The Project Gutenberg eBook, La Divina Comèdia: Paradìs, by Dante Alighieri, Translated by Ermes Culos This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.net ** This is a COPYRIGHTED Project Gutenberg eBook, Details Below ** ** Please follow the copyright guidelines in this file. ** Title: La Divina Comèdia: Paradìs English title is Dante's Paradise Author: Dante Alighieri Release Date: July 3, 2005 [eBook #16189] Language: Friulan Character set encoding: ISO-8859-1 ***START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK LA DIVINA COMèDIA: PARADìS*** Thanks to Ermes for this translation, and Al Haines for formatting. Translation Copyright (C) 2005 by Ermes Culos. Cantica Tersa: Paradìs Paradìs Cjant Prin La gloria di chel che movi dut al fa luzìnt in tal univers a penetra cun lus pì intensa chì e mancu là. Tal cjèl, 'ndà che pì da la so lus vi'èntra, i'er'jò, e contà li robis chi'ai jodùt nol sa ne'l pol chel che jù'l ven da parzòra; pars'ch'al so desidèj fazìnsi visinùt, il nustr'intelèt a si sprofonda tant che il recuardàsi'n davòu'l resta dut. Ma almancu di chel tant di stu post sant chi'ai podùt ta la me mins fa tesoru, i faràj adès materiàl dal me cjant. O Apòl me bon, di st'ultin lavoru da la to virtùt fa chi sedi un sì gran vàs da meretà l'oràr, pal poèt dut òru. Fin a stu punt l'ajùt chi'ai vut dal Parnàs mi'a bastàt, ma adès jùdimi pur tu a contà cun onòu la storia daj beàs. Tal me pet èntra e ispirimi tu cussì coma cuant che Marsia sfoderàt da la natura[11] dal so cuàrp ti'as tu.[1] O valòu divìn, si ti mi vens prestàt chel tant che l'imàgin finuta dal beàt regn figurà i pòsi, che'n mins mi'a restàt, rivà i ti m'jodaràs al to mièj len[2] e coronàmi alòr cun che fuèjs che la matèria'e tu i mi parèjs degn. Rari voltis, pàri, a vègnin cjoltis[3] par segnà'l trionf d'un Sèzar o poeta, colpa e vergògna da l'umàni vòjs,[4] che parturì plasèjs'ntà la contenta deitàt delfica'l dovarès il ramusèl di Peneo[5] cuant ch'a vignì godùt'l parta. Na faliscjùta 'pol tacà un bel foghèl: forsi davòu di me e cun tant mièj vòus, si prearà par che Cir'l rispùndi dal cjèl.[6] Chì e là si fa alt, paj mortàj, luminous, il lampion di stu mont; ma propit par là cuatri sèrclis'l unìs con tre crous, cun percors pì bièl e cun tant mièj stela, fòu'l ven congjùnt, e la mondàna cjera com'cal vòu al tempra e sigìla. Fat al vev'di là matina e di cà sera chel post, o cuasi, e dut l'era là blanc chel emisfèri, e chì neri l'era, cuant che Beatrìs, a sinistra, tal flanc so, jodùt'i l'ai voltàda vièrs il sol: nencj'acuila lu vev'maj fisàt sì al lunc. E propit coma ch'un secònt raj al pol, e'l ven, dal prin, fòu, e di nòuf'l torna'n sù, com'ch'a la mari'l vòu sempri tornà'l fiòl. Cussì dal so àt, paj so vuj vignìnt'n sù tal me imaginà, il me si'a pur fat, e'i vuj, pì dal nustr'usu i'ai puntàt in sù.[7] Tant'è lècit là, che chì nol pol èsi fat da li nustri virtùs, par grasia dal lòuc[8] che doma par l'omp a l'era stat creàt. Jò'i no l'ai soportàt a lunc, ne tant puc, da no vej podùt jòdi'l sfavilà 'ntòr com'fièr cuant che ruvìnt al ven fòu dal fòuc; e'a colp'a parùt che d'un dì il dì dut atòr cresùt'l fos, com se chel che fa'l pol sti robis n'altri sorèli'l ves fat zì ‘torotòr. Beatrìs duta ta l'etèrni rodis fisa cuj so vuj a steva; e pur jò da la sù cjolt, su ic i vev'li me lùcis. Tal vuardàla, cambià mi soj sintùt jò com'che cambiàt si'a Glauc, tal gustà l'erba,[9] coma altris tal mar, pur luj in Dio. Significà'l trasumanà per verba no si pol; ma ca basti se che Glauc'la fat par chel che grasia'la di provà sta "erba." [10] Se dom'i'eri chel chi ti mi vèvis creàt di nòuf[11], gran ben che il cjel ti govèrnis, tu ti lu sas, che la to lus mi'a'n alt partàt. Cuant che li rodis ca zìrin etèrnis, par volèj to, a mi'an a se atiràt cu l'armonia che tu ti minìstris, mi'a'lòr parùt che'l cjel dut cuant l'er'impiàt cu la flama di Febo, che ploja o flun un lac cussì grant a no'a propit maj fat. La nuvitàt dal lustri e dal gran sùn di savèj la razòn na vòja'mpiàt mi'a granda tant ca no la crodarès nisùn. 'Lòr ic, che'l me al so còu a veva leàt, par tegni calmàt il me spirt comovùt, prin ch'alc i podès jò dìzi, a'a tacàt cussì: "Tu stes i ti t'insiminìs dut cun stu fals figurà, ch'jòdi no ti pos se chi t'jodarès se pì'udìsi ti ves vut. Miga ti sos in cjera, com'chi ti cros; ma na saèta, ca scjàmpa dal so post,[12] com'te 'no cor, che pì svelt cori fin là ti pos. Se'l prin dùbit mi'a cjolt, e di chist i'ai vut gust, dut suridìnt cu li so peraulùtis, un'altri ghi'a subit cjapàt il so post, e dit i'ai: "Contènt i soj pa li robis ch'i'ai amiràt; ma'dès mi staj marveànt di com'che pì'n alt i vaj di scju cuàrps lizèjs." [13] Alòra ic, il so cjaf un puc scjasànt, vièrs me a'a vuardàt cuj vuj impensierìs di na mari di front al fì delirànt, e'a tacàt: "Li robis, dùtis cuantis, tra di lòu a'an òrdin, e chist'è forma ch'al univèrs ghi da qualitàs divìnis. Chì jòdin l'altri creaturis l'òlma dal eterno valòu, che luj stes lè'l fin pal cual dut st'òrdin lè doventàt norma. In ta stu'nsièmit leàdis si tègnin duti li natùris, se pur divièrsis, stant, chi pì chi mancu, al prinsìpit visìn;[14] e ta divièrs puàrs si spartìsin dutis tal gran mar dal èsi, e a ognùna a ghi'è dat l'istìnt di zì ta li so àghis. Chist'istìnt al parta'l fòuc vièrs la luna; chistu'nta ogni nemàl a lè motòu; e dut in cjera al lèa e al radùna:[15] e no dom'li creaturis ca son fòu da l'inteligènsa di sta fuarsa 'son sot, ma encja ches ca'an intelèt e amòu.[16] La providensa, ch'a dut chistu a prejòt, cu la so lùs a fa'l cjèl[17] sempri cujèt, 'ndà che pì svelt si zira chel che dut 'la sot;[18] e adès lì com'che par nu lè stat decrèt, a n'invìa la fuarsa di che cuarda ca scata e'l bon a bàt ta se ch'a a dirimpèt.[19] Ma com'che na opera no ven formàda sempri secònt la vera intension da l'art, pars'ch'a rispùndi la materia'è sorda; cussì chistu percòrs al ven spes stuàrt da la creatura che'l podèj a'a di zì chì o là, nonostànt il sen just e fuart.[20] E com'ch'ogni tant si pol jòdi a colà un folc da li nulis, cussì l'impùls prin,[21] distràt da fals ben, in cjera'l va a plombà. Basta maravèjs, alòr, dal to cjamìn vièrs l'alt; pensa invensi al rivulùt che dal di sù vignì jù a val i jodìn.[22] Gran maravèa 'sarès di vej te jodùt, sens'impedimìnt, la jù dut cuant sestàt, com'na flama che zì'n sù no vès podùt. E chì i vuj vièrs'l cjèl a'a di nòuf voltàt. Paradìs Cjant Secònt O vualtris che'n barcjùta mi stèjs atòr, desideròus di scoltà, e vòja i vèjs di seguì la me nàf, che cjantànt a cor, tornàit pur a rijòdi li vustri spiàgis: che forsi dut, si vi metèis in onda, restànt lontàn da me, i pierdarèsis.[23] L'àga chi cjoj no'è maj stad'esploràda; mi'spira Minerva e Apòl mi guida e l'Orsa li Musis mi tegnin mostrada. Vualtri pus che la mins i la vèis alsàda Par godi'n timp'l pan daj ànzuj, dal cual chì[24] a si vif sensa maj vèjni avònda, I podèjs ben metivi in tal alt sal[25] cul bastimìnt vustri, davòu la me agàr, prima che l'àga a torni tal e cual. Chej glorious che a Colchis 'son zus pal mar, mancu mar'veàs si son, che vuàltris'sarèjs, cuant che Gjason'an jodùt, bifòlc, ta l'agàr.[26] La sèit chi vin sempri vut ta li nustr'idèis ta l'alt Empireo a ni partàva svelta, cuasi coma'l cjèl che la sù 'jodèis.[27] Jò'i vuardàvi Beatrìs che'n sù 'vuardàva; e forsi tal timp che na frecja si distàca dal arco e a la so fin a riva, mi soj jodùt vignì indà ca taca che miràbil roba; ma che ch'era là[28] ben jodìnt se ca mi fev'imbacucà,[29] voltàt si'a vièrs me, contènta e bièla, e mi'a dit: "A Diu dìzghi ben gris, ch'adès unìs ni'a cu la prima stela." A parèva che na nula la cujerzès, duta solida e lustra e nèta, com'adamànt che cun lus dal sol'ardès. Dentri di se l'eterna margarita[30] a mi'a risevùt, com'che l'aga a surbìs un raj di lus e unìda a resta.[31] S'jò i'eri cuàrp, e chì a no si capìs com'che na dimension ta n'altra s'unìs, ch'a di èsi se cuàrp in cuàrp s'inserìs, alòr il me desidèj cjalt com'flàmis al sarès d'jòdi che esènsa[32] ca mostra com'che Diu e l'èsi nustri son unìs. Là se chi crodìn par fede a s'jodarà, sensa razonàlu, ma tant clar'l sarà chel com'chè chi acetàn che par prin a'è vera.