liciniane, gloriabitur nostra, nec me tacebit Bilbilis. _264. He sends his Book to Caesius_ NOSTI si bene Caesium, libelle, montanae decus Vmbriae Sabinum, Auli municipem mei Pudentis, illi tu dabis haec uel occupato. instent mille licet premantque curae, nostris carminibus tamen uacabit. nam me diligit ille proximumque Turni nobilibus leget libellis. o quantum mihi nominis paratur! o quae gloria! quam frequens amator! te conuiuia, te forum sonabit, aedes, compita, porticus, tabernae. uni mitteris, omnibus legeris. _265. To Silius Italicus_ _To lay aside the Punica, and read the light Verses of Martial_ SILI, Castalidum decus sororum, qui periuria barbari furoris ingenti premis ore perfidosque astus Hannibalis leuisque Poenos magnis cedere cogis Africanis: paulum seposita seueritate, dum blanda uagus alea December incertis sonat hinc et hinc fritillis et ludit tropa nequiore talo, nostris otia commoda Camenis, nec torua lege fronte, sed remissa lasciuis madidos iocis libellos. sic forsan tener ausus est Catullus magno mittere passerem Maroni. _266. Life not Legends_ QVI legis Oedipoden caligantemque Thyesten, Colchidas et Scyllas, quid nisi monstra legis? quid tibi raptus Hylas, quid Parthenopaeus et Attis, quid tibi dormitor proderit Endymion? exutusue puer pinnis labentibus? aut qui odit amatrices Hermaphroditus aquas? quid te uana iuuant miserae ludibria chartae? hoc lege, quod possit dicere uita 'Meum est'. non hic Centauros, non Gorgonas Harpyiasque inuenies: hominem pagina nostra sapit. sed non uis, Mamurra, tuos cognoscere mores nec te scire: legas Aetia Callimachi. _267. To Valerius Flaccus_ _The Decay of Poetry and Poets_ _i_ TEMPORIBVS nostris aetas cum cedat auorum creuerit et maior cum duce Roma suo, ingenium sacri miraris deesse Maronis, nec quemquam tanta bella sonare tuba. sint Maecenates, non deerunt, Flacce, Marones, Vergiliumque tibi uel tua rura dabunt. iugera perdiderat miserae uicina Cremonae flebat et abductas Tityrus aeger ouis. risit Tuscus eques, paupertatemque malignam reppulit et celeri iussit abire fuga. 'accipe diuitias et uatum maximus esto; tu licet et nostrum' dixit 'Alexin ames'. adstabat domini mensis pulcerrimus ille marmorea fundens nigra Falerna manu, et libata dabat roseis carchesia labris, quae poterant ipsum sollicitare Iouem. excidit attonito pinguis Galatea poetae, Thestylis et rubras messibus usta genas: protinus ITALIAM concepit et ARMA VIRVMQUE, qui modo uix Culicem fleuerat ore rudi. quid Varios Marsosque loquar ditataque uatum nomina, magnus erit quos numerare labor? ergo ego Vergilius, si munera Maecenatis des mihi? Vergilius non ero, Marsus ero. _ii_ O mihi curarum pretium non uile mearum, Flacce, Antenorei spes et alumne laris, Pierios differ cantus citharamque sororum; aes dabit ex istis nulla puella tibi. quid petis a Phoebo? nummos habet arca Mineruae; haec sapit, haec omnes fenerat una deos. quid possunt hederae Bacchi dare? Palladis arbor inclinat uarias pondere nigra comas. praeter aquas Helicon et serta lyrasque dearum nil habet et magnum sed perinane sophos. quid tibi cum Cirrha? quid cum Permesside nuda? Romanum propius diuitiusque forum est. illic aera sonant: at circum pulpita nostra et sterilis cathedras basia sola crepant. _268. Character of a Happy Life_ _i_ QVINTILIANE, uagae moderator summe iuuentae, gloria Romanae, Quintiliane, togae, uiuere quod propero pauper nec inutilis annis, da ueniam: properat uiuere nemo satis. differat hoc patrios optat qui uincere census atriaque immodicis artat imaginibus. me focus et nigros non indignantia fumos tecta iuuant et fons uiuus et herba rudis. sit mihi uerna satur, sit non doctissima coniunx, sit nox cum somno, sit sine lite dies. _ii_ Dum tu forsitan inquietus erras clamosa, Iuuenalis, in Subura, aut collem dominae teris Dianae; dum per limina te potentiorum sudatrix toga uentilat uagumque maior Caelius et minor fatigant: me multos repetita post Decembres accepit mea rusticumque fecit auro Bilbilis et superba ferro. hic pigri colimus labore dulci Boterdum Plateamque; Celtiberis haec sunt nomina crassiora terris. ingenti fruor improboque somno, quem nec tertia saepe rumpit hora, et totum mihi nunc repono, quidquid ter denos uigilaueram per annos. ignota est toga, sed datur petenti rupta proxima uestis a cathedra. surgentem focus excipit superba uicini strue cultus iliceti, multa uilica quem coronat olla. dispensat pueris rogatque longos leuis ponere uilicus capillos. sic me uiuere, sic iuuat perire. _iii_ Si tecum mihi, care Martialis, securis liceat frui diebus, si disponere tempus otiosum et uerae pariter uacare uitae: nec nos atria, nec domos potentum, nec litis tetricas forumque triste nossemus, nec imagines superbas; sed gestatio, fabulae, libelli, campus, porticus, umbra, uirgo, thermae, haec essent loca semper, hi labores. nunc uiuit necuter sibi bonosque soles effugere atque abire sentit, qui nobis pereunt et imputantur. quisquam uiuere cum sciat, moratur? _iv_ Vitam quae faciant beatiorem, iucundissime Martialis, haec sunt: res non parta labore, sed relicta; non ingratus ager, focus perennis; lis numquam, toga rara, mens quieta; uires ingenuae, salubre corpus; prudens simplicitas, pares amici; conuictus facilis, sine arte mensa; nox non ebria sed soluta curis; non tristis torus et tamen pudicus; somnus qui faciat breuis tenebras: quod sis, esse uelis nihilque malis; summum nec metuas diem nec optes. _269. Quintus Ovidius' Birthday_ SI credis mihi, Quinte, quod mereris, natalis, Ouidi, tuas Aprilis ut nostras amo Martias Kalendas felix utraque lux diesque nobis signandi melioribus lapillis! hic uitam tribuit, sed hic amicum. plus dant, Quinte, mihi tuae Kalendae. _270. The Marriage of Pudens and Claudia_ CLAVDIA, Rufe, meo nubit Peregrina Pudenti: macte esto taedis, o Hymenaee, tuis. tam bene rara suo miscentur cinnama nardo, Massica Theseis tam bene uina fauis; nec melius teneris iunguntur uitibus ulmi, nec plus lotos aquas, litora myrtus amat. candida perpetuo reside, Concordia, lecto, tamque pari semper sit Venus aequa iugo. diligat illa senem quondam, sed et ipsa marito tum quoque cum fuerit, non uideatur anus. _271. In Memoriam_ _i_ _Alcimus_ ALCIME, quem raptum domino crescentibus annis Lauicana leui caespite uelat humus, accipe non Pario nutantia pondera saxo, quae cineri uanus dat ruitura labor, sed facilis buxos et opacas palmitis umbras quaeque uirent lacrimis roscida prata meis. accipe, care puer, ueri monimenta doloris: hic tibi perpetuo tempore uiuet honor. cum mihi supremos Lachesis perneuerit annos, non aliter cineres mando iacere meos. _ii_ _Glaucias_ Libertus Melioris ille notus, tota qui cecidit dolente Roma, cari deliciae breues patroni, hoc sub marmore Glaucias humatus iuncto Flaminiae iacet sepulcro: castus moribus, integer pudore, uelox ingenio, decore felix. bis senis modo messibus peractis uix unum puer applicabat annum. qui fles talia, nil fleas, uiator. _iii_ _Paris_ Quisquis Flaminiam teris, uiator, noli nobile praeterire marmor. Vrbis deliciae salesque Nili, ars et gratia, lusus et uoluptas, Romani decus et dolor theatri atque omnes Veneres Cupidinesque hoc sunt condita, quo Paris, sepulcro. _iv_ _Erotion_ Puella senibus dulcior mihi cygnis, agna Galaesi mollior Phalantini, concha Lucrini delicatior stagni, cui nec lapillos praeferas Erythraeos, nec modo politum pecudis Indicae dentem niuesque primas liliumque non tactum; quae crine uicit Baetici gregis uellus Rhenique nodos aureamque nitellam; fragrauit ore, quod rosarium Paesti, quod Atticarum prima mella cerarum, quod sucinorum rapta de manu gleba; cui comparatus indecens erat pauo, inamabilis sciurus et frequens phoenix: adhuc recenti tepet Erotion busto, quam pessimorum lex amara fatorum sexta peregit hieme, nec tamen tota, nostros amores gaudiumque lususque. et esse tristem me meus uetat Paetus, pectusque pulsans pariter et comam uellens: 'deflere non te uernulae pudet mortem! ego coniugem' inquit 'extuli et tamen uiuo, notam, superbam, nobilem, locupletem'. quid esse nostro fortius potest Paeto? ducentiens accepit et tamen uiuit. _272. 'The Ledean stars so famed for love Wondered at us from above.'_ SI, Lucane, tibi uel si tibi, Tulle, darentur qualia Ledaei fata Lacones habent, nobilis haec esset pietatis rixa duobus, quod pro fratre mori uellet uterque prior, diceret infernas et qui prior isset ad umbras: 'Viue tuo, frater, tempore, uiue meo.' _273. The Villa of Julius Martialis_ IVLI iugera pauca Martialis hortis Hesperidum beatiora longo Ianiculi iugo recumbunt: lati collibus imminent recessus et planus modico tumore uertex caelo perfruitur sereniore, et curuas nebula tegente uallis solis luce nitet peculiari: puris leniter admouentur astris celsae culmina delicata uillae. hinc septem dominos uidere montis et totam licet aestimare Romam, Albanos quoque Tusculosque collis et quodcumque iacet sub urbe frigus, Fidenas ueteres breuisque Rubras, et quod uirgine nequiore gaudet Annae pomiferum nemus Perennae. illinc Flaminiae Salariaeque gestator patet essedo tacente, ne blando rota sit molesta somno, quem nec rumpere nauticum celeuma, nec clamor ualet helciariorum, cum sit tam prope Muluius, sacrumque lapsae per Tiberim uolent carinae. hoc rus, seu potius domus uocanda est, commendat dominus: tuam putabis; tam non inuida tamque liberalis, tam comi patet hospitalitate. credas Alcinoi pios Penatis, aut facti modo diuitis Molorchi. uos nunc omnia parua qui putatis, centeno gelidum ligone Tibur uel Praeneste domate pendulamque uni dedite Setiam colono: dum me iudice praeferantur istis Iuli iugera pauca Martialis. _274. Diadumenos_ QVOD spirat tenera malum mordente puella, quod de Corycio quae uenit aura croco; uinea quod primis cum floret cana racemis, gramina quod redolent, quae modo carpsit ouis; quod myrtus, quod messor Arabs, quod sucina trita, pallidus Eoo ture quod ignis olet; gleba quod aestiuo leuiter cum spargitur imbre, quod madidas nardo passa corona comas: hoc tua, saeue puer Diadumene, basia fragrant. quid si tota dares illa sine inuidia? _275. Earinos_ _i_ NOMEN cum uiolis rosisque natum quo pars optima nominatur anni, Hyblam quod sapit Atticosque flores, quod nidos olet alitis superbae; nomen nectare dulcius beato, quo mallet Cybeles puer uocari et qui pocula temperat Tonanti: quod si Parrhasia sones in aula, respondent Veneres Cupidinesque; nomen nobile, molle, delicatum uersu dicere non rudi uolebam: sed tu syllaba contumax repugnas. dicunt Eiarinon tamen poetae, sed Graeci quibus est nihil negatum et quos {Ares Ares} decet sonare. nobis non licet esse tam disertis, qui musas colimus seueriores. _ii_ Si daret auctumnus mihi nomen, Oporinos essem: horrida si brumae sidera, Chimerinos. dictus ab aestiuo Therinos tibi mense uocarer: tempora cui nomen uerna dedere quis est? _276. To a Schoolmaster_ LVDI magister, parce simplici turbae: sic te frequentes audiant capillati et delicatae diligat chorus mensae, nec calculator, nec notarius uelox maiore quisquam circulo coronetur. albae Leone flammeo calent luces tostamque feruens Iulius coquit messem. cirrata loris horridis Scythae pellis, qua uapulauit Marsyas Celaenaeus, ferulaeque tristes, sceptra paedagogorum, cessent et Idus dormiant in Octobris: aestate pueri si ualent, Satis discunt. _277. Long Life and Strong Life_ SEXAGESIMA, Marciane, messis acta est et, puto, iam secunda Cottae. nec se taedia lectuli calentis expertum meminit die uel uno. ostendit digitum, sed impudicum, Alconti Dasioque Symmachoque. at nostri bene computentur anni et quantum tetricae tulere febres, aut languor grauis, aut mali dolores, a uita meliore separentur: infantes sumus, et senes uidemur. aetatem Priamique Nestorisque longam qui putat esse, Marciane, multum decipiturque falliturque. non est uiuere, sed ualere uita est. _278. The Conditions of Friendship_ TRIGINTA mihi quattuorque messes tecum, si memini, fuere, Iuli. quarum dulcia mixta sunt amaris, sed iucunda tamen fuere plura. et si calculus omnis huc et illuc diuersus bicolorque digeratur, uincet candida turba nigriorem. si uitare uoles acerba quaedam et tristis animi cauere morsus, nulli te facias nimis sodalem. gaudebis minus et minus dolebis. _279. Domestic Life_ DIFFICILIS facilis, iucundus acerbus es idem: nec tecum possum uiuere nec sine te. _280. Saturnalia_ VNCTIS falciferi senis diebus, regnator quibus imperat fritillus, uersu ludere non laborioso permittis, puto, pileata Roma. risisti; licet ergo, nec uetamur. pallentes procul hinc abite curae; quidquid uenerit obuium, loquamur morosa sine cogitatione. misce dimidios, puer, trientis, quales Pythagoras dabat Neroni; misce, Dindyme, sed frequentiores. possum nihil ego sobrius; bibenti succurrent mihi quindecim poetae. da nunc basia, sed Catulliana: quae si tot fuerint quot ille dixit, donabo tibi passerem Catulli. _281. To the Rhine to send Trajan safe home_ NYMPHARVM pater amniumque, Rhene, quicumque Odrysias bibunt pruinas, sic semper liquidis fruaris undis, nec te barbara contumeliosi calcatum rota conterat bubulci; sic et cornibus aureis receptis et Romanus eas utraque ripa: Traianum populis suis et urbi, Tibris te dominus rogat, remittas. _282. A purer Sappho_ OMNES Sulpiciam legant puellae, uni quae cupiunt uiro placere; omnes Sulpiciam legant mariti, uni qui cupiunt placere nuptae. non haec Colchidos asserit furorem, diri prandia nec refert Thyestae; Scyllam, Byblida nec fuisse credit, sed castos docet et probos amores, lusus, delicias facetiasque. cuius carmina qui bene aestimarit, nullam dixerit esse nequiorem, nullam dixerit esse sanctiorem. talis Egeriae iocos fuisse udo crediderim Numae sub antro. hac condiscipula uel hac magistra esses doctior et pudica, Sappho: sed tecum pariter simulque uisam durus Sulpiciam Phaon amaret. frustra: namque ea nec Tonantis uxor, nec Bacchi, nec Apollinis puella erepto sibi uiueret Caleno. _283. Posthumous Fame_ EDE tuos tandem populo, Faustine, libellos et cultum docto pectore profer opus, quod nec Cecropiae damnent Pandionis arces nec sileant nostri praetereantque senes. ante foris stantem dubitas admittere Famam teque piget curae praemia ferre tuae? post te uicturae per te quoque uiuere chartae incipiant: cineri gloria sera uenit. _284. Contemporary Fame_ _i_ HIC est quem legis ille, quem requiris, toto notus in orbe Martialis argutis epigrammaton libellis: cui, lector studiose, quod dedisti uiuenti decus atque sentienti rari post cineres habent poetae. _ii_ Vndenis pedibusque syllabisque et multo sale, nec tamen proteruo, notus gentibus ille Martialis et notus populis--quid inuidetis?-- non sum Andraemone notior caballo. _285. Valedictory_ OHE iam satis est, ohe libelle, iam peruenimus usque ad umbilicos. tu procedere adhuc et ire quaeris, nec summa potes in scheda teneri, sic tamquam tibi res peracta non sit, quae prima quoque pagina peracta est. iam lector queriturque deficitque, iam librarius hoc et ipse dicit 'ohe iam satis est, ohe libelle.' ANONYMOUS circa 90 A.D. _286. Epitaphs_ _i_ _Nepos_ QVVM praematura raptum mihi morte Nepotem flerem Parcarum putria fila querens et gemerem tristi damnatam sorte iuuentam uersaretque nouus uiscera tota dolor, me desolatum, me desertum ac spoliatum clamarem largis saxa mouens lacrimis, exacta prope nocte suos quum Lucifer ignis spargeret et uolucri roscidus iret equo, uidi sidereo radiantem lumine formam aethere delabi. non fuit illa quies, sed uerus iuueni color et sonus, at status ipse maior erat nota corporis effigie. ardentis oculorum orbes umerosque nitentis ostendens roseo reddidit ore sonos: 'adfinis memorande, quid o me ad sidera caeli ablatum quereris? desine flere deum, ne pietas ignara superna sede receptum lugeat et laedat numina tristitia. non ego Tartareas penetrabo tristis ad undas, non Acheronteis transuehar umbra uadis, non ego caeruleam remo pulsabo carinam nec te terribilem fronte timebo, Charon, nec Minos mihi iura dabit grandaeuus et atris non errabo locis nec cohibebor aquis. surge, refer matri ne me noctisque diesque defleat ut maerens Attica mater Ityn. nam me sancta Venus sedis non nosse silentum iussit et in caeli lucida templa tulit.' erigor et gelidos horror perfuderat artus, spirabat suaui tinctus odore locus. die Nepos, seu tu turba stipatus Amorum laetus Adoneis lusibus insereris, seu grege Pieridum gaudes seu Palladis arte, omnis caelicolum te chorus excipiet; si libeat thyrsum grauidis aptare corymbis et uelare comam palmite, Liber eris: pascere si crinem et lauro redimire manuque arcum cum pharetra sumere, Phoebus eris. indueris teretes manicas, Phrygium decus, Attis non unus Cybeles pectore uiuet amor. si spumantis equi libeat quatere ora lupatis, Cyllare, formosi membra uehes equitis. sed quicumque deus, quicumque uocaberis heros, sit soror et mater, sit puer incolumis. haec dona unguentis et sunt potiora corollis, quae non tempus edax, non rapit ipse rogus. _ii_ _Tib. Claudius Esquilina Tiberinus_ Tu quicumque mei ueheris prope limina busti, supprime festinum quaeso uiator iter. perlege, sic numquam doleas pro funere acerbo: inuenies titulo nomina fixa meo. Roma mihi patria est, media de plebe parentes. uita fuit nullis tunc uiolata malis. gratus eram populo quondam notusque fauore, nunc sum defleti parua fauilla rogi. quis bona non hilari uidit conuiuia uoltu adque meos mecum peruigilare locos? quondam ego Pierio uatum monimenta canore doctus cycneis enumerare modis, doctus Maeonio spirantia carmina uersu dicere, Caesareo carmina nota foro: nunc amor et nomen superest de corpore toto, quod spargit lacrimis maestus uterque parens. serta mihi floresque nouos, mea gaudia, ponunt: fusus in Elysia sic ego ualle moror. quod meat in stellis Delphin, quod Pegasus ales, tot mea natalis fata dedere mihi. P. AELIVS HADRIANVS IMPERATOR 76-138 A.D. _287. To his Soul_ ANIMVLA uagula blandula, hospes comesque corporis, quae nunc abibis in loca pallidula rigida nudula, nec ut soles dabis iocos! ANONYMOUS 120 A.D.(?) _288. Epitaph of M. Pomponius Bassulus_ NE more pecoris otio transfungerer, Menandri paucas uorti scitas fabulas et ipsus etiam sedulo finxi nouas. id quale qualest chartis mandatum diu. uerum uexatus animi curis anxiis, non nullis etiam corporis doloribus, utrumque ut esset taediosum ultra modum, optatam mortem sum potitus. ea mihi suo de more cuncta dat leuamina. uos in sepulcro hoc elogium, oro, incidite, quod sit documento post rogos mortalibus inmodice ne quis uitae scopulis haereat, cum sit paratus portus eiaculantibus, qui nos excipiat ad quietem perpetem. set iam ualete donec uiuere expedit. 120 A.D.(?). _289. Epitaph of Serenus_ IVVENIS Sereni triste cernitis marmor, pater supremis quod sacrauit et frater pietate mira perditum dolens fratrem, quem fleuit omnis planctibus nouis turba, quod interisset forma, flos, pudor simplex. dole meator, quisquis hoc legis carmen, et ut meretur, anima, lacrimam accommoda. circa 126 A.D. _290. Epitaph of Ursus_ VRSVS togatus uitrea qui primus pila lusi decenter cum meis lusoribus laudante populo maximis clamoribus thermis Traiani, thermis Agrippae et Titi, multum et Neronis, si tamen mihi creditis, ego sum. ouantes conuenite pilicrepi statuamque amici floribus, uiolis rosis folioque multo adque unguento marcido onerate amantes et merum profundite nigrum Falernum aut Setinum aut uel Caecubum uiuo ac uolenti de apotheca dominica, Vrsumque canite uoce concordi senem hilarem iocosum pilicrepum scholasticum, qui uicit omnes antecessores suos sensu, decore adque arte suptilissima. nunc uera uersu uerba dicamus senes: sum uictus ipse, fateor, a ter consule Vero patrono, nec semel sed saepius, cuius libenter dicor exodiarius. ANNIVS FLORVS circa 130 A.D. _291. 'Tongues I'll hang on every tree.'_ QVANDO ponebam nouellas arbores mali et piri cortici summae notaui nomen ardoris mei. nulla fiet inde finis uel quies cupidinis: crescit arbor, gliscit ardor: animus implet litteras. _292. Apollo and Bacchus_ SIC Apollo, deinde Liber sic uidetur ignifer: ambo sunt flammis creati prosatique ex ignibus; ambo de donis calorem, uite et radio, conferunt; noctis hic rumpit tenebras, hic tenebras pectoris. _293. Bacchus_ BACCHE, uitium repertor, plenus adsis uitibus: effluas dulcem liquorem conparandum nectari, conditumque fac uetustum, ne malignis uenulis asperum ducat saporem uersus usum in alterum. _294. Women_ OMNIS mulier intra pectus celat uirus pestilens: dulce de labris locuntur, corde uiuunt noxio. _295. Evil Communications_ QVI mali sunt, non fuere matris ex aluo mali, sed malos faciunt malorum falsa contubernia. _296. A Study in Antithesis_ TAM malum est habere nummos, non habere quam malum est; tam malum est audere semper, quam malum est semper pudor; tam malum est tacere multum, quam malum est multum loqui; tam malum est foris amica, quam malum est uxor domi: nemo non haec uera dicit, nemo non contra facit. _297. French and English_ SPERNE mores transmarinos, mille habent offucia. ciue Romano per orbem nemo uiuit rectius: quippe malim unum Catonem quam trecentos Socratas. _298. The Rarity of Poets and their Patrons_ CONSVLES fiunt quotannis et noui proconsules; solus aut rex aut poeta non quotannis nascitur. C. SVLPICIVS APOLLINARIS circa 140 A.D. _299. Vergil's Aeneid_ IVSSERAT haec rapidis aboleri carmina flammis Vergilius, Phrygium quae cecinere ducem; Tucca uetat Variusque, simul tu, maxime Caesar, non sinis et Latiae consulis historiae. infelix gemino cecidit prope Pergamon igni, et paene est alio Troia cremata rogo. _300. Epitaph of Seneca_ CVRA, labor, meritum, sumpti pro munere honores, ite, alias posthac sollicitate animas! me procul a uobis deus euocat. ilicet actis rebus terrenis, hospita terra, uale. corpus, auara, tamen sollempnibus accipe saxis: namque animam caelo reddimus, ossa tibi. ANONYMOUS 215 A.D. _301. Viue_ VIVE laetus quique uiuis, uita paruom munus est, orta mox sensim uigescit, deinde sensim deficit. P. LICINIVS GALLIENVS IMPERATOR circa 260 A.D. _302. Ludite_ ITE agite, o iuuenes, et desudate medullis omnibus inter uos! non murmura uestra columbae, brachia non hederae, non uincant oscula conchae. ludite: sed uigilis nolite exstinguere lychnos: omnia nocte uident, nil cras meminere lucernae. M. AVRELIVS OLVMPIVS NEMESIANVS circa 260 A.D. _303. Exordium to a Poem on Hunting_ VENANDI cano mille uias hilarisque labores discursusque citos, securi proelia ruris, pandimus. Aonio iam nunc mihi pectus ab oestro aestuat: ingentis Helicon iubet ire per agros, Castaliusque mihi noua pocula fontis alumnus ingerit et late campos metatus apertos imponitque iugum uati retinetque corymbis implicitum ducitque per auia, qua sola numquam trita rotis. iuuat aurato procedere curru et parere deo: uiridis en ire per herbas imperat: intacto premimus uestigia musco; et, quamuis cursus ostendat tramite noto obuia Calliope facilis, insistere prato complacitum, rudibus qua luceat orbita sulcis. nam quis non Nioben numeroso funere maestam iam cecinit? quis non Semelen ignemque iugalem letalemque simul nouit de paelicis astu? quis magno recreata tacet cunabula Baccho, ut pater omnipotens maternos reddere mensis dignatus iusti complerit tempora partus? sunt qui sacrilego rorantis sanguine thyrsos (nota nimis) dixisse uelint, qui uincula Dirces Pisaeique tori legem Danaique cruentum imperium sponsasque truces sub foedere primo dulcia funereis mutantis gaudia taedis. Byblidos indictum nulli scelus; impia Myrrhae conubia et saeuo uiolatum crimine patrem nouimus, utque Arabum fugiens cum carperet arua iuit in arboreas frondis animamque uirentem. sunt qui squamosi referant fera sibila Cadmi stellatumque oculis custodem uirginis Ius Herculeosque uelint semper numerare labores miratumque rudis se tollere Terea pinnas post epulas, Philomela, tuas; sunt ardua mundi qui male temptantem curru Phaethonta loquantur exstinctasque canant emisso fulmine flammas fumantemque Padum, Cycnum plumamque senilem et flentis semper germani funere siluas. Tantalidum casus et sparsas sanguine mensas condentemque caput uisis Titana Mycenis horrendasque uices generis dixere priores. Colchidos iratae sacris imbuta uenenis munera non canimus pulchraeque incendia Glauces, non crinem Nisi, non saeuae pocula Circes, nec nocturna pie curantem busta sororem: haec iam magnorum praecepit copia uatum, omnis et antiqui uulgata est fabula saecli. nos saltus uiridisque plagas camposque patentis scrutamur totisque citi discurrimus aruis et uarias cupimus facili cane sumere praedas; nos timidos lepores, inbellis figere dammas audacisque lupos, uulpem captare dolosam gaudemus; nos flumineas errare per umbras malumus et placidis ichneumona quaerere ripis inter harundineas segetes faelemque minacem arboris in trunco longis perfigere telis implicitumque sinu spinosi corporis erem ferre domum; talique placet dare lintea curae. dum non magna ratis, uicinis sueta moueri litoribus tutosque sinus percurrere remis, nunc primum dat uela notis portusque fidelis linquit et Adriacas audet temptare procellas. mox uestros meliore lyra memorare triumphos accingar, diui fortissima pignora Cari, atque canam nostrum geminis sub finibus orbis litus et edomitas fraterno numine gentis, quae Rhenum Tigrimque bibunt Ararisque remotum principium Nilique uident in origine fontem; nec taceam, primum quae nuper bella sub Arcto felici, Carine, manu confeceris, ipso paene prior genitore deo, utque intima frater Persidos et ueteres Babylonos ceperit arcis, ultus Romulei uiolata cacumina regni; imbellemque fugam referam clausasque pharetras Parthorum laxosque arcus et spicula nulla. haec uobis nostrae libabunt carmina Musae, cum primum uultus sacros, bona numina terrae, contigerit uidisse mihi: iam gaudia nota temporis inpatiens sensus spretorque morarum praesumit uideorque mihi iam cernere fratrum augustos habitus, Romam clarumque senatum et fidos ad bella duces et milite multo agmina, quis fortis animat deuotio mentis: aurea purpureo longe radiantia uelo signa micant sinuatque trucis leuis aura dracones. tu modo, quae saltus placidos siluasque pererras, Latonae, Phoebe, magnum decus, heia age suetos sume habitus arcumque manu pictamque pharetram suspende ex humeris, sint aurea tela, sagittae, candida puniceis aptentur crura coturnis, sit chlamys aurato multum subtegmine lusa conrugesque sinus gemmatis balteus artet nexibus, implicitos cohibe diademate crinis. tecum Naiades faciles uiridique iuuenta pubentes Dryades Nymphaeque, unde amnibus umor, adsint et docilis decantet Oreadas Echo. duc age, diua, tuum frondosa per auia uatem: te sequimur, tu pande domos et lustra ferarum. huc igitur mecum, quisquis percussus amore uenandi damnas litis rabidosque tumultus ciuilisque fugis strepitus bellique fragores nec praedas auido sectaris gurgite ponti. _304. Pan_ NYCTILVS atque Micon nec non et pulcer Amyntas torrentem patula uitabant ilice solem, cum Pan uenatu fessus recubare sub ulmo coeperat et somno lassatas sumere uiris; quem super ex tereti pendebat fistula ramo. hanc pueri, tamquam praedem pro carmine possent sumere fasque esset calamos tractare deorum, inuadunt furto sed nec resonare canorem fistula quem suerat nec uult contexere carmen, sed pro carminibus male dissona sibila reddit, cum Pan excussus sonitu stridentis auenae iamque uidens 'pueri, si carmina poscitis', inquit, 'ipse canam: nulli fas est inflare cicutas, quas ego Maenaliis cera coniungo sub antris. iamque ortus, Lenaee, tuos et semina uitis ordine detexam: debemus carmina Baccho.' haec fatus coepit calamis sic montiuagus Pan: 'te cano, qui grauidis hederata fronte corymbis uitea serta plicas quique udo palmite tigris ducis odoratis perfusus colla capillis, uera Iouis proles; nam cum post sidera caeli sola Iouem Semele uidit Iouis ora professum, hunc pater omnipotens, uenturi prouidus aeui, pertulit et iusto produxit tempore partus. hunc Nymphae Faunique senes Satyrique procaces, nosque etiam Nysae uiridi nutrimus in antro. quin et Silenus paruum ueteranus alumnum aut gremio fouet aut resupinis sustinet ulnis, euocat aut risum digito motuue quietem allicit aut tremulis quassat crepitacula palmis. cui deus arridens horrentis pectore setas uellicat aut digitis auris astringit acutas adplauditue manu mutilum caput aut breue mentum et simas tenero collidit pollice naris. interea pueri florescit pube iuuentus flauaque maturo tumuerunt tempora cornu. tum primum laetas extendit pampinus uuas: mirantur Satyri frondis et poma Lyaei. tum deus 'o Satyri, maturos carpite fetus' dixit 'et ignotos primi calcate racemos'. uix haec ediderat, decerpunt uitibus uuas et portant calathis celerique elidere planta concaua saxa super properant: uindemia feruet collibus in summis, crebro pede rumpitur uua nudaque purpureo sparguntur pectora musto. tum Satyri, lasciua cohors, sibi pocula quisque obuia corripiunt: quae fors dedit, occupat usus. cantharon hic retinet, cornu bibit alter adunco, concauat ille manus palmasque in pocula uertit, pronus at ille lacu bibit et crepitantibus haurit musta labris; alius uocalia cymbala mergit, atque alius latices pressis resupinus ab uuis excipit: at potus (saliens liquor ore resultat); euomit, inque humeros et pectora defluit humor. omnia ludus habet cantusque chorique licentes; tum primum roseo Silenus cymbia musto plena senex auide non aequis uiribus hausit. ex illo uenas inflatus nectare dulci hesternoque grauis semper ridetur Iaccho. quin etiam deus ille, deus Ioue prosatus ipso, et plantis uuas premit et de uitibus hastas integit et lynci praebet cratera bibenti.' haec Pan Maenalia pueros in ualle docebat, sparsas donec ouis campo conducere in unum nox iubet, uberibus suadens siccare fluorem lactis et in niueas astrictum cogere glebas. ANONYMOUS _305. Epitaph on M.P. Flavius Postumius Varus_ VIXI beatus dis, amicis, literis. manis colamus, namque opertis manibus diuina uis est aeuiterni temporis. _306. To the Sea_ VNDARVM rector, genitor maris, arbiter orbis, Oceane o placido conplectens omnia fluctu, tu legem terris moderato limite signas, tu pelagi quodcumque facis fontisque lacusque. flumina quin etiam te norunt omnia patrem, te potant nubes ut reddant frugibus imbris; Cyaneoque sinu caeli tu diceris oras partibus ex cunctis inmensas cingere nexu. tu fessos Phoebi reficis sub gurgite currus exhaustisque die radiis alimenta ministras, gentibus ut clarum referat lux aurea solem. si mare, si terras caelum mundumque gubernas, me quoque cunctorum partem, uenerabilis, audi, alme parens rerum, supplex precor. ergo carinam conserues, ubicumque tuo committere ponto hanc animam, transire fretum et discurrere cursus aequoris horrisoni sortis fera iussa iubebunt: tende fauens glaucum per leuia dorsa profundum, ac tantum tremulo crispentur caerula motu, quantum uela ferant, quantum sinat otia remis; sint fluctus, celerem ualeant qui pellere puppem, quos numerare libens possim, quos cernere laetus; seruet inoffensam laterum par linea libram, et sulcante uiam rostro submurmuret unda. da pater, ut tute liceat transmittere cursum, perfer ad optatos securo in litore portus me comitesque meos. quod cum permiseris esse, reddam, quod potero, plenas pro munere gratis. _307. Boating Song_ HEIA, uiri, nostrum reboans echo sonet heia! arbiter effusi late maris ore sereno placatum strauit pelagus posuitque procellam, edomitique uago sederunt pondere fluctus. heia, uiri, nostrum reboans echo sonet heia! annisu parili tremat ictibus acta carina. nunc dabit arridens pelago concordia caeli uentorum motu praegnanti currere uelo. heia, uiri, nostrum reboans echo sonet heia! aequora prora secet delphinis aemula saltu, quisque gemat largum, promat se quisque lacertis, pone trahens canum deducta sit orbita sulcum. heia, uiri, nostrum reboans echo sonet heia! echo te pultet, portiscule: nos tamen heia. conuulsum remis spumet mare: nos tamen heia. uocibus adsiduis litus resonet: tamen heia. _308. 