[33] 'Lòr rispundùt i'ai: "Siora me, sì fedèl com'che pì no pol èsi, ringrasiàlu i vuèj che dal mont mortal mi'a partàt via stu cjèl. Ma dizèimi: alc jò'i volarès savèj daj sens scurs di stu cuàrp che la jù'n cjera Caìn a còntin ca si pol jòdi'n chej." E ic cun bocja ridìnt: "Se sbaliàd'era," a'a dit, "l'opiniòn da la zent mortal basàda su sensasiòns, com'ca era, nosta fa alòr la part dal bazovàl e mar'veàti masa; chè ben ti sas che fra sens e razòn curt lè l'intervàl. Ma dìzmi'nvènsi se che tu pensàt ti'as." E jò: "Chej che casù diferèns mi pàrin, in cuàrps pì rars o dens 'son stas creàs." [34] E ic: "T'jodaràs com'ca s'impantànin tal fals li to idèis, se ben ti scoltis com'che cul me razonà s'inturgulìsin. L'otàva sfera jòdi vi fa lucis a plen, e ches o par coma o par cuant lasù a vi mostrin divièrsis musis.[35] S'a la diversitàt a fos dovùt dut cuant, dùtis a varèsin la stesa virtùt spartìda, tant al pìsul lumìn che'al grant. Divièrsis virtùs a'an alòr d'èsi frut di prinsìpis formàj, e chej, fòu che un,[36] 'vegnarèsin, secont te, ognùn distrùt. Duncja, se dal rar sti màcis colòu fun a son par dut o'n part secònt te causàdis, al sarès di so materia sì dizùn stu planèt, o cussì com'ca si spartìs il gras e'l magri ta'un cuàrp, cussì chist in se'l cambiarès li pars dènsis e ràris. Se dal rar si tratàs'l sarès manifest ta n'eclìs solar che trasparì a farès la lus, com'che nisùn cuàrp rar al resìst. Ma chist no lè'l casu, e 'lòr d'jòdi a sarès l'altri[37], e s'jò chel i zes a smuarsà, il to parèj falsificàt'l vegnarès. Se'l rar da na banda'o l'altra nol trapàsa, alòr lì un punt di èsi al varès che'l so opòst di zì oltri nol làsa; e di lì si riflèt'l raj che lus ghi da'ai pianès, sì com'che colòu da vèri'l ven rifletùt, che plomp al ten platàt davòu di se stes.[38] Ti dizaràs cal somèa pì scurùt u chì il raj che in ta altri bandis, par via che di pì'n sot al ven rifletùt.[39] ma in chistu casu fa'i podarèsis un'sperimìnt, se provàlu i volèjs, che font a lè dal flun da l'idèis vustris.[40] Tre spièlis t'ocòrin; doj ti'u posisiònis no tant lontàn; il ters, pì lontanùt mètilu e propit in miès daj altris. Davànt di lòu, ma a li spalis metùt, fa ch'un lumìn l'ilùmini i spièlis sì che'l so raj a te'l vegni rifletùt. Se ben che la lus tal miès da l'altri lucis da li altris a'è pì pìsula, t'jodaràs che luminòsa a'è coma li altris.[41] Adès, com'ch'al bati daj rajs infogàs da la nèif al resta dut nut il sogjèt, esìnt il colòu so e'l frèit cul cjalt scjampàs, alòr, cussì restàt tu tal to'ntelèt, di lus tant viva'mplenìti adès i vuèj, che stela luzìnt ti somearà dal aspièt. Dentri di chel cjèl dal divìn benvolèj[42] 'torotòr si zira un cuàrp[43] che la virtùt a la di vej l'èsi di dut se ca'è di mièj. Chel cjèl[44] ca ni ten cun tancju vuj jodùt, chel èsi'l spartìs in divièrs'esènsis, di luj distìntis, ma part dal so contenùt. I'altris ziròns in vàrijs diferènsis li esènsis che dentri di se a'an paj so usus 'dispònin a simìnsis.[45] Scju organs dal mont zirànt cussì a van, com'ch'jòdi ti pos, da scjalìn a scjalìn, e di sù a cjòlin e di sot a fan. Vuarda ben tu chi ti stas scoltànt sidìn com'ch'a se chi ti vus[46] mi staj visinànt, che dopo ti pòsis tu fa da lumìn. Il motu e la virtùt d'ogni zìru[47] sant, coma che pal fabri a è l'art dal marcjèl, i motòus als e beàs[48] ju stan causànt; e'l cjèl[49] che tanti lucjùtis a fan bièl, da la gran mins che movi'l fa e 'nforma[50] l'imàgin'l cjoj par ogni so lumìn bièl. E coma che tal vustri polvar l'alma ta li so divièrsis pars a si difònt e ognùna di sti pars a anima, cussì l'inteligènsa--di chist ten cont-- a sparpaèa'l ben so ta li stelis, movìnt atòr da l'unitàt dal so mont. L'angelica virtùt divièrsis lèghis a fa cuj presiòs cuàrps[51] che ic 'ispìra e taj cuaj, com'vita'n vuàltris, a s'unìs. Pa la natura 'lègra[52] da'ndà ca spira, la virtùt tal cuàrp misturàda a lus com'la contenta lus dal vul 'si mira. Da chista a ven se che da lus a lus al somèa different, no da fìs e ràr: ic a è'l prinsìpit formal ca prodùs secònt il so ben volèj, il scur e'l clar. Paradìs Cjant Ters Chel sol[53] che prin scjaldàt mi vev'l pet, rivelàt mi vev'la bièla veretàt,[54] provànt e riprovànt[55], e'l so dols aspièt; e jò, chi volèvi tegni dimostràt che corezùt i'eri e cert doventàt,[56] par cussì dìzghi'l cjaf i vevi alsàt; ma na visiòn a mi si'a presentàt, ch'al jòdila tegnìnt mi'a cussi tant stret che di confesàmi mi soj dismintiàt. Coma ta un vèri trasparènt e net amòndi, o t'àghis limpidis e cujètis, ma no tant fondis da no jòdighi'l jet, a s'jòdin li nustri musis spielàdis, ma debulùtis, com'perlis'n blancja front ch'un puc a vòu par rivà a jòdilis; cussì, mùsis che parlà 'volèvin un mont jodùt i'ai, e tal sbàliu contrari 'soj colàt di chel ch'amòu'l vev'impiàt tra omp e font.[57] Al momènt che jò i vevi lòu notàt, ca fòsin figuris di spièli pensànt, par jòdi cuj ca fòsin mi soj ziràt; e jodùt no'ai nuja, e di nòuf'n davànt, dret taj vuj da la me dols'guida, i'ai vuardàt; ic'a suridèva, e'i vuj sans ghi'ardèva tant. "Se ridi ti n'jòs, nost'èsi maraveàt," mi'a dit: "a lè'l to pensà da frutùt che tal just'l piè no la'ncjamò pojàt, ma 'torotòr si zira, com'ch'i'ai jodùt: ches chi ti jòs a son veri sostànsis e'a son chì pars'che'l so voto no'an finìt dut.[58] Ma parla pur e cròdighi a chistis; che la lus dal alt che contentis li ten chì a vòu che dutis a si tègnin fermis." E jò al spirit cal parèva pì ben dispost a contà, voltàt mi soj, dizìnt, com'omp che puntàt a lè tal so dizèn[59]: "O spirt ben creàt, che'i rajs ti stas godìnt da l'eterna vita, e'l ben so ti sins che prin di vejlu gustàt a nol s'intìnt. Gust i varès se adès chi sin visìns il nòn to t'mi dizès e da la to zènt." Alòra ic, pronta e cuj vuj ridìns: "La nustra caritàt no'a nisùn intènt al just di sierà'l cancel, com'la caritàt di che che coma sè 'vòu vej la so zent.[60] Com'vergine mùnia'l mont mi vev'ospitàt, e se la to mins sù e jù mi vuarda, ch'jò i soj pì bièla no ti tegnarà platàt, ma a riconosarà ch'jò i soj Picarda, che, metùda chì cun scjù altri beàs, beàda i soj ta la sfera pì tarda.[61] I nustri afiès, ca vègnin inflamàs doma in tal plasèj dal spirit sant, gust a'an di èsi'n tal so òrdin formàs. E stu destìn, che bas al par d'èsi tant, dat a ni'è stat dat pars'che trascuràt i vin i nustri votos, o lasàs ju vin di bant." E jò a ic: "Cualchicjùsa di divìn lùzi a s'jòt dal vustri sì bièl aspièt che sì tant vi cambia da com'chi'èris prin; e prin d'adès no mi'èri'mpensàt, puarèt chi soj; m'adès m'jùda se chi ti mi dìs, ch'al recuardàmi a mi parta dirèt. Ma dizmi: vualtris chi seis chì contèntis, no desideràjzu di zì ta un lòuc pì alt 'ndà che pì visìn[62] ghi sarèsis?" Cuj altri spirs a'a prin suridùt un puc; e mi'a dop'rispundùt sì tant contenta ca parèva àrdi d'amòu dal prin fòuc:[63] "Fradi, di se chi volìn a mi cujèta la caritàt stesa, ca mi fa volèj dom' se chi vin, e d'altri no n'impuàrta. Se di zì pì'n alt i vèsin desidèj, puc d'acòrdu'l nustri desidèj'l zarès cul volèj di chel che chì ni vòu vej; e chistu chì ben d'jòdi ti podarès s'èsi'n caritàt a'è chì necesitàt, e se so natùra di capì ti vès. Ànsi, a ghi tòcja a stu èsi beat tègnisi dentri dal alt volèj divìn par che di doj volèjs un sòu'l vegni formàt; sì che com'da scjalìn a scjalìn i stin in ta stu regno, a dut il regn'ghi plàs com'pur al re ch'al so volèj ni ten visìn. Ta la so volontàt a'è la nustra pàs: ic aè chel mar vièrs il cual dut s'inclìna, tal mont, e fin i ànzuj da ic stas creàs." Clar mi'èra alòr com'ducju i cjèj'èrin Paradìs, encja se pu la gran grasia dal Creatòu ducj' compàjs no la godèvin. Ma com'ca capita ch'un mangjà'l sàsia e di un'altri a resta la gola, che d'un si vòu e dal'altri si ringrasia, sì fat i'ai jò, cun fat e cun peraula, par capì da ic cual ch'èra la tela[64] che'l tèsi no l'er'encjamò zut a finìla. Par vita buna e grant merit a'è là, pì'n sù," mi'a dit, "na femina[65] che nòrmis a'a dat al mont par cuj sì si vistìs e vela, che fin al murì, dì e nòt, cun chel nuvìs[66] si stedi ch'ogni voto al acèta se fat lè cun amòu e'ntensiòns bùnis. Par zìghi davòu, lasàt i'ai da zovinùta il mont, e il so àbit[67] i'ai vistìt cul propòsit di vivi la so vita. Ma 'lòra òmis di puc bon proposit fòu mi'an tiràt da la dols'clausùra. Diu'l sa ben cuant che dopo i'ai patìt. E chist'altri splendòu ch'a te si mostra a la me destra indà cal sta ardìnt di dut il lùzi da la sfera nustra, Se che jò'i ti dìs di me, ic s'intìnt: mùnia a era, e ic pur a'a sì pierdùt il vel da chej[68] che puc'n vèvin di sintimìnt. Di rimètila tal mont a'an podùt, cuntra'l so volèj e la bun'usànsa, ma'l vel dal so còu jù no lè maj vignùt. Chista a'è la lus da la gran Costansa che propit dal secont vint di Soave dat'a la ters'e ultima potensa.