'Margaret'_ _A Dog's Epitaph_ GALLIA me genuit, nomen mihi diuitis undae concha dedit, formae nominis aptus honos. docta per incertas audax discurrere siluas collibus hirsutas atque agitare feras, non grauibus uinclis unquam consueta teneri uerbera nec niueo corpore saeua pati. molli namque sinu domini dominaeque iacebam et noram in strato lassa cubare toro, et plus quam licuit muto canis ore loquebar: nulli latratus pertimuere meos. sed iam fata subi partu iactata sinistro, quam nunc sub paruo marmore terra tegit. CLAVDIVS circa 280(?) A.D. _309. To the Moon_ LVNA decus mundi, magni pars maxima caeli, Luna, uagus noctis splendor, quam signa secuntur, Luna parens mensum numerosa prole renascens: tu biiugos stellante polos ab Sole gubernas, te redeunte dies fraternus colligit horas; te pater Oceanus renouato respicit amne, te spirant terrae, tu uinclis Tartara cingis; tu sistro resonas, Brimo, tu cymbala quassas; Isis Luna Core, uel Vesta es Iuno Cybelle. septenis tu lumine eges sub mense diebus et rursum renouas alternans lumina mensis. tunc minor es, cum plena uenis; tunc plena resurgens, cum minor es: crescis semper, cum deficis orbe. huc ades et nostris precibus dea blandior esto Luciferique iugis concordis siste iuuencas, ut uoluat fortuna rotam, qua prospera currant. L. CAELIVS LACTANTIVS FIRMIANVS fl. 290 A.D. _310. The Phoenix_ EST locus in primo felix oriente remotus, qua patet aeterni maxima porta poli. nec tamen aestiuos hiemisue propinquus ad ortus sed qua sol uerno fundit ab axe diem. illic planities tractus diffundit apertos, nec tumulus crescit nec caua uallis hiat, sed nostros montis, quorum iuga celsa putantur, per bis sex ulnas imminet ille locus. hic Solis nemus est et consitus arbore multa lucus perpetuae frondis honore uirens. cum Phaethonteis flagrasset ab ignibus axis, ille locus flammis inuiolatus erat; et cum diluuium mersisset fluctibus orbem Deucalioneas exsuperauit aquas. non huc exsangues Morbi, non aegra Senectus nec Mors crudelis nec Metus asper adest, nec Scelus infandum nec opum uesana Cupido aut Sitis aut ardens caedis amore Furor; Luctus acerbus abest et Egestas obsita pannis et Curae insomnes et uiolenta Fames. non ibi tempestas nec uis furit horrida uenti nec gelido terram rore pruina tegit; nulla super campos tendit sua uellera nubes nec cadit ex alto turbidus umor aquae. est fons in medio, quem uiuum nomine dicunt, perspicuus, lenis, dulcibus uber aquis; qui semel erumpens per singula tempora mensum duodecies undis inrigat omne nemus. hic genus arboreum procero stipite surgens non lapsura solo mitia poma gerit. hoc nemus, hos lucos auis incolit unica Phoenix, unica si uiuit morte refecta sua. paret et obsequitur Phoebo ueneranda satelles: hoc Natura parens munus habere dedit. lutea cum primum surgens Aurora rubescit, cum primum rosea sidera luce fugat, ter quater illa pias inmergit corpus in undas, ter quater e uiuo gurgite libat aquam. tollitur ac summo considit in arboris altae uertice, quae totum despicit una nemus, et conuersa nouos Phoebi nascentis ad ortus exspectat radios et iubar exoriens. atque ubi Sol pepulit fulgentis limina portae et primi emicuit luminis aura leuis, incipit illa sacri modulamina fundere cantus et mira lucem uoce ciere nouam; quam nec aedoniae uoces nec tibia possit musica Cirrhaeis adsimulare modis, et neque olor moriens imitari posse putetur nec Cylleneae fila canora lyrae. postquam Phoebus equos in aperta effudit Olympi atque orbem totum protulit usque means, illa ter alarum repetito uerbere plaudit igniferumque caput ter uenerata silet. atque eadem celeris etiam discriminat horas innarrabilibus nocte dieque sonis, antistes luci nemorumque uerenda sacerdos et sola arcanis conscia, Phoebe, tuis. quae postquam uitae iam mille peregerit annos ac si reddiderint tempora longa grauem, ut reparet lapsum spatiis uergentibus aeuum, adsuetum nemoris dulce cubile fugit; cumque renascendi studio loca sancta reliquit, tunc petit hunc orbem, mors ubi regna tenet. derigit in Syriam celeris longaeua uolatus, Phoenicen nomen cui dedit ipsa uetus, secretosque petit deserta per auia lucos, sicubi per saltus silua remota latet. tum legit aerio sublimem uertice palmam, quae Graium Phoenix ex aue nomen habet, in quam nulla nocens animans prorepere possit, lubricus aut serpens aut auis ulla rapax. tum uentos claudit pendentibus Aeolus antris, ne uiolent flabris aera purpureum, neu concreta noto nubes per inania caeli submoueat radios solis et obsit aui. construit inde sibi seu nidum siue sepulcrum: nam perit ut uiuat, se tamen ipsa creat. colligit hinc sucos et odores diuite silua, quos legit Assyrius, quos opulentus Araps, quos aut Pygmaeae gentes aut India carpit aut molli generat terra Sabaea sinu. cinnamon hic auramque procul spirantis amomi congerit et mixto balsama cum polio. non casiae mitis nec olens suffimen acanthi nec turis lacrimae guttaque pinguis abest. his addit teneras nardi pubentis aristas et sociat myrrae uim, Nabathaea, tuae. protinus instructo corpus mutabile nido uitalique toro membra uieta locat. ore dehinc sucos membris circumque supraque inicit exsequiis inmoritura suis. tunc inter uarios animam commendat odores, depositi tanti nec timet illa fidem. interea corpus genitali morte peremptum aestuat, et flammam parturit ipse calor, aetherioque procul de lumine concipit ignem, flagrat et ambustum soluitur in cineres. quos uelut in massam generans in morte coactos conflat; et effectum seminis instar habet. complerit mensum si fetus tempora certa, sese oui teretis colligit in speciem; hinc animal primum sine membris fertur oriri, sed fertur uermi lacteus esse color: ac uelut agrestes, cum filo ad saxa tenentur, mutari tineae papilione solent: inde reformatur quali fuit ante figura et Phoenix ruptis pullulat exuuiis. non illi cibus est nostro concessus in orbe nec cuiquam inplumem pascere cura subest; ambrosios libat caelesti nectare rores, stellifero tenues qui cecidere polo. hos legit, his alitur mediis in odoribus ales, donec maturam proferat effigiem. ast ubi primaeua coepit florere iuuenta, euolat ad patrias iam reditura domus. ante tamen, proprio quicquid de corpore restat, ossaque uel cineres exuuiasque suas unguine balsameo myrraque et ture soluto condit et in formam conglobat ore pio. quam pedibus gestans contendit Solis ad urbem inque ara residens ponit in aede sacra. mirandam sese praestat praebetque uerendam: tantus aui decor est, tantus abundat honor. praecipuus color est, quali sunt sidera caeli, praecoqua uel qualis Punica grana tegit: qualis inest foliis, quae fert agreste papauer, cum pandit uestes Flora rubente solo. hoc humeri pectusque decens uelamine fulgent, hoc caput, hoc ceruix summaque terga nitent; caudaque porrigitur fuluo distincta metallo, in cuius maculis purpura mixta rubet; aura auri pennas insignit, desuper Iris pingere ceu nubis splendida rore solet; albicat insignis mixto uiridante smaragdo et puro cornu gemmea cuspis hiat; ingentis oculos credas geminos hyacinthos, quorum de medio lucida flamma micat; arquata est rutilo capiti radiata corona Phoebei referens uerticis alta decus; crura tegunt squamae Tyrio depicta ueneno, ast unguis roseo tinguit honore color. effigies inter pauonis mixta figuram cernitur et pictam Phasidis inter auem. magnitiem, terris Arabum quae gignitur, ales uix aequare potest, seu fera seu sit auis. non tamen est tarda, ut uolucres quae corpore magno incessus pigros per graue pondus habent, sed leuis ac uelox, regali plena decore; talis in aspectu se tenet usque hominum. huc uenit Aegyptus tanti ad miracula uisus et raram uolucrem turba salutat ouans. protinus exsculpunt sacrato in marmore formam et titulo signant remque diemque nouo. contrahit in coetum sese genus omne uolantum, nec praedae memor est ulla nec ulla metus. alituum stipata choro uolat illa per altum turbaque prosequitur munere laeta pio. sed postquam puri peruenit ad aetheris auras, mox redit; illa suis conditur inde locis. o fortunatae sortis finisque uolucrem, cui de se nasci praestitit ipse deus! o felix, seu mas seu femina siue necutrum, felix quae Veneris foedera nulla coit! mors illi Venus est, sola est in morte uoluptas: ut possit nasci, appetit ante mori. ipsa sibi proles, suus est pater et suus heres, nutrix ipsa sui, semper alumna sibi. ipsa quidem, sed non eadem est; eademque nec ipsa est, aeternam uitam mortis adepta bono. CATO 290(?) A.D. _311. Moral Distichs_ _i_ _Learning_ (_a_) INSTRVE praeceptis animum, ne discere cessa; nam sine doctrina uita est quasi mortis imago. (_b_) multa legas facito, tum lectis neglege multa; nam miranda canunt, sed non credenda poetae. (_c_) disce sed a doctis, indoctos ipse doceto: propaganda etenim est rerum doctrina bonarum. (_d_) discere ne cessa: cura sapientia crescit, rara datur longo prudentia temporis usu. (_e_) disce aliquid; nam cum subito Fortuna recessit, ars remanet uitamque hominis non deserit umquam. _ii_ _Religion_ (_a_) SI deus est animus, nobis ut carmina dicunt, hic tibi praecipue sit pura mente colendus. (_b_) an di sint caelumque regant ne quaere doceri: cum sis mortalis, quae sunt mortalia cura. (_c_) quid deus intendat noli perquirere sorte: quid statuat de te sine te deliberat ille. (_d_) ture deum placa, uitulum sine crescat aratro: ne credas gaudere deum cum caede litatur. _iii_ _Friendship_ (_a_) SI potes, ignotis etiam prodesse memento: utilius regno est meritis adquirere amicos. (_b_) cum tibi uel socium uel fidum quaeris amicum, non tibi fortuna est hominis sed uita petenda. (_c_) ignotum notis noli praeponere amicis: cognita iudicio constant, incognita casu. (_d_) uincere cum possis, interdum cede sodali, obsequio quoniam dulces retinentur amici. (_e_) gratior officiis, quo sis mage carior, esto, ne nomen subeas quod dicunt officiperdi. (_f_) officium alterius multis narrare memento; at quaecumque aliis benefeceris ipse, sileto. (_g_) damnaris numquam post longum tempus amicum: mutauit mores, sed pignora prima memento. _iv_ _Death_ (_a_) NE timeas illam, quae uitae est ultima finis: qui mortem metuit, quod uiuit, perdit id ipsum. (_b_) linque metum leti; nam stultum est tempore in omni, dum mortem metuas, amittere gaudia uitae. (_c_) fac tibi proponas, mortem non esse timendam: quae bona si non est, finis tamen illa malorum est. (_d_) rebus in aduersis animum submittere noli: spem retine; spes una hominem nec morte relinquit. _v_ _The Speech of Men_ (_a_) PROSPICITO tecum tacitus quid quisque loquatur: sermo hominum mores et celat et indicat idem. (_b_) contra uerbosos noli contendere uerbis: sermo datur cunctis, animi sapientia paucis. (_c_) cum te aliquis laudat, iudex tuus esse memento: plus aliis de te quam tu tibi credere noli. (_d_) iudicium populi numquam contempseris unus: ne nulli placeas, dum uis contemnere multos. (_e_) cum recte uiuas, ne cures uerba malorum: arbitrii non est nostri quid quisque loquatur. (_f_) si uitam inspicias hominum, si denique mores, cum culpant alios: nemo sine crimine uiuit. _vi_ _Wives and Slaves_ (_a_) CVM seruos fueris proprios mercatus in usus et famulos dicas, homines tamen esse memento. (_b_) nil temere uxori de seruis crede querenti: semper enim mulier quem coniux diligit odit. (_c_) uxoris linguam, si frugi est, ferre memento; namque malum est non uelle pati nec carpere posse. (_d_) uxorem fuge ne ducas sub nomine dotis, nec retinere uelis, si coeperit esse molesta. REPOSIANVS circa 290 A.D. _312. The Bridal Bower of Mars and Venus_ ORNAT terra nemus: nunc lotos mitis inumbrat, nunc laurus, nunc myrtus. habent sua munera rami; namque hic per frondis redolentia mala relucent. uilia non illo surgebant gramina luco: pingunt purpureos candentia lilia flores; hic rosa cum uiolis, hic omnis gratia odorum, hic inter uiolas coma mollis laeta hyacinthi: dignus amore locus, cui tot sint munera rerum. non tamen in lucis aurum, non purpura fulget: flos lectus, flos uincla tori, substramina flores: deliciis Veneris diues natura laborat. texerat hic liquidos fontis non uilis arundo, sed qua saeua puer conponat tela Cupido. hunc solum Paphie puto lucum fecit amori: hic Martem exspectare solet. quid Gratia cessat, quid Charites? cur, saeue puer, non lilia nectis? tu lectum consterne rosis, tu serta parato et roseis crinem nodis subnecte decenter! PENTADIVS circa 290 A.D. _313. Narcissus_ HIC est ille, suis nimium qui credidit umbris, Narcissus uero dignus amore puer. cernis ab inriguo repetentem gramine ripas, ut per quas periit crescere possit aquas. _314. Woman_ CREDE ratem uentis, animum ne crede puellis; namque est feminea tutior unda fide. femina nulla bona est, uel, si bona contigit una, nescio quo fato est res mala facta bona. ANONYMOUS circa 290 A.D. _315. Epitaph on the Actor Vitalis_ QVID tibi, mors, faciam, quae nulli parcere nosti, nescia laetitiam, nescia amare iocos. his ego praeualui toto notissimus orbi, hinc mihi larga domus, hinc mihi census erat. gaudebam semper; quid enim, si gaudia desint, hic uagus ac fallax utile mundus habet? me uiso rabidi subito cecidere furores; ridebat summus me ueniente dolor. non licuit quemquam curis mordacibus uri nec rerum incerta mobilitate trahi. uincebat cunctos praesentia nostra timores et mecum felix quaelibet hora fuit. motibus ac dictis (tragici quoque larua placebat) exhilarans uariis tristia corda modis fingebam uultus, habitus ac uerba loquentum, ut plures uno credibile ore loqui. ipse etiam, quem nostra oculis geminabat imago, horruit in uultu se magis esse meo. o quotiens imitata meo se femina gestu uidit et erubuit totaque muta fuit! ergo quot in nostro uiuebant corpore formae tot mecum raptas abstulit atra dies. quo uos iam tristi turbatus deprecor ore, qui titulum legitis cum pietate meum: 'o quam laetus eras, Vitalis' dicite maesti, 'sint tibi di tali, sint tibi fata, modo.' TIBERIANVS fl. A.D. 335. _316. A Woodland Scene_ AMNIS ibat inter arua ualle fusus frigida, luce ridens calculorum, flore pictus herbido. caerulas superne laurus et uirecta myrtea leniter motabat aura blandiente sibilo. subter autem molle gramen flore adulto creuerat: et croco solum rubebat et lucebat liliis et nemus fragrabat omne uiolarum suspiritu. inter ista dona ueris gemmeasque gratias omnium regina odorum uel colorum Lucifer auriflora praeminebat, flamma Diones, rosa. roscidum nemus rigebat inter uda gramina: fonte crebro murmurabant hinc et inde riuuli, antra muscus et uirentes intus myrtus uinxerant, qua fluenta labibunda guttis ibant lucidis. has per umbras omnis ales plus canora quam putes cantibus uernis strepebat et susurris dulcibus; hic loquentis murmur amnis concinebat frondibus, quis melos uocalis aurae musa zephyri mouerat. sic euntem per uirecta pulcra odora et musica ales amnis aura lucus flos et umbra iuuerat. _317. Gold_ AVRVM, quod nigri manes, quod turbida mersant flumina, quod duris extorsit poena metallis! aurum, quo pretio reserantur limina Ditis, quo Stygii regina poli Proserpina gaudet! aurum, quod penetrat thalamos rumpitque pudorem, qua tectus saepe inlecebra micat impius ensis! in gremium Danaes non auro fluxit adulter mentitus pretio faciem fuluoque ueneno? non Polydorum hospes saeuo necat incitus auro? altrix infelix, sub quo custode pericli commendas natum, cui regia pignora credis? fit tutor pueri, fit custos sanguinis aurum! inmitis nidos coluber custodiet ante et uitulos fetae poterunt seruare leaenae. sic etiam ut Troiam popularet Dorica pubes aurum causa fuit: pretium dignissima merces. infami probro palmam conuendit adulter. denique cernamus, quos aurum uenit in usus. auro emitur facinus, pudor almus uenditur auro, tum patria atque parens, leges pietasque fidesque: omne nefas auro tegitur, fas proditur auro. porro hoc Pactolus, porro fluat et niger Hermus! aurum, res gladii, furor amens, ardor auarus, te celent semper uada turbida, te uada nigra, te tellus mersum premat infera, te sibi nasci Tartareus cupiat Phlegethon Stygiaeque paludes! inter liuentis pereat tibi fulgor arenas, nec post ad superos redeat famis aurea puros! _318. 'Too Adventurous Wings'_ ALES, dum madidis grauata pennis udos tardius explicat uolatus, defecta in medio repente nisu capta est pondere depremente plumae: cassato solito uigore pennae, quae uitam dederant, dedere letum; ac, quis ardua nunc tenebat alis, isdem protinus incidit ruinae. quid sublimia circuisse prodest? qui celsi steterant, iacent sub imis! exemplum capiant, nimis petendo qui mentis tumidi uolant secundis. _319. God_ OMNIPOTENS, annosa poli quem suspicit aetas, quem sub millenis semper contutibus unum nec numero quisquam poterit pensare nec aeuo, nunc esto affatus, si quo te nomine dignum est, seu sacer ignoto gaudes, quo maxima tellus intremuit, sistunt rapidos uaga sidera cursus. tu solus, tu multus item, tu primus et idem postremus mediusque simul mundique superstes (nam sine fine tui labentia tempora finis), altera ab alterno spectans fera turbine certo rerum fata rapi uitasque inuoluier aeuo atque iterum reducis supera in conuexa referri, scilicet ut mundo redeat quod partubus astra perdiderint refluumque iterum per corpora fiat. tu (siquidem fas est in temet tendere sensum et speciem temptare sacram, qua sidera cingis immensus longamque simul complecteris aethram) fulgentis forsan rapida sub imagine Phoebi flammifluum quoddam iubar es, quo cuncta coruscans ipse uides nostrumque premis solemque diemque. tu genus omne deum, tu rerum causa uigorque, tu natura omnis, deus innumerabilis unus, tu sexu plenus toto, tibi nascitur olim sidereus mundus (genus hinc hominumque deumque), lucens, augusto stellatus flore iuuentae. quem (precor, aspires), qua sit ratione creatus, quo genitus factusue modo, da nosse uolenti; da, pater, augustas ut possim noscere causas, mundanas olim molis quo foedere rerum sustuleris animamque leui quo maximus olim texueris numero, quo congrege dissimilique, quidque id sit uegetum, quod per cita corpora uiuit. _320. Peruigilium Veneris_ CRAS amet qui numquam amauit quique amauit cras amet! uer nouum: uer iam canorum: uere natus orbis est! uere concordant amores, uere nubunt alites et nemus comam resoluit de maritis imbribus: et recentibus uirentis ducit umbras floribus. cras amorum copulatrix inter umbras arborum inplicat casas uirentis de flagello myrteo, cras Dione iura dicet fulta sublimi throno. cras amet qui numquam amauit quique amauit cras amet! ipsa gemmis purpurantem pingit annum floridis, ipsa surgentis papillas de Fauoni spiritu urget in nodos tepentis, ipsa roris lucidi, noctis aura quem relinquit, spargit umentis aquas. en micant lacrimae trementes de caduco pondere: gutta praeceps orbe paruo sustinet casus suos. en pudorem florulentae prodiderunt purpurae: umor ille quem serenis astra rorant noctibus mane uirgines papillas soluit umenti peplo. ipsa iussit mane totae uirgines nubant rosae; facta Cypridis de cruore deque Amoris osculis deque gemmis deque flabris deque solis purpuris, cras pudorem qui latebat ueste tectus ignea unico marita uoto non rubebit soluere. cras amet qui numquam amauit quique amauit cras amet! ipsa Nymphas diua luco iussit ire myrteo: 'ite, Nymphae, posuit arma, feriatus est Amor: iussus est inermis ire, nudus ire iussus est, neu quid arcu neu sagitta neu quid igne laederet.' it puer comes puellis; nec tamen credi potest, esse Amorem feriatum, si sagittas exuit; sed tamen, Nymphae, cauete, quod Cupido pulcer est: totus est in armis idem quando nudus est Amor. cras amet qui numquam amauit quique amauit cras amet! conpari Venus pudore mittit ante uirgines: 'una res est quam rogamus: cede, uirgo Delia, ut nemus sit incruentum de ferinis stragibus. ipsa uellet te rogare, si pudicam flecteret, ipsa uellet ut uenires, si deceret uirginem. iam tribus choros uideres feriantis noctibus congreges inter cateruas ire per saltus tuos floreas inter coronas, myrteas inter casas. nec Ceres nec Bacchus absunt nec poetarum deus. peruiglanda tota nox est, est recinenda canticis: regnet in siluis Dione: tu recede, Delia.' cras amet qui numquam amauit quique amauit cras amet! iussit Hyblaeis tribunal stare diua floribus: praeses ipsa iura dicet, adsidebunt Gratiae. Hybla, totos funde flores, quidquid annus adtulit; Hybla, florum subde uestem, quantus Ennae campus est. ruris hic erunt puellae uel puellae fontium quaeque siluas quaeque lucos quaeque montis incolunt. iussit omnes adsidere pueri mater alitis, iussit at nudo puellas nil Amori credere: cras amet qui numquam amauit quique amauit cras amet! cras erit quom primus aether copulauit nuptias. ut pater totum crearet uernis annum nubibus, in sinum maritus imber fluxit almae coniugis, unde fetus mixtus omnis aleret magno corpore. tunc cruore de superno spumeo pontus globo caerulas inter cateruas inter et bipedes equos fecit undantem Dionen de marinis imbribus. cras amet qui numquam amauit quique amauit cras amet! ipsa uenas atque mentem permeanti spiritu intus occultis gubernat procreatrix uiribus, perque caelum perque terras perque pontum subditum praeuium sui teporem seminali tramite inbuit iussitque mundum nosse nascendi uias. cras amet qui numquam amauit quique amauit cras amet! ipsa Troianos penatis in Latinos transtulit, ipsa Laurentem puellam coniugem nato dedit, moxque Marti de sacello dat pudicam uirginem, Romuleas ipsa fecit cum Sabinis nuptias. unde Ramnes et Quirites atque prolem posterum Romulo marem crearet et nepotem Caesarem; cras amet qui numquam amauit quique amauit cras amet! rura fecundat uoluptas, rura Venerem sentiunt; ipse Amor puer Dionae rure natus dicitur. hunc ager cum parturiret ipsa suscepit sinu, ipsa florum delicatis educauit osculis. cras amet qui numquam amauit quique amauit cras amet! ecce iam subter genestas explicant tauri latus, quisque tutus quo tenetur coniugali foedere: subter umbras cum maritis ecce balantum greges. iam loquaces ore rauco stagna cygni perstrepunt: et canoras non tacere diua iussit alites: adsonat Terei puella subter umbram populi, ut putes motus amoris ore dici musico et neges queri sororem de marito barbaro. illa cantat: nos tacemus? quando uer ueniet meum? quando fiam uti chelidon ut tacere desinam? perdidi Musam tacendo nec me Phoebus respicit. sic Amyclas cum tacerent perdidit silentium. cras amet qui numquam amauit quique amauit cras amet! ANONYMOUS circa 350 A.D.(?). _321. Epitaph of a Charioteer_ HOC rudis aurigae requiescunt ossa sepulcro nec tamen ignari flectere lora manu, iam qui quadriiugos auderem scandere currus et tamen a biiugis non remouerer equis. inuidere meis annis crudelia fata, fata quibus nequeas opposuisse manus. nec mihi concessa est morituro gloria circi, donaret lacrimas ne pia turba mihi. ussere ardentes intus mea uiscera morbi, uincere quos medicae non potuere manus. sparge, precor, flores supra mea busta, uiator: fauisti uiuo forsitan ipse mihi. ALCIMIVS fl. 354 A.D. _322. Vergil and Homer_ _i_ DE numero uatum si quis seponat Homerum, proximus a primo tunc Maro primus erit. at si post primum Maro seponatur Homerum, longe erit a primo, quisque secundus erit. _ii_ Maeonio uati qui par aut proximus esset, consultus Paean risit et haec cecinit; si potuit nasci, quem tu sequereris, Homere, nascetur, qui te possit, Homere, sequi. _323. A Present from Lesbia_ LVX mea puniceum misit mihi Lesbia malum: iam sordent animo cetera poma meo. sordent uelleribus uestita cydonia canis, sordent hirsutae munera castaneae; nolo nuces, Amarylli, tuas nec cerea pruna: rusticus haec Corydon munera magna putet. horreo sanguineo male mora rubentia suco: heu graue funesti crimen amoris habent! missa et dente leui paulo libata placenta: nectarea e labris dulcia liba suis: nescio quid plus melle sapit, quod contigit ipsa spirans Cecropium dulcis ab ore thymum. _324. Eloquent Eyes_ O BLANDOS oculos et o facetos et quadam propria nota loquacis! illic et Venus et leues Amores atque ipsa in medio sedet Voluptas. D. MAGNVS AVSONIVS 310-95 A.D. _325. Dedication_ 'CVI dono lepidum nouum libellum?' Veronensis ait poeta quondam, inuentoque dedit statim Nepoti. at nos inlepidum, rudem libellum, burras quisquilias ineptiasque, credemus gremio cui fouendum? inueni, trepidae silete nugae, nec doctum minus et magis benignum, quam quem Gallia praebuit Catullo. hoc nullus mihi carior meorum, quem pluris faciunt nouem sorores, quam cunctos alios, Marone dempto. Pacatum haut dubie, poeta, dicis. ipse est. intrepide uolate, uersus, et nidum in gremio fouete tuto. hic uos diligere, hic uolet tueri: ignoscenda teget, probata tradet: post hunc iudicium timete nullum. _326. To Tetradius: A Remonstrance_ O QVI uenustos uberi facundia sales opimas, Tetradi, cauesque, ne sit tristis et dulci carens amara concinnatio: qui felle carmen atque melle temperans torpere musas non sinis, pariterque fucas quaeque gustu ignaua sunt et quae sapore tristia: rudis camenas qui Suessae praeuenis aeuoque cedis, non stilo: cur me propinquum Santonorum moenibus declinas, ut Lucas boues olim resumpto praeferocis proelio fugit iuuentus Romula? non ut tigris te, non leonis impetu, amore sed caro expeto. uidere alumni gestio uoltus mei et indole optata frui. inuitus olim deuoraui absentiae necessitatem pristinae, quondam docendi munere adstrictum graui Iculisma cum te absconderet, et inuidebam deuio ac solo loco opes camenarum tegi. at nunc frequentis atque claros nec procul cum floreas inter uiros tibique nostras uentus auras deferat aurisque sermo uerberet, cur me supino pectoris fastu tumens spernis poetam consulem, tuique amantem teque mirantem ac tua desiderantem carmina oblitus alto neglegis fastidio? plectendus exemplo tuo, ni stabilis aeuo pectoris nostri fides quamquam recusantis amet. uale. ualere si uoles me, peruola cum scrinio et musis tuis. _327. A Letter to Paulinus_ IAMBE Parthis et Cydonum spiculis, iambe pinnis alitum uelocior, Padi ruentis impetu torrentior, magna sonorae grandinis ui densior, flammis corusci fulguris uibratior, iam nunc per auras Persei talaribus petasoque ditis Arcados uectus uola. si uera fama est Hippocrene, quam pedis pulsu citati cornipes fudit fremens, tu fonte in ipso procreatus Pegasi, primus duorum metra iunxisti pedum trimetrisque Musis concinentibus nouem caedem in draconis concitasti Delium. fer hanc salutem praepes et uolucripes Paulini ad usque moenia, Ebromagum loquor, et protinus, iam si resumptis uiribus alacri refecti corporis motu uiget, saluere iussum mox reposce mutuum. nihil moreris iamque, dum loquor, redi, imitatus illum stirpis auctorem tuae, triplici furentem qui Chimaeram incendio superuolauit tutus igne proximo. dic te ualere, dic saluere te iubet amicus et uicinus et fautor tuus, honoris auctor, altor ingeni tui. dic et magister, dic parens, dic omnia blanda atque sancta caritatis nomina haueque dicto dic uale actutum et redi. quod si rogabit, quid super scriptis nouis maturus aeui nec rudis diiudicem, nescire dices, sed paratum iam fore heroicorum uersuum plenum essedum. cui subiugabo de molarum ambagibus, qui machinali saxa uoluunt pondere, tripedes caballos terga ruptos uerbere, his ut uehantur tres sodales nuntii. fors et rogabit, quos sodalis dixeris simul uenire: dic, 'trinodem dactylum uidi paratum crucianti cantherio: spondeus illi lentipes ibat comes, paribus moratur qui locis cursum meum, mihique similis, semper aduersus tamen, nec par nec impar, qui trochaeus dicitur.' haec fare cursim nec moratus peruola, aliquid reportans interim munusculi de largitate musici promptarii. _328. To his Wife_ VXOR, uiuamusque ut uiximus et teneamus nomina, quae primo sumpsimus in thalamo: nec ferat ulla dies, ut commutemur in aeuo, quin tibi sim iuuenis tuque puella mihi. Nestore sim quamuis prouectior aemulaque annis uincas Cumanam tu quoque Deiphoben, nos ignoremus quid sit matura senectus. scire aeui meritum, non numerare decet. _329. Nemesis_ (From the Greek) ME lapidem quondam Persae aduexere, tropaeum ut fierem bello: nunc ego sum Nemesis. ac sicut Graecis uictoribus adsto tropaeum, punio sic Persas uanilocos Nemesis. _330. One-sided Love_ (From the Greek) HOC quod amare uocant misce aut dissolue, Cupido: aut neutrum flammis ure uel ure duos. _331. The Spartan's Shield_ MATER Lacaena clipeo obarmans filium 'cum hoc', inquit, 'aut in hoc redi.' _332. In Commendation of his Book_ EST quod mane legas, est et quod uespere. laetis seria miscuimus, temperie ut placeant. non unus uitae color est nec carminis unus lector: habet tempus pagina quaeque suum. hoc mitrata Venus probat, hoc galeata Minerua, Stoicus has partis, has Epicurus amat. salua mihi ueterum maneat dum regula morum, plaudat permissis sobria Musa iocis. _333. To his Book_ SI tineas cariemque pati te, charta, necesse est, incipe uersiculis ante perire meis. 'malo,' inquis, 'tineis.' sapis, aerumnose libelle, perfungi mauis quod leuiore malo. ast ego damnosae nolo otia perdere Musae, iacturam somni quae parit atque olei. 