[69] Cussì mi'a parlàt e dopo'a tacàt l'Ave Maria a cjantà e cjantànt'è svanìda com'alc ch'in t'aga scura'nglutìt a lè. I me vuj chel tant a l'an seguìda che pusìbul ghi'era, e a la fin si'a ziràt vièrs l'imàgin' limpida di Beatrìs e lì fìs a restàvin; ma chè cun'un lamp a'a ferìt il me sguàrt sì ch'in alt restà i me vuj no podèvin; par chel di domandàighi i'ai fat ritàrt. Paradìs Cjant Cuart Fra doj plàs, l'un da l'altri altritànt bon e distant, un omp libar al morarès di fan prin che d'un al cjolès un bocòn;[70] sì'l stares un agnèl'n miès da li bràmis daj doj lupos crudèj, di ognùn temìnt; e cussì'l stares un cjan tra do dàjnis:[71] par chel, s'jò'i tazèvi, d'incolpàmi no'intìnt, ne di lodàmi; tàzi mi tocjàva, daj me dùbis tal stes mòut pocàt esìnt. I tazèvi, ma'l desidèj me s'jodèva tal me colòu, e'l me domandà cun chel; pì clar di cussì èsi nol podèva. Fat'a Beatrìs com'che fat'l vev'Danièl, da Nabucdònozor calmànt la colèra che rindùt lu vèva cussì tant crudèl;[72] e'a dit: "Ben i jòt com'ca ti tira u chì e u lì l'un e l'altri desidèj, che dìzi no ti pos se ch'ti vòus na vùra. Tu ti razònis: ‘Sa'l dura'l bon volèj, la violènsa d'altris par cuala razòn a ghi cjòlia merit al me desidèj?' E di dubità ti somèa pur bon il tornà da l'animis ta li stèlis, secònt se ca la dit il Platòn.[73] Tal to volèj a prèmin sti domandis duti dos compàgnis; ma'i vuèj par prin tratà la pì sindiòsa di sti idèis.[74] Daj Serafìns, chel ch'a Diu ghi'è pì visìn, Mosè cal sedi o Samuel o chel Zuan, l'un o l'altri, o Maria, dizìn, ta un'altri cjel di sigùr a no stan che chiscju spiris che adès ti'an jodùt che'n tal so èsi pì o màncu'l stes timp a'an;[75] ma ducjus a fan bièl il prin zir par dut, e ognùn al gòt, tal so mòut, il dols sta ta stu post dal spirt eterno intìnzut. Chì si pòsin jòdi, no parsè che chista a è la so sfera, ma coma un sen dal pì bas di st'alta sfera celesta.[76] Stu parlà 'ghi zòva pì al vustr'inzèn, che dom'di se ch'è sensìbil al capìs che'n sèguit al intelèt a si rint dègn. La scritùra sì a l'inteletuàlis facultàs vustris si adàta, e piè e man a Diu, altri intindìnt, ghi atribuìs; a la Glisia santa, cun aspièt umàn Gabrièl e Michèl vi rapresenta, e l'altri che Tubia'la rifàt san. Chel che Timeo da l'animis al conta a no lè coma chel che chì i jodìn, encja s'al par crodighi a se cal conta. Li ànimis ta li so stelis 'tornin, al dìs, crodìnt d'èsi da chì 'stacàdis cuant che natura i cuarps'vòu ca 'nfòrmin.[77] Ma forsi n'ocòr cussì capì se cal dìs, e a pol ben dàsi, encja sa no par, ch'intìndi nol voli robis ridiculis. Se'nvènsi l'intìnt lodà'l rotònt altàr[78] cun merit o colpa, alòra forsi alc di just al riva a meti al ripàr.[79] Mal capìt, stu prinsìpit a stuàrzi lè zut cuasi dut'l mont, sì che Gjove pur, e Mercùri e Mars nomàs son stas cussì. L'altr'idea da la cual no ti sos sigùr mancu velèn a'a, pars'che la malìsia so asàj no'è par rinditi impùr.[80] Se justa 'no par la nustra gjustìsia ai vuj daj mortàj, a lè pur argumìnt di fede e no di bruta eresìa. Ma cal posi'l vustri razonamìnt penetràighi ben ta chista veretàt, ti faràj contènt, com'chi ti stas volìnt. Sa si'a violènsa cuant che il violentàt a nol juda par nuja chel cal sfuàrsa, alòr un spirt cussì a nol ven scusàt; che'l volèj, sa nol vòu, no si smuàrsa, ma'l fa, com'ca ghi'è natural fa al fòuc, encja se mil voltis si gh'impòn fuàrsa.[81] Par chel, se chel a si plèa tant o puc, la fuàrsa'l jùda, e chistis cussì'an fat, che tornà varèsin podùt tal sant lòuc. Se'l volèj propit intèj al fos stat, com'chel di Sa'Lurìns'nta la grilia metùt[82] e di Musio ch'a la so man dur si'a mostràt, e tornà'n claustri 'varèsin sì podùt, so vera cjasa, na volta liberàdis;[83] ma'un volèj sì grant si lu'a di rar jodùt. E sti peraulis, si ti li'as capìdis benòn, il razonamìnt a'an anulàt ca ti varès turbàt ben altri voltis. Ma èco chi ti'as n'altra dificoltàt d'afrontà, e besòu no ti rivarès a svinculàti: ti restarès prin stracàt. Ta la to mins chist'i'ai jò lasàt imprès ch'anima beàda busìjs a no dis pars'che dongja a ghi sta a Diu stes; e da Picarda dopo ti sintèvis com'che Costànsa'l vel ghi era stada fedèl, sì ca somearès che chì a mi contradìs. Tanti voltis, fradi me, a si fa chel che par scjampà'l perìcul, e a malavòja, a si fa chel, com'chi dìs, ca lè puc bièl; com'Almeòn che, se pur cun pucja vòja, preàt dal pàri, so màri 'la copàt, e mòstru si'a cussì fat, cuntra vòja. U chì i vuèj chi ti tègnis ben pensàt che violensa e volèj a'nsembràsi a van e se cal ufìnt nol ven sempri scusàt. Il volèj asolùt si opòn al dan; ma chel tant e basta a ghi cunsintìs che sinò si varès pì'ncjamò malàn.[84] Duncja, cuant che Picarda di chel a dìs, dal volèj asolùt, e no d'altri[85], a'ntìnt, sì che tant ic che jò i dizìn robis veris." Dal sant flun chist l'era l'ondulamìnt cal sgorga da'ndà che dut'l ver'l ven; sì dut content mi'a fat il so razonamìnt. "O tu, divina, amàda dal prin ben," alòr i'ai dit, "che'l to parlà m'inònda e scjàlda tant che sempri pì vif mi ten, la me afesiòn a no'è asàj fonda par rivà a favi grasia par grasia; chist lu farà chel cal jòt e pol avònda. Ben i jòt che maj, ma maj, no si sàsia l'intelèt nustri sa nol ven luminàt da Diu, che si no il ver maj a no si'a. Tal ver divìn si met[86], com'nemàl'ntanàt, apèn ch'a luj s'unìs; e ghi resta unìt: si no se'l valarèsia'l desideràt? Al nas par chel, com'menàdis ta li vis, al piè dal ver'l dùbit; e a'è natura ca ni pòchi sempri pì'n alt vièrs li pìchis. Stu chi m'invìda, chistu mi sigùra, madòna me, di domandàvi cun rispièt, di n'altra veretàt, ca mi'è scura. Al pòsia l'omp dà sodisfasiòn, puarèt, ai votos mancjàs cul fa daj altri bens ch'al Alt ghi somearès ognùn corèt?" Beatrìs mi'a vuardàt cuj so vuj plens di lusìgnis di amòu, cussì divìns, che rindùt mi soj al so splendòu intèns: calàs mi son i vuj, e scurìda la mins. Paradis Cjant Cuint "S'informàda ti mi jòs dal vif amòu che di compàj in cjera no si jòt sen, sì che daj to vuj i vins dut il valòu,[87] nosta fati maravèjs, che chist'l ven dal jòdi perfèt, sì che un ben jodìnt, il piè al mòuf vièrs il ben jodùt ben. Ben i'jòt com'che za a va risplendìnt tal to intelèt l'eterno lùzi e, jodùt, dom'par luj e sempri'l va ardìnt; E, s'altri'l vustr'amòu al va'a sedùzi, altri a no lè che di chel na olma mal capìda che chì si la jòt stralùzi.[88] Savèj ti vus se'n altri mòut, e coma, compensà si pol pal mancjàt voto, tant che di pari pas 'zèdin l'Alt e la vustr'alma." Cussi Beatrìs'a scuminsiàt stu cjant; e com'omp che tal dut dìzi si'a butàt, a'a continuàt cussì'l so discòrs sant: "Il me regal che Diu, di so maestàt creànt a la fat e da la so bontàt sì ben si riflèt e sì tant lè apresàt, lè stat chel di dàighi al volèj libertàt; che dom'li creaturis inteligèntis, il Signòu dùtis di chista'la dotàt. ‘Dès t'jodaràs, se tu ti mi seguìs, l'alt valòu dal voto, se cussì lè fat che Diu'l cunsìnt cuant che tu ti cunsìntis; chè, tal stabilì tra Diu e l'omp il pat, sacrifìsis si fa di stu tesòru, za minsonàt, e si lu fa cul stes àt.[89] Duncja, cun se a si pòsia scambiàlu? Se ben ti cros d'usà chel chi ti'as ufrìt, dal mal cal ven d'altris, fa'un bon lavòru. Che se chi ti dìs 'lè just ti'as za ben capìt; ma la Glisia Santa a da dispensa, contraria, si pensarès, a se chi'ai dit; chì alòr a'è mièj chi ti fèdis pausa par dàighi timp al mangjà chi ti'as mangjàt che d'un bon digerì nol resti sensa. A chel chi ti spieghi tenti ben sveàt, e tègnilu cont; che a no è siensa che di vej alc capìt ma no conservàt. Do robis'ocòrin par vej l'esènsa di stu sacrifisi[90]: la prim'è chista, che ca si fa[91]; l'altra 'è la promesa stesa.