'utilius dormire fuit quam perdere somnum atque oleum.' bene ais: causa sed ista mihi est, irascor Proculo, cuius facundia tanta est quantus honos. scripsit plurima quae cohibet. hunc studeo ulcisci: et prompta est propria ultio uati. qui sua non edit carmina, nostra legat. huius in arbitrio est, seu te iuuenescere cedro seu iubeat duris uermibus esse cibum. huic ego, quod nobis superest ignobilis oti, deputo, siue legat quae dabo siue tegat. _334. Myro's Heifer_ BVCVLA sum caelo genitoris facta Myronis aerea: nec factam me puto sed genitam. sic me taurus init, sic proxima bucula mugit, sic uitulus sitiens ubera nostra petit. miraris quod fallo gregem? gregis ipse magister inter pascentis me numerare solet. _335. A Picture of Echo_ VANE, quid affectas faciem mihi ponere, pictor, ignotamque oculis sollicitare deam? aëris et linguae sum filia, mater inanis indicii, uocem quae sine mente gero. extremos pereunte modos a fine reducens ludificata sequor uerba aliena meis. auribus in uestris habito penetrabilis echo: me si uis similem pingere, pinge sonum. _336. The Ideal Mistress_ SIT mihi talis arnica uelim, iurgia quae temere incipiat nec studeat quasi casta loqui, pulcra, procax, petulante manu, uerbera quae ferat et regerat caesaque ad oscula confugiat. nam nisi moribus his fuerit, casta modesta pudenter agens, dicere abominor, uxor erit. _337. Narcissus_ FVRITIS, procaces Naides, amore saeuo et irrito: ephebus iste flos erit. _338. Dedication of a Mirror_ LAIS anus Veneri speculum dico: dignum habeat se aeterna aeternum forma ministerium. at mihi nullus in hoc usus, quia cernere talem qualis sum nolo, qualis eram nequeo. _339. The Graves of a Household_ _i_ _His Wife_ HACTENVS ut caros, ita iusto funere fletos functa piis cecinit nenia nostra modis. nunc, dolor atque cruces nec contrectabile fulmen, coniugis ereptae mors memoranda mihi. nobilis a proauis et origine clara senatus, moribus usque bonis clara Sabina magis, te iuuenis primis luxi deceptus in annis perque nouem caelebs te fleo olympiadas. nec licet obductum senio sopire dolorem: semper crudescit nam mihi poena recens. admittunt alii solacia temporis aegri: haec grauiora facit uulnera longa dies. torqueo deceptos ego uita caelibe canos, quoque magis solus, hoc mage maestus ago. uolnus alit, quod muta domus silet et torus alget, quod mala non cuiquam, non bona participo. maereo, si coniunx alii bona, maereo contra, si mala: ad exemplum tu mihi semper ades. tu mihi crux ab utraque uenis, siue est mala, quod tu dissimilis fueris, seu bona, quod similis. non ego opes cassas et inania gaudia plango, sed iuuenis iuueni quod mihi rapta uiro: laeta, pudica, grauis, genus inclita et inclita forma, o dolor atque decus coniugis Ausonii; quae modo septenos quater inpletura Decembris, liquisti natos, pignora nostra, duos. illa fauore dei, sicut tua uota fuerunt, florent, optatis accumulata bonis. et precor ut uigeant tandemque superstite utroque nuntiet hoc cineri nostra fauilla tuo. _ii_ _His Father-in-law_ Desinite, o ueteres, Calpurnia nomina, Frugi ut proprium hoc uestrae gentis habere decus: nec solus semper censor Cato nec sibi solus iustus Aristides his placeant titulis. nam sapiens quicumque fuit uerumque fidemque qui coluit, comitem se tibi, Censor, agat. tu grauis et comis cum iustitiaque remissus, austeris doctus iungere temperiem. tu non adscito tibi me nec sanguine iuncto optasti nostras consociare domos. nempe aliqua in nobis morum simulacra tuorum effigies nostri praebuit ingenii: aut iam Fortunae sic se uertigo rotabat, ut pondus fatis tam bona uota darent. si quid apud manis sentis, fouet hoc tibi mentem, quod fieri optaras, id uoluisse deum. _iii_ _His Aunt_ Et amita Veneria properiter obiit, cui breuia melea modifica recino: cinis ita placidulus adoperiat eam locaque tacita celeripes Erebi adeat. _340. An Epitaph for his Father_ NOMEN ego Ausonius, non ultimus arte medendi et, mea si nosses tempora, primus eram. uicinas urbis colui patriaque domoque, Vasates patria, sed lare Burdigalam. curia me duplex et uterque senatus habebat muneris exsortem, nomine participem. non opulens nec egens, parcus sine sordibus egi: uictum habitum mores semper inempta habui. sermone inpromptus Latio, uerum Attica lingua suffecit culti uocibus eloquii. optuli opem cunctis poscentibus artis inemptae officiumque meum cum pietate fuit. iudicium de me studui praestare bonorum: ipse mihi numquam, iudice me, placui. officia in multos diuerso debita cultu personis meritis tempore distribui. litibus abstinui: non auxi, non minui rem: indice me nullus, set neque teste perit. inuidi numquam: cupere atque ambire refugi: iurare aut falsum dicere par habui. factio me sibi non, non coniuratio iunxit: sincero colui foedere amicitias. felicem sciui, non qui quod uellet haberet, set qui per fatum non data non cuperet. non occursator, non garrulus, obuia cernens ualuis et uelo condita non adii. famam, quae posset uitam lacerare bonorum, non finxi et, ueram si scieram, tacui. ira procul, spes uana procul, procul anxia cura inque bonis hominum gaudia falsa procul. uitati coetus eiuratique tumultus et semper fictae principum amicitiae. deliquisse nihil numquam laudem esse putaui atque bonos mores legibus antetuli. irasci promptus properaui condere motum atque mihi poenas pro leuitate dedi. coniugium per lustra nouem sine crimine concors unum habui: natos quattuor edidimus. prima obiit lactans: at qui fuit ultimus aeui, pubertate rudi non rudis interiit. maximus ad summum columen peruenit honorum, praefectus Gallis et Libyae et Latio, tranquillus, clemens, oculis uoce ore serenus, in genitore suo mente animoque pater. huius ego et natum et generum pro consule uidi: consul ut ipse foret, spes mihi certa fuit. matronale decus possedit filia, cuius egregia et nuptae laus erat et uiduae. quae nati generique et progeneri simul omnium multiplici inlustris uidit honore domos. ipse nec affectans nec detrectator honorum praefectus magni nuncupor Illyrici. haec me fortunae larga indulgentia suasit numine adorato uitae obitum petere, ne fortunatae spatium inuiolabile uitae fatali morsu stringeret ulla dies. optinui auditaeque preces: spem uota timorem sopitus placido fine relinquo aliis. inter maerentis, sed non ego maestus, amicos dispositis iacui funeris arbitriis. nonaginta annos, baculo sine, corpore toto exegi, cunctis integer officiis. haec quicumque leges, non aspernabere fari: talis uita tibi qualia uota mihi. _341. In Memory of his Teacher, Nepotianus_ FACETE, comis, animo iuuenali senex, cui felle nullo, melle multo mens madens aeuum per omne nil amarum miscuit, medulla nostri, Nepotiane, pectoris: tam seriorum quam iocorum particeps, taciturne, Amyclas ut silendo uiceris, te fabulantem non Vlixes linqueret, liquit canentis qui melodas uirgines: probe et pudice, parce, frugi, abstemie: facunde, nulli rhetorum cedens stilo, et disputator ad Cleanthen stoicus, Scaurum Probumque corde callens intimo et Epirote Cinea memor magis: sodalis et conuictor, hospes iugiter, parum quod hospes, mentis agitator meae. consilia nullus mente tam pura dedit uel altiore conditu texit data. honore gesti praesidatus inclitus, decies nouenas functus annorum uices, duos relinquens liberos, mortem oppetis, dolore multo quam tuorum tam meo. _342. Epitaphs of Heroes_ _i_ _Menelaus_ FELIX o Menelae, deum cui debita sedes decretumque piis manibus Elysium, Tyndareo dilecte gener, dilecte Tonanti, coniugii uindex, ultor adulterii, aeterno pollens aeuo aeternaque iuuenta nec leti passus tempora nec senii. _ii_ _Deiphobus_ PRODITVS ad poenam sceleratae fraude Lacaenae et deformato corpore Deiphobus non habeo tumulum, nisi quem mihi uoce uocantis et pius Aeneas et Maro conposuit. _343. In Tumulo Hominis Felicis_ SPARGE mero cineres bene olentis et unguine nardi, hospes, et adde rosis balsama puniceis. perpetuum mihi uer agit inlacrimabilis urna et commutaui saecula, non obii. nulla mihi ueteris perierunt gaudia uitae, seu meminisse putes omnia siue nihil. _344. To his Villa_ SALVE, herediolum, maiorum regna meorum, quod proauus, quod auus, quod pater excoluit, quod mihi iam senior properata morte reliquit: eheu nolueram tam cito posse frui! iusta quidem series patri succedere, uerum esse simul dominos gratior ordo piis. nunc labor et curae mea sunt: sola ante uoluptas partibus in nostris, cetera patris erant. paruum herediolum, fateor: set nulla fuit res parua umquam aequanimis, adde etiam unanimis. ex animo rem stare aequo puto, non animum ex re. cuncta cupit Croesus, Diogenes nihilum. spargit Aristippus mediis in Syrtibus aurum: aurea non satis est Lydia tota Midae. cui nullus finis cupiendi, est nullus habendi. ille opibus modus est, quem statuas animo. uerum ager iste meus quantus sit, nosce: etiam me noueris et noris te quoque, si potis es, quamquam difficile est se noscere: {gnôthi seauton} quam propere legimus tam cito neclegimus. agri his centum colo iugera, uinea centum iugeribus colitur prataque dimidio. silua supra duplum, quam prata et uinea et aruum. cultor agri nobis nec superest nec abest. fons propter puteusque breuis, tum purus et amnis: nauiger hic refluus me uehit ac reuehit. conduntur fructus geminum mihi semper in annum. cui non longa penus, huic quoque prompta fames. haec mihi nec procul urbe sita est nec prorsus ad urbem, ne patiar turbas utque bonis potiar. et quotiens mutare locum fastidia cogunt, transeo et alternis rure uel urbe fruor. _345. The Martyrdom of Cupid_ _A Dream of Fair Women_ AËRIS in campis, memorat quos musa Maronis, myrteus amentis ubi lucus opacat amantis, orgia ducebant heroides et sua quaeque, ut quondam occiderant, leti argumenta gerebant, errantes silua in magna et sub luce maligna inter harundineasque comas grauidumque papauer et tacitos sine labe lacus, sine murmure riuos. quorum per ripas nebuloso lumine marcent fleti, olim regum et puerorum nomina, flores: mirator Narcissus et Oebalides Hyacinthus et Crocus auricomans et murice pictus Adonis et tragico scriptus gemitu Salaminius Aeas. omnia quae lacrimis et amoribus anxia maestis rursus in amissum reuocant heroidas aeuum. exercent memores obita iam morte dolores. fulmineos Semele decepta puerpera partus deflet et ambustas lacerans per inania cunas uentilat ignauum simulati fulguris ignem. irrita dona querens, sexu gauisa uirili maeret in antiquam Caenis reuocata figuram. uulnera siccat adhuc Procris Cephalique cruentam diligit et percussa manum. fert fumida testae lumina Sestiaca praeceps de turre puella. et de nimboso saltum Leucate minatur mascula Lesbiacis Sappho peritura sagittis. Harmoniae in cultu se Eriphyle maesta recenset, infelix nato nec fortunata marito. tota quoque aëriae Minoia fabula Cretae picturarum instar tenui sub imagine uibrat. Pasiphae niuei sequitur uestigia tauri. licia fert glomerata manu deserta Ariadne. respicit abiectas desperans Phaedra tabellas. haec laqueum gerit, haec uanae simulacra coronae: Daedaliae pudet hanc latebras subiisse iuuencae. praereptas queritur per inania gaudia noctis Laudamia duas, uiui functique mariti. parte truces alia strictis mucronibus omnes et Thisbe et Canace et Sidonis horret Elissa. coniugis haec, haec patris et haec gerit hospitis ensem. errat et ipsa, olim qualis per Latmia saxa Endymioneos solita affectare sopores cum face et astrigero diademate Luna bicornis. centum aliae ueterum recolentes uulnera amorum dulcibus et maestis refouent tormenta querellis. quas inter medias furuae caliginis umbram dispulit inconsultus Amor stridentibus alis. agnouere omnes puerum memorique recursu communem sensere reum, quamquam umida circum nubila et auratis fulgentia cingula bullis et pharetram et rutilae fuscarent lampados ignem: agnoscunt tamen et uanum uibrare uigorem occipiunt hostemque unum loca non sua nactum, cum pigros ageret densa sub nocte uolatus, facta nube premunt. trepidantem et cassa parantem suffugia in coetum mediae traxere cateruae. eligitur maesto myrtus notissima luco, inuidiosa deum poenis. cruciauerat illic spreta olim memorem Veneris Proserpina Adonim. huius in excelso suspensum stipite Amorem deuinctum post terga manus substrictaque plantis uincula maerentem nullo moderamine poenae afficiunt. reus est sine crimine, iudice nullo accusatur Amor. se quisque absoluere gestit, transferat ut proprias aliena in crimina culpas. cunctae exprobrantes tolerati insignia leti expediunt: haec arma putant, haec ultio dulcis, ut quo quaeque perit studeat punire dolore. haec laqueum tenet, haec speciem mucronis inanem ingerit, illa cauos amnis rupemque fragosam insanique metum pelagi et sine fluctibus aequor. nonnullae flammas quatiunt trepidaeque minantur stridentis nullo igne facis. rescindit adultum Myrrha uterum lacrimis lucentibus inque pauentem gemmea fletiferi iaculatur sucina trunci. ipsa etiam simili genetrix obnoxia culpae alma Venus tantos penetrat secura tumultus. nec circumuento properans suffragia nato terrorem ingeminat stimulisque accendit amaris ancipites furias natique in crimina confert dedecus ipsa suum, quod uincula caeca mariti deprenso Mauorte tulit, quod pube pudenda Hellespontiaci ridetur forma Priapi, quod crudelis Eryx, quod semiuir Hermaphroditus. nec satis in uerbis. roseo Venus aurea serto maerentem pulsat puerum et grauiora pauentem. olli purpureum mulcato corpore rorem sutilis expressit crebro rosa uerbere, quae iam tincta prius traxit rutilum magis ignea fucum. inde truces cecidere minae uindictaque maior crimine uisa suo, Venerem factura nocentem. ipsae intercedunt heroides et sua quaeque funera crudeli malunt adscribere fato. tum gratis pia mater agit cessisse dolentis et condonatas puero dimittere culpas. talia nocturnis olim simulacra figuris exercent trepidam casso terrore quietem. quae postquam multa perpessus nocte Cupido effugit, pulsa tandem caligine somni euolat ad superos portaque euadit eburna. _346. Valedictory_ SET damnosa nimis panditur area. fac campum replices, Musa, papyrium. ec iam fissipedis per calami uias grassetur Gnidiae sulcus harundinis, pingens aridulae subdita paginae Cadmi filiolis atricoloribus. aut cunctis pariter uersibus oblinat furuam lacticolor sphongia sepiam. parcamus uitio Dumnitonae domus, ne sit charta mihi carior ostreis. MODESTINVS circa 350 A.D. _347. Another Martyrdom of Cupid_ FORTE iacebat Amor uictus puer alite somno myrti inter frutices pallentis roris in herba. hunc procul emissae tenebrosa Ditis ab aula circueunt animae, saeua face quas cruciarat. 'ecce meus uenator', ait 'hunc' Phaedra 'ligemus!' crudelis 'crinem' clamabat Scylla 'metamus!' Colchis et orba Procne 'numerosa caede necemus!' Didon et Canace 'saeuo gladio perimamus!' Myrrha 'meis ramis', Euhadneque 'igne crememus!' 'hunc' Arethusa inquit Byblisque 'in fonte necemus!' ast Amor euigilans dixit 'mea pinna, uolemus'. PSEVDO-AVSONIVS 350-400(?) A.D. _348. 'Gather ye Rosebuds'_ VER erat et blando mordentia frigora sensu spirabat croceo mane reuecta dies: strictior Eoos praecesserat aura iugalis aestiferum suadens anticipare diem. errabam riguis per quadrua compita in hortis maturo cupiens me uegetare die. uidi concretas per gramina flexa pruinas pendere aut holerum stare cacuminibus. uidi Paestano gaudere rosaria cultu exoriente nouo roscida Lucifero. rara pruinosis canebat gemma frutetis ad primi radios interitura die. ambigeres raperetne rosis Aurora ruborem an daret et flores tingeret orta dies. ros unus, color unus et unum mane duorum: sideris et floris nam domina una Venus. forsan et unus odor: sed celsior ille per auras difflatur, spirat proximus iste magis. communis Paphie dea sideris et dea floris praecipit unius muricis esse habitum. momentum intererat, quo se nascentia florum germina conparibus diuiderent spatiis. haec uiret angusto foliorum tecta galero, hanc tenui folio purpura rubra notat, haec aperit primi fastigia celsa obelisci mucronem absoluens purpurei capitis. uertice collectos illa exsinuabat amictus iam meditans foliis se numerare suis: nec mora: ridentis calathi patefecit honorem prodens inclusi semina densa croci. ac modo quae toto rutilauerat igne comarum pallida conlapsis deseritur foliis. mirabar celerem fugitiua aetate rapinam et dum nascuntur consenuisse rosas: ecce et defluxit rutili coma punica floris, dum loquor, et tellus tecta rubore micat. tot species tantosque ortus uariosque nouatus una dies aperit, conficit una dies. conquerimur, Natura, breuis quod gratia talis: ostentata oculis ilico dona rapis. quam longa una dies, aetas tam longa rosarum, quas pubescentis iuncta senecta premit. quam modo nascentem rutilus conspexit Eous, hanc rediens sero uespere uidit anum. sed bene, quod paucis licet interitura diebus succedens aeuum prorogat ipsa suum. collige, uirgo, rosas, dum flos nouus et noua pubes, et memor esto aeuum sic properare tuum. _349. For a Statue of Dido_ ILLA ego sum Dido, uultu quem conspicis, hospes, assimilata modis pulcraque mirificis. talis eram, sed non Maro quam mihi finxit erat mens uita nec incestis laesa cupidinibus. namque nec Aeneas uidit me Troïus umquam nec Libyam aduenit classibus Iliacis, sed furias fugiens atque arma procacis Hiarbae seruaui, fateor, morte pudicitiam, pectore transfixo, castus quod perculit ensis, non furor aut laeso crudus amore dolor. sic cecidisse iuuat: uixi sine uulnere famae, ulta uirum positis moenibus oppetii. inuida, cur in me stimulasti, Musa, Maronem, fingeret ut nostrae damna pudicitiae? uos magis historicis, lectores, credite de me quam qui furta deum concubitusque canunt falsidici uates, temerant qui carmine uerum humanisque deos assimilant uitiis. _350. A Pretty Boy_ DVM dubitat natura marem faceretne puellam, factus es, o pulcher, paene puella, puer. _351. Galla_ VADO, sed sine me, quia te sine, nec nisi tecum totus ero, pars cum sim altera, Galla, tui. uado tamen, sed dimidius, uado minor ipso dimidio nec me iam locus unus habet: nam tecum fere totus ero, quocumque recedam pars ueniet mecum quantulacumque mei. separor unus ego, sed partem sumo minorem ipse mei, tecum pars mea maior abit. si redeam, tibi totus ero: pars nulla uacabit, quae mox non redeat in tua iura. uale. AVIENVS fl. 380 A.D. _352. Prologue to the Aratea_ CARMINIS incentor mihi Iuppiter! auspice terras linquo Ioue et celsam reserat dux Iuppiter aethram. imus in astra Iouis monitu, Iouis omine caelum et Iouis imperio mortalibus aethera pando. Hic statio, hic sedes primi patris. iste paterni principium motus, uis fulminis iste corusci, uita elementorum, mundi calor, aetheris ignis astrorumque uigor, perpes substantia lucis et numerus celsi modulaminis. hic tener aer materiaeque grauis concretio, sucus ab alto corporibus caelo, cunctarum alimonia rerum, flos et flamma animae. qui discurrente meatu mentis primigenae penetralia dura resoluens impleuit largo uenas operatus amore, ordinis ut proprii foedus daret. iste calorem, quo digesta capax solidaret semina mundus, inseruit. rite hunc primum, medium adque secundum uox secreta canit sibi, nam permixtus utrimque et fultus sese geminum latus unus et idem est, auctor agendorum propriique patrator amoris et mundi uere factus pater. hic chaos altum lumine perrupit, tenebrarum hic uincula primus soluit et ipse parens rerum fluitantia fixit. hic dispersa locis statuit primordia iustis, hic digestorum speciem dedit, iste colorem inposuit rebus sexuque inmixtus utroque adque aeui pariter gemini, simul omnia lustrans, sufficit alterno res semine. rerum opifex hic, hic altor rerum, rex mundi, celsa potestas aetheris adque Erebi, pigra inclinatio nodi, insociabilium discretio iusta deorum. cuius et extremum tellus opus, ignea cuius lumina sunt late sol et soror: ille diei tendat ut infusi rutilum iubar, altera noctis ut face flammanti tenebrosos rumpat amictus, ne desit genitis pater ullo in tempore rebus. istius ille anni pulcer chorus, alta ut hebescat terra gelu, uer ut blandis adrideat auris, puluerulenta siti tellurem ut torreat aestas et grauis autumni redeat fetura parentis. hoc duce per tumidi ferimur freta gurgitis, isto praeceptore solum grauibus uersamus aratris. iste modum statuit signis, hic rebus honorem infundit, tenebris hic interlabitur aethrae, uiscera et aetherios animans genitabilis artus. denique ne longum marcentia corda iacerent mundanique ortus mens inmemor omnia sensim uilia conciperet neque se subduceret umquam fontis in aeterni primordia, quo uelut amnis, quem festina citis urget natura fluentis, lapsu continuo ruiturae in corpora nostra prorumpunt animae seriemque per aethera nectunt: hic primum Cnidii radium senis intulit astris mortalemque loqui docuit conuexa deorum, cur Hyperionios nepa circumflecteret ignis, autumni reditu cur sub gelido Capricorno bruma pruinosi iuga tristia solueret anni, cur spatium lucis, madidae cur tempora noctis Libra celerque Aries demenso pondere Olympi aequarent, qua parte polus sublimior alto cardine caeruleas Thetidis non tangeret undas, quis polus umbrifero lateat decliuis in axe et uaga palanti cur signa errore ferantur. quae rursum ingenio numerisque Solensibus idem Iuppiter efferri melius dedit, incola Tauri musa ut Cecropios raperetur et Aonas agros. Me quoque nunc similis stimulat furor edere uersu tempora, cum duris uersare ligonibus arua conueniat, cum ueliuolo dare carbasa ponto et cum uiticomo crinem tondere Lyaeo. o mihi nota adyti iam numina Parnasei! o per multa operum mea semper cura Camenae! iam placet in superum uisus sustollere caelum adque oculis reserare uiam per sidera. maior, maior agit mentem solito deus, ampla patescit Cirra mihi et totis se Helicon inspirat ab antris. ANONYMOUS 384 A.D. _353. Epitaph of M. Vettius Agorius Praetextatus and Paulina his Wife_ SPLENDOR parentum nil mihi maius dedit, quam quod marito digna iam tum uisa sum. sed lumen omne uel decus nomen uiri, Agori, superbo qui creatus germine patriam, senatum coniugemque inluminas probitate mentis, moribus, studiis simul, uirtutis apicem quis supremum nanctus es. tu namque quidquid lingua utraque est proditum cura soforum, porta quis caeli patet, uel quae periti condidere carmina uel quae solutis uocibus sunt edita, meliora reddis quam legendo sumpseras. sed ista parua: tu pius mystes sacris teletis reperta mentis arcano premis diuumque numen multiplex doctus colis, sociam benigne coniugem nectens sacris hominum deumque consciam ac fidam tibi. quid nunc honores aut potestates loquar hominumque uotis adpetita gaudia? quae tu caduca ac parua semper autumans diuum sacerdos infulis celsus clues. tu me, marite, disciplinarum bono puram ac pudicam sorte mortis eximens in templa ducis ac famulam diuis dicas. te teste cunctis imbuor mysteriis, tu Dindymenes Atteosque antistitem teletis honoras taureis consors pius. Hecates ministram trina secreta edoces Cererisque Graiae tu sacris dignam paras. te propter omnes me beatam, me piam celebrant, quod ipse me bonam disseminas, totum per orbem ignota noscor omnibus. nam te marito cur placere non queam? exempla de me Romulae matres petunt subolemque pulcram, si tuae similis, putant. optant probantque nunc uiri nunc feminae quae tu magister indidisti insignia. his nunc ademptis maesta coniunx maceror, felix, maritum si superstitem mihi diui dedissent, sed tamen felix, tua quia sum fuique postque mortem mox ero. 'Paulina nostri pectoris consortio, fomes pudoris, castitatis uinculum amorque purus et fides caelo sata, arcana mentis cui reclusa credidi, munus deorum qui maritalem torum nectunt amicis et pudicis nexibus, pietate matris, coniugali gratia, nexu sororis, filiae modestia et quanta amicis iungimur fiducia, aetatis usu, consecrandi foedere, iugi fideli simplici concordia iuuans maritum, diligens ornans colens; Paulina ueri et castitatis conscia, dicata templis atque amica numinum, sibi maritum praeferens, Romam uiro, pudens fidelis pura mente et corpore, benigna cunctis, utilis penatibus...' ASMENIVS circa 400 A.D. _354. Thoughts in a Garden_ ADESTE Musae, maximi proles Iouis, laudem feracis praedicemus hortuli. hortus salubris corpori praebet cibos uariosque fructus saepe cultori refert, holus suaue, multiplex herbae genus, uuas nitentis atque fetus arborum. non defit hortis et uoluptas maxima multisque mixta commodis iocunditas. aquae strepentis uitreus lambit liquor sulcoque ductus irrigat riuus sata. flores nitescunt discolore germine pinguntque terram gemmeis honoribus. apes susurro murmurant gratae leui, cum summa florum uel nouos rores legunt. fecunda uitis coniuges ulmos grauat textasue inumbrat pampinis harundines. opaca praebent arbores umbracula prohibentque densis feruidum solem comis. aues canorae garrulos fundunt sonos et semper auris cantibus mulcent suis. oblectat hortus, auocat pascit tenet animoque maesto demit angores grauis; membris uigorem reddit et uisus capit, refert labori pleniorem gratiam, tribuit colenti multiforme gaudium. THE ASMENIDAE _I_ ASCLEPIADIVS circa 400 A.D. _355. Fortune_ O FORTVNA potens, at nimium leuis, tantum iuris atrox quae tibi uindicas, euertisque bonos, erigis improbos, nec seruare potes muneribus fidem. Fortuna immeritos auget honoribus, Fortuna innocuos cladibus afficit. iustos illa uiros pauperie grauat, indignos eadem diuitiis beat. haec aufert iuuenes ac retinet senes, iniusto arbitrio tempora diuidens. quod dignis adimit, traicit ad inpios. nec discrimen habet rectaue iudicat: inconstans fragilis perfida lubrica nec quos clarificat perpetuo fouet, nec quos deseruit perpetuo premit. _II_ PALLADIVS _356. Orpheus_ THREICIVS quondam uates fide creditur canora mouisse sensus tristium ferarum atque amnis tenuisse uagos, sed et alites uolantis, et surda cantu concitasse saxa, suauisonaeque modos testudinis arbores secutae umbram feruntur praebuisse uati. scilicet haud potuit, quae sunt sine, permouere, sensu (finxere docti fabulam poetae), sed placidis hominum dictis fera corda mitigauit doctaque uitam uoce temperauit; iustitiam docuit, coetu uaga congregauit uno, moresque agrestis expoliuit Orpheus. _III_ _357. Vergil Distichs_ _(a) Palladius._ CONDITVS hic ego sum, cuius modo rustica Musa per siluas, per rus uenit ad arma uirum. _(b) Vomanius._ A siluis ad agros, ab agris ad proelia uenit Musa Maroneo nobilis ingenio. _(c) Maximinus._ Carminibus pecudes et rus et bella canendo nomen inexstinctum Vergilius merui. _IV_ _358. Vergil Quatrains_ _(a) Asclepiadius._ SICANIVS uates siluis, Ascraeus in aruis, Maeonius bellis ipse poeta fui. Mantua se uita praeclari iactat alumni, Parthenope famam morte Maronis habet. _(b) Vitalis._ Prima mihi Musa est sub fagi Tityrus umbra. ad mea nauus humum iussa colonus arat. proeliaque expertos cecini Troiana Latinos; perque meos cineres inclita Parthenope. _(c) Euphorbius._ Romuleum Sicula qui fingit carmen auena ruricolasque docet qua ratione serant, quique Latinorum memorat fera bella Phrygumque, hic cubat, hic meruit perpetuam requiem. ANONYMOUS circa 400 A.D.(?). _359. Carpe Diem_ CONVIVAE, tetricas hodie secludite curas, ne maculent niueum nubila corda diem: omnia sollicitae uertantur murmura mentis, ut uacet indomitum pectus amicitiae. non semper gaudere licet: fugit hora, iocemur: difficile est fatis subripuisse diem. _360. Epithalamium_ ITE, uerecundo coniungite foedera lecto atque Cupidineos discite ferre iocos; alliget amplexus tenerorum mater Amorum, quae regit Idalium, quae Cnidon alma regit, concordisque tegens cum maiestate benigna constituat, patres et cito reddat auos. _361. The Grave of Nymphius_ NYMPHIVS aeterno deuinctus membra sopore hic situs est, caelo mens pia perfruitur. mens uidet astra, quies tumuli conplectitur artus, calcauit tristis sancta fides tenebras. te tua pro meritis uirtutis ad astra uehebat intuleratque alto debita fama polo. immortalis eris, nam multa laude uigebit uiuax uenturos gloria per populos. te coluit proprium prouincia cuncta parentem, optabant uitam publica uota tuam. exseruere tuo quondam data munera sumptu plaudentis populi gaudia per cuneos. concilium procerum per te patria alma uocauit seque tuo duxit sanctius ore loqui. publicus orbatas modo luctus conficit urbis confusique sedent, anxia turba, patres, ut capite erepto torpentia membra rigescunt, ut grex amisso principe maeret iners. parua tibi, coniunx, magni solaria luctus hunc tumuli titulum maesta Serena dicat. haec indiuidui semper comes addita fulcri unanimam tibi se lustra per octo dedit. dulcis uita fuit tecum: comes anxia lucem aeternam sperans hanc cupit esse breuem. _362. Roses and Thorns_ QVIS deus hoc medium uallauit uepribus aurum, iussit et inclusam sentibus esse rosam? aspicite ut magni coeant in foedus amantes: Martem spina refert, flos Veneris speculum est. quid tibi cum magnis, puer, est, lasciue, sagittis? hoc melius telo pungere corda potes! nec flammas quaeras, sit ut alti pectoris ignis, set tibi tormentum praebeat ista facis. pallens herba rubet: color est hic semper amantum; tam fugitiua rosa est quam fugitiuus amor nam quod floricomis gaudet lasciua metallis, aurum significat uilius esse rosa. SVLPICIVS LVPERCVS SERVASIVS IVNIOR circa 400 A.D. (?). _363. The Work of Time_ OMNE quod Natura parens creauit, quamlibet firmum uideas, labascit: tempore ac longo fragile et caducum soluitur usu. amnis insueta solet ire ualle. mutat et rectos uia certa cursus, rupta cum cedit male pertinaci ripa fluento. decidens scabrum cauat unda tofum, ferreus uomis tenuatur agris, splendet adtrito digitos honorans anulus auro. _364. On Avarice_ HEV misera in nimios hominum petulantia census! caecus inutilium quo ruit ardor opum, auri dira fames et non expleta libido, ferali pretio uendat ut omne nefas? sic latebras Eriphyla uiri patefecit, ubi aurum accepit, turpis materiam sceleris; sic quondam Acrisiae in gremium per claustra puellae corruptore auro fluxit adulterium. o quam mendose uotum insaturabile habendi imbuit infami pectora nostra malo! quamlibet immenso diues uigil incubet auro, aestuat augendae dira cupido rei. heu mala paupertas numquam locupletis auari. dum struere inmodice quod tenet optat, eget. quis metus huic legum quaeue est reuerentia ueri? crescentis nummi si mage cura subest, cognatorum animas promptum est fratrumque cruorem fundier: affectus uincit auara fames. diuitis est semper fragilis male quaerere gazas: nulla huic in lucro cura pudoris erit. istud templorum damno excidioque requirit; hoc caelo iubeas ut petat: inde petet. mirum ni pulcras artis Romana iuuentus discat et egregio sudet in eloquio, ut post iurisonae famosa stipendia linguae barbaricae ingeniis anteferantur opes? set tamen ex cultu adpetitur spes grata nepotum? saltim istud nostri forsan honoris habent? at qui sunt, quos propter honestum rumpere foedus audeat inlicite pallida auaritia? Romani sermonis egent, ridendaque uerba frangit ad horrificos turbida lingua sonos. ambusti torris species exesaque saeclo: rapta putes priscis corpora de tumulis! perplexi crines, frons improba, tempora pressa, exstantes malae deficiente gena, simantur uietae pando sinuamine nares, territat os nudum caesaque labra tument. defossum in uentrem propulso pondere tergum frangitur et uacuo crure tument genua. discolor in manibus species, ac turpius illud, quod cutis obscure pallet in inuidiam. CLAVDIVS CLAVDIANVS fl. 400 A.D. _365. An Eagle of Roman Song_ PARVOS non aquilis fas est educere fetus ante fidem solis iudiciumque poli. nam pater, excusso saluit cum tegmine proles ouaque maternus rupit hiulca tepor, protinus implumis conuertit ad aethera nidos et recto flammas imperat ore pati. consulit ardentis radios et luce magistra natorum uiris ingeniumque probat. degenerem refugo torsit qui lumine uisum, unguibus hunc saeuis ira paterna ferit. exploratores oculis qui pertulit ignis sustinuitque acie nobiliore diem, nutritur uolucrumque potens et fulminis heres, gesturus summo tela trisulca Ioui. me quoque Pieriis temptatum saepius antris audet magna suo mittere Roma deo. iam dominas auris, iam regia tecta meremur et chelys Augusto iudice nostra sonat. _366. A Council of War--and War_ TANDEM concilium belli confessus agendi ad sua tecta uocat. iuuenes uenere proterui lasciuique senes, quibus est insignis edendi gloria corruptasque dapes uariasse decorum, qui uentrem inuitant pretio traduntque palato sidereas Iunonis auis et si qua loquendi gnara coloratis uiridis defertur ab Indis, quaesitos trans regna cibos, quorumque profundam ingluuiem non Aegaeus, non alta Propontis, non freta longinquis Maeotia piscibus explent. uestis odoratae studium; laus maxima risum per uanos mouisse sales minimeque uiriles munditiae; compti uultus; onerique uel ipsa serica. si Chunus feriat, si Sarmata portas, solliciti scaenae; Romam contemnere sueti mirarique suas (quas Bosphorus obruat!) aedis; saltandi dociles aurigarumque periti. pars humili de plebe duces; pars compede suras cruraque signati nigro liuentia ferro iura regunt, facies quamuis inscripta repugnet seque suo prodat titulo. sed prima potestas Eutropium praefert Hosio subnixa secundo. dulcior hic sane cunctis prudensque mouendi iuris et admoto qui temperet omnia fumo, feruidus, accensam sed qui bene decoquat iram. considunt apices gemini dicionis Eoae, hic cocus, hic leno, defossi uerbere terga, seruitio, non arte pares, hic saepius emptus, alter ad Hispanos nutritus uerna penatis. ergo ubi collecti proceres, qui rebus in artis consulerent tantisque darent solacia morbis, obliti subito Phrygiae bellisque relictis ad solitos coepere iocos et iurgia Circi tendere. nequiquam magna confligitur ira, quis melius uibrata puer uertigine molli membra rotet, uerrat quis marmora crine supino, quis magis enodis laterum detorqueat artus, quis uoci digitos, oculos quis moribus aptet. hi tragicos meminere modos; his fabula Tereus, his necdum commissa choro cantatur Agaue. increpat Eutropius: non haec spectacula tempus poscere; nunc alias armorum incumbere curas; se satis Armenio fessum pro limite cingi nec tantis unum subsistere posse periclis; ignoscant senio, iuuenes ad proelia mittant: qualis pauperibus nutrix inuisa puellis assidet et tela communem quaerere uictum rauca monet; festis illae lusisse diebus orant et positis aequaeuas uisere pensis, irataeque operi iam lasso pollice fila turbant et teneros detergent stamine fletus. emicat extemplo cunctis trepidantibus audax crassa mole Leo, quem uix Cyclopia solum aequatura fames, quem non ieiuna Celaeno uinceret; hinc nomen fertur meruisse Leonis. acer in absentis linguae iactator, abundans corporis exiguusque animi, doctissimus artis quondam lanificae: moderator pectinis unci non alius lanam purgatis sordibus aeque praebuerit calathis, similis nec pinguia quisquam uellera per tenuis ferri producere rimas. tunc Aiax erat Eutropii lateque fremebat, non septem uasto quatiens umbone iuuencos, sed, quam perpetuis dapibus pigroque sedili inter anus interque colos onerauerat, aluum. adsurgit tandem uocemque expromit anhelam: 'quis nouus hic torpor, socii? quonam usque sedemus femineis clausi thalamis patimurque periclum gliscere desidia? grauiorum turba malorum texitur, ignauis trahimus dum tempora uotis. me petit hic sudor. numquam mea dextera segnis ad ferrum. faueat tantum Tritonia coeptis, inceptum peragetur opus. iam cuncta furorem qui grauat efficiam leuiorem pondere lanae; Tarbigilum timidum desertoresque Gruthungos ut miseras populabor ouis et pace relata pristina restituam Phrygias ad stamina matres.' his dictis iterum sedit; fit plausus et ingens concilii clamor, qualis resonantibus olim exoritur caueis, quotiens crinitus ephebus aut rigidam Nioben aut flentem Troada fingit. protinus excitis iter inremeabile signis adripit infaustoque iubet bubone moueri agmina Mygdonias mox impletura uolucris. pulcer et urbanae cupiens exercitus umbrae, assiduus ludis, auidus splendere lauacris nec soles imbrisue pati multumque priori dispar, sub clipeo Thracum qui ferre pruinas, dum Stilicho regeret, nudoque hiemare sub axe sueuerat et duris haurire bipennibus Hebrum. cum duce mutatae uires. Byzantia robur fregit luxuries Ancyranique triumphi. non peditem praecedit eques; non commoda castris eligitur regio; uicibus custodia nullis aduigilat uallo; non explorantur eundae uitandaeque uiae; nullo se cornua flectunt ordine: confusi passim per opaca uagantur lustra, per ignotas angusto tramite uallis. sic uacui rectoris equi, sic orba magistro fertur in abruptum casu, non sidere, puppis; sic ruit in rupes amisso pisce sodali belua, sulcandas qui praeuius edocet undas inmensumque pecus paruae moderamine caudae temperat et tanto coniungit foedera monstro; illa natat rationis inops et caeca profundi; iam breuibus deprensa uadis ignara reuerti palpitat et uanos scopulis inlidit hiatus. Tarbigilus simulare fugam flatusque Leonis spe nutrire leuis improuisusque repente, dum grauibus marcent epulis hostique catenas inter uina crepant, largo sopita Lyaeo castra subit. pereunt alii, dura membra cubili tarda leuant; alii leto iunxere soporem; ast alios uicina palus sine more ruentis excipit et cumulis inmanibus aggerat undas. ipse Leo damma ceruoque fugacior ibat sudanti tremibundus equo: qui pondere postquam decidit, implicitus limo cunctantia pronus per uada reptabat. caeno subnixa tenaci mergitur et pingui suspirat corpore moles more suis, dapibus quae iam deuota futuris turpe gemit, quotiens Hosius mucrone corusco armatur cingitque sinus secumque uolutat quas figat uerubus partis, quae frusta calenti mandet aquae quantoque cutem distendat echino: flagrat opus; crebro pulsatus perstrepit ictu; contexit uarius penetrans Chalcedona nidor. ecce leuis frondes a tergo concutit aura: credit tela Leo; ualuit pro uulnere terror impleuitque uicem iaculi, uitamque nocentem integer et sola formidine saucius efflat. quis tibi tractandos pro pectine, degener, ensis, quis solio campum praeponere suasit auito? quam bene texentum laudabas carmina tutus et matutinis pellebas frigora mensis! hic miserande iaces; hic, dum tua uellera uitas, tandem fila tibi neuerunt ultima Parcae. iam uaga pallentem densis terroribus aulam fama quatit; stratas acies, deleta canebat agmina, Maeonios foedari caedibus agros, Pamphylos Pisidasque rapi. metuendus ab omni Tarbigilus regione tonat; modo tendere cursum in Galatas, modo Bithynis incumbere fertur. sunt qui per Cilicas rupto descendere Tauro, sunt qui correptis ratibus terraque marique aduentare ferant; geminantur uera pauoris ingenio: longe spectari e puppibus urbis accensas, lucere fretum uentoque citatas omnibus in pelago uelis haerere fauillas. _367. The Marriage of Honorius and Maria_ HAVSERAT insolitos promissae uirginis ignis Augustus primoque rudis flagrauerat aestu; nec nouus unde calor nec quid suspiria uellent, nouerat incipiens et adhuc ignarus amandi. non illi uenator equus, non spicula curae, non iaculum torquere libet; mens omnis aberrat in uulnus quod fixit Amor. quam saepe medullis erupit gemitus! quotiens incanduit ore confessus secreta rubor nomenque beatum iniussae scripsere manus! Iam munera nuptae praeparat, et pulcros, Mariae sed luce minores, eligit ornatus, quidquid uenerabilis olim Liuia diuorumque nurus gessere superbae. incusat spes aegra moras longique uidentur stare dies segnemque rotam non flectere Phoebe. Scyria sic tenerum uirgo flammabat Achillem fraudis adhuc expers bellatricisque docebat ducere fila manus et, mox quos horruit Ide, Thessalicos roseo nectebat pollice crinis. haec etiam queritur secum: 'quonam usque uerendus cunctatur mea uota socer? quid iungere differt quam pepigit, castasque preces implere recusat? non ego luxuriem regum moremque secutus quaesiui uultum thalamis, ut nuntia formae lena per innumeros iret pictura penatis, nec uariis dubium thalamis laturus amorem ardua commisi falsae conubia cerae. non rapio praeceps alienae foedera taedae, sed quae sponsa mihi pridem patrisque relicta mandatis uno materni sanguinis ortu communem partitur auum. fastidia supplex deposui gessique procum; de limine sacro oratum misi proceres, qui proxima nobis iura tenent. fateor, Stilicho, non parua poposci, sed certe mereor princeps hoc principe natus, qui sibi te generum fraterna prole reuinxit, cui Mariam debes. faenus mihi solue paternum, redde suos aulae. mater fortasse rogari mollior. o patrui germen, cui nominis heres successi, sublime decus torrentis Hiberi, stirpe soror, pietate parens, tibi creditus infans inque tuo creui gremio partuque remoto tu potius Flacilla mihi. quid diuidis ergo pignora? quid iuueni natam non reddis alumno? optatusne dies aderit? dabiturne iugalis nox umquam?' tali solatur uulnera questu. risit Amor placidaeque uolat trans aequora matri nuntius et totas iactantior explicat alas. mons latus Ionium Cypri praeruptus obumbrat, inuius humano gressu, Phariumque cubile Proteos et septem despectat cornua Nili. hunc neque canentes audent uestire pruinae nec uenti pulsare, timent hunc laedere nimbi; Luxuriae Venerique uacat. pars acrior anni exsulat; aeterni patet indulgentia ueris. in campum se fundit apex; hunc aurea saepes circuit et fuluo defendit prata metallo. Mulciber, ut perhibent, his oscula coniugis emit moenibus et talis uxorius obtulit arces. intus rura micant, manibus quae subdita nullis perpetuum florent, Zephyro contenta colono, umbrosumque nemus, quo non admittitur ales, ni probet ante suos diua sub iudice cantus: quae placuit, fruitur ramis; quae uicta, recedit. uiuunt in Venerem frondes omnisque uicissim felix arbor amat; nutant ad mutua palmae foedera, populeo suspirat populus ictu et platani platanis alnoque adsibilat alnus. labuntur gemini fontes, hic dulcis, amarus alter et infusis corrumpens mella uenenis, unde Cupidineas armari fama sagittas. mille pharetrati ludunt in margine fratres, ore pares, aeuo similes, gens mollis Amorum. hos Nymphae pariunt, illum Venus aurea solum edidit. ille deos caelumque et sidera cornu temperat et summos dignatur figere reges; hi plebem feriunt. nec cetera numina desunt. hic habitat nullo constricta Licentia nodo et flecti faciles Irae uinoque madentes Excubiae Lacrimaeque rudes et gratus amantum Pallor et in primis titubans Audacia furtis iucundique Metus et non secura Voluptas; et lasciua uolant leuibus Periuria uentis. quos inter petulans alta ceruice Iuuentas excludit Senium luco procul. atria diuae permutant radios siluaque obstante uirescunt. Lemnius haec etiam gemmis exstruxit et auro admiscens artem pretio trabibusque smaragdi supposuit caesas hyacinthi rupe columnas. beryllo paries et iaspide lubrica surgunt limina despectusque solo calcatur achates. in medio glaebis redolentibus area diues praebet odoratas messis; hic mitis amomi, hic casiae matura seges, Panchaeaque turgent cinnama, nec sicco frondescunt uimina costo tardaque sudanti prorepunt balsama riuo. quo postquam delapsus Amor longasque peregit penna uias, alacer passuque superbior intrat. caesariem tunc forte Venus subnixa corusco fingebat solio. dextra laeuaque sorores stabant Idaliae: largos haec nectaris imbris irrigat, haec morsu numerosi dentis eburno multifidum discrimen arat; sed tertia retro dat uarios nexu nec iusto diuidit orbis ordine neglectam partem studiosa relinquens: plus error decuit. speculi nec uultus egebat iudicio; similis tecto monstratur in omni et rapitur, quocumque uidet, dum singula cernit seque probat. nati uenientis conspicit umbram ambrosioque sinu puerum complexa ferocem 'quid tantum gauisus?' ait; 'quae proelia sudas, improbe? quis iacuit telis? iterumne Tonantem inter Sidonias cogis mugire iuuencas? an Titana domas? an pastoralia Lunam rursus in antra uocas? durum magnumque uideris debellasse deum.' suspensus in oscula matris ille refert: 'Laetare, parens; inmane tropaeum rettulimus, nostrum iam sensit Honorius arcum. scis Mariam patremque ducem, qui cuspide Gallos Italiumque fouet, nec te praeclara Serenae fama latet. propera; regalibus adnue uotis: iunge toros.' gremio natum Cytherea remouit et crinis festina ligat peplumque fluentem adleuat et blando spirantem numine ceston cingitur, impulsos pluuiis quo mitigat amnis, quo mare, quo uentos irataque fulmina soluit. ut stetit ad litus, paruos adfatur alumnos: 'heus! quis erit, pueri, uitreas qui lapsus in undas huc rapidum Tritona uocet, quo uecta per altum deferar? haud umquam tanto mihi uenerit usu. sacri, quos petimus, thalami. pernicius omnes quaerite, seu concha Libycum circumsonat aequor, Aegaeas seu frangit aquas. quicumque repertum duxerit, aurata donabitur ille pharetra.' dixerat et sparsi diuisa plebe feruntur exploratores pelagi. sub fluctibus ibat Carpathiis Triton obluctantemque petebat Cymothoen. timet illa ferum seseque sequenti subripit et duris elabitur uda lacertis. 'heus', inquit speculatus Amor, 'non uestra sub imis furta tegi potuere uadis. accingere nostram uecturus dominam: pretium non uile laboris Cymothoen facilem, quae nunc detrectat, habebis. hac mercede ueni.' prorupit gurgite toruus semifer; undosi uerrebant bracchia crines; hispida tendebant bifido uestigia cornu, qua pistrix commissa uiro. ter pectora mouit; iam quarto Paphias tractu sulcabat harenas. umbratura deam retro sinuatur in arcum belua; tum uiuo squalentia murice terga purpureis mollita toris: hoc nauigat antro fulta Venus; niueae delibant aequora plantae. prosequitur uolucer late comitatus Amorum tranquillumque choris quatitur mare. serta per omnem Neptuni dispersa domum Cadmeia ludit Leucothoe, frenatque rosis delphina Palaemon; alternas uiolis Nereus interserit algas; canitiem Glaucus ligat inmortalibus herbis. nec non et uariis uectae Nereides ibant audito rumore feris (hanc pisce soluto subleuat Oceani monstrum Tartesia tigris; hanc timor Aegaei rupturus fronte carinas trux aries; haec caeruleae suspensa leaenae innatat; haec uiridem trahitur complexa iuuencum), certatimque nouis onerant conubia donis. cingula Cymothoe, rarum Galatea monile et grauibus Psamathe bacis diadema ferebat intextum, Rubro quas legerat ipsa profundo. mergit se subito uellitque corallia Doto; uimen erat dum stagna subit; processerat undis: gemma fuit. nudae Venerem cinxere cateruae plaudentesque simul tali cum uoce sequuntur: 'hos Mariae cultus, haec munera nostra precamur reginae regina feras. dic talia numquam promeruisse Thetin nec cum soror Amphitrite nostro nupta Ioui. deuotum sentiat aequor, agnoscat famulum uirgo Stilichonia pontum. uictricis nos saepe ratis classemque paternam ueximus, attritis cum tenderet ultor Achiuis.' iam Ligurum terris spumantia pectora Triton adpulerat lassosque fretis extenderat orbis. continuo sublime uolans ad moenia Gallis condita, lanigeri suis ostentantia pellem, peruenit. aduentu Veneris pulsata recedunt nubila, clarescunt puris Aquilonibus Alpes. laetaturque tamen; Mauortia signa rubescunt floribus et subitis animantur frondibus hastae. illa suum dictis adfatur talibus agmen: 'Gradiuum, nostri comites, arcete parumper, ut soli uacet aula mihi. procul igneus horror thoracum, gladiosque tegat uagina minacis. stent bellatrices aquilae saeuique dracones; fas sit castra meis hodie succumbere signis. tibia pro lituis et pro clangore tubarum molle lyrae festumque canant. epulentur ad ipsas excubias; mediis spirent crateres in armis. laxet terribilis maiestas regia fastus et sociam plebem non indignata potestas confundat turbae proceres. soluantur habenis gaudia nec leges pudeat ridere seueras. 'tu festas, Hymenaee, facis, tu, Gratia, flores elige, tu geminas, Concordia, necte coronas. uos, pennata cohors, quo quemque uocauerit usus, diuisa properate manu, neu marceat ulla segnities: alii funalibus ordine ductis plurima uenturae suspendite lumina nocti; hi nostra nitidos postis obducere myrto contendant; pars nectareis adspergite tecta roribus et flamma lucos adolete Sabaeos; pars infecta croco uelamina lutea Serum pandite Sidoniasque solo praesternite uestis. ast alii thalamum docto componite textu; stamine gemmato picturatisque columnis aedificetur apex, qualem non Lydia diues erexit Pelopi nec quem struxere Lyaeo Indorum spoliis et opaco palmite Bacchae. illic exuuias omnis cumulate parentum: quidquid auus senior Mauro uel Saxone uictis, quidquid ab innumeris socio Stilichone tremendus quaesiuit genitor bellis, quodcumque Gelonus Armeniusue dedit; quantum crinita sagittis attulit extremo Meroe circumflua Nilo; misit Achaemenio quidquid de Tigride Medus, cum supplex emeret Romanam Parthia pacem. nobilibus gazis opibusque cubilia surgant barbaricis; omnes thalamo conferte triumphos.' sic ait et sponsae petit improuisa penatis. illa autem secura tori taedasque parari nescia diuinae fruitur sermone parentis maternosque bibit mores exemplaque discit prisca pudicitiae, Latios nec uoluere libros desinit aut Graios, ipsa genetrice magistra, Maeonius quaecumque senex aut Thracius Orpheus aut Mytilenaeo modulatur pectine Sappho (sic Triuiam Latona monet; sic mitis in antro Mnemosyne docili tradit praecepta Thaliae): cum procul augeri nitor et iucundior aer attonitam lustrare domum fundique comarum gratus odor. mox uera fides numenque refulsit. cunctatur stupefacta Venus; nunc ora puellae flammea, nunc niueo miratur uertice matrem. haec modo crescenti, plenae par altera lunae: adsurgit ceu forte minor sub matre uirenti laurus et ingentis ramos olimque futuras promittit iam parua comas; uel flore sub uno ceu geminae Paestana rosae per iugera regnant: haec largo matura die saturataque uernis roribus indulget spatio; latet altera nodo nec teneris audet foliis admittere soles. adstitit et blande Mariam Cytherea salutat: 'salue sidereae proles augusta Serenae, magnorum suboles regum parituraque reges: te propter Paphias sedis Cyprumque reliqui, te propter libuit tantos explere labores et tantum transnare maris, ne uilior ultra priuatos paterere lares neu tempore longo dilatos iuuenis nutriret Honorius ignis. accipe fortunam generis, diadema resume, quod tribuas natis, et in haec penetralia rursus, unde parens progressa, redi. fac nulla subesse uincula cognatae: quamuis aliena fuisses principibus, regnum poteras hoc ore mereri. quae propior sceptris facies? qui dignior aula uultus erat? non labra rosae, non colla pruinae, non crinis aequant uiolae, non lumina flammae. quam iuncti leuiter sese discrimine confert umbra supercilii! miscet quam iusta pudorem temperies nimio nec sanguine candor abundat! Aurorae uincis digitos umerosque Dianae; ipsam iam superas matrem. si Bacchus amator dotali potuit caelum signare corona, cur nullis uirgo redimitur pulcrior astris? iam tibi molitur stellantia serta Bootes inque decus Mariae iam sidera parturit aether. o digno nectenda uiro tantique per orbem consors imperii! iam te uenerabitur Hister; nomen adorabunt Thulani; Rhenus et Albis seruiet; in medios ibis regina Sygambros. quid numerem gentis Atlanteosque recessus oceani? toto pariter donabere mundo.' dixit et ornatus, dederant quos nuper ouantes Nereides, collo membrisque micantibus aptat. ipsa caput distinguit acu, substringit amictus; flammea uirgineis accommodat ipsa capillis. ante fores iam pompa sonat, pilentaque sacra praeradiant ductura nurum. calet obuius ire iam princeps tardumque cupit discedere solem: nobilis haud aliter sonipes, quem primus amoris sollicitauit odor, tumidus quatiensque decoras curuata ceruice iubas Pharsalia rura peruolat et notos hinnitu flagitat amnis naribus accensis; mulcet fecunda magistros spes gregis et pulcro gaudent armenta marito. candidus interea positis exercitus armis exsultat socerum circa; nec signifer ullus nec miles pluuiae flores dispergere ritu cessat purpureoque ducem perfundere nimbo. haec quoque uelati lauro myrtoque canebant: 'diue parens, seu te complectitur axis Olympi, seu premis Elysias, animarum praemia, uallis, en promissa tibi Stilicho iam uota peregit; iam gratae rediere uices; cunabula pensat; acceptum reddit thalamum, natoque reponit quod dederat genitor. numquam te, sancte, pigebit iudicii nec te pietas suprema fefellit. dignus cui leges, dignus cui pignora tanti principis et rerum commendarentur habenae. dicere possemus quae proelia gesta sub Haemo quaeque cruentarint fumantem Strymona pugnae, quam notus clipeo, quanta ui fulminet hastam, ni prohiberet Hymen. quae tempestiua relatu, nunc canimus. quis consilio, quis iuris et aequi nosse modum melior? quod semper dissilit, in te conuenit, ingenio robur, prudentia marti. fronte quis aequali? quem sic Romana decerent culmina? sufficerent tantis quae pectora curis? stes licet in populo, clamet quicumque uidebit: hic est, hic Stilicho! sic se testatur et offert celsa potestatis species, non uoce feroci, non alto simulata gradu, non improba gestu. affectant alii quidquid fingique laborant, hoc donat natura tibi. pudor emicat una formosusque rigor uultusque auctura uerendos canities festina uenit. cum sorte remota contingat senio grauitas uiresque iuuentae, utraque te cingit propriis insignibus aetas. ornatur Fortuna uiro. non ulla nocendi tela nec infecti iugulis ciuilibus enses. non odium terrore moues nec frena resoluit gratia; diligimus pariter pariterque timemus. ipse metus te noster amat, iustissime legum arbiter, egregiae pacis fidissime custos, optime ductorum, fortunatissime patrum. plus iam, plus domino cuncti debere fatemur, quod gener est, inuicte, tuus. uincire corona; insere te nostris contempto iure choreis. sic puer Eucherius superet uirtute parentem; aurea sic uideat similis Thermantia taedas; sic uterus crescat Mariae; sic natus in ostro paruus Honoriades genibus considat auitis.' _368. The Recluse_ FELIX, qui propriis aeuum transegit in aruis, ipsa domus puerum quem uidet, ipsa senem, qui baculo nitens in qua reptauit harena unius numerat saecula longa casae. ilium non uario traxit fortuna tumultu, nec bibit ignotas mobilis hospes aquas. non freta mercator tremuit, non classica miles, non rauci lites pertulit ille fori. indocilis rerum, uicinae nescius urbis, adspectu fruitur liberiore poli. frugibus alternis, non consule computat annum: autumnum pomis, uer sibi flore notat. idem condit ager soles idemque reducit, metiturque suo rusticus orbe diem, ingentem meminit paruo qui germine quercum aequaeuumque uidet consenuisse nemus, proxima cui nigris Verona remotior Indis Benacumque putat litora Rubra lacum. sed tamen indomitae uires firmisque lacertis aetas robustum tertia cernit auum. erret et extremos alter scrutetur Hiberos: plus habet hic uitae, plus habet ille uiae. _369. Epistle to Serena_ ORPHEA cum primae sociarent omina taedae ruraque compleret Thracia festus Hymen, certauere ferae picturataeque uolucres, dona suo uati quae potiora darent, quippe antri memores, cautes ubi saepe sonorae praebuerant dulci mira theatra lyrae. Caucasio crystalla ferunt de uertice lynces, grypes Hyperborei pondera fulua soli. furatae Veneris prato per inane columbae florea conexis serta tulere rosis, fractaque flebilium ramis electra sororum cycnus oloriferi uexit ab amne Padi, et Nilo Pygmaea grues post bella remenso ore legunt Rubri germina cara maris. uenit et extremo Phoenix longaeuus ab Euro adportans unco cinnama rara pede. nulla auium pecudumque fuit quae ferre negaret uectigal meritae conubiale lyrae. tunc opibus totoque Heliconis sedula regno ornabat propriam Calliopea nurum. ipsam praeterea dominam stellantis Olympi ad nati thalamos ausa rogare parens. nec spreuit regina deum uel matris honore uel iusto uatis ducta fauore pii, qui sibi carminibus totiens lustrauerat aras Iunonis blanda numina uoce canens proeliaque altisoni referens Phlegraea mariti, Titanum fractas Enceladique minas. ilicet aduentu noctem dignata iugalem addidit augendis munera sacra toris, munera mortalis non admittentia cultus, munera, quae solos fas habuisse deos. sed quod Threicio Iuno placabilis Orphei, hoc poteris uotis esse, Serena, meis; illius exspectent famulantia sidera nutum. sub pedibus regitur terra fretumque tuis. non ego, cum peterem, sollemni more procorum promisi gregibus pascua plena meis nec, quod mille mihi lateant sub palmite colles fluctuet et glauca pinguis oliua coma, nec, quod nostra Ceres numerosa falce laboret aurataeque ferant culmina celsa trabes. suffecit mandasse deam: tua littera nobis et pecus et segetes et domus ampla fuit. inflexit soceros et maiestate petendi texit pauperiem nominis umbra tui. quid non perficeret scribentis uoce Serenae uel genius regni uel pietatis amor? atque utinam sub luce tui contingeret oris coniugis et castris et solio generi optatum celebrare diem! me iungeret auspex purpura, me sancto cingeret aula choro! et mihi quam scriptis desponderat ante puellam, coniugiis eadem pronuba dextra daret! nunc medium quoniam uotis maioribus aequor inuidet et Libycae dissidet ora plagae, saltem absens, regina, faue reditusque secundos adnue sidereo laeta supercilio. terrarum tu pande uias, tu mitibus Euris aequora pacari prosperiora iube, ut tibi Pierides doctumque fluens Aganippe debita seruato uota cliente canant. _370. Love in a Cottage_ PAVPERTAS me saeua domat dirusque Cupido: sed toleranda fames, non tolerandus amor. AVIANVS circa 400 A.D. (?) _371. The Ass in the Lion's Skin_ METIRI se quemque decet propriisque iuuari laudibus, alterius nec bona ferre sibi, ne detracta grauem faciant miracula risum, coeperit in solitis cum remanere modis. exuuias asinus defuncti forte leonis repperit et spoliis induit ora nouis. aptauitque suis incongrua tegmina membris et miserum tanto pressit honore caput. ast ubi terribilis mimo circumstetit horror pigraque praesumptus uenit in ossa uigor, mitibus ille feris communia pabula calcans turbabat pauidas per sua rura boues. rusticus hunc magna postquam deprendit ab aure, correptum stimulis uerberibusque domat; et simul abstracto denudans corpora tergo increpat his miserum uocibus ille pecus; 'forsitan ignotos imitato murmure fallas; at mihi, qui quondam, semper asellus eris.' _372. The Peacock and the Crane_ THREICIAM uolucrem fertur Iunonius ales communi sociam non tenuisse cibo (nam propter uarias fuerat discordia formas, magnaque de facili iurgia lite trahunt), quod sibi multimodo fulgerent membra decore, caeruleam facerent liuida terga gruem; et simul erectae circumdans tegmina caudae sparserat arcatum sursus in astra iubar. illa licet nullo pinnarum certet honore, his tamen insultans uocibus usa datur: 'quamuis innumerus plumas uariauerit ordo, mersus humi semper florida terga geris: ast ego deformi sublimis in aera pinna proxima sideribus numinibusque feror.' RVTILIVS CLAVDIVS NAMATIANVS fl. 416 A.D. _373. Rome_ EXAVDI, regina tui pulcerrima mundi, inter sidereos Roma recepta polos, exaudi, nutrix hominum genetrixque deorum (non procul a caelo per tua templa sumus): te canimus semperque, sinent dum fata, canemus: hospes nemo potest immemor esse tui. obruerint citius scelerata obliuia solem, quam tuus ex nostro corde recedat honos. nam solis radiis aequalia munera pendis, qua circumfusus fluctuat oceanus. uoluitur ipse tibi qui continet omnia Phoebus eque tuis ortos in tua condit equos. te non flammigeris Libye tardauit harenis, non armata suo reppulit Vrsa gelu: quantum uitalis natura tetendit in axis, tantum uirtuti peruia terra tuae. fecisti patriam diuersis gentibus unam: profuit inuitis te dominante capi. dumque offers uictis proprii consortia iuris, urbem fecisti quod prius orbis erat. auctores generis Venerem Martemque fatemur, Aeneadum matrem Romulidumque patrem: mitigat armatas uictrix clementia uiris, conuenit in mores numen utrumque tuos: hinc tibi certandi bona parcendique uoluptas quos timuit superat, quos superauit amat. inuentrix oleae colitur uinique repertor et qui primus humo pressit aratra puer, aras Paeoniam meruit medicina per artem, fretus et Alcides nobilitate deus: tu quoque, legiferis mundum complexa triumphis, foedere communi uiuere cuncta facis. te, dea, te celebrat Romanus ubique recessus pacificumque gerunt libera colla iugum. omnia perpetuo quae seruant sidera motu, nullum uiderunt pulcrius imperium. quid simile Assyriis conectere contigit armis? Medi finitimos condomuere suos. magni Parthorum reges Macetumque tyranni mutua per uarias iura dedere uices. nec tibi nascenti plures animaeque manusque, sed plus consilii iudiciique fuit. iustis bellorum causis nec pace superba nobilis ad summas gloria uenit opes. quod regnas minus est quam quod regnare mereris: excedis factis grandia fata tuis. percensere labor densis decora alta trophaeis, ut si quis stellas pernumerare uelit; confunduntque uagos delubra micantia uisus: ipsos crediderim sic habitare deos. quid loquar aerio pendentis fornice riuos, qua uix imbriferas tolleret Iris aquas? hos potius dicas creuisse in sidera montis; tale giganteum Graecia laudet opus. intercepta tuis conduntur flumina muris; consumunt totos celsa lauacra lacus. nec minus et propriis celebrantur roscida uenis totaque natiuo moenia fonte sonant. frigidus aestiuas hinc temperat halitus auras; innocuamque leuat purior unda sitim. nempe tibi subitus calidarum gurges aquarum rupit Tarpeias hoste premente uias. si foret aeternus, casum fortasse putarem: auxilio fluxit, qui rediturus erat. quid loquar inclusas inter laquearia siluas, uernula quae uario carmine laudat auis? uere tuo numquam mulceri desinit annus; deliciasque tuas uicta tuetur hiems. erige crinalis lauros seniumque sacrati uerticis in uiridis, Roma, refinge comas. aurea turrigero radient diademata cono, perpetuosque ignis aureus umbo uomat. abscondat tristem deleta iniuria casum: contemptus solidet uulnera clausa dolor. aduersis sollemne tuis sperare secunda: exemplo caeli ditia damna subis. astrorum flammae renouant occasibus ortus; lunam finiri cernis, ut incipiat. uictoris Brenni non distulit Allia poenam; Samnis seruitio foedera saeua luit; post multas Pyrrhum cladis superata fugasti; fleuit successus Hannibal ipse suos; quae mergi nequeunt, nisu maiore resurgunt exsiliuntque imis altius acta uadis; utque nouas uiris fax inclinata resumit, clarior ex humili sorte superna petis. porrige uicturas dominantia saecula leges solaque fatalis non uereare colos, quamuis sedecies denis et mille peractis annus praeterea iam tibi nonus eat. quae restant, nullis obnoxia tempora metis, dum stabunt terrae, dum polus astra feret! illud te reparat, quod cetera regna resoluit: ordo renascendi est, crescere posse malis. ergo age, sacrilegae tandem cadat hostia gentis: submittant trepidi perfida colla Getae. ditia pacatae dent uectigalia terrae: impleat augustos barbara praeda sinus. aeternum tibi Rhenus aret, tibi Nilus inundet, altricemque suam fertilis orbis alat. quin et fecundas tibi conferat Africa messis, sole suo diues, sed magis imbre tuo. interea et Latiis consurgant horrea sulcis, pinguiaque Hesperio nectare prela fluant. ipse triumphali redimitus arundine Thybris Romuleis famulas usibus aptet aquas; atque opulenta tibi placidis commercia ripis deuehat hinc ruris, subuehat inde maris. pande, precor, gemino placatum Castore pontum, temperet aequoream dux Cytherea uiam; si non displicui, regerem cum iura Quirini, si colui sanctos consuluique patres. nam quod nulla meum strinxerunt crimina ferrum, non sit praefecti gloria, sed populi. siue datur patriis uitam componere terris, siue oculis umquam restituere meis: fortunatus agam uotoque beatior omni semper digneris si meminisse mei. C. SOLLIVS MODESTVS APOLLINARIS SIDONIVS 430-80 A.D. _374. For the Marriage of Polemius and Araneola_ PROSPER conubio dies coruscat, quem Clotho niueis benigna pensis, albus quem picei lapillus Indi, quem pacis simul arbor et iuuentae aeternumque uirens oliua signet. eia, Calliope, nitente palma da sacri laticis loquacitatem, quem fodit pede Pegasus uolanti cognato madidus iubam ueneno. non hic impietas, nec hanc puellam donat mortibus ambitus procorum; non hic Oenomai cruenta circo audit pacta Pelops nec insequentem pallens Hippomenes ad ima metae tardat Schoenida ter cadente pomo; non hic Herculeas uidet palaestras Aetola Calydon stupens ab arce, cum cornu fluuii superbientis Alcides premeret, subinde fessum undoso refouens ab hoste pectus; sed doctus iuuenis decensque uirgo, ortu culmina Galliae tenentes iunguntur: cito, diua, necte chordas, nec quod detonuit Camena maior, nostram pauperiem silere cogas. ad taedas Thetidis probante Phoebo et Chiron cecinit minore plectro, nec risit pia turba rusticantem, quamuis saepe senex biformis illic carmen rumperet hinniente cantu. _375. A Gallic Baiae_ SI quis Auitacum dignaris uisere nostrum, non tibi displiceat: sic quod habes placeat. aemula Baiano tolluntur culmina cono parque coturnato uertice fulget apex. garrula Gauranis plus murmurat unda fluentis contigui collis lapsa supercilio. Lucrinum stagnum diues Campania nollet, aequora si nostri cerneret illa lacus. illud puniceis ornatur litus echinis, piscibus in nostris, hospes, utrumque uides. si libet et placido partiris gaudia corde, quisquis ades, Baias tu facis his animo. _376. An Invitation_ NATALIS noster Nonas instare Nouembris admonet: occurras non rogo sed iubeo. sit tecum coniunx, duo nunc properate: sed illud post annum optamus tertius ut uenias. _377. Epitaph of Filimatia_ OCCASV celeri feroque raptam gnatis quinque patrique coniugique hoc flentis patriae manus locarunt matronam Filimatiam sepulcro. o splendor generis, decus mariti, prudens, casta, decens, seuera, dulcis, atque ipsis senioribus sequenda, discordantia quae solent putari morum commoditate copulasti: nam uitae comites bonae fuerunt libertas grauis et pudor facetus. hinc est quod decimam tuae saluti uix actam trieteridem dolemus atque in temporibus uigentis aeui iniuste tibi iusta persoluta. FLAVIVS FELIX circa 480 A.D. _378. To his Patron_ SIC tibi florentes aequaeuo germine nati indolis aetheriae sidera celsa petant, sic priscos uincant atauos clarosque parentis