[92] Di st'ultima maj si pol dìzi "basta" prin da la so fìn; e di chel ti pos adès ben jòdi di se ca si trata: par chel necesàri ghi'èra ai Ebrèos di ufrì, encja se chel ca ufrìvin permutà'l podèva, com'ch'al curìnt ti sos. Che altra, la materia stesa, dizìn, a si pol forsi, chi sa, scambiala cu n'altra, sens'ca nàsi alc di biàsin. Ma che nisùn il cargu da la spala di so volèj'l cambi se prin voltàda no'è stada la claf blancja e la zala;[93] e ogni permutasiòn a'è 'nvalida se la materia vecja'nta la nova com'l cuatri tal sèis a no ven tegnùda.[94] Ma s'alc i vin che cul so valòu al va dut scuilibrànt cualsiàsi balànsa,[95] altra materia alòr' puc a zova. Il vot'a no lè monàda, se ben si pensa: fedèj bisugn'èsi, tegnìnt ben badàt di no fa com' Jefta cu la so promèsa;[96] ca sarès tant mièj sal ves dit: ‘Mal i'ai fat,' che, mantegnìnt, fa pèzu; e sì cretin jòdi ti pos che'l gran duce daj Grecs lè stat, che planzi a la fat Ifgenia tal so aspièt ninìn[97] che planzi'a fat di se i triscj' e i bojs ch'a un sì crudèl cult maj crodùt a vèvin. Tal mòvisi, Cristiàns, sèrius d'èsi i vèjs; no stèit èsi com'pluma a ogni vint, pars'che lavàs d'ogn'aga i no vegnèis. I vèjs il nòuf e il vecju Testamìnt, e'l pastòu da la Glisia ca vi guida: vi basta chist'al vustri salvamìnt. Si sintèis da la malvòja la clamàda, òmis bisugna chi sèdis, no piòris, che l'Ebreo no vi fèdi na ridùda.[98] No stèit com'l'agnèl fa cal lasa li tètis di so mari[99] e, taj so saltùs dut atìf, al fin a si parta 'ntòr robis brutis." Cussì Beatrìs a mi, com'ch'jò i scrìf; dopo cun tant desidèri si'a voltàt vièrs l'alt indulà che'l mont a lè pì vif.[100] Il so tàzi e'l so aspièt dut cambiàt la me granda voja a'an 'mutolìt di vèighi 'ncjamò tanti domandis fat; alòr, com'frecja che'l sen a ten culpìt prin che'l spac al vedi di tremà smetùt, che za rivàs i'èrin tal secont cjèl[101] i'ai capìt. Beatrìs i'ai chì cussì contenta jodùt che pì vièrs la lus di chel cjèl a zeva e pì e pì'l luzèva'l pianèta'n dut. E se'n ridi la stela si cambiàva, cussì 'ncja jò, che la me natura a tramutà sempri a mi partava! Com'ta na vasca di pès, calma e pura, atràs 'son i pès a chel cal ven di fòu, e vièrs chel pàscul a van cun primùra, cussì un mijàr jodùt i'ai jò cun splendòu vignì vièrs me, e d'ognùn si sintèva: "Eco chel[102] che pì grant'l farà'l nustr'amòu." E propit com'c'ognùn vièrs nu'l vegnèva, jòdi'l feva'l spirt di contentèsa plen ta la lus clara che in luj 'splendèva. Di chel che chì a taca, letòu, pensa ben coma chi ti ti sintarès tormentàt se di zì avànt i no farès pì sen; e t'jodarès tu com'che desideràt i vevi da lòu di sinti com'ca èrin, cussì com'ch'ai me vuj si vèvin mostràt. "Beàs chej che, com'te, i tronos a jòdin dal triònf eterno par vej la grasia vuda prin che la milisia[103] 'bandònin! Cul lustri che par dut il cjèl si spasia impiàs nu'i sin; e si ti desìderis di nu savèj, ti dizarìn se che chì si'a." Cussì a mi'a un di chej sans di spiris dit; e alòr Beatrìs: "Domanda pur, e crodighi com'a divìn'peràulis." "Ben jò i jòt com'chi ti t'inglùsis sigùr tal lùzi che daj to vuj a ti ven fòu e che'nflamàt'l ven dal to ridi pur; la me mins, bunànima, savèj a vòu cuj chi ti sos, e parsè che chì ti àrdis, ta la sfera che d'altri[104] a risèif'l luzòu." Sti peraulis ghi'ai dit a la lus, e dretis, che prin mi veva parlàt, e ic luzìnt pì di prin si'a fat, e tant, al sintilis. E com'il soreli ca si plata ridìnt di masa lus, com'che'l cjalt'l ten roseàt chel vel di vapòu ca lu sta cujerzìnt, pal so grant gjoldi mi si tegnèv'platàt dentri'l so raj luminous il spirit sant; e cussì rispundùt mi'a, in se dut sieràt, ta la maniera cal cjanta'l pròsin cjant.[105] Paradis Cjant Sest "Dop'che Costantìn l'acuila 'la voltàt cuntra'l cors dal cjel, che ic a vev'seguìt davòu l'antìc[106] cun Lavinia maridàt, sent e sent'àjs e pì, tal lontàn limit d'Europa l'usièl di Diu si vev'tegnùt ta l'altùris da'ndà ch'l'era prin[107] partìt; e da l'ombra da li plumis sàcris, dut il mont da lì 'la governàt, di man a man, e plan plan ta la me man lè sì vegnùt. Sèzar i soj stat, e i soj Gjustiniàn, che par volèj dal Signòu, benevolènt, li lègis i'ai ben rafinàt, di me man.[108] Ma prin ch'a l'opera i stes lì atènt, ch'una natura[109] Crist al ves, e no dos, i crodèvi, e di chist i'eri content; ma alòra'l benedèt Agapitos, màsimo pastòu, a la fe' sincera indresàt mi'a cu li peràulis sos. Crodùt ghi'ai, e se che so fede a'era, sì clara i'ai jodùt com'chi'ai sempr'jodùt ta na contradisiòn la falsa e la vera.[110] Apèn che cu la Glisia i piè i'ai movùt, par so grasia Diu a mi'a ispiràt il gran compit[111], e dut'n lui mi soj metùt; al me Belizar li àrmis ghi'ai fidàt, e chist'al cjel stes a ghi'a plasùt[112] sì tant, ch'al lavoru[113] pì 'ncjamò mi soj butàt. Par rispundi a la prin domanda[114], pì avant n'ocòr chi zedi; ma la so condisiòn a mi costrìns a zìghi pì in davant par chi t'jòdis cun se sorta di razòn ca si mòuf cuntra chel sacrosanct di sen[115] tant chel ca lu fa so com'chel ca lu opòn.[116] Jot cuanta e cuala virtùt ca la fat den di riverensa; e dal moment'a tacàt che Palànt lè muart par conferìghi'l regn. Tu ben ti sas che'n Alba a si'a'ncjasàt par trezinta àjs e pì, fin che fin'n fin dom'par luj i tre e i tre a'an lotàt;[117] cussì pur dal mal da li Sabinis fin al dolòu di Lucresia ben i ti sas com'ch'i sièt re vinsùt 'an dut il visìn.[118] Ti sas pur se ca la fat[119] cuant che taj bras daj Romàns partàt lè stat cuntra Pir e Bren e cuntra comùns[120] e principalitàs; e da chì'l ven'l Torcuàt e'l Cuìns, cal otèn daj cjavielàs'l nòn[121], e i Decjus e i Fabius, famous, che di lodà volentèj ghi ten. A cjera 'son i Arabs da luj stes metùs che davòu di Anibale a'an pasàt chej valòns alpìns da l'àghis tos, Po, scorùs. Sot di luj, da zovinùs, a'an trionfàt Sipiòn e'l Pompèo; e là che nasùt ti sos, sot'l Fièsul[122], tant amàr l'èra stat. 'Lòr, al timp che dut'l cjel la volùt a so mòut rindi dut'l mont serèn,[123] Sèzar 'la cjolt e, Roma volìnt, tegnùt. E chel che fat a la dal Var fin al Ren, Jodùt'an l'Isàr a l'Er, com'pur'l Sena e ogni val in dà che'l Rodàn lè plen.[124] E chel che fat 'la dopo'vej lasàt Ravèna e saltàt'l Rubicòn, di un svualà lè stat tal che ne bocja 'pol contà ne pèna. Dut armàt si'a dop'vièrs la Spagna voltàt e, pasàt Duràs, Farsàlia 'la bastonàt, sì che fin tal Nil cjalt'l dolòu lè rivàt.[125] Vièrs Antandri e'l Simoènt si'a 'lòr aviàt, jodìnt pur'l post 'ndà ch'Etore'si cuba[126] e tant dan al Tolomèo ghi'a dop'fat.[127] Da là com'un folc si'a butàt su Juba; l'àlis 'la dop'spleàt, viers la Spagna zint, par fa tàzi la pompeana Tuba.[128] Di se che cul sen'la fat'l duce, ten a mint, Brutus cun casio tal'Infièr al bàja, e Perugia e Modena lì, tant patìnt. Cleopatra pur'a planzùt, pì di na scaja, e, da chel scjampànt, da'un madràs velenòus si'a fat becà, murìnt cajnànt da sta plàja. Fin al Mar Ros chist 'la sfueàt i colòus;[129] e'n dut'l mont la partàt tanta pas che'l templi di Zan[130] lè restàt silensiòus. Ma se che stu sen--e di luj jò'i no tas-- prin fat'l veva, e di fa'i restàva pur taj terèns che da luj 'èrin dominàs, in tal jòdi al dovènta puc e scur, se'n man al Ters Sèzar[131] a si lu mira cun vuli clar e afièt amòndi pur; che la granda gjustìsia ca m'ispìra, concedùt ghi'a, par man di chel minsonàt,[132] la gloria di vendicà la so ira.