exsuperent meritis saeclaque longa gerant, sic subolis numerum transcendat turba nepotum nobilibusque iuges gaudia tanta toris: ne sterilem praestes indigno munere Musam, utque soles, largus carmina nostra foue, imperiis ut nostra tuis seruire Thalia possit et in melius personet icta chelys. LVXORIVS circa 500 A.D. _379. To his Readers_ PRISCOS cum haberes, quos probares, indices, lector, placere qui bonis possent modis, nostri libelli cur retexis paginam nugis refertam friuolisque sensibus, et quam tenello tiro lusi uiscere? set forte doctis si illa cara est auribus sonat pusilli quae leporis commate nullo decora in ambitu sententiae, hanc iure quaeris et libenter incohas, uelut iocosa si theatra peruoles. _380. The Garden of Eugetus_ HORTVS, quo faciles fluunt Napaeae, quo ludunt Dryades choro uirente, quo fouet teneras Diana Nymphas; quo Venus roseos recondit artus, quo fessus teretes Cupido flammas suspensis reficit puer pharetris, quo ferunt se Heliconides puellae; cui numquam minus est amoena frondis, cui semper redolent amoma uerni, cui fons perspicuis tener fluentis muscoso riguus salit meatu, quo dulcis auium canor resultans * * * quidquid per Tyrias refertur urbis, hoc uno famulans loco subaptat. _381. A Rose with a hundred Petals_ HANC puto de proprio tinxit Sol aureus ortu aut unum ex radiis maluit esse suis; uel, si etiam centum foliis rosa Cypridis exstat, fluxit in hanc omni sanguine tota Venus. haec florum sidus, haec Lucifer almus in agris, huic odor et color est dignus honore poli. _382. A Water Urn with a Figure of Cupid_ IGNE salutifero Veneris puer omnia flammans pro facibus facilis arte ministrat aquas. _383. His Book's proper Place_ PARVVS nobilium cum liber ad domos pomposique fori scrinia publica cinctus multifido ueneris agmine, nostri defugiens pauperiem laris, quo dudum modico sordidus angulo squalebas, tineis iam prope debitus, si te despiciet turba legentium inter Romulidas et Tyrias manus, isto pro exsequiis claudere disticho: contentos propriis esse decet focis, quos laudis facile est inuidiam pati. PHOCAS circa 500 A.D. (?). _384. Poetry and Time_ (Prefixed to his Life of Vergil) O VETVSTATIS ueneranda custos, regios actus simul et fugacis temporum cursus docilis referre, aurea Clio, tu nihil magnum sinis interire, nil mori clarum pateris, reseruans posteris prisci monumenta saecli condita libris. sola fucatis uariare dictis paginas nescis, set aperta quicquid ueritas prodit, recinis per aeuum simplice lingua. tu senescentis titulos auorum flore durantis reparas iuuentae; militat uirtus tibi: te notante crimina pallent. tu fori turbas strepitusque litis effugis dulci moderata cantu, nec retardari pateris loquellas conpede metri. his faue dictis: retegenda uita est uatis Etrusci, modo qui perenne Romulae uoci decus adrogauit carmine sacro. TRANSLATIONS AND IMITATIONS The Selection that follows needs some explanation. I have made no systematic search in the literature of translation: and it is likely enough that I have omitted renderings more beautiful, or more interesting, than some which I have included. I have not tried to do more than to collect together a few old 'favourites' of my own. Moreover I have--save for one or two examples--confined myself to the four principal Latin poets. I have interpreted the word 'Imitations' rather widely. It is quite possible, for example, that Clough never read Vergil's _Lines Written in a Lecture-Room_ (Catalepton V): yet the poem of Clough which I have brought into connexion with this piece is, I think, a truer translation of it than could be found elsewhere. I will venture to hope, again, that I may be readily forgiven for placing beside Statius' famous _Invocation to Sleep_ six sonnets on a like subject from six English masters of the sonnet-form. I have to thank the following authors and publishers for permission to reprint copyright pieces: Messrs. G. Bell & Sons (four versions by Calverley, Nos. 67, 82, 145, 149), Prof. D.A. Slater (versions of Lucretius, Nos. 66, 69, and Catullus, No. 97), Messrs. Blackwood (two pieces by the late Sir Theodore Martin, Nos. 92, 136), Prof. Ellis and Mr. John Murray (version of Catullus, No. 85), The Syndics of the Cambridge University Press and the Executors of the late Sir R.C. Jebb (version of Catullus, No. 74), Mr. L.J. Latham and Messrs. Smith Elder (version of Propertius, No. 179, from Mr. Latham's _Odes of Horace and Other Verses_), Messrs. George Allen (version of Horace from the _Ionica_ of the late William Cory, No. 148), Mr. John Murray (version of Horace by Mr. Gladstone, No. 126), Dr. T.H. Warren and Mr. John Murray (version of Vergil, No. 110), Mr. James Rhoades and Messrs. Kegan Paul (version of Vergil, No. 119), Mr. W.H. Fyfe (version of Statius, No. 262). _44_ By the side of this Epitaph may be placed Pope's Epitaph upon Mrs. Corbet, with Johnson's comment: HERE rests a woman good without pretence, Blest with plain reason and with sober sense. No conquest she, but o'er herself, desired, No arts essayed but not to be admired. Passion and pride were to her soul unknown, Convinced that Virtue only is our own. So unaffected, so composed a mind, So firm, yet soft, so strong, yet so refined, Heaven, as its purest gold, by tortures tried; The saint sustained it, but the woman died. 'The subject of it', says Johnson, 'is a character not discriminated by any shining or eminent peculiarities: yet that which really makes, though not the splendour, the felicity of life, and that which every wise man will choose for his final and lasting companion in the languor of age, in the quiet of privacy, when he departs weary and disgusted from the ostentatious, the volatile and the vain. Of such a character, which the dull overlook, and the gay despise, it was fit that the value should be made known and the dignity established.' _66_ (Beginning at the third paragraph, _Illud in his rebus..._) BUT here's the rub. There soon may come a time You'll count right reason treason and the prime Of mind the spring of guilt; whereas more oft In blind Religion are the seeds of crime. Think how at Aulis to the Trivian Maid The hero-kings of Greece their homage paid, The flower of men, whose impious piety Iphianassa on the altar laid. Behold the bride! upon her head the crown Of ritual, that from either cheek let down An equal streamer. But cold rapture hers As on her father's face she marked the frown: A frown of anguish: at his side the men Of doom, and in their hands, screened from her ken, Death; and her countrymen shed tears to see The lamb, poor victim, in the lions' den. Then dumb with fear, not tongue-tied with delight, She drooped to earth. What profited it her plight She was her father's first-born? Not the less They took her. Death, not Love, ordained the rite. His were the bridesmen, and the altar his To which with quaking limbs in fearfulness Uplifted then, sans song, sans ritual due, She was brought home--but not to wedded bliss, A maid, but marred not married, in the spring Of life and love's sweet prime, to yield the king A victim, and the fleet fair voyaging: Such wrongs Religion in her train doth bring. D.A. SLATER. _67_ SWEET, when the great sea's water is stirred to his depths by the storm-winds, Standing ashore to descry one afar-off mightily struggling: Not that a neighbour's sorrow to you yields dulcet enjoyment: But that the sight hath a sweetness, of ills ourselves are exempt from. Sweet too 'tis to behold, on a broad plain mustering, war hosts Arm them for some great battle, one's self unscathed by the danger:-- Yet still happier this: to possess, impregnably guarded, Those calm heights of the sages, which have for an origin Wisdom: Thence to survey our fellows, observe them this way and that way Wander amidst Life's path, poor stragglers seeking a highway: Watch mind battle with mind, and escutcheon rival escutcheon: Gaze on that untold strife, which is waged 'neath the sun and the starlight, Up as they toil on the surface whereon rest Riches and Empire. O race born unto trouble! O minds all lacking of eye-sight! 'Neath what a vital darkness, amidst how terrible dangers Move ye thro' this thing Life, this fragment! Fools that ye hear not Nature clamour aloud for the one thing only: that, all pain Parted and passed from the body, the mind too bask in a blissful Dream, all fear of the future and all anxiety over! Now as regards man's body, a few things only are needful, (Few, tho' we sum up all), to remove all misery from him, Aye, and to strew in his path such a lib'ral carpet of pleasures That scarce Nature herself would at times ask happiness greater. Statues of youth and of beauty may not gleam golden around him, (Each in his right hand bearing a great lamp lustrously burning, Whence to the midnight revel a light may be furnishëd always), Silver may not shine softly, nor gold blaze bright, in his mansion, Nor to the noise of the tabret his halls gold-cornicëd echo:-- Yet still he, with his fellow, reposed on the velvety greensward, Near to a rippling stream, by a tall tree canopied over, Shall, though they lack great riches, enjoy all bodily pleasure: Chiefliest then when above them a fair sky smiles, and the young year Flings with a bounteous hand over each green meadow the wild-flowers:-- Not more quickly depart from his bosom fiery fevers, Who beneath crimson hangings and pictures cunningly broidered Tosses about, than from him who must lie in beggarly raiment. Therefore, since to the body avail not riches, avails not Heraldry's utmost boast, nor the pomp and pride of an empire; Next shall you own that the mind needs likewise nothing of these things; Unless--when, peradventure, your armies over the champaign Spread with a stir and a ferment and bid War's image awaken, Or when with stir and with ferment a fleet sails forth upon ocean-- Cowed before these brave sights, pale Superstition abandon Straightway your mind as you gaze, Death seem no longer alarming, Trouble vacate your bosom and Peace hold holiday in you. But if (again) all this be a vain impossible fiction, If of a truth men's fears and the cares which hourly beset them Heed not the javelin's fury, regard not clashing of broad-swords, But all boldly amongst crowned heads and the rulers of empires Stalk, not shrinking abashed from the dazzling glare of the red gold, Not from the pomp of the monarch who walks forth purple-apparelled: These things shew that at times we are bankrupt, surely, of reason: Think too that all man's life through a great Dark laboureth onward. For as a young boy trembles and in that mystery, Darkness, Sees all terrible things: so do we too, ev'n in the daylight, Ofttimes shudder at that which is not more really alarming Than boys' fears when they waken and say some danger is o'er them. So this panic of mind, these clouds which gather around us, Fly not the bright sunbeam, nor the ivory shafts of the daylight: Nature, rightly revealed, and the Reason only, dispel them. C.S. CALVERLEY _69_ OUT of the night, out of the blinding night Thy beacon flashes;--hail, beloved light Of Greece and Grecian; hail, for in the mirk Thou dost reveal each valley and each height. Thou art my leader and the footprints thine, Wherein I plant my own. Thro' storm and shine Thy love upholds me. Ne'er was rivalry 'Twixt owl and thrush, 'twixt steeds and shambling kine. The world was thine to read, and having read, Before thy children's eyes thou didst outspread The fruitful page of knowledge, all the wealth Of wisdom, all her plenty for their bread. As honey-bees thro' flowery glades in June Rifle the blossoms, so at our high-noon Of life we gather in melodious glades The golden honey of thy deathless rune. And whoso roams benighted, on his ear, Out of the darkness strikes an echo clear Of thy triumphant challenge:--'Ye who quail, Come unto me, for I have cast out fear.' Thereat the walls o' the world fade far away And thou, great Nature's seër, dost display The miracle of her workings in the void:-- The night is past and reason dawns with day. Heaven lies about us and we see the hall, Where never storm-fiend raves nor snow-flakes fall In webs of winter whiteness to ensnare The golden summer. Peace is over all; A canopy of cloudless sky, a glow Of laughing sunshine; all the flowers that blow Are there, and there from Nature's teeming breast Rivers of strength and sweetness ever flow. The veil of Acheron is rent in twain; His phantom precincts vanish. Ne'er again Can Earth conceal the secret:--it is ours; And all that once was hidden is made plain. Hail, mighty Master, hail! The world was thine, For thou hadst read her riddle line by line, Scroll upon scroll; and now ... oh, ecstasy Of awe and rapture,... thou hast made her mine. D.A. SLATER. _70_ I give a part of this piece in the version of Dryden, beginning from _Cerberus et furiae_. 'I am not dissatisfied', says Dryden, 'upon the review of anything I have done in this author.' AS for the Dog, the Furies and their Snakes, The gloomy Caverns and the burning Lakes, And all the vain infernal trumpery, They neither are, nor were, nor e'er can be. But here on earth the guilty have in view The mighty pains to mighty mischiefs due, Racks, prisons, poisons, the Tarpeian Rock, Stripes, hangmen, pitch and suffocating smoke, And, last and most, if these were cast behind, The avenging horror of a conscious mind, Whose deadly fear anticipates the blow, And sees no end of punishment and woe, But looks for more at the last gasp of breath. This makes a hell on earth, and life a death. Meantime, when thoughts of death disturb thy head, Consider: Ancus great and good is dead; Ancus, thy better far, was born to die, And thou, dost _thou_ bewail mortality? So many monarchs, with their mighty state Who ruled the world, were over-ruled by Fate. That haughty King who lorded o'er the main, And whose stupendous bridge did the wild waves restrain-- In vain they foamed, in vain they threatened wrack, While his proud legions marched upon their back,-- Him Death, a greater monarch, overcame, Nor spared his guards the more for their Immortal name. The Roman chief, the Carthaginian's dread, Scipio, the Thunder Bolt of War, is dead, And like a common slave by Fate in triumph led. The founders of invented arts are lost, And wits who made eternity their boast. Where now is Homer, who possessed the throne? The immortal work remains, the mortal author's gone. DRYDEN. _74_ DIANA guardeth our estate, Girls and boys immaculate; Boys and maidens pure of stain, Be Diana our refrain. O Latonia, pledge of love Glorious to most glorious Jove, Near the Delian olive-tree Latona gave thy life to thee, That thou should'st be for ever queen Of mountains and of forests green; Of every deep glen's mystery; Of all streams and their melody. Women in travail ask their peace From thee, our Lady of Release: Thou art the Watcher of the Ways: Thou art the Moon with borrowed rays: And, as thy full or waning tide Marks how the monthly seasons glide, Thou, Goddess, sendest wealth of store To bless the farmer's thrifty floor. Whatever name delights thine ear, By that name be thou hallowed here; And, as of old, be good to us, The lineage of Romulus. R.C. JEBB. _82_ GEM of all isthmuses and isles that lie, Fresh or salt water's children, in clear lake Or ampler ocean: with what joy do I Approach thee, Sirmio! Oh! am I awake, Or dream that once again my eye beholds Thee, and has looked its last on Thynian wolds? Sweetest of sweets to me that pastime seems, When the mind drops her burden: when--the pain Of travel past--our own cot we regain, And nestle on the pillow of our dreams! 'Tis this one thought that cheers us as we roam. Hail, O fair Sirmio! Joy, thy lord is here! Joy too, ye waters of the Garda Mere! And ring out, all ye laughter-peals of home. C.S. CALVERLEY. _83_ This beautiful and delicate piece remains the despair of the translator. I quote a few lines of Cowley's sometimes rather clumsy version (beginning from _Sic, inquit, mea uita_): 'MY little life, my all,' said she, 'So may we ever servants be To this best god, and ne'er retain Our hated liberty again: So may thy passion last for me As I a passion have for thee Greater and fiercer much than can Be conceived by thee a man. Into my marrow is it gone, Fixt and settled in the bone, It reigns not only in my heart But runs like fire through every part.' She spoke: the god of Love aloud Sneezed again, and all the crowd Of little Loves that waited by Bowed and blest the augury. COWLEY. _85 b_ So many critics have compared Catullus to Burns that some of them may be glad to see this North-Italian rendered into the English of the North. WEEP, weep, ye Loves and Cupids all, And ilka Man o' decent feelin': My lassie's lost her wee, wee bird, And that's a loss, ye'll ken, past healin'. The lassie lo'ed him like her een: The darling wee thing lo'ed the ither, And knew and nestled to her breast, As ony bairnie to her mither. Her bosom was his dear, dear haunt-- So dear, he cared na lang to leave it; He'd nae but gang his ain sma' jaunt, And flutter piping back bereavit. The wee thing's gane the shadowy road That's never travelled back by ony: Out on ye, Shades! ye're greedy aye To grab at aught that's brave and bonny. Puir, foolish, fondling, bonnie bird, Ye little ken what wark ye're leavin': Ye've gar'd my lassie's een grow red, Those bonnie een grow red wi' grievin'. G.S. DAVIES. I append the version of Prof. R. Ellis, which preserves the metre of the original: WEEP each heavenly Venus, all the Cupids, Weep all men that have any grace about ye. Dead the sparrow, in whom my love delighted, The dear sparrow, in whom my love delighted. Yea, most precious, above her eyes, she held him, Sweet, all honey: a bird that ever hail'd her Lady mistress, as hails the maid a mother; Nor would move from her arms away: but only Hopping round her, about her, hence or hither, Piped his colloquy, piped to none beside her. Now he wendeth along the mirky pathway, Whence, they tell us, is hopeless all returning. Evil on ye, the shades of evil Orcus, Shades all beauteous happy things devouring, Such a beauteous happy bird ye took him. Ah! for pity; but ah! for him the sparrow, Our poor sparrow, on whom to think my lady's Eyes do angrily redden all a-weeping. R. ELLIS. _86 a_ Langhorne is best known by his translation of Plutarch's _Lives_. But he was a copious poet; and Catullus has never perhaps been more gracefully rendered than in the following piece: LESBIA, live to love and pleasure, Careless what the grave may say: When each moment is a treasure Why should lovers lose a day? Setting suns shall rise in glory, But when little life is o'er, There's an end of all the story-- We shall sleep, and wake no more. Give me, then, a thousand kisses, Twice ten thousand more bestow, Till the sum of boundless blisses Neither we nor envy know. J. LANGHORNE. I append the beginning of Blacklock's version: THOUGH sour-loquacious Age reprove, Let _us_, my Lesbia, live for love. For when the short-lived suns decline They but retire more bright to shine: But we, when fleeting life is o'er And light and love can bless no more, Are ravished from each dear delight To sleep one long eternal night. T. BLACKLOCK. _86 b_ KISS me, sweet: the wary lover Can your favours keep, and cover, When the common courting jay All your bounties will betray. Kiss again! no creature comes; Kiss, and score up wealthy sums On my lips, thus hardly sundered, While you breathe. First give a hundred, Then a thousand, then another Hundred, then unto the tother Add a thousand and so more, Till you equal with the store All the grass that Rumney yields, Or the sands in Chelsea fields, Or the drops in silver Thames, Or the stars that gild his streams In the silent summer nights When Youth plies its stolen delights: That the curious may not know How to tell 'em as they flow, And the envious, when they find What their number is, be pined. BEN JONSON. _92_ CATULLUS, let the wanton go: No longer play the fool, but deem For ever lost what thou must know Is fled for ever like a dream! O life was once a heaven to thee! To haunt her steps was rapture then-- That woman loved as loved shall be No woman ever on earth again. Then didst thou freely taste the bliss, On which empassioned lovers feed: When she repaid thee kiss for kiss, O, life was then a heaven indeed! 'Tis past: forget as she forgets: Lament no more, but let her go: Tear from thy heart its mad regrets, And into very marble grow! Girl, fare thee well. Catullus ne'er Will sue where love is met with scorn: But, false one, thou with none to care For thee, shalt pine through days forlorn. Think, think, how drear thy life will be! Who'll woo thee now? who praise thy charms? Who now will be all in all to thee And live but in thy loving arms? Ay, who will give thee kiss for kiss, Whose lip wilt thou in rapture bite? But thou, Catullus, think of this And spurn her in thine own despite. THEODORE MARTIN. _97_ Of this, one of the most famous and effective of Catullus's poems, I offer two versions. The first (an adaptation) is by 'knowing Walsh', the friend of Pope, pronounced by Dryden to be 'the first critic in the nation': the second is by Prof. Slater of Cardiff: IS there a pious pleasure that proceeds From contemplation of our virtuous deeds? That all mean sordid action we despise, And scorn to gain a throne by cheats and lies? Thyrsis, thou hast sure blessings laid in store From thy just dealing in this curst amour. What honour can in words or deeds be shown Which to the fair thou hast not said and done? On her false heart they all are thrown away: She only swears more easily to betray. Ye powers that know the many vows she broke, Free my just soul from this unequal yoke. My love boils up, and like a raging flood Runs through my veins and taints my vital blood. I do not vainly beg she may grow chaste, Or with an equal passion burn at last-- The one she cannot practise, though she would, And I contemn the other, though she should--: Nor ask I vengeance on the perjured jilt; 'Tis punishment enough to have her guilt. I beg but balsam for my bleeding breast, Cure for my wounds and from my labours rest. W. WALSH. IF any joy awaits the man Of generous hand and conscience clean, Who ne'er has leagued with powers unseen To wrong the partner of his plan; Rich store of memories thou hast won From this thy seeming-fruitless love, Who all that man may do to prove His faith by word or deed hast done, And all in vain. Her thankless heart Is hardened. Harden then thine own. Writhe not but part, as stone from stone, And willy-nilly heal the smart. 'Tis hard, ay, hard to fling aside A love long cherished. Yet you must. Be strong, prevail, and from the dust A conqueror rise, whate'er betide. Ye gods, who of your mercy give Force to the fainting, let my life Of honour win me rest from strife, And from my blood the canker drive; Ere yet from limb to limb it steal, And in black darkness plunge my soul, Oh, drive it hence and make me whole; A caitiff wounds, a god may heal. No more for answering love I sue, No more that her untruth be true: Purge but my heart, my strength renew And doom me not my faith to rue. D.A. SLATER. _100_ OVER the mighty world's highway, City by city, sea by sea, Brother, thy brother comes to pay Pitiful offerings unto thee. I only ask to grace thy bier With gifts that only give farewell, To tell to ears that cannot hear The things that it is vain to tell, And, idly communing with dust, To know thy presence still denied, And ever mourn forever lost A soul that never should have died. Yet think not wholly vain to-day This fashion that our fathers gave That hither brings me, here to lay Some gift of sorrow on thy grave. Take, brother, gifts a brother's tears Bedewed with sorrow as they fell, And 'Greeting' to the end of years, And to the end of years 'Farewell'. H.W.G. _101_ FRIEND, if the mute and shrouded dead Are touched at all by tears, By love long fled and friendship sped And the unreturning years, O then, to her that early died, O doubt not, bridegroom, to thy bride Thy love is sweet and sweeteneth The very bitterness of death. H.W.G. _103_ SICK, Cornificius, is thy friend, Sick to the heart: and sees no end Of wretched thoughts that gathering fast Threaten to wear him out at last. And yet you never come and bring, Though 'twere the least and easiest thing, A comfort in that talk of thine. You vex me. This to love of mine? Prithee a little talk, for ease, Full as the tears of sad Simonides! LEIGH HUNT. _110_ AVAUNT, ye vain bombastic crew, Crickets that swill no Attic dew: Good-bye, grammarians crass and narrow, Selius, Tarquitius, and Varro: A pedant tribe of fat-brained fools, The tinkling cymbals of the schools! Sextus, my friend of friends, good-bye, With all our pretty company! I'm sailing for the blissful shore, Great Siro's high recondite lore, That haven where my life shall be From every tyrant passion free. You too, sweet Muses mine, farewell, Sweet muses mine, for truth to tell Sweet were ye once, but now begone; And yet, and yet, return anon, And when I write, at whiles be seen In visits shy and far between. T.H. WARREN. I append Clough's _Lines Written in a Lecture Room_. The theme is that of Vergil inverted. But the mood in either poet is the same--that mood of passionate revolt against academicism which never comes to some people and never departs from others: AWAY, haunt thou not me, Thou dull Philosophy! Little hast thou bestead, Save to perplex the head And leave the spirit dead. Unto thy broken cisterns wherefore go, While from the secret treasure-depths below, Fed by the skiey shower, And clouds that sink and rest on hill-tops high, Wisdom at once and Power, Are welling, bubbling forth, unseen, incessantly? Why labour at the dull mechanic oar, When the fresh breeze is blowing, And the strong current flowing, Right onward to the Eternal Shore? A.H. CLOUGH. _116_ Dryden's version of this piece shows him at his best as a translator of Vergil. 'Methinks I come,' he writes, 'like a malefactor, to make a speech upon the gallows, and to warn all other poets, by my sad example, from the sacrilege of translating Vergil.' But in the _Georgics_, at any rate, which he reckons 'more perfect in their kind than even the divine Aeneids,' he can challenge comparison with most of his rivals. O HAPPY, if he knew his happy state, The swain, who, free from bus'ness and debate, Receives his easy food from Nature's hand, And just returns of cultivated land! No palace, with a lofty gate, he wants, T' admit the tides of early visitants, With eager eyes devouring, as they pass, The breathing figures of Corinthian brass; No statues threaten, from high pedestals; No Persian arras hides his homely walls, With antic vests, which, through their shady fold, Betray the streaks of ill-dissembled gold: He boasts no wool, whose native white is dy'd With purple poison of Assyrian pride: No costly drugs of Araby defile, With foreign scents, the sweetness of his oil: But easy quiet, a secure retreat, A harmless life that knows not how to cheat, With home-bred plenty, the rich owner bless; And rural pleasures crown his happiness. Unvex'd with quarrels, undisturb'd with noise, The country king his peaceful realm enjoys-- Cool grots, and living lakes, the flow'ry pride Of meads, and streams that through the valley glide, And shady groves that easy sleep invite, And, after toilsome days, a sweet repose at night. Wild beasts of nature in his woods abound; And youth of labour patient, plough the ground, Inur'd to hardship, and to homely fare. Nor venerable age is wanting there, In great examples to the youthful train; Nor are the gods ador'd with rites profane. From hence Astraea took her flight, and here The prints of her departing steps appear. Ye sacred muses! with whose beauty fir'd, My soul is ravish'd, and my brain inspir'd-- Whose priest I am, whose holy fillets wear-- Would you your poet's first petition hear; Give me the ways of wand'ring stars to know, The depths of heav'n above, and earth below: Teach me the various labours of the moon, And whence proceed th' eclipses of the sun; Why flowing tides prevail upon the main, And in what dark recess they shrink again; What shakes the solid earth; what cause delays The summer nights, and shortens winter days. But if my heavy blood restrain the flight Of my free soul, aspiring to the height Of nature, and unclouded fields of light-- My next desire is, void of care and strife, To lead a soft, secure, inglorious life-- A country cottage near a crystal flood, A winding valley, and a lofty wood. Some god conduct me to the sacred shades, Where Bacchanals are sung by Spartan maids, Or lift me high to Haemus' hilly crown, Or in the plains of Tempe lay me down, Or lead me to some solitary place, And cover my retreat from human race. Happy the man, who, studying Nature's laws, Through known effects can trace the secret cause-- His mind possessing in a quiet state, Fearless of Fortune, and resign'd to Fate! And happy too is he, who decks the bow'rs Of sylvans, and adores the rural pow'rs-- Whose mind, unmov'd, the bribes of courts can see, Their glitt'ring baits, and purple slavery-- Nor hopes the people's praise, nor fears their frown, Nor, when contending kindred tear the crown, Will set up one, or pull another down. Without concern he hears, but hears from far, Of tumults, and descents, and distant war; Nor with a superstitious fear is aw'd, For what befalls at home or what abroad. Nor envies he the rich their happy store, Nor his own peace disturbs with pity for the poor. He feeds on fruits, which of their own accord, The willing ground and laden trees afford. From his lov'd home no lucre him can draw; The senate's mad decrees he never saw: Nor heard, at bawling bars, corrupted law. Some to the seas, and some to camps, resort; And some with impudence invade the court: In foreign countries, others seek renown; With wars and taxes, others waste their own, And houses burn, and household gods deface, To drink in bowls which glitt'ring gems enchase, To loll on couches, rich with citron steds, And lay their guilty limbs on Tyrian beds. This wretch in earth entombs his golden ore, Hov'ring and brooding on his buried store. Some patriot fools to pop'lar praise aspire Of public speeches, which worse fools admire, While, from both benches, with redoubled sounds, Th' applause of lords and commoners abounds. Some, through ambition, or through thirst of gold, Have slain their brothers, or their country sold, And, leaving their sweet homes, in exile run To lands that lie beneath another sun. The peasant, innocent of all these ills, With crooked ploughs the fertile fallows tills, And the round year with daily labour fills: And hence the country markets are supplied: Enough remains for household charge beside, His wife and tender children to sustain, And gratefully to feed his dumb deserving train. Nor cease his labours till the yellow field A full return of bearded harvest yield-- A crop so plenteous, as the land to load, O'ercome the crowded barns, and lodge on ricks abroad. Thus ev'ry sev'ral season is employ'd, Some spent in toil, and some in ease enjoy'd. The yeaning ewes prevent the springing year: The laden boughs their fruits in autumn bear: 'Tis then the vine her liquid harvest yields, Bak'd in the sunshine of ascending fields, The winter comes; and then the falling mast For greedy swine provides a full repast: Then olives, ground in mills, their fatness boast, And winter fruits are mellow'd by the frost. His cares are eas'd with intervals of bliss; His little children, climbing for a kiss, Welcome their father's late return at night; His faithful bed is crown'd with chaste delight. His kine with swelling udders ready stand, And, lowing for the pail, invite the milker's hand. His wanton kids, with budding horns prepar'd, Fight harmless battles in his homely yard: Himself in rustic pomp, on holy-days, To rural pow'rs a just oblation pays, And on the green his careless limbs displays. The hearth is in the midst: the herdsmen, round The cheerful fire, provoke his health in goblets crown'd. He calls on Bacchus, and propounds the prize: The groom his fellow-groom at butts defies, And bends, and levels with his eyes, Or stript for wrestling, smears his limbs with oil, And watches, with a trip, his foe to foil. Such was the life the frugal Sabines led: So Remus and his brother-god were bred, From whom th' austere Etrurian virtue rose; And this rude life our homely fathers chose. Old Rome from such a race deriv'd her birth (The seat of empire, and the conquer'd earth), Which now on sev'n high hills triumphant reigns, And in that compass all the world contains. Ere Saturn's rebel son usurp'd the skies, When beasts were only slain for sacrifice, While peaceful Crete enjoy'd her ancient lord, Ere sounding hammers forg'd th' inhuman sword, Ere hollow drums were beat, before the breath Of brazen trumpets rung the peals of death, The good old god his hunger did assuage, With roots and herbs, and gave the golden age. I append a portion of Cowley's unequal paraphrase (beginning from the words _Felix qui potuit_): HAPPY the man, I grant, thrice happy he Who can through gross effects their causes see: Whose courage from the deeps of knowledge springs, Nor vainly fears inevitable things, But does his walk of virtue calmly go, Through all the allarms of death and hell below. Happy, but next such conquerors, happy they Whose humble life lies not in fortune's way. They unconcerned from their safe-distant seat Behold the rods and sceptres of the great. The quarrels of the mighty without fear And the descent of foreign troops they hear. Nor can ev'n Rome their steddy course misguide With all the lustre of her perishing pride. Them never yet did strife or avarice draw Into the noisy markets of the law, The camps of gownëd war, nor do they live By rules or forms that many mad men give. Duty for Nature's bounty they repay, And her sole laws religiously obey. COWLEY. _118_ (Beginning at _At cantu commotae...._) THEN from the deepest deeps of Erebus, Wrung by his minstrelsy, the hollow shades Came trooping, ghostly semblances of forms Lost to the light, as birds by myriads hie To greenwood boughs for cover, when twilight-hour Or storms of winter chase them from the hills; Matrons and men, and great heroic frames Done with life's service, boys, unwedded girls, Youths placed on pyre before their fathers' eyes. Round them, with black slime choked and hideous weed, Cocytus winds; there lies the unlovely swamp Of dull dead water, and to pen them fast, Styx with her ninefold barrier poured between. Nay, even the deep Tartarean Halls of death Stood lost in wonderment, the Eumenides, Their brows with livid locks of serpents twined, E'en Cerberus held his triple jaws agape, And, the wind hushed, Ixion's wheel stood still. And now with homeward footstep he had passed All perils scathless, and, at length restored, Eurydice, to realms of upper air Had well-nigh won behind him following-- So Proserpine had ruled it--when his heart A sudden mad desire surprised and seized-- Meet fault to be forgiven, might Hell forgive. For at the very threshold of the day, Heedless, alas! and vanquished of resolve, He stopped, turned, looked upon Eurydice-- His own once more. But even with the look, Poured out was all his labour, broken the bond Of that fell tyrant, and a crash was heard Three times like thunder in the meres of hell. 