[133] E chì ti pos ben tènti maraveàt: pi tars cun Tito a fa vendeta lè zut[134] da la vendèta dal tant antic pecjàt. E cuant che'l dint longobart 'la muardùt la Glisia Santa, sot da li so àlis a vinsilu Carlo Magno si'a metùt. Adès gjudichèa tu che figùris ch'jò i'ai acusàt, e'i so fàj ch'an causàt duti li vustri malòris. Il prin[135] di lòu al sen public i gìlios zaj a contrapònin, e'l secònt l'altri'l sostèn, sì che cuj che tal just 'lè no si sa maj. Ca fèdin i Ghibelìns, sot altri sen ca fèdin pur; parsè che'l mal sempri chel al seguìs che dal just pì lontàn si ten; e ca no lu bàti stu Carlo novel[136] cuj so Guelfs; ma che tant'l temi li sgrìfis ch'al pì grant leòn a ghi'an gjavàt il pel. I fiòj a'an belzà planzùt tanti voltis par colpa dal pari, ma no'è da crodi che pal so gilio Diu'l cambi plùmis! Plena di spirs sta stelùta si pol jòdi, spirs bòjs, ca si son tegnùs indafaràs par ch'onòu e fama davòu ghi stèdi:[137] e cuant ch'i desidèjs 'vègnin chì pojàs, dal just deviànt, a'è encja just che'i rajs di amòu puc vièrs l'alt a vègnin alsàs. Ma cuant chi misuràn i nustri guadàjs ai nustri mèris, lì a'è contentèsa, pars'ch'i savìn ch'ai mèris a son compàjs. Par chel a'è ch'in nu la viva gjustìsia tant ni dulsìs l'afièt che maj no podìn, ma propit maj, tramutàlu'n malìsia. Da pì vòus dolsis nòtis a si sìntin; cussì divièrs scjalìns in nustra vita bun'armonìa ta sti ròdis[138] a crèjn. E ben dentri di chista margarita[139] a lus la lus di Romeo, che di bièl tant'n veva, ma puc gradìt e basta.[140] Ma i Provensàj che inflamàt'vèvin chel omp, ridùt a'an[141], e mal al cjamìna chel che dan si fa criticant d'altris il bièl. Cuatri fiis al veva, e ogn'un regina, Raimont Beringhier, dùtis maridàdis da Romeo, persona ùmil e buna. Puc dopo, il cont[142], movùt da cjacaris, il cont ghi'a domandàt a chist'omp sant ca ghi veva tornàt sièt e sinc par dèis.[143] Alòr lè partìt stu vècju, lambicànt, e se'l mont il grant còu cal veva'l savès, di com'che di dì'n dì'l zeva lemosinànt, tant pì di se cal fa a lu lodarès. Paradìs Cjant Siètim "Osanna, sanctus Deus sabaòth, superillustrans caritate tua felices ignes horum malacoth!" Cussì al ritmo di stu cjant chistu'a si'a voltàt, cjantànt luj stes sta sostansa, fazìnghi, a ducju doj i lumìns[144], copia: e chist e chej, al sun di sta sostansa, movìnsi svels com'il luzòu di falìscjs, son subit svanìs ta la distansa. "Sù," mi'ai dit, "faighi pur li to domandis!" "Dizghi," mi dizèvi, "a la me madona che la sèit'mi cjoj cu li so dolsis gotis." Ma che riverensa ca s'imparòna di dut me stes, cun chel Be e chel trìs, colà mi feva'l cjaf, coma un mona.[145] Sì stupidìt mi'a'un puc lasàt Beatrìs, e a dop'tacàt, cun bocja tant suridìnt che content varès fat encj'un omp'n flamis: "Il me alt parèj infalìbil esìnt, com'che vendeta justa punìda a ven cun gjustìsia, i vuèj zì chì esponìnt; i dislearàj'l grop che'n dubit ti ten; tu scoltimi ben, che li me peràulis grandi veretàs ti partaràn a sen. Par vej "no" dit al alt no da li stelis che frenàlu 'volèvin, l'omp maj nasùt[146] 'la se stès danàt, e danàt ducju'i altris; l'umanitàt 'a dop'la salùt pierdùt e par tancju sècuj'e restàda'n grant eròu,[147] fin ch'al bon Diu vignì jù ghi'a plasùt. indà che la natura, dal so fatòu lontanàda, a sè unìt'la'n persona doma cul àt dal so eterno amòu. Adès alsa'l cjaf a chel ca si razòna. Sta natura, al so fatòu unìda, creàda a era sincera e pura; ma par fal so'è stada dop' butàda fòu dal paradìs, ma a'è ic ca si'a sbandàt, e fòu dal ver e dal la vita 'è restada. Duncja, la pena che la crous a ghi'a dat,[148] s'a la so natura umana si misura, nisùn in mòut cussì just a'a maj becàt; ma nisùn'ofèsa'è stada sì dura se ben si pensa a chel[149] ca la sufrìva, ch'in se al veva cjolt sù sta natura. D'un àt do robis vignì fòu s'jodèva: a Diu'e ai Ebreos ghi'a plasùt na muàrt; par chel 'l mont 'la tremàt e'l cjel si vierzèva.[150] Ti jòs cussì ca no è nuja di stuàrt cuant ca si dis che na justa vendèta vendicada 'e stada da magistràt[151] pì fuàrt. Ma jò'i jòt adès che la to mins, streta dal pensèj, a sleà un grop a sta tentànt, e di sleàlu cun gran vòja a si speta.[152] Ti dìs[153]: ‘Ben i capìs se chi staj scoltànt; ma'i no capìs la sièlta che Diu 'la fat di salvàmi cun'un sacrifìsi sì grant.' Stu mistèri, fradi, ghi resta platàt ai vuj di ducjus chej ca no'an l'inzèn cal ven da la flama d'amòu maduràt. Ma pa la razòn stesa che chistu sen[154] tant al ven oservàt ma puc a si capìs, ti dìs jò pars'che pì d'altris l'era degn. La divin' bontàt ch'a l'invìdia 'ghi dìs ‘Va via!', in se ardìnt a sfavilèa, mostrànt cussì li eterni belèsis. Chel che'n tal mòut da ic si distilèa dopo a no la pì fin, ch'a no si mòuf pì'l so sen cuant ca lu sigilèa.[155] Chel che da ic sensa mediatòu al plòuf[156] lìbar a lè, parsè ca no ghi sta sot di chel che'n tal mont creàt a lè alc di nòuf.[157] Pì ch'a ic si visìna, pì ic si la gòt; e pì ch'al benvolèj divìn, ch'a dut'i da lus, ghi somèa, e pì luzìnt si lu jòt. A pol vantagjàsi di ducju scju frus[158] l'umana creatura; e s'un'l mancja, alòr la nobiltàt so a si ridùs. A piert la so libertàt cuant ca pecja e tant mancu a ghi somèa al pì grant ben, parsè che dal so lustri puc s'imblàncja; e la so dignitàt maj pì a otèn s'a no'mplenìs di nòuf il vuèit da la colpa, cuntra'l mal gjòldi, cul sufrì just e plen. Vustra natura, dut' restàda'n colpa pa la pècja d'Adàm, da sti dignitàs, com'dal Paradìs, fòu'era--orìbil colpa! E maj pì--sint ben!--a varès di nòuf pàs e a tornarès a vej chisti virtùs sensa vej scjavasàt un di scju pas: o che Diu stes, perdonànt, sti virtùs ridàt ghi vès, o che l'omp stes sacrifìs' fat'l vès par vej di nòuf i bens pierdùs. Punta'l vùli adès dentri dal abìs dal consèj divìn, e ten'lu pì chi to pos, ta la sostansa dal me razonà, dut fìs. L'omp a nol podèva cu li fuarsis sos maj sodisfà, umil doventànt sì tant cul pentimìnt pal pecjàt ca lu veva scos, cuant che , disubidìnt, sù'l volèva zì tant; e chist'lè'l parsè che l'omp no la podùt cu la so salvasiòn besòu zì avànt. Diu duncja a la mòut so dovùt l'omp ripartà ta la so justa strada, e usà gjustìsia e pietàt la volùt. ma pars'che l'opera a'è tant pì gradida da chel ca la fa, cuant pì a mostra la gran bontàt di'indà ca è vegnùda, il divìn benvolèj, che'l mont al lustra, di fasi avànt cun ogni so via par ripartàvi'n alt a si'a dat cura. Ne tra l'ultima nòt e'l dì ch'a dut ghi'a dat via un suseguìsi di tanti grandi robis maj no lè stat fat, da'un o d'altra via.[159] Al podèvia Diu fa robis pì grandis che ufrì se stes par che l'omp tornà'n alt'l podès pì'ncjamò che dal so perdòn vièrzi l'àlis?[160] Ogn'altra via bastàda no'i sarès a la gjustìsia se'l fiòl di Diu, puarèt, se umiliànt, incarnàt a no si vès. A'mplenì'l to desidèj adès mi met e'n dav`ou i torni un punt a mèti'n clar, ch'jòdilu pur ti ti podis, bièl e net. Tu ti dis, ‘L'aga jò'i jot, e'l fòuc pur mi par, e l'aria e la cjera e li so mistùris si coròmpin e a durin un timp avàr;[161] E sti robis'èrin pur lòu creaturis; pars'che, se chel che dit lè stat l'era ver, da corusiòn 'vèvin d'èsi sigùris.' I ànzuj, fradi me, e stu post sincèr 'ndà chi ti sos, si pòsin dìzi creàs, cussì com'ca son, tal so èsi intèr; ma i elemìns stas da te nominàs e che robis che grasis a lòu si fan, da virtùt creàda a son informàs.[162] Creàd'è stada la materia che lòu a'an; creàt 'lè stat chel che dat ghi'a li formis ta li stelis che atorotòr ghi van. L'anima d'ogni bestia e dal li plantis a ven dal so podèj al àt[163] tiràda dal raj e dal motu da li lucis santis; ma la vita vustra vi'è ispiràda dal pì alt Ben, chel stes, ca la 'namòra ?" di sè sì ch'an sè sempri a rest'atiràda. E chì di argumentà n'ocòr na vura par ben capì la vustra resuresiòn: cuj aja fat, pensa, la vustra cjar ta l'ora cuant che i prins genitòus stas fas a son. Paradìs Cjant Otàf Na volta'l crodeva'l mont, cun perìcul,[164] che la bièla Ciprina'l ruvìnt amòu[165] difondès, zint atòr dal ters episìrcul; pars'che no dom'a ic ghi fèvin l'onòu dal sacrifisi e dal grant venerà li zens antìchis in tal antìc eròu;[166] ma ghi tegnèvin Diòn e Cupid d'onorà, chista par mari e chist'altri par frut, che Didòn'l veva fat d'Enea 'namorà; E cun chista[167] i tachi e cun so virtùt, pa la cual il nòn ghi'an dat a la stela che bunòra o tars luzìnt'l sol a mira dut. No saj propit com'chi eri rivàt u là; ma d'èsighi dentri capìt i'ai dal fat che la madona me era 'dès pì bièla. E com'che falìscja'n flama si ten vuardàt e com'che'nta vòus ben si sint na vòus ch'atòr di che ferma ben si ten notàt, jodùt i'ai pì lucis ta stu post luminòus mov'si'n zìru, chi pì chi mancu corìnt, secònt, i crot, l'interno so jòdi presiòus.[168] Da nula frèida maj vignùt jù lè'un vint, visibil o no, dal mov'si tant festìn,[169] che lent ghi'ves parùt tal so muvimìnt a chel che u chì ogni lumìn divìn jodùt al ves vignìni'n cuntra, lasànt il zìru 'ndà cal sta ogn'alt serafìn; e fra chej ch'èrin pì daj altris'n davànt ‘Osàna' si sintèva, sì ch'in sèguit di sinti di nòuf i'ai sempri volùt tant. Vièrs me lè 'lòr vegnùt un di lòu sùbit e cussì 'la tacàt: "Dùcjus si prestàn a dati plasèj, ognùn a l'altri unit. Nu'n zìru'i zin cuj Principàs[170] che'n cjèl a stan di un zìr e di un zirà e di desidèjs che tal mont za dit ti'as, e a no ti'è stran: ‘Voi che'ntendendo il ters cjèl i movèjs'[171] e'i sin sì plens d'amòu, che pal to plasèj na dolsa pas ghi din ai to desidèjs." Dop'che cun riverensa i me vuj a chej da la madona me a si son ziràs e d'ic sigùrs si son sintùs e tant mièj, a la lus ch'ufrìt si veva si son voltàs, e alòr "Cuj sèizu[172] vu?" ghi'a domandàt cun vòus rota da'un còu cal batèva da mas. E cualicuanti fiestas jodùt i'ai ch'a fat pa la gran contentèsa, che pì sglonfa[173] encjamò a si'a fat cuant ch'jò i'ai parlàt! Cussì fata mi'a dit: "Jù tal mont timp fa puc timp i'ai godùt; ma se pì lunc'l fos stat vut no si varès'l mal ca no si pol disfà.[174] Da te mi ten la me 'legrèsa platàt che d'intòr dut luminàt a mi sièra com'cavalèj da la so seda fasàt. Asàj ben volùt ti mi'as la jù'n cjera; che se pì al lunc i fos stat, ti varès mostràt dal me benvolèj la pì bièla sièra.[175] Chel trat da la riva sinistra lavàt dal Rodàn dopo ca s'unìs cul Sorga, part da li me cjeris'l sarès doventàt,[176] cun che part da l'Ausonia[177] cussì carga di poscj' com'Gaeta, Bari e catòna da 'ndà che'l Tront, e'l Vert, in mar al sgorga. Za mi luzèva tal cjaf la corona di che cjera dal Danubio tajàda dop' che li rivis todèscjs'l bandòna. E la bièla Trinacria, fruzinàda tra Pachìn e Peloro, insìma'l golf che da Euro'l risèif la pì gran menàda,[178] no da Tifeo ma doj vapòus di solf,[179] i so res a varès encjamò spetàt, nasùs par me[180] da Carlo e da Ridolf.[181] se'l brut governà, che sempri ateràt il popul sclaf al ten, alòr nol varès il sigà di Palermo--‘Morèit!'--causàt.[182] E se me fradi fin d'adès chist al jodès, da la crumìra miseria daj Catalàns, par no ufìndiju, lontàn si tegnarès;[183] e'a è mièj ca si sbaràsi daj so malàns, o di chej d'altris, sì ch'a la so barcja cargus no si ghi meti masa pesàns. luj, che di largjèsa'n davèva pucja --no coma'l pari--tant bisùgna'l varès di zent che'l ben daj altris a no stòrcja." [184] Sicòma che jò'i crot che dut'l gjoldi stes di che'l to parlà, o siòr me, m'implenìs, là'ndà ch'ogni ben al tàca e finìs, adès lu aprèsi jò com'che tu't'lu godis, e pì'ncjamò'lu got; e chist pur mi'è cjar, che stu gjoldi in Diu stes ti lu miris. contènt com'chi ti mi'as fat, rindimi pur clar, sicòm'ch'a dubità parlàt ti mi'as movùt, com'che da mari dolsa'l pol èsi un frut amàr." Chist'jò a luj; e luj a mi: "Se jò'n dut ti mostri'l ver, a se chi ti domandis vièrs il to vùli, da tègn'lu ben jodùt. Il ben che dut il regn che tu ti scalis al volta e'l fa contènt, ghi da pur virtùt cu la so providènsa a sti grandi stelis. E no son doma curàdis par dut li natùris che la mins 'an perfèta, ma dut il so èsi e la so salùt: e par du là che chist'arco al saèta, ghi cola la frecja ta predestinàt fin com'se tal so sen fos mandàda, e dreta. Se cussì no fos, il cjel ca ti è visìn al produzarès na sorta di efiès che pì che art a sarèsin un casìn; ma chist nol pol èsi, se i intelès ca mòvin sti stelis no son difetòus o lè difetòus il prin[185], ca no ju'a fas perfès. Vutu chist jòdi ta'un mòut pì luminòus?" E jò: "N'ocòr, chè impusìbil mi par che'l mont ta chel ch'a d'èsi'l sedi estroùs." [186] Alòr luj: "Nol sarèsia pal omp amàr se tal mont a nol vès da èsi civil?" [187] "Al sarès par luj," i'ai dit, "un brut afàr." "E chel al pòsia èsi pur tant pusìbil pal omp la jù, sensa vej pì ufìsis? Sens'altri no, se ben vi dis Aristotil." Cussì a la deduzùt chisti robis fin a concludi: "Altritànt different a'duncja d'èsi d'ogni causa la radìs: sì che un Solòn'l nas, n'altri Sers, potent, un'altri Melchizedech e n'altri chel che'l fì pierdùt'la, zut su'n aria'mpasiènt. La natura rotonda ca è sugèl pa la mortàl cera ben a fa la so art sensa distìngui fra un o altri ostèl.[188] Par chel a par ch'Esau nol fedi part da la siminsa d'Jàcu; e'l ven Cuirin di sì vil pari ca si lu dis di Mart. La natura generada'l so cjamìn farès compàj e sempri di chel daj paris se'n miès a no si metes il volèj divìn. 'Dès ben t'jòs se che prin no ti rivàvis: ma pars'che d'jòditi pì content mi plas, d'un corolàri i vuèj chi ti t'insiàrpis.[189] Se pucja furtuna in zìru a cjatàs la natura, com'ogn'altra siminsa ta cjera'ngler`ada, no dares risultàt. E se il mont la jù ben a ghi pensa a l'inclìn natural che natura'npon, di mala zent'l mont' resta sensa. Ma vualtris i pocàis ta la religion un ca lè nasùt par partà la spada, e re i fèis un che di predicjà lè bon: par che il vustri pas lè fòu di strada. Paradìs Cjant Nonu Dop'che'l to Carlo, O bièla Clemensa, in clar mi'a metùt, contàt mi'a daj ingàns ca dovèv'risèvi la so simìnsa; ma 'la dit: "Tas, che'l timp dut'l ten ta li so mans"; sì ch'altri dìzi no pos che cul zì'n davànt il just lamìnt si alsarà daj vustri dans. E belzà la vita di chel lustri sant voltàda si'era al Sol[190] ca la'mplenìva coma chel ben che dut al sodìsfa tant. Ah brut'animis che propit no vi và di vièrzi a stu gran ben i vustri còus, ma di mostràighi vustra vanitàt viva! E èco la un'altri di chej splendòus viers me vignì, e che plasèj'l volèva dami s'jodèva dal so cuarp luminous. "Il me desidèj alòr sodisfa ben, spirt beàt," ghi'ai dita, "e dami prova ch'in te rifletùt s'jot se che pensàt i ten!" Alòr la lus ch'encjamò mi'era nova, dal so profont, da'ndà che prin'cjantàva, com'un'a dit che di fa dal ben ghi zova;[191] tal italic toc di cjera cal tocjava, in tal so èsi salvàdi, dal Rialt fin là che'l Brent e'l Piave pur'l nasèva, un culinùt a si alsa, no tant alt, da'ndà ch'jù na torcja[192] era vegnùda ch'a sta cjera ghi veva fat grant asàlt. Da la stes'radìs i soj pur jò nasùda: Cunìsa i soj, e u chì i lùs cussì tant par ca ni vev'sta lustra stela[193] vinsùda; ma contènta i soj cuant chi vaj recuardànt, sens'fastìdi, la causa dal me destìn; che'l comùn pòpul forsi nol capirès tant. Di stu presiòus gjojèl[194] ca mi sta visìn u chì, tal nustri cjèl, dut luminous, Gran fama'è restàda; e'i la godarìn encja taj sècuj da vignì, la so vòus: jòt che se l'omp'la di fàsi ecelènt, di cambià'l vivi'la d'èsi volonteròus. E a chistu adès no ghi pensa la zent ch'entri'l Tilimìnt e l'Adige a'a vut, no pintimìnt ma misèria a plen, sta zent;[195] ma'mòndi prest Padova ta la palùt a cambia l'àga che Vicens'a bagna pars'che fa'l so volèj li so zens no'an volùt; e'ndà che'l Sil al Cagnan si compàgna, un tal sioràt[196] a s'jòt cal va a cjaf alt, ma puc pì'l godarà la so cucàgna. Feltro'l planzarà pur il viliàc asàlt dal so danàt di vescul, cussì schifòus ch'in Malta maj un simil la fat il salt.[197] Masa'l sarès il caretèl voluminous cun dut chel sanc risevùt daj Ferarèis, che di pesàlu'sarès na bièla crous, cal regalarà chistu predi cortèis par ingrasiàsi cuj Guelfs, e scju regàj al paìs stes no ghi sarèsin di pèis.[198] Chej lasù, chi clamàjs Tronos[199], spièlis specjài a son che lùs ni dan dal Diu gjudicànt; sì che just ni par se che contàt i'ai." Chì ic a'a tazùt, e a mi'a parùt tant ch'altri a pensàs, par via dal bièl bal che di nòuf 'veva tacàt, com'pì avànt. L'altra gjòja[200], ca mi'era tal e cual presiòsa com'la prima, jodùt i'ai com'cuant che'l raj'l bat s'un rubìn balascàl.[201] La sù'l godi si esprìn cul splendòu dal raj com'ch'è cul ridi; ma la jù[202] si scurìs pì e pì'l spirt secònt il pèis daj so maj. "Se che Diu al jot, tu ti lu jòdis, spirt beàt," i'ai dit; e a'è roba 'lòr justa che'i volèjs sos daj tos no saràn làris. La vòus to, duncja, che il cjèl a'nfièsta sempri cun chel dols cjantà di chej fòucs beàs che cu l'àlis sèis a la frarèsca ju fan sta,[203] parsè no tègnia'i me desidèjs sodisfàs?