'Orpheus! what ruin hath thy frenzy wrought On me, alas! and thee? Lo! once again The unpitying fates recall me, and dark sleep Closes my swimming eyes. And now, farewell: Girt with enormous night I am borne away, Outstretching toward thee, thine, alas! no more, These helpless hands.' She spoke, and suddenly, Like smoke dissolving into empty air, Passed and was sundered from his sight; nor him, Clutching vain shadows, yearning sore to speak, Thenceforth beheld she, nor no second time Hell's boatman lists he pass the watery bar. JAMES RHOADES _119 a_ ONCE a slender silvan reed Answered all my shepherd's need; Once to farmer lads I told All the lore of field and fold: Well they liked me, for the soil Beyond their dreams repaid their toil. Ah! who am I, 'mid war's alarms, To 'sing the hero and his arms'? H.W.G. _121_ I give first the version of Conington--an excellent specimen of his skill and its limitations; and I add Pope's imitation--a piece as graceful as anything he wrote: THINK not those strains can e'er expire, Which, cradled 'mid the echoing roar Of Aufidus, to Latium's lyre I sing with arts unknown before. Though Homer fill the foremost throne, Yet grave Stesichorus still can please, And fierce Alcaeus holds his own With Pindar and Simonides. The songs of Teos are not mute, And Sappho's love is breathing still: She told her secret to the lute, And still its chords with passion thrill. Not Sparta's queen alone was fired By broidered robe and braided tress, And all the splendours that attired Her lover's guilty loveliness: Not only Teucer to the field His arrows brought, not Ilion Beneath a single conqueror reeled: Not Crete's majestic lord alone, Or Sthenelus, earned the Muses' crown: Not Hector first for child and wife, Or brave Deiphobus, laid down The burden of a manly life. Before Atrides men were brave, But ah! oblivion dark and long Has locked them in a tearless grave, For lack of consecrating song. 'Twixt worth and baseness, lapp'd in death, What difference? _You_ shall ne'er be dumb, While strains of mine have voice and breath: The dull neglect of days to come Those hard-won honours shall not blight: No, Lollius, no: a soul is yours Clear-sighted, keen, alike upright When Fortune smiles and when she lowers: To greed and rapine still severe, Spurning the gain men find so sweet: A consul not of one brief year, But oft as on the judgement-seat You bend the expedient to the right, Turn haughty eyes from bribes array, Or bear your banners through the fight, Scattering the foeman's firm array. The lord of countless revenues Salute not him as happy: no, Call him the happy who can use The bounty that the gods bestow, Can bear the load of poverty, And tremble not at death, but sin: No recreant he when called to die In cause of country or of kin. J. CONINGTON. LEST you should think that verse shall die, Which sounds the silver Thames along, Taught on the wings of Truth to fly Above the reach of vulgar song; Though daring Milton sits sublime, In Spenser native Muses play; Nor yet shall Waller yield to time, Nor pensive Cowley's moral lay-- Sages and chiefs long since had birth Ere Caesar was, or Newton, named; Those raised new empires o'er the earth, And these new heavens and systems framed. Vain was the chief's, the sage's pride! They had no poet, and they died. In vain they schemed, in vain they bled! They had no poet, and are dead. POPE. _124_ ANGEL of Love, high-thronëd in Cnidos, Regent of Paphos, no more repine: Leave thy loved Cyprus; too long denied us Visit our soberly censëd shrine. Haste, and thine Imp, the fiery-hearted, Follow, and Hermes; and with thee haste The Nymphs and Graces with robe disparted, And, save thou chasten him, Youth too chaste. H.W.G. _125_ WHAT slender youth bedewed with liquid odours Courts thee on roses in some pleasant cave, Pyrrha, for whom bindst thou In wreaths thy golden hair, Plain in thy neatness? O how oft shall he On faith and changed gods complain: and seas Rough with black winds and storms Unwonted shall admire: Who now enjoys thee credulous, all gold, Who always vacant, always amiable Hopes thee, of flattering gales Unmindful. Hapless they To whom thou untried seem'st fair. Me in my vowed Picture the sacred wall declares to have hung My dank and dripping weeds To the stern God of Sea. MILTON. Milton's version has been a good deal criticized. Yet, though it lacks the lightness of its original, it remains a nobler version than any other. Of other versions the most interesting is, perhaps, that of Chatterton (made from a literal English translation), and the most graceful that of William Hamilton of Bangour. Of the latter I quote a few lines: WITH whom spend'st thou thy evening hours Amid the sweets of breathing flowers? For whom retired to secret shade, Soft on thy panting bosom laid, Set'st thou thy looks with nicest care, O neatly plain? How oft shall he Bewail thy false inconstancy! Condemned perpetual frowns to prove, How often weep thy altered love, Who thee, too credulous, hopes to find, As now, still golden and still kind! W. HAMILTON. _126_ Of this often-translated poem I give first the version of Herrick and then that of Gladstone. There is an amusing adaptation in the Poems of Soame Jenyns, _Dialogue between the Rt. Hon. Henry Pelham and Modern Popularity_. _Hor._ WHILE, Lydia, I was lov'd of thee, Nor any was preferr'd 'fore me To hug thy whitest neck: than I, The Persian King liv'd not more happily. _Lyd._ While thou no other didst affect, Nor Cloe was of more respect; Then Lydia, far-fam'd Lydia, I flourish't more than Roman Ilia. _Hor._ Now Thracian Cloe governs me, Skilfull i' th' Harpe, and Melodie: For whose affection, Lydia, I (So Fate spares her) am well content to die. _Lyd._ My heart now set on fire is By Ornithes sonne, young Calais; For whose commutuall flames here I (To save his life) twice am content to die. _Hor._ Say our first loves we sho'd revoke, And sever'd, joyne in brazen yoke: Admit I Cloe put away, And love again love-cast-off Lydia? _Lyd._ Though mine be brighter than the Star; Thou lighter than the Cork by far; Rough as th' Adratick sea, yet I Will live with thee, or else for thee will die. HERRICK. _Hor._ WHILE no more welcome arms could twine Around thy snowy neck than mine, Thy smile, thy heart while I possessed, Not Persia's monarch lived as blessed. _Lyd._ While thou didst feed no rival flame, Nor Lydia after Chloe came, Oh then thy Lydia's echoing name Excelled ev'n Ilia's Roman fame. _Hor._ Me now Threician Chloe sways, Skilled in soft lyre and softer lays; My forfeit life I'll freely give So she, my better life, may live. _Lyd._ The son of Ornytus inspires My burning breast with mutual fires; I'll face two several deaths with joy So Fate but spare my Thracian boy. _Hor._ What if our ancient love awoke, And bound us with its golden yoke? If auburn Chloe I resign And Lydia once again be mine? _Lyd._ Though fairer than the stars is he, Thou rougher than the Adrian sea And fickle as light cork, yet I With thee would live, with thee would die. GLADSTONE. Prior's 'echo' of this poem is well known: 'SO when I am weary of wandering all day, To thee, my delight, in the evening I come; No matter what beauties I saw in my way, They were but my visits, but thou art my home. Then finish, dear Cloe, this pastoral war, And let us, like Horace and Lydia, agree; For thou art a girl as much brighter than her As he was a poet sublimer than me.' (_Answer to Chloe Jealous_). _127_ O CRUEL, still and vain of beauty's charms, When wintry age thy insolence disarms,[10] When fall those locks that on thy shoulders play, And youth's gay roses on thy cheeks decay, When that smooth face shall manhood's roughness wear, And in your glass another form appear, Ah, why, you'll say, do I now vainly burn, Or with my wishes not my youth return? FRANCIS. _135_ I print Dryden's version in its entirety. 'I have endeavoured to make it my masterpiece in English,' he says. It is perhaps the only translation of the _Odes_ which retains what Dryden calls their 'noble and bold purity' and at the same time keeps the friendly and familiar strokes of style which lighten Horace's graver moods. DESCENDED of an ancient line, That long the Tuscan sceptre swayed, Make haste to meet the generous wine Whose piercing is for thee delayed. The rosie wreath is ready made And artful hands prepare The fragrant Syrian oil that shall perfume thy hair When the wine sparkles from afar And the well-natured friend cries 'Come away', Make haste and leave thy business and thy care, No mortal interest can be worth thy stay. Leave for awhile thy costly country seat, And--to be great indeed--forget The nauseous pleasures of the great: Make haste and come, Come, and forsake thy cloying store, Thy turret that surveys from high The smoke and wealth and noise of Rome, And all the busie pageantry That wise men scorn and fools adore: Come, give thy soul a loose, and taste the pleasures of the poor. Sometimes 'tis grateful to the rich to try A short vicissitude and fit of Poverty; A savoury dish, a homely treat, Where all is plain, where all is neat, Without the stately spacious room, The Persian carpet or the Tyrian loom Clear up the cloudy foreheads of the great. The Sun is in the Lion mounted high, The Syrian star Barks from afar, And with his sultry breath infects the sky; The ground below is parched, the heavens above us fry; The shepherd drives his fainting flock Beneath the covert of a rock And seeks refreshing rivulets nigh. The Sylvans to their shade retire, Those very shades and streams new streams require, And want a cooling breeze of wind to fan the raging fire. Thou, what befits the new Lord May'r, And what the City Faction dare, And what the Gallique arms will do, And what the quiverbearing foe, Art anxiously inquisitive to know. But God has wisely hid from human sight The dark decrees of future fate, And sown their seeds in depth of night: He laughs at all the giddy turns of state When mortals search too soon and learn too late. Enjoy the present smiling hour, And put it out of Fortune's power. The tide of business, like the running stream, Is sometimes high and sometimes low, A quiet ebb or a tempestuous flow, And always in extreme. Now with a noiseless gentle course It keeps within the middle bed, Anon it lifts aloft its head And bears down all before it with tempestuous force; And trunks of trees come rolling down, Sheep and their folds together drown, Both house and homestead into seas are borne, And rocks are from their old foundations torn, And woods, made thin with winds, their scattered honours mourn. Happy the man--and happy he alone,-- He who can call to-day his own, He who, secure within, can say 'To-morrow, do thy worst, for I have lived to-day: Be fair or foul or rain or shine, The joys I have possessed in spite of Fate are mine, Not Heaven itself upon the Past has power, But what has been, has been, and I have had my hour.' Fortune, that with malicious joy Does Man, her slave, oppress, Proud of her office to destroy, Is seldom pleased to bless; Still various and unconstant still, But with an inclination to be ill, Promotes, degrades, delights in strife And makes a lottery of life. I can enjoy her while she's kind, But when she dances in the wind, And shakes the wings and will not stay, I puff the prostitute away. The little or the much she gave is quietly resigned: Content with poverty my soul I arm, And Vertue, tho' in rags, will keep me warm. What is't to me, Who never sail in her unfaithful sea, If storms arise and clouds grow black, If the mast split and threaten wrack? Then let the greedy merchant fear For his ill-gotten gain, And pray to gods that will not hear, While the debating winds and billows bear His wealth into the main. For me, secure from Fortune's blows, Secure of what I cannot lose, In my small pinnace I can sail, Contemning all the blustering roar: And running with a merry gale With friendly stars my safety seek Within some little winding creek, And see the storm ashore. DRYDEN. _136_ O PRECIOUS Crock, whose summers date, Like mine, from Manlius' consulate, I wot not whether in your breast Lie maudlin wit or merry jest, Or sudden choler, or the fire Of tipsy Love's insane desire, Or fumes of soft caressing sleep, Or what more potent charms you keep; But this I know, your ripened power Befits some choicely festive hour! A cup peculiarly mellow Corvinus asks: so come, old fellow, From your time-honoured bin descend, And let me gratify my friend! No churl is he your charms to slight, Though most intensely erudite: And ev'n old Cato's worth, we know, Took from good wine a nobler glow. Your magic power of wit can spread The halo round a dullard's head, Can make the sage forget his care, His bosom's inmost thoughts unbare, And drown his solemn-faced pretence Beneath your blithesome influence. Bright hope you bring and vigour back To minds outworn upon the rack, And put such courage in the brain As makes the poor be men again, Whom neither tyrants' wrath affrights Nor all their bristling satellites. Bacchus, and Venus, so that she Bring only frank festivity, With sister Graces in her train, Twining close in lovely chain, And gladsome taper's living light, Shall spread your treasures o'er the night, Till Phoebus the red East unbars, And puts to rout the trembling stars. THEODORE MARTIN. _139_ I give the first stanza of this poem in the effective paraphrase of Herrick, and the first two stanzas in the rather diffuse rendering of Byron. Byron's version is one of his earliest pieces but not altogether wanting in force. NO wrath of Men, or rage of Seas, Can shake a just man's purposes: No threats of Tyrants, or the Grim Visage of them can alter him; But what he doth at first entend That he holds firmly to the end. HERRICK. THE man of firm and noble soul No factious clamours can control: No threatening tyrant's darkling brow Can swerve him from his just intent; Gales the warring waves which plough, By Auster on the billows spent, To curb the Adriatic main Would awe his fixed determined mind in vain. Ay, and the red right arm of Jove, Hurtling his lightnings from above, With all his terrors there unfurled, He would unmoved, unawed behold. The flames of an expiring world, Again in crushing chaos rolled, In vast promiscuous ruin hurled, Might light his glorious funeral pile, Still dauntless 'mid the wreck of earth he'd smile. BYRON. _145_ BANDUSIA, stainless mirror of the sky! Thine is the flower-crowned bowl, for thee shall die When dawns yon sun, the kid Whose horns, half-seen, half-hid, Challenge to dalliance or to strife--in vain. Soon must the firstling of the wild herd be slain, And these cold springs of thine With blood incarnadine. Fierce glows the Dog-star, but his fiery beam Toucheth not thee: still grateful thy cool stream To labour-wearied ox, Or wanderer from the flocks: And henceforth thou shalt be a royal fountain: My harp shall tell how from thy cavernous mountain, Where the brown oak grows tallest, All babblingly thou fallest. C.S. CALVERLEY. _148_ The rendering that follows is printed in the author's _Ionica_ not as a translation, but as a poem, under the title _Hypermnestra_. It represents our poem of Horace from the 25th line onwards. LET me tell of Lydè of wedding-law slighted, Penance of maidens and bootless task, Wasting of water down leaky cask, Crime in the prison-pit slowly requited. Miscreant brides! for their grooms they slew. One out of many is not attainted, One alone blest and for ever sainted, False to her father, to wedlock true. Praise her! she gave her young husband the warning. Praise her for ever! She cried, 'Arise! Flee from the slumber that deadens the eyes; Flee from the night that hath never a morning. Baffle your host who contrived our espousing, Baffle my sisters, the forty and nine, Raging like lions that mangle the kine, Each on the blood of a quarry carousing. I am more gentle, I strike not thee, I will not hold thee in dungeon tower. Though the king chain me, I will not cower, Though my sire banish me over the sea. Freely run, freely sail, good luck attend thee; Go with the favour of Venus and Night. On thy tomb somewhere and some day bid write Record of her who hath dared to befriend thee.' W. JOHNSON CORY. _149_ UNSHAMED, unchecked, for one so dear We sorrow. Lead the mournful choir, Melpomene, to whom thy sire Gave harp and song-notes liquid-clear! Sleeps he the sleep that knows no morn? O Honour, O twin-born with Right, Pure Faith, and Truth that loves the light, When shall again his like be born? Many a kind heart for him makes moan; Thine, Vergil, first. But ah! in vain Thy love bids heaven restore again That which it took not as a loan. Were sweeter lute than Orpheus' given To thee, did trees thy voice obey; The blood revisits not the clay Which he, with lifted wand, hath driven Into his dark assemblage, who Unlocks not fate to mortal's prayer. Hard lot. Yet light their griefs, who _bear_ The ills which they may not undo. C.S. CALVERLEY. _152, ii_ THE snow, dissolv'd, no more is seen, The fields and woods, behold, are green; The changing year renews the plain, The rivers know their banks again; The sprightly Nymph and naked Grace The mazy dance together trace; The changing year's successive plan Proclaims mortality to Man. Rough winter's blasts to spring give way, Spring yields to summer's sovran ray; Then summer sinks in autumn's reign, And winter holds the world again. Her losses soon the moon supplies, But wretched Man, when once he lies Where Priam and his sons are laid, Is naught but ashes and a shade. Who knows if Jove, who counts our score, Will toss us in a morning more? What with your friend you nobly share At least you rescue from your heir. Not you, Torquatus, boast of Rome, When Minos once has fixed your doom, Or eloquence or splendid birth Or virtue shall restore to earth. Hippolytus, unjustly slain, Diana calls to life in vain, Nor can the might of Theseus rend The chains of hell that hold his friend. SAMUEL JOHNSON. _153_ NOW have I made my monument: and now Nor brass shall longer live, nor loftier raise The royallest pyramid its superb brow. Nor ruin of rain or wind shall mar its praise, Nor tooth of Time, nor pitiless pageantry O' the flying years. In death I shall not die Wholly, nor Death's dark Angel all I am Make his; but ever flowerlike my fame Shall flourish in the foldings of the Mount Capitoline, where the Priests go up, and mute The maiden Priestesses. From mean account Lifted to mighty, where the resolute Waters ot Aufidus reverberant ring O'er fields where Daunus once held rustic state, Of barren acres simple-minded king,-- There was I born, and first of men did mate To lyre of Latium Aeolic lay. Clothe thee in glory, Muse, and grandly wear Thy hardly-gotten greatness, and my hair Circle, Melpomene, with Delphian bay. H.W.G. _161_ HE who sublime in epic numbers rolled, And he who struck the softer lyre of love, By Death's unequal hand alike controlled, Fit comrades in Elysian regions move! BYRON. _166_ HAD he not hands of rare device, whoe'er First painted Love in figure of a boy? He saw what thoughtless beings lovers were, Who blessings lose, whilst lightest cares employ. Nor added he those airy wings in vain, And bade through human hearts the godhead fly; For we are tost upon a wavering main; Our gale, inconstant, veers around the sky. Nor, without cause, he grasps those barbed darts, The Cretan quiver o'er his shoulder cast; Ere we suspect a foe, he strikes our hearts; And those inflicted wounds for ever last. In me are fix'd those arrows, in my breast; But sure his wings are shorn, the boy remains; For never takes he flight, nor knows he rest; Still, still I feel him warring through my veins. In these scorch'd vitals dost thou joy to dwell? Oh shame! to others let thy arrows flee; Let veins untouch'd with all thy venom swell; Not me thou torturest, but the shade of me. Destroy me--who shall then describe the fair? This my light Muse to thee high glory brings: When the nymph's tapering fingers, flowing hair, And eyes of jet, and gliding feet she sings. ELTON. _179_ NO longer, Paullus, vex with tears my tomb: There is no prayer can open the black gate. When once the dead have passed beneath the doom, Barred is the adamant and vows too late. E'en though the lord of hell should list thy prayer, Thy tears shall idly soak the sullen shores: Vows may move heaven; when Charon holds his fee, The grass-grown pile stands closed by lurid doors. So the sad trumpets told their funeral tale While from the bier the torch dislodged my frame; What did my husband, what my sires avail, Or all these numerous pledges of my fame? Did I, Cornelia, find the fates less harsh? Five fingers now can lift my weight complete. Accursed nights, and stagnant Stygian marsh, And every sluggish wave that clogs my feet, Early yet guiltless came I to this bourne; So let the sire deal gently with my shade If Aeacus sit judge with ordered urn, By kin upon my bones be judgement made: There let his brothers sit, the Furies fill By Minos' seat the Court, an audience grave. Let Sisyphus rest, Ixion's wheel be still, And Tantalus once grasp the fleeting wave; To-day let surly Cerberus hunt no shade, By the mute bar loose let his fetters lie. I plead my cause: if guilty, be there laid On me that urn, the sisters' penalty. If any may boast trophies of old days, Still Libya tells my sires the Scipios' name; My mother's line their Libo peers displays, And each great house stands propp'd by scrolls of fame. When I doffed maiden garb 'neath torches' glow, And with the nuptial band my locks were tied, 'Twas to thy bed I came, doomed thus to go: Let my stone say I was but once a bride. Those ashes by Rome reverenced I attest, Whose titles tell how Afric's pride was shorn, Perseus that feigned his sire Achilles' breast, And him that brought Achilles' house to scorn; For me the censor's rule ne'er swerved from place, Your hearth need never blush for shame of mine: Cornelia brought such relics no disgrace, Herself a model to her mighty line. I never changed, I lived without a stain Betwixt the marriage and the funeral fire: Nature gave laws drawn from my noble strain, Fear of no judge could higher life inspire. Let any urn pass sentence stern on me: None will be shamed that I should sit beside; Not she, rare maid of tower-crowned Cybele, That hauled the lagging goddess up the tide; Not she for whom, when Vesta claimed her fire, The linen white revealed the coals aglow. What changed in me but fate would'st thou desire, Sweet mother mine? I never wrought thee woe. Her tears, the city's grief, applaud my fame: And Caesar's sobs plead for these bones of mine; His daughter's worthy sister's loss they blame, And we saw tears upon that face divine. And yet I won the matron's robe of state, 'Twas from no barren house that I was torn: Paullus and Lepidus, balm of my fate, Upon your breast my closing eyes were borne. My brother twice I saw in curule place, Consul what time his sister ceased to be. Child, of thy father's censorship the trace, Cleave to one husband only, copy me. Prop the great race in line: my bark of choice Sets sail, my loss so many to restore. Woman's last triumph is when common voice Applauds the pyre of her whose work is o'er. These common pledges to thee I commend: Still burned into my ashes breathes this care. Father, the mother's offices attend: This my whole troop thy shoulders now must bear. When thou shalt kiss their tears, kiss too for me: Henceforth thy load must be the house complete. If thou must weep with them not there to see, When present, with dry cheeks their kisses cheat. Enough those nights thou weariest out for me, Those dreams that often shall my semblance feign; And with my shade in secret colloquy, Speak as to one to answer back again. But should the gate confront another bed, And on my couch a jealous step-dame sit, Laud, boys, and praise the bride your sire has wed; She will be won charmed with your ready wit. Nor praise your mother overmuch; she may Feel contrast and free words to insult turn. But if contented with my shade he stay, And hold my ashes of such high concern; His coming age learn to anticipate, Leave to the widower's cares no path confessed. Be added to your years what mine abate, And in my children Paullus' age be blessed. 