[204] Jò no spetarès pa la to domanda se in te, coma tu in me, i entràs." [205] "La pì gran val" a'lòr tacàt, "in dà che dal di fòu a sbìcjn li àghis di chel mar[206] che dut'la cjera'nghirlànda, cuntra'l sorèli, tra oposti spiàgis, tant si espànt cal dovènta meridian là che orizònt prin ti lu jodèvis.[207] Da la spiàgja di stu mar i'eri jò paesàn tra l'Ebrèo e'l Macra, che par un tocùt curt a spartì al va'l Genovèis dal Toscàn. Il stes tramònt a si jot e il stes ort da Busìa fin al post d'indà ch'jò'i ven, che cul so sanc al veva scjaldàt il puàrt.[208] Folc mi clamàva che zent che l'inzèn veva di savèj'l me nòn; e chistu cjel di me'l cjoj'l sen, com'ch'jò'l so splendòu i otèn; che pì no'a maj ardùt la fia di Bel-- dant dolòu a Sicheo e a Crusa-- di me, fin che sì ghi zova'l zòvin cjavièl;[209] ne pur che Rodopea che delùsa a'è stada da Demofònt ne Èrcul cuant che d'Jòle tal còu'l jodèva la musa. Chì 'no si pentìn, ma i ridìn, no cul sens da la colpa, ch'a mins a nol torna, ma par chel che dut'l prejòt, fin tal so pìsul.[210] Chì i gjoldìn di che art ca adòrna dut'l dapardùt e che ben mi mostra'l ben pal cual la jù'l mont a chel chì'l torna.[211] Ma par che ogni to desidèj a plen ti godis di se ca nas ta la sfera, di parà pì avànt alòr mi convièn. Savèj ti vus cuj ca'è'n ta sta lumièra che visìn sì tant mi sintilèa, com'raj di sorèli in t'àga clara. Èco, la dentri si trancuilizèa Raab; e ic, al nustr'òrdin unìda, a chel ghi dà na luminosa maravèa. Da stu cjèl, 'ndà che l'ombrèna'è puntàda che'l vustri mont al fa, prin ch'altr'anima dal trionf di Crist asùnta a'è stada.[212] A'è stat tant just elevàla par palma ta un daj cjèj pa la granda vitòria otegnùda cun l'un e l'altra palma, pars'che ic a'a favorìt la prin' Gloria di Gjosuè in ta la Cjera Santa, che puc ghi mesèda'l papa la memoria. La to sitàt, che cjasa'è dut'cuanta di chel che prin si'a voltàt cuntr'l so fatòu[213] e che pa l'invidia so zent a plans, e tanta, a prodùs e a spant chel maladèt di flòu[214] che straviàt'la li piòris e I agnèj par vej cambiàt in lupo[215] il so pastòu. Par sti razòns i gran mestris i Vanzèj 'bandònin, studiànt invensi i Decretàj[216] com'che daj margins sos n'idea si pol vej. Chistu a'ntìndin Papa e cardinàj: a no van i pensèjs sos a Nazaret, 'ndà che l'Ànzul li gran novis lè zut a daj.[217] Ma il Vaticàn e ogn'altri elèt di Roma ca son stas fas semetèri da che canàjs che seguìt'an Pieri, puarèt, fra puc lìbars saràn da l'adultèri.[218] Paradìs Cjant Decim Vuardànt in tal propri Fì cun chel Amòu che dols l'un e l'altri'n eterno al tira, il prin, che pì grant dal dìzi lè'l so valòu, in dut'l spirt o roba che tal mont sempri'a zira, tant òrdin a la creàt che maj nisùn nol pol tègn'si da godi sè cal mira.[219] Vualtris chi lezèis alsàit duncja, ognùn, i vustri vùj cun me la sù ta che part 'ndà che'i doj mòtus[220] s'incròzin, ogni un; e lì, letòu, taca a mar'veàti da l'art di chel mestri ch'in se sempri al àma tant che di dut e'n dut a si ten necuàrt. Jòt com'che da chel punt lì si diràma di sbiègu'l sìrcul che'i pianès al parta, par dàjghi plasèj[221] al mont ca ju clama. E se la so strada a no fos stuàrta, tal cjel si varès na vura di virtùt 'nvàn e ca jù cuasi ogni fuarsa muàrta;[222] e se dal zì dret pì o mancu lontàn al fos il partì[223], tant a ghi mancjarès ca jù e pur la sù dal ordin mondàn. 'Dès resta pur tal to banc, tu chi ti lès, e'n davòu vuàrda par gustà chel pì avànt,[224] se content ti vus restà, coma adès. Mangja pur di se chi ti'ai metùt davànt; che dàjghi mi tocja dut'la me cura a che materia ch'jò chì i staj contànt. Il pì grant ministro da la natura che cu la so virtùt il mont al stampa, e che cul so lustri'l timp a mi misura, cun chel unìt[225] ch'jodùt ghi vin za la stampa, a si ziràva sempri pì pa li spirals indà che pì e pì prest[226] gh'jodìn la stampa;[227] e jò chì cun luj; ma d'èsi ta scju poscj' als rivàt no m'eri necuàrt, com'ch'un no si rint cont daj prin'pensèjs prin che za a son als.[228] Beatrìs a è chè che pì svelta dal vint mi mena di ben in mièj cussì ta'un lamp, che'l so àt a no si pol jòdi tal timp.[229] Chel che lì a l'era, il luzòu dal lamp da vej'l veva lì che tal sorèl' jodèvi, che no'l colòu, ma'l lustri ghi deva'l stamp! Chì jò ne'nzèn ne art 'nvocà'i podèvi par dìzi chel che dom'l'imaginà lè dur; ma crodighi si pol, e bramà d'entràvi. E se l'imaginà nustri'l resta al scur di tant'altèsa, di fasi maraveà n'ocòr: pì alt di là nisùn lè zut di sigùr. Sì'era propit la cuarta famèa dal alt pari, che sempri la sasia mostrant com'cal ispira e generèa.[230] Beatrìs alòr'a tacàt: "Ringrasia, ringrasia'l lampiòn[231] daj ànzuj ch'a stu luzìnt pianèt[232] ti'a su partàt cu la so grasia." Maj nisùn si'a dispòst cun còu sì ridìnt a la devosiòn, rindìnt a Diu dut se stes, cussì svelt, e di falu sì tant godìnt, com'ch'al sinti sti peràulis i'ai fat jò stes; e alòr dut l'amòu me'n luj si'a metùt coma che se Beatrìs dut 'smintiàt i ves. No si la cjapàda; ma tant'a podùt cul splendòu di chej so vuj ca ridèvin che la me mins alòr'a pì robis jodùt. Jodùt i'ai luzòus, ch'atòr a splendèvin; cun nu tal miès a si fèvin corona; ju sintèvi pì dols che tal jòdi a luzèvin: sì serclàda la fia di Latona ogni tant i jodìn cuant che l'aria sì plena a'è ca ritèn i rajs ca fan sta zona.[233] Ta stu alt cjèl'ndà che rivàt i'eri apèna, gjèmis an d'era a plen, ninìnis e bièlis, che chì ne'n vòus ne'n fat nisùn maj ni mena;[234] cussì l'era'l dols cjantà di che lùcis; chej ch'a svualà'n sù no si prepàrin, da'un omp mut ca spetin alòr notìsis. Alòr che'i sorèlis, che sì tant'ardèvin, 'tòr di nu ziràs si vèvin tre voltis, coma stelis che visìn'l so pol'a stèvin, frùtis'parèvin al bal'ncjamò strètis ma al smèti prontis e sidìnis, scoltànt atèntis'l tacà da li novi nòtis;[235] e dentri d'un[236] sintùt i'ai cussì tacà: "Cuant che il raj da la grasia, ca impìja il benvolèj che dopo al cres amànt, tant moltiplicànt in te la so Gloria che la sù'n alt ti parta par la scjala che, zint jù, di torna'n sù sempri'la'un voja; s'un t'impedìs na gota di vin di bèvila par cjòiti la sèit, libertàt nol varès, com'ca no varès aga che'n mar no cala.[237] Se flòus a soni chej, savèj ti vorès, che cun sì tanta grasia 'nghirlandèjn chè che d'jòditi zì'n sù sì tant 'vorès? Stat i'eri un daj agnèj ca pascolèjn cun Meni[238], che pur ju mena pa'un cjamìn plen di buni robis, sa no si stravièjn. Chistu, che a la me destra mi'è visìn, Berto a lè e fradi e mestri mi'è stat; da Colonia 'lè; e jò'i soj Tomàs d'Acuìn.[239] E se di scju altris ti vus tegn'ti 'visàt, seguìs ben il me parlà cul to jòdi sta corona e ogni so sant beàt. Chel altri flameà fòu'l ven dal ridi di Grasiàn[240] che tant l'un che l'altri fòru[241] 'la judàt fin a fai'lu al paradìs godi. L'altri che visìn l'ornèa'l nustri coru, Pieri a l'era che cu la puòra vèdula ufrìt'l veva a la Glisia'l so tesòru.[242] La cuinta lus, fra di nu la pì bièla, sì d'amòu a gjugjulèa[243] che dut'l mont, di ic curious, la jù'l ten vièrt l'orèla[244]: dentri d'ic a'è la mins 'ndà ch'un sì profònt savèj lè stat metùt che s'an dè di vertàt, di cussì tant jòdi no si'a maj vut un secònt. Visìn chì t'jòs pur stu post iluminàt che la jù'n cjar e vuès[245] pì a fìn'la jodùt il ministèri[246] ch'ai ànzuj ghi'è stat dat. Pur cal rit si lu jòt ta stu luminùt chel avocàt daj lontàns timps Cristians che dal so latìn Justìn[247] si vev' prejodùt. Adès se tu'l vuli da la mins ti tens puntàt su l'un'e l'altra lus chi staj lodànt, di sinti da l'otàva za ti sins afàns. Par podèj ogni ben jòdi, il spirit sant dentri a vi got che'l mont d'ogni falsitàt ghi mostra a chel che ben lu va scoltànt:[248] il cuarp fòu dal cual stu spirt lè stat butàt, jù a Cjeldauri a lè, e dal martìr e esilio ta sta pas a lè rivàt. Pì'n là jòt'l flameà dal ardìnt respìr di Isidoru, di Beda e di Ricart,[249] ch'a pensàla ben a lè stat pì che vir.