'Tis well: for child I ne'er wore mourning weed; But my whole troop came to my obsequies. My plea is done. While grateful earth life's meed Repays, in tears ye witnesses arise. Heaven opes to such deserts; may mine me speed To join my honoured fathers in the skies. L.J. LATHAM. _217_ I give a part of the version of Stepney, whom Dr. Johnson describes as 'a very licentious translator'. IF mighty gods can mortal sorrows know, And be the humble partners of our woe, Now loose your tresses, pensive Elegy,-- Too well your office and your name agree. Tibullus, once the joy and pride of Fame, Lies now--rich fuel--on the trembling flame; Sad Cupid now despairs of conquering hearts, Throws by his empty quiver, breaks his darts, Eases his useless bows from idle strings. Nor flies, but humbly creeps with flagging wings-- He wants, of which he robbed fond lovers, rest,-- And wounds with furious hands his pensive breast. Those graceful curls which wantonly did flow, The whiter rivals of the falling snow, Forget their beauty and in discord lie, Drunk with the fountain from his melting eye. . . . . . . . . In vain to gods (if gods there are) we pray, And needless victims prodigally pay; Worship their sleeping deities, yet Death Scorns votaries and stops the praying breath: To hallowed shrines intending Fate will come, And drag you from the altar to the tomb. Go, frantic poet, with delusions fed, Thick laurels guard your consecrated head-- Now the sweet master of your art is dead. What can _we_ hope, since that a narrow span Can measure the remains of thee, Great Man? . . . . . . . . If any poor remains survive the flames Except thin shadows and mere empty names, Free in Elysium shall Tibullus rove, Nor fear a second death should cross his love. There shall Catullus, crowned with bays, impart To his far dearer friend his open heart; There Gallus (if Fame's hundred tongues all lie) Shall, free from censure, no more rashly die. Such shall our poet's blest companions be, And in their deaths, as in their lives, agree. But thou, rich Urn, obey my strict commands, Guard thy great charge from sacrilegious hands; Thou, Earth, Tibullus' ashes gently use, And be as soft and easy as his Muse. G. STEPNEY. _240_ AFTER death nothing is, and nothing death-- The utmost limits of a gasp of breath. Let the ambitious zealot lay aside His hope of heaven, whose faith is but his pride; Let slavish souls lay by their fear, Nor be concerned which way, or where, After this life they shall be hurled. Dead, we become the lumber of the world, And to that mass of matter shall be swept Where things destroyed with things unborn are kept. Devouring Time swallows us whole, Impartial Death confounds body and soul. For Hell and the foul Fiend that rules The everlasting fiery goals, Devised by rogues, dreaded by fools, With his grim grisly dog that keeps the door, Are senseless stories, idle tales, Dreams, whimsies and no more. JOHN WILMOT, EARL OF ROCHESTER. _261_ AND so Death took him. Yet be comforted: Above this sea of sorrow lift thy head. Death--or his shadow--look, is over all; What but an alternating funeral The long procession of the nights and days? The starry heavens fail, the solid earth Fails and its fashion. Why, beholding this, Why with our wail o'er sad mortality Mourn we for men, mere men, that fade and fall? Battle or shipwreck, love or lunacy, Some warp o' the will, some taint o' the blood, some touch Of winter's icy breath, the Dog-star's rage Relentless, or the dank and ghostly mists Of Autumn--any or all of these suffice To die by. In the fee and fear of Fate Lives all that is. We one by one depart Into the silence--one by one. The Judge Shakes the vast urn: the lot leaps forth: we die. But _he_ is happy, and you mourn in vain. He has outsoared the envy of gods and men, False fortune and the dark and treacherous way, --Scatheless: he never lived to pray for death, Nor sinned--to fear her, nor deserved to die. We that survive him, weak and full of woes, Live ever with a fearful eye on Death-- The how and when of dying: 'Death' the thunder, 'Death' the wild lightning speaks to us. In vain,-- Atedius hearkens not to words of mine. Yet shall he hearken to the dead: be done, Sweet lad he loved, be done with Death, and come, Leaving the dark Tartarean halls, come hither; Come, for thou canst: 'tis not to Charon given, Nor yet to Cerberus, to keep in thrall The innocent soul: come to thy father, soothe His sorrow, dry his eyes, and day and night A living voice be with him--look upon him, Tell him thou art not dead (thy sister mourns, Comfort her, comfort as a brother can) And win thy parents back to thee again. H.W.G. _262_ WHAT sin was mine, sweet, silent boy-god, Sleep, Or what, poor sufferer, have I left undone, That I should lack thy guerdon, I alone? Quiet are the brawling streams: the shuddering deep Sinks, and the rounded mountains feign to sleep. The high seas slumber pillowed on Earth's breast; All flocks and birds and beasts are stilled in rest, But my sad eyes their nightly vigil keep. O! if beneath the night some happier swain, Entwined in loving arms, refuse thy boon In wanton happiness,--come hither soon, Come hither, Sleep. Let happier mortals gain The full embrace of thy soft angel wing: But touch me with thy wand, or hovering Above mine eyelids sweep me with thy train. W.H. FYFE. I append six _Sonnets to Sleep_ by six English poets of very different genius, none of whom, save perhaps Drummond, seems to have been influenced by Statius. Cowley's poem _To Sleep_ in the _Mistress_ may perhaps also be read--the last line shows that Cowley recalled Statius. COME, Sleep, O Sleep! the certain knot of peace, The baiting-place of wit, the balm of woe, The poor man's wealth, the prisoner's release, The indifferent judge between the high and low; With shield of proof shield me from out the prease Of those fierce darts Despair at me doth throw: Oh, make in me those civil wars to cease! I will good tribute pay if thou do so. Take thou of me smooth pillows, sweetest bed, A chamber deaf to noise and blind of light, A rosy garland and a weary head: And if these things, as being thine by right, Move not thy heavy grace, thou shalt in me Livelier than elsewhere Stella's image see. SIDNEY. CARE-CHARMER Sleep, son of the sable Night, Brother to Death, in silent darkness born, Relieve my languish and restore the light; With dark forgetting of my care, return: And let the day be time enough to mourn The shipwreck of my ill-adventured youth: Let waking eyes suffice to wail their scorn, Without the torment of the night's untruth. Cease dreams, the images of day's desires, To model forth the passions of the morrow; Never let rising Sun approve you liars, To add more grief to aggravate my sorrow. Still let me sleep, embracing clouds in vain, And never wake to feel the day's disdain. DANIEL. SLEEP, Silence' child, sweet father of soft rest, Prince whose approach peace to all mortal brings, Indifferent host to shepherds and to kings, Sole comforter of minds with grief opprest; Lo! by thy charming-rod all breathing things Lie slumbering, with forgetfulness possest, And yet o'er me to spread thy drowsy wings Thou spares, alas! who cannot be thy guest. Since I am thine, oh come, but with that face To inward light which thou art wont to show; With feignèd solace ease a true-felt woe; Or if, deaf god, thou do deny that grace, Come as thou wilt, and that thou wilt bequeath,-- I long to kiss the image of my death. DRUMMOND. A FLOCK of sheep that leisurely pass by, One after one; the sound of rain, and bees Murmuring; the fall of rivers, winds, and seas, Smooth fields, white sheets of water, and pure sky;-- I have thought of all by turns, and yet do lie Sleepless; and soon the small birds' melodies Must hear, first uttered from my orchard trees; And the first cuckoo's melancholy cry. Even thus last night, and two nights more, I lay, And could not win thee, Sleep! by any stealth: So do not let me wear to-night away: Without Thee what is all the morning's wealth? Come, blessèd barrier between day and day, Dear mother of fresh thoughts and joyous health! WORDSWORTH. O SOFT embalmer of the still midnight! Shutting with careful fingers and benign, Our gloom-pleased eyes, embowered from the light, Enshaded in forgetfulness divine; O soothest Sleep! if so it please thee, close, In midst of this thine hymn, my willing eyes, Or wait the amen, ere thy poppy throws Around my bed its lulling charities; Then save me, or the passèd day will shine Upon my pillow, breeding many woes; Save me from curious conscience, that still lords Its strength for darkness, burrowing like a mole; Turn the key deftly in the oiled wards, And seal the hushèd casket of my soul. KEATS. THE crackling embers on the hearth are dead; The indoor note of industry is still; The latch is fast; upon the window-sill The small birds wait not for their daily bread; The voiceless flowers--how quietly they shed Their nightly odours; and the household ill Murmurs continuous dulcet sounds that fill The vacant expectation, and the dread Of listening night. And haply now She sleeps; For all the garrulous noises of the air Are hushed in peace; the soft dew silent weeps, Like hopeless lovers for a maid so fair:-- Oh! that I were the happy dream that creeps To her soft heart, to find my image there. HARTLEY COLERIDGE. Side by side with these sonnets may be placed Thomas Warton's _Ode_--a fine poem, too little known:-- ON this my pensive pillow, gentle Sleep, Descend in all thy downy plumage drest, Wipe with thy wings these eyes that wake to weep, And place thy crown of poppies on my breast. O steep my senses in Oblivion's balm, And soothe my throbbing pulse with lenient hand, This tempest of my boiling blood becalm-- Despair grows mild, Sleep, in thy mild command. Yet ah! in vain, familiar with the gloom, And sadly toiling through the tedious night, I seek sweet slumber while that virgin bloom For ever hovering haunts my unhappy sight. Nor would the dawning day my sorrows charm: Black midnight and the blaze of noon alike To me appear, while with uplifted arm Death stands prepared, but still delays, to strike. T. WARTON. _287_ AH! gentle, fleeting, wav'ring sprite, Friend and associate of this clay! To what unknown region borne Wilt thou now wing thy distant flight? No more with wonted humour gay, But pallid, cheerless, and forlorn. BYRON. Byron's version is a weak piece of youthful work. I add here Pope's _Dying Christian to his Soul_, a noble poem suggested by that of Hadrian, and emphasizing powerfully the contrast between pagan and Christian sentiment:-- VITAL spark of heavenly flame! Quit, oh quit this mortal frame! Trembling, hoping, lingering, flying, Oh the pain, the bliss of dying! Cease, fond nature, cease thy strife, And let me languish into life! Hark, they whisper; angels say, 'Sister spirit, come away!' What is this absorbs me quite? Steals my senses, shuts my sight, Drowns my spirit, draws my breath? Tell me, my soul, can this be death? The world recedes; it disappears! Heaven opens on my eyes! my ears With sounds seraphic ring: Lend, lend your wings! I mount! I fly! O Grave, where is thy victory? O Death, where is thy sting? POPE. _368_ HAPPY the man who his whole time doth bound Within the enclosure of his little ground. Happy the man whom the same humble place, The hereditary cottage of his race, From his first rising infancy has known, And by degrees sees gently bending down With natural propension to that earth Which both preserved his life and gave him birth. Him no false distant lights by Fortune set Could ever into foolish wanderings get. He never dangers either saw or feared; The dreadful storms at sea he never heard, He never heard the shrill allarms of war, Or the worse noises of the lawyers' Bar. No change of consuls marks to him the year; The change of seasons is his calender. The cold and heat Winter and Summer shows, Autumn by fruits, and Spring by flowers he knows. He measures time by landmarks, and has found For the whole day the Dial of his ground. A neighbouring wood born with himself he sees, And loves his old contemporary trees. He's only heard of near Verona's name, And knows it, like the Indies, but by fame: Does with a like concernment notice take Of the Red Sea and of Benacus Lake. Thus health and strength he to a third age enjoys, And sees a long posterity of boys. About the spacious world let others roam, The Voyage Life is longest made at home. COWLEY. I append the version of a poet who was accounted in his time 'the best translator since Pope'. BLEST who, content with what the country yields, Lives in his own hereditary fields; Who can with pleasure his past life behold, Whose roof paternal saw him young and old; And, as he tells his long adventures o'er, A stick supports him where he crawled before; Who ne'er was tempted from his farm to fly, And drink new streams beneath a foreign sky: No merchant, he, solicitous of gain, Dreads not the storms that lash the sounding main: Nor soldier, fears the summons to the war, Nor the hoarse clamours of the noisy bar. Unskilled in business, to the world unknown, He ne'er beheld the next contiguous town. Yet nobler objects to his view are given, Fair flowery fields and star-embellished heaven. He marks no change of consuls, but computes Alternate consuls by alternate fruits; Maturing autumns store of apples bring, And flowerets are the luxury of spring. His farm that catches first the sun's bright ray Sees the last lustre of his beams decay: The passing hours erected columns show, And are his landmarks and his dials too. Yon spreading oak a little twig he knew, And the whole grove in his remembrance grew. Verona's walls remote as India seem, Benacus is th' Arabian Gulph to him. Yet health three ages lengthens out his span, And grandsons hail the vigorous old man. Let others vainly sail from shore to shore-- Their joys are fewer and their labours more. F. FAWKES. NOTE UPON THE SATURNIAN METRE This metre is illustrated by Nos. 1-4 (?), 5-6, 8, 10, 12-13 in this selection. Three views have been taken of its character. 1. It was at one time supposed to be purely quantitative. This view had the support of Bentley, who in the _Phalaris_ (226-8) identified the Saturnian with a metre of Archilochus.[11] 'There's no difference at all', he says blithely. In more recent times the quantitative theory, in one form or another, has numbered among its adherents scholars of repute: e.g. Ritschl, Lucian Mueller, Christ, Havet. To-day it may be said to be a dead superstition. Its place has been taken by what may be called the 'semi-quantitative' theory. 2. The 'semi-quantitative' theory was popularized in this country by H. Nettleship[12] and J. Wordsworth[13]. It enjoyed the vogue which commonly attends a compromise; and it still has its adherents, as, for example, E.V. Arnold[14] (who follows the Plautine scholar F. Leo). But the more it is examined the more it tends, I think, to melt into a 'pure-accentual' theory. 'It allows the shortening of a long syllable when unaccented (_devictis_)', says Nettleship[15]. Surely to say that _devictis_ is 'allowed' for _devictis_ is to abandon the cause outright. But it is considerations of a more general character which seem likely to render untenable both the 'quantitative' and the 'semi-quantitative' theories. The recent researches of Sievers[16] and others into the earliest metrical forms tend to shew that this metre is an 'Indo-European' heritage, and that it must be judged in the light of its Eastern and Germanic cognates. 3. The best opinion, therefore, in recent years has been strongly on the side of the view which makes the principle of the Saturnian metre purely accentual. At the moment this view may, in fact, be said to hold the field. Unhappily those who agree in regarding the metre as purely accentual agree in little else. We may distinguish two schools: (a) There is, first, what I may perhaps be allowed to call the Queen-and-Parlour school. 'There cannot be a more perfect Saturnian line', says Macaulay, 'than one which is sung in every English nursery-- The queen was in her parlour eating bread and honey'. Place beside this English line the Latin line which has come to be regarded as the typical Saturnian-- dabunt malum Metelli Naeuio poetae. If we accent these five words as Naevius and the Metelli would in ordinary speech have accented them, we shall have to place our accents thus:-- dábunt málum Metélli Naéuio poétae; since by what is known as the Law of the Penultimate the accent in Latin always falls on the penultimate syllable save in those words of three (or more) syllables which have a short penultimate and take the accent consequently on the ante-penultimate syllable. But those who accommodate the Latin saturnian to the rhythm of 'The queen was in her parlour ...' have to postulate an anomalous accentuation:-- dabúnt malúm Metélli | Naéuió poétae. The Saturnian line is, they hold, a verse falling into two cola, each colon containing three accented (and an undefined number of unaccented) syllables--word-accent and verse-accent (i. e. metrical _ictus_) corresponding necessarily only at the last accented syllable in each colon (as Metélli ... poétae above). Now here there are at least four serious difficulties: 1. While the principle of the verse is accentual half the words in any given line may be accented as they were never accented anywhere else. 2. Sometimes verse-accent and word-accent do not correspond even at the last accent in a colon. There is, for example, no better authenticated Saturnian than Cornelius Lucius Scipio Barbatus: and it is incredible that at any period in the history of the Latin language the word-accent ever fell on the middle syllable of _Lucius_[17]. 3. The incidence of word-accent is left unfixed save so far as the incidence of verse-accent enables us to fix it. But the incidence of the verse-accent is itself hopelessly uncertain. In a very large percentage of saturnian lines we abandon the natural word-accent and have at the same time no possible means of determining upon what syllable of what word we are to put the verse-accent. dabúnt malúm Metélli Naéuió poétae is simple enough: but when we come to sin illos deserant fortissimos uiros magnum stuprum populo fieri per gentes or dedet Tempestatibus aide meretod we come, to speak frankly, to chaos. 4. A large number of well-attested saturnians yield only two accents in the second _colon_. (b) Beside the 'Queen-and-Parlour' theory there is what I may call the Normal Accent Theory. It originated with two papers by W.M. Lindsay in the _American Journal of Philology_ vol. xiv--papers which furnish a more thorough and penetrating treatment of the whole subject than is to be found anywhere else. Lindsay's view is in substance this: 1. The saturnian line falls into two _cola_ of which the first (_a_) contains _three_, the second (_b_) _two_ accented syllables. 2. _a_ contains seven syllables in all, _b_ contains six (occasionally five), save when -- takes the place of one accented syllable. 3. The accent is always the normal Latin accent, according to the Law of the Penultimate. (A tetrasyllabic word has two accents when it stands at the beginning of a line, and a pentasyllabic word always.) 4. Each line begins with an accented syllable. These are the essential rules. In addition Lindsay has been at pains to determine carefully the accentuation of 'word-groups'. Each word in a Latin sentence has not necessarily an accent of its own. Thus _apud uos_ is accented _apúd-uos_; so again _in-grémium_, _quei-númquam_, _ís hic-sítus_. No part of Lindsay's papers throws so much light on the scansion of the saturnian verses as that which deals with these word-groups: but it is impossible here to deal with the subject in detail. I will give here the first two Scipio Epitaphs (5. _i_, _ii_) as they are scanned and accented by Lindsay:-- _i._ Cornélius Lúcius | Scípio Barbátus, Gnáiuod páter prognátus, | fórtis-uir sapiénsque, quoìus fórma uirtútei | parísuma fúit, cónsol, cénsor, aidílis | queí-fuit apúd-nos, Tàurásia, Cisáuna, | Sámnio cépit, Súbigit ómne Loucánam | ópsidesque abdóucit _ii._ Hónc óino plóirime | coséntiunt Római dùonóro óptimo | fuíse uíro Lúcium Scípiònem | fílios Barbáti cónsol cénsor aidílis | híc-fuet apúd-nos: híc cépit Córsica | Alériaque úrbe, dédet Tèmpestátebus | áide méretod. But is it certain, after all, that the accent-law in Saturnian verse _is_ the Law of the Penultimate? There was, as is well known, a period in the history of the Latin language when this Law did not obtain, but all Latin words were alike accented on the first syllable. When this period ended we cannot precisely determine. But, as Lindsay himself points out, the influence of the old protosyllabic accentuation was not quite dead even in the time of Plautus.[18] Now the saturnian verse undoubtedly reaches back to a very remote antiquity: even of our extant specimens some are very likely as old as the eighth century. It is probable enough, therefore, that the accent-law known at any rate to the first saturnian poets was the old protosyllabic law. And when we remember the hieratic character of the earliest poetry, when we take into account the conservatism of any priestly ritual or rule, may we not suppose it possible that saturnian verse retained the ancient law of accentuation long after the Law of the Penultimate had asserted itself in ordinary speech and in other forms of literature? Accented, as Lindsay accents it, according to the Law of the Penultimate, the saturnian loses the lilt and swing which it has under the old 'Queen-and-Parlour' system. dábunt málum Metélli Naéuio poétae is not a music to pray to or dance to or die to. A much easier and more lively movement would be dábunt málum Mételli Naéuio póetae, that is, the movement given by the old protosyllabic accentuation. The suggestion that the protosyllabic accent survived as a conscious archaism in saturnian verse right down to the time of the Scipios is, I think, at any rate worth considering. It carries us into speculations far wider than the particular problem with which it is immediately concerned. For if the protosyllabic law did actually survive in this way we can the more easily explain the swift and decisive victory which the Hellenizing Latin poetry won over the old native verse. What was conquered was an archaism, something purely artificial. The conquering force was not merely Hellenism but Hellenism _plus_ a complete and radical change in Latin speech. If anyone cares to analyse the extant remains of saturnian verse in the light of this suggestion, I would formulate three rules which can, I think, be deduced: 1. Each line has five feet, and each foot contains one accented syllable _plus_ either one or two unaccented syllables.[19] The first foot, however, _may_ consist of a monosyllable. 2. The third foot must consist of a trisyllabic word or 'word-group'[20]: save that occasionally the second and third feet together may be formed of a quadrisyllabic (or pentasyllabic) word with secondary accent. 3. The first and second, and again the fourth and fifth, feet may be either disyllabic or trisyllabic: but (_a_) two trisyllables may not follow one another in the first two feet, and (_b_) if the fifth foot (usually trisyllabic) is a disyllable the fourth must be trisyllabic. The normal type is / / / / / -- -- | -- -- | -- -- -- || -- -- | -- -- -- / || -- -- -- A common variation in the first two feet is either / / / / -- -- -- | -- --, or -- -- | -- -- --. A somewhat rare variation / / / in the last two is -- -- -- | -- --. In the first foot -- sometimes / / replaces -- -- (or -- -- --), no doubt owing to the greater stress at the opening of the verse. Some exceptions (or apparent exceptions) to these rules will no doubt be found. But the rules cover most of the extant examples of saturnian verse: and it must be remembered that the text of our fragments is often not at all certain. The system outlined has, however, the merit--which it shares with Lindsay--that it dispenses with most of the alterations of the text in which other systems involve us. THE HYMN OF THE ARVAL BROTHERHOOD. I have given the text of this celebrated piece according to what may be called the Vulgate; and in the sub-title, in the Glossary and in my Introduction p. 1 I have followed the ordinary interpretation. I may perhaps be allowed here to suggest a different view of the poem. It begins with an appeal to the Lares. These are apparently the Lares Consitivi, gods of sowing. Then comes an appeal to Marmar, then to Mars. Then the Semones are invoked, who, like the Lares, are gods of sowing. There follows a final appeal to Marmar. It is pretty clear that the Mars, Marmar, or Marmor, invoked in such iteration is not the war-god, but Mars in his more ancient character of a god of agriculture. But if this be so, what are we to make of lines 7-9, satur fu, fere Mars: limen sali: sta berber, 'Be thou glutted, fierce Mars, leap the threshold, stay thy scourge',--or, as Buecheler takes it, 'stand, wild god'? This sort of language is appropriate enough to Mars as god of war, but utterly inappropriate to the farmer's god[21]. Now it so happens that for satur fu, fere Mars: limen sali, sta berber the monumental stone to which we owe this inscription offers at one point satur fu, fere Mars limen saii sia berber. Now, when we remember the Lares Consitivi and the Semones, does it not look very much as though _satur_ stood for _sator_, as though _fere_ were a blunder for _sere_, as though _saii_ were the vocative of Saius, 'sower' (cf. Seia a goddess of sowing, and Greek {saô sêthô}), as though _sia_ were the imperative of the verb _sio_ (moisten)[22], and as though, finally, _berber_ were to be connected with the Greek {borborys} and meant 'loam'? (I would give much the same sense, 'fat soil' to _limen_: (from the root _lib-_: cf. Gk. {leibô leimôn}).) We get, then, sator fu: sere Mars limen Saii, sia berber, 'Be thou the sower: sower Mars, sow the soil, moisten the loam'. And this suggests what _ought_ to be the meaning of _enos iuuate_. _enos_ _ought_ to mean _harvests_, or at any rate something in that kind. And why should it not? Hesychius knew a word {enos} which he glosses by {eniautos, epeteios karpos}. See Suidas _s.v._ and Herwerden _Lexicon Suppletorium_. The Hymn is a hymn for Seedtime. We know, however, that the festival at which it was sung fell in the month of May. The explanation of this has been hinted at by Henzen.[23] Henzen points out that the Arval Brothers entered on their duties at the Saturnalia, and that their worship is probably connected in its origin with Saturn, the god of sowing. (See Varro _L.L._ 5, 57, and _apud_ Aug. _C.D._ 7. 13 p. 290, 28, Festus _s.v._ Saturnus.) We must suppose, therefore, that at some date when the meaning of its words had been already lost this hymn was transferred from a seedtime festival to a harvest festival. GLOSSARY OF OLD LATIN 1. _i._ cante: _cante_ (sometimes said to be an Athematic imper. 2 pers. plur.). _ii._ quome: _cum_. Leucesie: (_Lucerie_?) a title of Jupiter as god of lightning. tet: _te_. tremonti: _tremunt_. quor: _cur_. Curis: 'god of spear-men' (?): Etruscan _curis_, a spear: (cf. _Iunonis Curitis_). decstumum: _dextimum_, 'on the right' (the suffix _-imus_ is not strictly a superlative suffix, but denotes position: cf. _summus_ (_sup-mus_), _finitimus_, _citimus_). _iii._ ulod: _illo_ (?) (_ollod_) (cf. Umbrian _ulu_). oriese: _oriere_: future for imperative as in 2 _aduocapit_. isse: _ipse_ (_ipese_): the form _isse_ is merely the vulgar spelling of a later period. ueuet: _uiuit_. po melios: _optimus_ (?) ('_po_ pro _potissimum_ positum est in Saliari carmine', _Festus_). eu: _heu_ (admirantis). recum: _regum_ (as _uirco_ for _uirgo_ in the _Duenos Inscription_: and so always in early Latin until 312 B.C.). 2. enos: _nos_ (?) cf. {eme, emoi}. Lases: _Lares_. lue rue: _luem et ruinam_. Marmar: _Mars_. sins: _sinas_ (?). sers: _siueris_ (?). pleoris: _pluris_ (cf. {plheiôn} = {pleons} = pleios = pleor). fu: _esto_ (_fufere_ = _esto_, others: as though _fufuere_). sta berber, 'stay thy scourge' (?): sta = {hista}; berber: _uerbera_. Others interpret, 'stand, fierce one' (berber = _barbare_). semunis: _semones_, 'gods of the sown fields'. aduocapit: _aduocabitis_. 5. _i._ Gnaiuod: _Gnaeo_: the old abl. in -d: cf. _meretod_ in _ii_. parisuma: superlative of _par_. Taurasia Cisauna Samnio: _Taurasiam Cisaunam (in) Samnio_ (or _Samnium_). The dropping of _-m_ (cf. _oino_, _aede_ in _ii_) is, however, not in any way a peculiarity of early Latin. subigit: _subegit_. abdoucsit: _abduxit_. _ii._ oino: _unum_. ploirime: _plurimi_. duonoro .. uiro: _bonorum .. uirum_. Scipione: _Scipionem_. Corsica Aleriaque urbe: _Corsicam Aleriamque urbem_. aide: _aedem_. meretod: _merito_. _iii._ apice insigne: _apicem insignem_. recipit: _recepit_ (as _subigit_ in _i_). _iv._ quei minus: _cur minus_. mactus: 'blessed', 'honoured', 'endowed'. 6. _i._ insece: _inseque_, imperat. from _inquam_ (_in(s)quam_): {ennepe}. _iv._ dacrimas: _lacrimas_. noegeo: 'noegeum amiculi genus', _Festus_: {pharos}. _v._ hemonem: _hominem_ (cf. _ne-hemo_ = _nemo_) 'son of earth' (_humus_: cf. Oscan _humuns_ = _homines_). quamde: _quam_. topper: _celeriter_: _(is)tod_ + _per_: the old explanation, _toto opere_, is false. _vi._ inserinuntur: _inseruntur_. So in the active we find the 3 pl. pres. in _-nunt_: _danunt_ (_dant_) _prodinunt_ (_prodeunt_) _nequinunt_ (_nequeunt_). But the forms are unexplained anomalies. _vii._ deuenies: _deueniens_ (?). ommentans: _ob-manens_ (_manto_ freq. of _maneo_). 7. _ii._ ipsus: _ipse_: so _ollus_ and _olle_ for _ille_. _iii._ procat: _poscit_. _v._ confluges: 'loca in quae diversi rivi confluunt', _Nonius_. _vi._ anculabant: _hauriebant_ (cf. Gk. {antlein}). _vii._ struices: 'struices antiqui dicebant exstructiones omnium rerum', _Festus_. _viii._ nefrendem: _sine dentibus_ (_ne_ + _frendo_). 8. _ii._ Anchisa: _Anchises_ (_-as_): as _Aenea_ in _iv_, and in later Latin _Atrida_ &c. _iii._ Troiad: _Troia_ (abl.). _iv._ Aenea: _Aeneas_: so _Anchisa_ in _ii_. _vi._ concinnat: 'concinnare est apte componere', _Festus_. _viii._ mavolunt: _malunt_ (_mage-uolunt_). 9. _iii._ cedo: _dic, da_ (the demonstrative particle _-ce_ + old imperative of _dare_). _v._ promicando: 'promicare est extendere et longe iacere', _Nonius_. 12. nouentium: *nuentium (_annuentium_): cf. the spelling _souo_ = _suo_ in 44. So regularly in the oldest Latin. _ou_ for _u_. duonum: _donum_ (cf. Umbrian _dunu_, Oscan _dunum_: old Latin _duo_ = _do_). negumate: _negate_ (_nec autumate_). 13. endostaurata facito: _fac ut instaurentur_. 15. quam mox: 'quam mox significat quam cito', _Festus_. 17. indu: Greek {endon}; as 21. _viii_, and 32 (_endo_): later the word became confused with, and then entirely supplanted by, _in_. uolup, 'pleasantly': neut. of an extinct _volupis_, used adverbially: cf. _facul_, _difficul_. suaset: (i.e. _suasset_), _suasisset_. uerbum paucum: _uerborum paucorum_. 21. _viii._ imbricitor: _qui imbres ciet_. 23. euitari: _uita priuari_. 24. melior mulierum: like _melios recum_ in 1. _iii_. 25. postilla: _postea_. 29. accedisset: _accidisset_. 34. faxit: _fecerit_. 41. perproquinquam: _perpropinquam_ (cf. {pente (pempe} = quinque, {hippos} = _equus_, _Pontius_ = _Quintius_). uerruncent: _uertant_. 42. dum .. dum: {tote men .. tote de}: cf. the use of _dum_ in _primumdum_, _agedum_, _adesdum_. 44. souo: _suo_. 45. clueor: _uocor_ (cf. {klytos}). 51. _iii._ cresti: _(de)creuisti_. 54. fuat: _sit_. fatust: _fatus est_. INDEX OF AUTHORS AND PASSAGES ABBREVIATIONS _T.R._ = Ribbeck, _Tragicorum Romanorum Fragmenta_ _C.R._ = Ribbeck, _Comicorum Romanorum Fragmenta_ _P.L.M._ = Baehrens, _Poetae Latini Minores_ _F.P.R._ = Baehrens, _Fragmenta Poetarum Romanorum_ _A.L._ = Riese, _Anthologia Latina, Ed. ii_ _C.E._ = Buecheler, _Carmina Epigraphica_ The numerals in large type indicate the number of the _piece_ (not the _page_, save where _p_. is prefixed). (In the early fragments the numerals indicate the number of the _line_ as given in the principal editions.) Accius, L., 41-43 (_T.R._ 17, 391; 156, 234, 314, 621, 651, 203) Albinovanus: _see_ Pedo Alcimius, 322-324 (_A.L._ 740, 713, 715, 714) Anonymous, 105 (_A.L._ 414), " , 189 (Tibullus 3, 20) " , 191 (_C.E._ 960) " , 193 (_Copa_), " , 194 (_P.L.M._ i, p. 119) " , 222 (_A.L._ 720) " , 228 (_Aetna_ 9-93) " , 229 (_A.L._ 5) " , 230 (_C.E._ 960) " , 231 (_P.L.M._ i, p. 78) " , 246 (_A.L._ 726) " , 249 (_P.L.M._ i, p. 234) " , 286, _i_ (_C.E._ 1109) " , 286, _ii_ (_C.E._ 1111) " , 288 (_C.E._ 97) " , 289 (_C.E._ 213) " , 290 (_C.E._ 29) " , 301 (_C.E._ 245) " , 305 (_C.E._ 106) " , 306 (_A.L._ 718) " , 307 (_A.L._ 388 _a_) " , 308 (_C.E._ 1175) " , 315 (_A.L._ 487 _a_) " , 321 (_C.E._ 1279) " , 353 (_C.E._ 111) " , 359 (_A.L._ 719) " , 360 (_A.L._ 22) " , 361 (_A.L._ 722) " , 362 (_A.L._ 866) Arval Brotherhood, 2 (_C.E._ 1) Asclepiadius, 355, 358 _a_ (_A.L._ 629, 563) Asmenius, 354 (_A.L._ 635) Avianus, 371-372 (_Fab._ 5, 15) Avienus, 352 (_Aratea_ 1-76) Ausonius, D. Magnus, 325-346 (Schenkl, _Op._ 23; _Epist._ 15, 21; _Epigr._ 18, 20, 82, 23, 2, 35, 56, 10, 81, 99, 53; _Par._ 11, 24, 29; _Epiced. in Patr. Prof._ 16; _Epitaph._ 3, 14, 30; _De Herediolo_; _Ecl. Lib._ 2; _Epist._ 7) (pseudo-) Ausonius, 348-351 (_A.L._ 646; Schenkl, _Auson._ p. 252; _A.L._ 263; Schenkl, _Auson_. p. 261.) Caesar, C. Iulius, 63 (_F.P.R._ p. 326) Calpurnius (T. Calpurnius Siculus), 247 (Ecl. iv) Cato, 311 (_P.L.M._ iii, p. 216 sqq.) Calvus (C. Licinius Calvus Macer), 64-65 (_F.P.R._ p. 320) Catullus, C. Valerius, 74-104 (34, 62, 63, 61, 1, 9, 35, 46, 31, 45, 51, 2 and 3, 5 and 7, 109 and 87, 70, 73, 82, 72 and 75, 8, 85, 60, 11, 30, 76, 68_b_, 101, 96, 51_b_, 38, 14_b_) Catulus, Q. Latatius, 47-48 (_F.P.R._ p. 275) Cicero, M. Tullius, 55-59 (_F.P.R._ 3, 19, 29, 33, 41) Cicero, Q. Tullius, 62 (_F.P.R._ p. 315) Cinna, C. Helvius, 60 (_F.P.R._ p. 323) Claudia, Epitaph of, 44 (_C.E._ 52) Claudian (Claudius Claudianus), 365-370 (Koch 6, 20, 10; _Carm. Min._ 20, 31, 15) Claudius, 309 (_A.L._ 723) Columella, L. Iunius Moderatus, 245 (x. 255-310) Cornelius Severus, 192 (_F.P.R._ p. 352) Domitius Marsus, 161 (Tibullus, Fragm.) Ennius, Q., 14-34 (Vahlen, _Ann._ 35, 77, 194, 234, 303, 401, 266; 1, 52, 110, 367, 140 and 187, 287, 370, 443, 457, 514; _Scen._ 27, 85, 54, 35, 316, 312, 234, 246, 215; _Varia_ 19, 21; _Sat._ 6; _Var._ 15 and 17) Euphorbius, 358 _c_ (_A.L._ 559) Flavius Felix, 378 (_A.L._ 216) Florus, Annius, 291-298 (_A.L._ 245-252) Furius (M. Furius Bibaculus), 52-53 (_F.P.R._ p. 317) Gallienus, P. Licinius, Imperator, 302 (_A.L._ 711) Germanicus, Ti. Cl. Caesar, 223-224 (_P.L.M._ i, p. 153; _A.L._ 708) Hadrian, P. Aelius Hadrianus, Imperator, 287 (_F.P.R._ p. 373) Horace (Q. Horatius Flaccus), 120-153 (_Odes_ iv. 3, 9, 12; i. 9, 30, 5; iii. 9; iv. 10, 13; iii. 26; iv. 1; iii. 8; ii. 6, 7, 14; iii. 29, 21, 1, 2, 3; ii. 1; iii. 5; i. 37; iii. 14; ii. 13; iii. 13; ii. 3; iv. 2; iii. 11; i. 24; ii. 18; _Epode_ xiii; _Odes_ i. 4 and iv. 7; iii. 30) Lactantius (L. Caelius Lactantius Firmianus), 310 (_A.L._ 485 _a_) Laevius, 51 (_F.P.R._ p. 287) Laurea, M. Tullius, 61 (_F.P.R._ p. 316) Licinus, Porcius, 49-50 (_F.P.R._ p. 277) Livius (L. Livius Andronicus), 6-7 (_F.P.R._ 1, 3, 4, 21, 22, 28, 9, 26, 36, 38; _T.R._ 5, 12, 13, 16, 18, 30, 37, 38, 40, 7) Lucan (M. Annaeus Lucanus), 248 (_A.L._ 668) Lucretius (T. Lucretius Carus), 66-73 (i. 1-148; ii. 1-58, 600-657; iii. 1-93, 931-1052; v. 1-54, 925-1010, 1161-1240) Luxorius, 379-382 (_A.L._ 288, 332, 366, 347, 289) Lygdamus, 184-185 (Tibullus iii. 4, 5) Maecenas, C. Cilnius, 108 (_F.P.R._ p. 338) Manilius, M., 195-204 (i. 1-105, 703-804, 865-926; ii. 1-149, 579-607, 755-787; iii. 1-39; iv. 1-118, 866-932 v. 538-631) Marcius, 12-13 [54] (_F.P.R._ p. 36 [p. 35]) Martial (M. Valerius Martialis), 263-285 (i. 61; vii. 97; iv. 14; x. 4; viii. 56 and i. 76; ii. 90 and xii. 18 and v. 20 and x. 47; ix. 52; iv. 13; i. 88 and vi. 28 and xi. 13 and v. 37; i. 36; iv. 64; iii. 65; ix. 11 and 12; x. 62; vi. 70; xii. 34, 47; xi. 6; x. 7, 35; i. 25; x. 9; iv. 89) Maximinus, 357 _c_ (_A.L._ 510) Messallae Panegyristae, 190 (Tibullus iii. 7; _Catalepton_ ix) Modestinus, 347 (_A.L._ 273) Naevius, Cn., 8-10 (_F.P.R._ 1, 3, 4, 24, 32, 37, 38, 39, 63; _T.R._ 15, 21, 7; _C.R._ 10, 15, 75; _F.P.R._ p. 296) Nemesianus, M. Aurelius Olumpius, 304-305 (_Cyneg._ 1-102; _Ecl._ iii) Numa Pompilius, 1 (_F.P.R._ 1, 2, 3) Ovid (P. Ovidius Naso), 207-222 (_Trist._ iv. 10; _Amores_ i. 1; ii. 18; iii. 1; i. 9 and ii. 12; i. 2, 3, 13; iii. 6, 15; ii. 6; _Heroides_ ii; _Amores_ iii. 9; _Tristia_ i. 5; iii. 3; _Amores_ i. 15) Pacuvius, M., 35-40 (_T.R._ 409, 86, 177, 268; Aul. Gell. 1, 24, 4) Palladius, 356, 357 _a_ (_A.L._ 628, 518) Pedo, Albinovanus, 205 (_F.P.R._ p. 351) Pentadius, 313-314 (_A.L._ 266, 268) Petronius Arbiter, 250-254 (_A.L._ 464, 702, 697, 477, 706) Phaedrus, C. Iulius, 225-227 (iii. 9; v. 8; iv. _Epilogus_) Phocas, 384 (_A.L._ 671) Plautus, T. Maccius, 11 (_F.P.R._ p. 296) Pompilius, 45 (_F.P.R._ p. 274) Propertius, Sextus, 162-183 (i. 22; iii. 1, 2; i. 1; ii. 12; i. 9, 7; iii. 10; ii. 28 _b_; ii. 26 _a_; i. 5; ii. 9, 8; iii. 21; ii. 11; iv. 7; i. 20; iv, 11; ii. 10; iii. 18; ii. 27, 13) Reposianus, 312 (_A.L._ 253) Rutilius Claudius Namatianus, 373 (_P.L.M._ v, p. 6) Scipios, Epitaphs of the, 5 (_C.E._ 6-9) Seneca, L. Annaeus, 232-244 (_A.L._ 232, 237, 411, 420, 445, 417 and 418; _Herc. Fur._ 838-874; _Phaedra_ 761-784; _Tro._ 371-408; _Med._ 56-115; _Thyest_. 339-403, 596-602; _Herc. Oet._ 1031-1127) Sidonius Apollinaris (C. Sollius Modestus Apollinaris Sidonius), 374-7 (Luetjohann pp. 233, 242, 243, 30) Statius, P. Papinius, 256-262 (_Silv._ ii. 7, 4; i. 2, 3; iii. 3; ii. 1; v. 4) Sulpicia, 186-188 (Tibullus iii. 11, 10, 17) Sulpicius (C. Sulpicius Apollinaris), 299-300 (_A.L._ 653, 667) Sulpicius Lupercus Servasius Iunior, 363, 364 (_A.L._ 648-649) Tiberianus, 315-320 (_P.L.M._ iii. pp. 264-268; _Pervig. Ven. A.L._ 200) Tibullus, Albius, 154-160 (i. 1, 3, 5, 10; ii. 1, 5, 6) Valerius Aedituus, 46 (_F.P.R._ p. 275) Varius, L., 106-107 (_F.P.R._ p. 337) Vergil (P. Vergilius Maro), 109-119 (_Catalepton_ iii, v; _Ecl._ iv, viii; _Georg._ i. 121-159, 424-514; ii. 136-176, 458-540; iii. 1-48; iv. 460-527; _Catalepton_ xiv; _Aen._ 1 _a_-4 _a_). Verginius (L. Verginius Rufus), 255 (_F.P.R._ p. 371) Vitalis, 358 _b_ (_A.L._ 555) Vomanius, 357 _b_ (_A.L._ 514) INDEX OF FIRST LINES No. Ablatus mihi Crispus est amicus 236 Acmen Septimios suos amores 83 Additur orator Cornelius suauiloquenti 18 Adeste Musae, maximi proles Iouis 354 Adhuc supersunt multa quae possim loqui 227 Ad regum thalamos numine prospero 241 Adulescens tam etsi properas, hoc te saxulum 40 Aeneadum genetrix, hominum diuumque uoluptas 66 Aequam memento rebus in arduis 146 Aëris in campis, memorat quos musa Maronis 345 Alcime, quem raptum domino crescentibus annis 271, i Ales, dum madidis grauata pennis 318 Alfene immemor atque unanimis false sodalibus 96 Amborum uxores 8, iii Amnem, Troiugena, Cannam fuge, defuge Cannam 54 Amnis harundinibus limosas obsite ripas 213 Amnis ibat inter arua ualle fusus frigida 316 Anceps forma bonum mortalibus 239 Andromedae sequitur sidus, quae piscibus ortis 204 Angustam amice pauperiem pati 138 Animula uagula blandula 287 Aquam Albanam, Romane, caue lacu teneri 13 Arma graui numero uiolentaque bella parabam 207, i A siluis ad agros, ab agris ad proelia uenit 357, b A sole exoriente supra Maeotis paludes 32 Asper eram et bene discidium me ferre loquebar 156 Aspice quem ualido subnixum Gloria regno 109 Aspicite, o ciues, senis Enni imaginis formam 34 At celer hasta uolans perrumpit pectora ferro 6, x At chorus aequalis Dryadum clamore supremos 118 At genus humanum multo fuit illud in aruis 72 At tuba terribili sonitu taratantara dixit 21, v At uos incertam, mortales, funeris horam 182 Audiuere, Lyce, di mea uota, di 128 Aufugit mi animus; credo, ut solet, ad Theotimum 47 Aurea securi quis nescit saecula regis? 228 Aurum, quod nigri manes, quod turbida mersant 317 Bacche, uitium repertor, plenus adsis uitibus 293 Barbara praeruptis inclusa est Corsica saxis 233 Blande et docte percontat, Aenea quo pacto 8, iv Bucula sum caelo genitoris facta Myronis 334 Caelo tonantem credidimus Iouem 141 Callimachi Manes et Coi sacra Philetae 163 Carmen ad iratum aum tu perducis Achillen 207, ii Carmine diuinas artis et conscia fati 195 Carminibus pecudes et rus et bella canendo 357, c Carminis incentor mihi Iuppiter! auspice terras 352 Castra Macer sequitur: tenero quid fiet Amori? 160 Catonis modo, Galle, Tusculanum 53 Cedo, qui rem uestram publicam tantam amisistis tam cito? 9, iii Cernere facundi Tibur glaciale Vopisci 259 Ceu canis umbrosam lustrans Gortynia uallem 106, ii Claudia, Rufe, meo nubit Peregrina Pudenti 270 Clausus ab umbroso qua tundit pontus Auerno 181 Collis o Heliconiei 77 Concurrent ueluti uenti cum spiritus Austri 21,viii Conditus his ego sum, cuius modo rustica Musa 357, a Confluges ubi conuentu campum totum inumigant 7, v Conqueri fortunam aduersam, non lamentari decet 39 Conse, ulod oriese 1, iii Constiteram exorientem Auroram forte salutans 48 Consules fiunt quotannis et noui proconsules 298 Conuiuae, tetricas hodie secludite curas 359 Copa Syrisca, caput Graeca redimita mitella 193 Corduba me genuit, rapuit Nero, praelia dixi 248 Cornelius Lucius Scipio Barbatus 5, i Corpore tenuato pectoreque 51, ii Cras amet qui numquam amauit quique amauit cras amet! 320 Crede ratem uentis, animum ne crede puellis 314 Crimine quo merui, iuuenis, placidissime diuum 262 Cui dono lepidum nouum libellum? 325 Cum seruos fueris proprios mercatus in usus 311, vi Cum socios nostros mandisset impius Cyclops 6, ix Cura, labor, meritum, sumpti pro munere honores 300 Curantes magna cum cura tum cupientes 15 Cursu uolucri pendens, cum nouacula 226 Custodes ouium tenerae propaginis, agnum 49 Cynthia prima suis miserum me cepit ocellis 165 Dea sancta Tellus, rerum naturae parens 229 Debilem facito manu, debilem pede, coxa 108, ii Deficiunt magico torti sub carmine rhombi 170 Deinde pollens sagittis inclutus Arquitenens 8, v Denique si uocem rerum natura repente 70 De numero uatum si quis seponat Homerum 322, i Desine de quoquam quisquam bene uelle mereri 89 Desine, Paulle, meum lacrimis urgere sepulcrum 179 Desinite, o ueteres, Calpurnia nomina, Frugi 339, ii Dianae sumus in fide 74 Dicebam tibi uenturos, irrisor, amores 167 Dicebas quondam solum te nosse Catullum 91, a Difficilis facilis, iucundus acerbus es idem 279 Diffugere niues, redeunt iam gramina campis 152, ii Di meliora ferant, nec sint mihi somnia uera 184 Diuitias alius fuluo sibi congerat auro 154 Diuom templa cante 1, i Donec gratus eram tibi 126 Dum dubitat natura marem faceretne puellam 350 Dum lasciuiam nobilium et laudes fucosas petit 50 Dum tibi Cadmeae dicuntur, Pontice, Thebae 168 Dum tu forsitan inquietus erras 268, ii Ede tuos tandem populo, Faustine, libellos 283 Ego cum genui tum morituros sciui et ei rei sustuli 27 Ego deum genus esse semper dixi et dicam caelitum 26 Ego semper pluris feci 9, iv Ego tui memini 3, i Eheu fugaces, Postume, Postume 134 Enni poeta, salue, qui mortalibus 33 Enos, Lases, iuuate 2 Eripitur nobis iam pridem cara puella 174 Esse quid hoc dicam, quod tam mihi dura uidentur 210 Est locus in primo felix oriente remotus 310 Estne tibi, Cerinthe, tuae pia cura puellae 188 Est quod mane legas, est et quod uespere. laetis 332 Et amita Veneria properiter obiit 339,iii Et cita cum tremulis anus attulit artubus lumen 14 E tenebris tantis tam clarum extollere lumen 69 Et leges sanctas docuit et cara iugauit 64, iii Et tum sicut equus qui de praesepibus fartus 21, x Exaudi, regina tui pulcerrima mundi 373 Exegi monumentum aere perennius 153 Facete, comis, animo iuuenali senex 341 Fato Metelli Romae fiunt consules 8, ix Felix o Menelae, deum cui debita sedes 342, i Felix, qui propriis aeuum transegit in aruis 368 Florem anculabant Liberi ex carchesiis 7, vi Flumina uerna cient obscuro lumine Pisces 62 Forsitan hoc etiam gaudeat ipsa cinis 65 Forte iacebat Amor uictus puer alite somno 347 Fortunam insanam esse et caecam et brutam perhibent philosophi 35 Furi et Aureli, comites Catulli 95 Furitis, procaces Naides 337 Gallia me genuit, nomen mihi diuitis undae 308 Hactenus ut caros, ita iusto funere fletos 339, i Haecce locutus uocat, quocum bene saepe libenter 17 Haec mea, si casu miraris, epistula quare 220 Haec tibi Arateis multum uigilata lucernis 60 Haec urbem circa stulti monumenta laboris 237, i Hanc puto de proprio tinxit Sol aureus ortu 381 Hauserat insolitos promissae uirginis ignis 367 Heia, uiri, nostrum reboans echo sonet heia! 307 Herculis ritu modo dictus, o plebs 143 Heu misera in nimios hominum petulantia census! 364 Hic est ille situs cui nemo ciuis neque hostis 31 Hie est ille, suis nimium qui credidit umbris 313 Hic est quem legis ille, quem requiris 284, i Hic finis rapto! quin tu iam uulnera sedas 261 Hic Iouis altisoni subito pinnata satelles 56 Hic situs est Rufus, pulso qui Vindice quondam 255 Hoc pro continuo te, Galle, monemus amore 178 Hoc quod amare uocant misce aut dissolue, Cupido 330 Hoc rudis aurigae requiescunt ossa sepulcro 321 Hoc uide circum supraque quod complexu continet terram 37 Honc oino ploirime cosentiont Romai 5, ii Horrida tempestas caelum contraxit et imbres 151 Hortus, quo faciles fluunt Napaeae 380 Hospes, quod deico paullum est, asta ac pellage 44 Hospita, Demophoon, tua te Rhodopeia Phyllis 216 Huc ades et tenerae morbos expelle puellae 187 Huc est mens deducta tua, mea Lesbia, culpa 91, b Iambe Parthis et Cydonum spiculis 327 Iamne oculos specie laetauisti optabili? 7, x Iam pridem post terga diem solemque relictum 205 Iam super oceanum uenit a seniore marito 212 Iam uer egelidos refert tepores 81 Iam ueris comites, quae mare temperant 122 Ibitis Aegaeas sine me, Messalla, per undas 155 Igne salutifero Veneris puer omnia flammans 382 Illa ego sum Dido, uultu quem conspicis, hospes 349 Ille ego qui fuerim, tenerorum lusor amorum 206 Ille ego qui quondam gracili modulatus auena 119, b Ille et nefasto te posuit die 144 Ille mi par esse deo uidetur 84 Illic alternis depugnat pontus et aer 253 Immortales mortales si foret fas flere 10 In curru biiugos agitare leones 68 Inferus an superus tibi fert deus funera, Vlixes? 6, viii In noua surgentem maioraque uiribus ausum 201 In Pylum deuenies aut ibi ommentans 6, vii Instrue praeceptis animum, ne discere cessa 311, i Intermissa, Venus, diu 130 Inueniat, quod quisque uelit: non omnibus unum est 250 Inuide, tu tandem uoces compesce molestas 172 Ipsus se in terram saucius fligit cadens 7, ii Iste quod est, ego saepe fui: sed fors et in hora 173 Ite agite, o iuuenes, et desudate medullis 302 Ite hinc, inanes, ite rhetorum ampullae 110 Ite triumphales circum mea tempora laurus! 209, ii Ite, uerecundo coniungite foedera lecto 360 Iucundum, mea uita, mihi proponis amorem 87, a Iuli iugera pauca Martialis 273 Iuppiter hic risit tempestatesque serenae 21, ix Iusserat haec rapidis aboleri carmina flammis 299 Iusta precor: quae me nuper praedata puellast 211 Iustum et tenacem propositi uirum 139 Iuuenis Sereni triste cernitis marmor 289 Laetus sum laudari me abs te, pater, a laudato uiro 9, i Lais anus Veneri speculum dico: dignum habeat se 338 Lalla, lalla, lalla 4 Libertus Melioris ille notus 271, ii Lilium uaga candido 64, i Lucani proprium diem frequentet 256 Lucentes, mea uita, nec smaragdos 108, i Ludi magister, parce simplici turbae 276 Lugete, o Veneres Cupidinesque 85, b Luna decus mundi, magni pars maxima caeli 309 Lux mea puniceum misit mihi Lesbia malum 323 Maeonio uati qui par aut proximus esset 322, ii Magna sapientia multasque uirtutes 5, iv Magnum iter ad doctas proficisci cogor Athenas 175 Malest, Cornifici, tuo Catullo 103 Marmoreo Licinus tumulo iacet, at Cato nullo 105 Martia progenies, Hector, tellure sub ima 224 Martiis caelebs quid agam kalendis 131 Mater Lacaena clipeo obarmans filium 331 Mater optuma, tu multo mulier melior mulierum 24 Maximus Iliacae gentis certamina uates 198 Mea mater grauida parere se ardentem facem 25 Mea puer quid uerbi ex tuo ore audio? 6, iii Mea puera quid uerbi ex tuo ore supera fugit? 6, ii Me lapidem quondam Persae aduexere, tropaeum 329 Memnona si mater, mater plorauit Achillem 217 Me niue candenti petiit modo Iulia. rebar 254 Mercuri, nam te docilis magistro 148 Metiri se quemque decet propriisque iuuari 371 Militat omnis amans, et habet sua castra Cupido 209, i Mirabar quidnam misissent mane Camenae 169 Miser Catulle, desinas ineptire 92 Mortalis nemo est quem non attingit dolor 59 Motum ex Metello consule ciuicum 140 Multa dies in bello conficit unus 21, vi Multas per gentis et multa per aequora uectus 100 Multi iniqui et infideles regno, pauci beniuoli 43, v Musae, quae pedibus magnum pulsatis Olympum 21, i Nam is demum miser est, cuius nobilitas miserias nobilitat 43, iv Nam praestatur uirtuti laus, sed gelu multo ocius 7, iv Namque in caeruleo candens nitet orbita mundo 196 Namque nullum peius macerat hemonem 6, v Natalis noster Nonas instare Nouembris 376 Nec mi aurum posco nec mi pretium dederitis 16 Ne forte credas interitura quae 121 Ne more pecoris otio transfungerer 288 Ne timeas illam, quae uitae est ultima finis 311, iv Nomen cum uiolis rosisque natum 275, i Nomen ego Ausonius, non ultimus arte medendi 340 Non ebur neque aureum 150 Non possum reticere, deae, qua me Allius in re 99 Nosti si bene Caesium, libelle 264 Nouem Iouis concordes filiae sorores 8, i Nouom uetus uinum bibo 3, ii Nulla potest mulier tantum se dicere amatam 87, b Nulla sors longa est: dolor ac uoluptas 243 Nulli se dicit mulier mea nubere malle 88 Nullum opus exsurgit quod non annosa uetustas 237, ii Num te leaena montibus Libystinis 94 Nunc est bibendum, nunc pede libero 142 Nunc quae causa deum per magnas numina gentis 73 Nyctilus atque Micon nec non et pulcer Amyntas 304 Nympharum pater amniumque, Rhene 281 Nymphius aeterno deuinctus membra sopore 361 O blandos oculos et o facetos 324 Occasu celeri feroque raptam 377 O crudelis adhuc et Veneris muneribus potens 127 O decus Argolicum, quin puppim flectis, Vlixes 57 Oderint dum metuant 43, vi Odi et amo: quare id faciam, fortasse requiris 93 Odi profanum uolgus et arceo 137 O flexanima atque omnium regina rerum Oratio 38 O fons Bandusiae splendidior uitro 145 O Fortuna potens, at nimium leuis 355 O fortunatos nimium, sua si bona norint 116 Ohe iam satis est, ohe libelle 285 O mihi curarum pretium non uile mearum 267, ii O mihi post nullos umquam memorande sodalis 218 Omne quod Natura parens creauit 363 Omnes mortales uictores, cordibus uiuis 21, iv Omnes Sulpiciam legant puellae 282 Omnia tempus edax depascitur, omnia carpit 232 Omnipotens, annosa poli quem suspicit aetas 319 Omnis mulier intra pectus celat uirus pestilens 294 O multa dictu grauia, perpessu aspera 58 O nata mecum consule Manlio 136 O qui uenustos uberi facundia 326 Oraque magnanimum spirantia paene uirorum 192 Ornat terra nemus: nunc lotos mitis inumbrat 312 Orphea cum primae sociarent omina taedae 369 Orphea delenisse feras et concita dicunt 164 O saepe mecum tempus in ultimum 133 Otio qui nescit utier 28 Otium, Catulle, tibi molestum est 102 O Venus regina Cnidi Paphique 124 O uetustatis ueneranda custos 384 Pacui discipulus dicor, porro is fuit Enni 45 Paene insularum, Sirmio, insularumque 82 Paruos non aquilis fas est educere fetus 365 Paruus nobilium cum liber ad domos 383 Passer, deliciae meae puellae 85, a Pastorum Musam Damonis et Alphesiboei 112 Pater ipse colendi 113 Pauca mihi, niueo sed non incognita Phoebo 190, ii Paupertas me saeua domat dirusque Cupido 370 Pectora fida tenet desiderium, simul inter 21, iii Per tot signorum species contraria surgunt 199 Phoebe, faue: nouus ingreditur tua templa sacerdos 159 Pindarum quisquis studet aemulari 147 Poetae tenero, meo sodali 80 Postquam auem aspexit in templo Anchisa 8, ii Postquam Discordia taetra 20 Postquam est mortem aptus Plautus, Comoedia luget 11 Postremus dicas, primus taceas 12, i Prima mihi Musa est sub fagi Tityrus umbra 358, b Principio aetherio flammatus Iuppiter igni 55 Priscos cum haberes, quos probares, indices 379 Probae etsi in segetem sunt deteriorem datae 43, ii Probis probatus potius quam multis forem 43, iii Proditus ad poenam sceleratae fraude Lacaenae 342, ii Prosper conubio dies coruscat 374 Prospicito tecum tacitus quid quisque loquatur 311, v Psittace dux uolucrum, domini facunda uoluptas 257 Psittacus, Eois imitatrix ales ab Indis 215 Puella senibus dulcior mihi cygnis 271, iv Puerarum manibus confectum pulcerrime 7, ix Quae mihi de rapto tua uenit epistola Celso 219 Quaere nouum uatem, tenerorum mater Amorum 214 Quaeris, quot mihi basiationes 86, b Qualis et unde genus, qui sint mihi, Tulle, Penates 162 Quamuis nouentium duonum negumate 12, ii Quandocumque igitur nostros mors claudet ocellos 183 Quando ponebam nouellas arbores mali et piri 291 Quantus incedit populus per urbis 238 Quasi in choro ludens datatim dat se et communem facit 9, vi Quei apice insigne Dialis flaminis gesistei 5, iii Quem ego nefrendem alui lacteam inmulgens opem 7, viii Quem tu, Melpomene, semel 120 Quicumque ille fuit, puerum qui pinxit Amorem 166 Quid faculam praefers, Phileros, quae nil opus nobis? 46 Quid frustra quereris, colone, mecum 231 Quid mihi, Liuor edax, ignauos obicis annos 221 Quid noctis uidetur in altisono 30 Quid petam praesidi aut exequar, quoue nunc 23 Quid tacitus, Corydon, uultuque subinde minaci 247 Quid tacitus, Mystes? 246 Quid tam sollicitis uitam consumimus annis 202 Quid tibi, mors, faciam, quae nulli parcere nosti 315 Qui legis Oedipoden caligantemque Thyesten 266 Qui mali sunt, non fuere matris ex aluo mali 295 Qui mihi te, Cerinthe, dies dedit, hic mihi sanctus 186 Quin et odoratis messis iam floribus instat 245 Quin quod parere uos maiestas mea procat 7, iii Quinti, si tibi uis oculos debere Catullum 90 Quintiliane, uagae moderator summe iuuentae 268, i Quis desiderio sit pudor aut modus 149 Quis deus hoc medium uallauit uepribus auram 362 Quis fuit horrendos primus qui protulit ensis? 157 Quis multa gracilis te puer in rosa 125 Quis potis est dignum pollenti pectore carmen 71 Quisquis adest, faueat: fruges lustramus et agros 158 Quisquis Cecropias hospes cognoscis Athenas 234 Quisquis Flaminiam teris, uiator 271,iii Quis uos exagitat furor 242 Quo Castalia per struices saxeas lapsu accidit 7, vii Quod mihi fortuna casuque oppressus acerbo 98 Quod spirat tenera malum mordente puella 274 Quoi dono lepidum nouum libellum 78 Quome tonas, Leucesie 1, ii Quoniam quieti corpus nocturno impetu 41 Quo tua, Romanae uindex clarissime linguae 61 Quum praematura raptum mihi morte Nepotem 286, i Romuleum Sicula qui fingit carmen auena 358, c Rumor ait crebro nostram peccare puellam 189 Salue, herediolum, maiorum regna meorum 344 Scribant de te alii uel sis ignota licebit 176 Sed neque Medorum siluae, ditissima terra 115 Sed prius emenso Titan uergetur Olympo 249 Sed quid iam tenui prodest ratione nitentem 203 Sed tempus lustrare aliis Helicona choreis 180 Septimi, Gadis aditure mecum et 132 Seseque ei perire mauolunt ibidem 8, viii Set damnosa nimis panditur area 346 Sexagesima, Marciane, messis 277 Sicanius uates siluis, Ascraeus in aruis 358, a Sic Apollo, deinde Liber sic uidetur ignifer 292 Sicelides Musae, paulo maiora canamus! 111 Sic profectione laeti piscium lasciuiam 36 Si credis mihi, Quinte, quod mereris 269 Sic tibi florentes aequaeuo germine nati 378 Si daret auctumnus mihi nomen, Oporinos essem 275, ii Si deus est animus, nobis ut carmina dicunt 311, ii Sili, Castalidum decus sororum 265 Si, Lucane, tibi uel si tibi, Tulle, darentur 272 Si mihi susceptum fuerit decurrere munus 119, a Simul ac dacrimas de ore noegeo detersit 6, iv Sin illos deserant fortissimos uiros 8, vii Si potes, ignotis etiam prodesse memento 311,iii Siqua recordanti benefacta priora uoluptas 97 Si quicquam mutis gratum acceptumue sepulcris 101 Si quidem loqui uis 9, v Si qui forte mearum ineptiarum 104 Si quis Auitacum dignaris uisere nostrum 375 Si quis forte mei domum Catonis 52 Si tecum mihi, care Martialis 268,iii Si tineas cariemque pati te, charta, necesse est 333 Sit mihi talis amica uelim 336 Siue igitur ratio praebentis semina terrae 197 Si uero solem ad rapidum lunasque sequentis 114 Soluitur acris hiems grata uice ueris et Fauoni 152, i Sparge mero cineres bene olentis et unguine nardi 343 Sperne mores transmarinos, mille habent offucia 297 Splendor parentum nil mihi maius dedit 353 Stat uetus et multos incaedua silua per annos 208 Suaue, mari magno turbantibus aequora uentis 67 Summa deum, Pietas, cuius gratissima caelo 260 Sunt aliquid Manes: letum non omnia finit 177 Super alta uectus Attis celeri rate maria 76 Supprime iam lacrimas: non est reuocabilis istis 194 Tam malum est habere nummos, non habere quam malum est 296 Tandem concilium belli confessus agendi 366 Tanta moles labitur 42 Te, Messalla, canam, quamquam tua cognita uirtus 190, i Temporibus nostris aetas cum cedat auorum 267, i Te quoque, magna Pales, et te memorande canemus 117 Te quoque Vergilio comitem non aequa, Tibulle 161 Te, sale nata, precor, Venus, et genitrix patris nostri 21, ii Tethya marmoreo fecundam pandere ponto 222 Te uigilans oculis, animo te nocte requiro 251 Threiciam uolucrem fertur Iunonius ales 372 Threicius quondam uates fide creditur canora 356 Topper citi ad aedis uenimus Circai 6, vi Transit Melitam 8, vi Triginta mihi quattuorque messes 278 Tu, Andromacha, per ludum manu 51, i Tum autem lasciuum Nerei simum pecus 7, i Tu quicumque mei ueheris prope limina busti 286, ii Tu qui secura procedis mente, parumper 230 Tu qui secura spatiaris mente uiator 191 Tu quoque tu in summis, o dimidiate Menander 63 Tyrrhena regum progenies, tibi 135 Vado, sed sine me, quia te sine, nec nisi tecum 351 Vane, quid affectas faciem mini ponere, pictor 335 Vate Syracosio qui dulcior Hesiodoque 107 Venandi cano mille uias hilarisque labores 303 Vendidit hic Latium populis agrosque Quiritum 106, i Venus amoris altrix genetrix cuppiditatis, mihi 51, iii Verani, omnibus e meis amicis 79 Ver erat et blando mordentia frigora sensu 348 Verona docti syllabas amat uatis 263 Verum est an timidos fabula decipit 240 Verum est quod cecinit sacer 244 Vesper adest, iuuenes, consurgite: Vesper Olympo 75 Vesper it ante iubar quatiens 64, ii Victa prius nulli, nullo spectata triumpho 235 Vides ut alta stet niue candidum 123 Vidi te in somnis fracta, mea uita, carina 171 Virginis inde subest facies, cui plena sinistra 223 Virtuti sis par, dispar fortunis patris 43, i Virum mihi, Camena, insece uersutum 6, i Vitam quae faciant beatiorem 268, iv Viuamus, mea Lesbia, atque amemus 86, a Viue laetus quique uiuis, uita paruom munus est 301 Vixi beatus dis, amicis, literis 305 Vixi puellis nuper idoneus 129 Vna est nobilitas argumentumque coloris 252 Vnctis falciferi senis diebus 280 Vndarum rector, genitor maris, arbiter orbis 306 Vnde haec, unde haec flamma exoritur? 22 Vndenis pedibusque syllabisque 284, ii Vnde sacro Latii sonuerunt carmine mentes? 258 Vndique conueniunt uelut imber tela tribuno 19 Vnus homo nobis cunctando restituit rem 21, vii Vos qui regalis corporis custodias 9, ii Vos tenet, Etruscis manat quae fontibus unda 185 Vrsus togatus uitrea qui primus pila 290 Vtinam ne in nemore Pelio securibus 29 Vt rudibus pueris monstratur littera primum 200 Vulgare amici nomen, sed rara est fides 225 Vxor, uiuamusque ut uiximus et teneamus 328 FOOTNOTES: [1] _Sat._ I. iv. 39 sqq. [2] I follow here the 'orthodox', or popular, view. But see Notes, pp. 505-12. [3] For what is said here of this poetry of primitive magic cf. Horace, _Epp._ II. i. 134 sqq. [4] Even of the Italian poets of the Empire few or none are Romans. Statius and Juvenal are Campanians, Persius is an Etrurian. [5] _Ancient Lives of Vergil_, p. 26. [6] In his _Sicily_ Augustus handled a theme of wide patriotic interest: and it is more than likely, I think, that Vergil in the _Aeneid_ owed, or affected to owe, a good deal to this poem. [7] Catullus, xliv. [8] I borrow this phraseology from Henry's _Aeneidea_, where the phenomenon is infinitely illustrated. [9] Said to be intended by the poet for a portrait of himself. [10] The translator read apparently, with Bentley, _bruma superbiae_. [11] A composite metre, an anapaestic paroemiac followed by a trochaic ithyphallic. [12] _Essays_ I, pp. 55 sqq. [13] _Fragments and Specimens of Early Latin_ pp. 396-7 and _passim_. Wordsworth's competence to treat questions of quantity may be judged from the fact that in a hexameter verse he makes the first syllable of _caro_ (_carnis_) long: p. 567, l. 16. [14] _Classical Review_ XXI, pp. 100 sqq. [15] l.c., p. 56 note. [16] _Altgerm. Metrik_, 1892. [17] An original _Lucius_ is, as Lindsay points out, impossible: and it is disproved by the Oscan _Luvkis_. [18] See also Sommer, _Lateinische Laut- u. Formenlehre_ chap. iii. [19] Very occasionally three, in cases where one of the syllables can be _slurred away_ in pronunciation. [20] I use 'word-group' in the same sense as Lindsay. See also his _Latin Language_ pp. 165-70. [21] I say nothing of the difficulty of _limen sali_. We know the Hymn to have been sung _within_ the temple, and with closed doors. [22] _Sio_ is an old Latin word. See Buecheler's paper _Altes Latein_ in _Rheinisches Museum_ 43 p. 480. _Siat_ is glossed in Philoxenus by {ourei, epi brephous}. In common speech it survived only in the language of the nursery and in this connexion. But it is closely related to a number of words, in various Indo-Germanic languages, of which the root-meaning is 'moisture'. See Walde, _Lateinisches Etymologisches Wörterbuch_2 p. 708. [23] _Acta Fratrum Arvalium_ p. 34. Transcriber's Notes: Multiple and inconsistent spellings retained. {Greek transliterated.} End of Project Gutenberg's The Oxford Book of Latin Verse, by Various *** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK THE OXFORD BOOK OF LATIN VERSE *** ***** This file should be named 38503-8.txt or 38503-8.zip ***** This and all associated files of various formats will be found in: https://www.gutenberg.org/3/8/5/0/38503/ Produced by Charlene Taylor, Ted Garvin, Rory OConor and the Online Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net Updated editions will replace the previous one--the old editions will be renamed. Creating the works from public domain print editions means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. They may be modified and printed and given away--you may do practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution. *** START: FULL LICENSE *** THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase "Project Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg-tm License (available with this file or online at https://gutenberg.org/license). Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm electronic works 1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. 1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic works. See paragraph 1.E below. 1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is in the public domain in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. 1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country outside the United States. 1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: 1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed: This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org 1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived from the public domain (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work. 1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg-tm License. 1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1. 1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided that - You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." - You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm works. - You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work. - You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg-tm works. 1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below. 1.F. 1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread public domain works in creating the Project Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment. 1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE. 1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem. 1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. 1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions. 1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life. Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation web page at https://www.pglaf.org. Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at https://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state's laws. The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered throughout numerous locations. Its business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation's web site and official page at https://pglaf.org For additional contact information: Dr. Gregory B. Newby Chief Executive and Director gbnewby@pglaf.org Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide spread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS. The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit https://pglaf.org While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states who approach us with offers to donate. International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: https://pglaf.org/donate Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works. Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition. Most people start at our Web site which has the main PG search facility: https://www.gutenberg.org This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.