[250] Chistu, dal cual a me'l torna il to sguart, lè'l lumìn di un spirit che'in pensèjs sèrius di murì nol volèv'esi'n ritàrt: chista 'è la lus eterna di Sigèjs[251] che, ta la via da la pàja discurìnt, al silogizàva veritàs scòmudis." Alòr, com'che l'orlòj sunà si sint cuant che la sposa di Diu bunòra al nuvìs ghi cjanta'l so amòu volìnt, tant che na banda a mola e l'altra a tira, un dindinamìnt cussì dols fazìnt, che un grant sintimìnt d'amòu al spira; cussì i'ai da la gloriosa roda'l muvimìnt jodùt e l'armonìa da li vòus sintùt che par vej di dut stu dols'l just sintimìnt là si'a d'èsi, 'ndà che sempri lè godùt. Paradìs Cjant Undicèsin O'nsensàda cura da li zens mortàlis, cuant ca son difetòus i silogìsmos, chej ca ti fan in bàs bati li àlis! Un davòu d'jura[252] e un daj amforìsmos al zèva, un al seguiva il sacerdòsi e'un cun fuarsa'l regnava o cun sofìsmos; e'un tal trufà o tal civil negòsi, e un tal plasèj da la cjar inviscjàt l'era, e un via lì a'mpoltronàsi, cuant che, da duti sti robis disleàt, cun Beatrìs i'eri stat la sù tal cjel cun bras vièrs e gloriosa-mìnt[253] acetàt. Dopo che ognùn l'era tornàt tal chel punt dal Sircul 'ndà che pì avànt l'era, fermàt si'a, com'ta cjandelàr'l so luzi bièl. Alòr che lus da la splendida sièra che parlàt prin mi veva, dut suridìnt a mi'a dit, doventànt sempri pì clara: "Com'che jò daj so rajs i vaj risplendìnt, cussì, ben vuardànt ta la lus eterna, i pensèjs tòs e li causis[254] sòs i intìnt. Tu ti dubitèjs e ti vòus ch'esterna di pì e pì clara si fedi la vous ma par ch'in te si fìsi, dut interna, cuant ca trata di buni robis, la me vous, o ca dìs di no vej ‘maj vut un secònt'; e chì a'è mièj mostrà dut taj juscj' colòus.[255] La providensa ca governa il mont cun chel sintimìnt tal cual ogni aspièt creàt[256] vinsùt a lè prin da zì a font, par ca podès zi'ncuntra al so dilèt la sposa che di chel'n crous er'àvida, ic a'a sposàt cun chel sanc tant benedèt, e par ca fos ic com'cun'un ch'in dut si fida, doj principes ordinàt a'a'n so favòu, che cussì e culà[257] ghi fòsin di guìda. L'un l'era dut seràfic tal so ardòu; l'altri pal so savèj'n cjera l'era stat di luce cherubica un gran splendòu. Dal'un dizaràj, ma pur l'altri lodàt lè dal me dìzi d'un, o chistu o chel,[258] par ch'al stes fin si vev'ognùn dedicàt. Fra Tupìn e l'aga ca va a dislivèl dal alt dal mont[259] sielzùt dal beat Ubàlt, un trat fertil'a si slungja'n jù, pel a pel, vièrs Perugia, ca ghi sint il frèit e'l cjalt dal Puartòn dal Sol; e davòu[260] ghi stan planzìnt, par èsighi sot[261], tant Nocera che Guàlt. Ta che riva chì, indà che lizerìnt si fa'l so zì'n jù, un sol tal mont lè nasùt, com'ch'ogni tant dal Gange'l ven, risplendìnt.[262] Si chè, se un di stu post'l vòu contà dut, ca nol dìzi Asìsi, che puc al sarès, ma che Oriènt lu clami, chistu postùt.[263] Pì zovinùt di se ca si pensarès tant cunfuàrt ghi deva za a la cjera cu la gran virtùt ch'era part di se stes; che par sta siòra[264], zovinùt, in guera dal pari lè corùt, che com'la muàrt la puarta volentèj ognùn ti sièra; e davànt da la so spiritual cort et coram patre[265] luj a si ghi'a unìt; e di dì'n dì l'amòu par ic[266] si'a fat pì fuàrt. Chista, dop'che'l prin omp[267] ghi vev'sparìt mil e sent àjs prin, vilìda e scura fin a stu chì era stada sens'invìt; zovàt no veva che cjatàda sigùra cun Amiclat, la veva al sun da la vòus so chel ch'a dut'l mont ghi vev'fat pòura;[268] ne zovàt al veva'l so fa coragjòus cuant che, cun Maria restada a bas, ic cun Crist'a planzùt tal alt da la cròus. Ma timìnt che dut chist scur ti lu pensàs, Francesc e la Povertàt a son i amàns che tal me razonamìnt ziràs 'son stas. Il mòut che lòu si caresàvin li mans, li maravèjs ca si fèvin e'l so dols sguàrt nàsi'n altra zent a fèvin pensèjs sans;[269] fin al punt che il veneràbil Bernàrt, sensa calsìns, par prin davòu di tanta pas la corùt, e corìnt parùt ghi'èr' d'esi'n ritàrt. O sconosùt tesòru! O cjamps ben sestàs![270] si gjàva i calsìns Gidio, e pur Silvestri, e'l seguìs il sposu, che la sposa ghi plas. E cussì'l va chel pari e chel mestri cu la so femina e che famèa che cul umil cordon davòu ghi van dal mestri. Ne sbasà a la dal so sguàrt la sèa par esi il fì di Pieri Bernardon, o par èsi jodùt com'na maravèa;[271] ma coma un re la so ferma intension a 'Nocènt[272] ghi'a presentàt, e da chel vut il permès pa la so nova religion.[273] Sì ghi'era'l grup di scju puarès cresùt davòu di luj, che la so mirabil vita tal alt dal cjel ben cjantà si varès podùt, tant che na seconda corona ghi'è stada data da Onorio[274], dal spirit sant ispiràt, al puòr pastòu di chista mandria santa. E dop'che, di martìri dut asetàt, propit davànt di chel orgoliòus Soldàn[275] Crist e i so disèpui a la predicjàt; e par no vej di conversiòn vut asàj ledàn, 'nta l'erba italica l'era 'lòr tornàt par mièj godi se che là ghi sarès stat invàn, tal cret ca lè tra'l Tever' e l'Arno'nmiezàt a la l'ultin sigìl[276] di Crist risevùt, che par'ncjamò doj àjs a la'ntòr partàt. Cuant che Diu, ch'a tant ben lu veva sielzùt, di vèjlu sù cun luj lu veva premiàt par èsisi fat cussì picininùt, ai fraris sos, com'justa ereditàt, racomandàt ghi'a la siòra so pì cjara[277] e di volèighi sempri ben cun fedeltàt; e dal so grin[278] la so anima clara movùt si'a, tornànt la sù in tal so regn, lasànt il so puòr cuarp in ta la cjera. Pensa adès cuj che stat l'era un so degn colèga[279] par ben pilotà la barcja di Pieri ta la buràscja, fin al so sen; e coma nustri patriarca, encja luj, coma chel coma luj, al comanda, e, com'chi t'jòs, roba buna'l met in barcja.[280] Ma la so mandria a non da avonda dal solit mangjusà, sì chi no ti pòdis tegn'la ta'un boschèt di zì o t'altra banda;[281] e pì che li so piòris torzeònis remòtis e lontànis da luj a van, mancu lat a dan tal tornà ta li crignis.[282] An dè però di ches ch'an pòura dal dan e si gràpin al pastòu, ma pùcis a son che pa'ncapucjà puc'a vòu ches sì a man.[283] 'Dès, se a se chi'ai dit ti'as fat atensiòn e se ben capìt ti'as li me peràulis, sa ti è se ch'è stat dit da lampiòn, contèns saràn in part i to desidèris tal jòdi d'indà che ì maj[284] di sta planta'vègnin, e ben ti comprendaràs i me pensèjs su li buni piòris ca no si stravièjn.[285] Paradìs Cjant Dodicèsin Al momènt stes che l'ultima peràula la flama benedèta dit a veva, a zì atòr'a tacàt la santa muèla;[286] ma'encjamò tal prin sircul si movèva che n'altra dut atòr a la'nserclàva e motu a motu e cjant a cjant ghi zeva. E ogni spirt tant mièj lì al cjantàva da li nustri musis, serènis dolsis, com'che'l prin splendòu chel ch'in luj si spielàva.[287] Com'ca si movin ta nulis finùtis doj arcos paralèlos daj stes colòus, cuant che Gjunòn un sen ghi fa a Iris,[288] doventànt dal di dentri chel di fòu sfarsòus, com'il parlà di che bièla ninina[289] cunsumàda d'amòu com dal sol i vapòus; e ch'a la zent chì ghi dan n'idea fina dal pàt che Diu cun Noè'l veva fat, che maj pì sot aga 'zarès ne val ne culìna; propic cussì ogni sircul ghirlandàt di chisti bièli rosis sempiternis a un si voltàva, cun l'altri concordàt. Dop'che'l vif balà e l'altri grandi fièstis tant dal cjantà che di dut il sflameà si vèvin, lùs cun lùs, 'lègris e dolsis, cujetàdis, dùtis d'unica plèa, com'che i vuj che dal stes plasèj son movùs tal stes timp si mòvin, da maravèa; alòr dal miès d'una da li novi lùs èco na vòus che com' bùsula vièrs la stela[290] a si mòuf, cussì i me vuj vièrs ic son zùs; e'a dit: "Il benvolèj ca mi fa bièla da l'altri duc'a razonà mi parta com'che da là dal me[291] sì ben si favèla. Just a'è che com'l prin, l'altri pur l'impuàrta, parsè che ognùn lè stat bon militàr par dàighi a la gloria na lus pì fuarta.[292] L'esercit militàr di Crist, che sì cjar di riarmà lè stat, davòu da l'insègna plan si movèva, sospetòus e di rar, cuant che l'Imperatòu che sempri'l regna l'armàda malandàda a la judàt, par grasia so, no parsè ch'era degna; e com'za dit[293], a la sposa so ghi'a mandàt doj grancj' campiòns che cul so dìzi e fa tanta zent il troj just'a di nòuf cjatàt. Da indulà cal sofla e vièrzi'l fa chel dolsùt di Zèfir li frescj frascjs e cun ches a rivistì l'Europa'l va, no tant lontàn dal bati da li òndis che davòu di lòu, che sì tant a si slùngjn, da ogn'omp si plata'l sorèli a voltis, I furtunàs camìns da Cal'roga[294] s'jòdin ca èrin sot la protesiòn dal grant scùt cuj leòns che sot e parzòra s'jòdin.[295] Ta stu post nasùt l'era l'amoròus drut[296] da la fede cristiana, sant'atleta bendispost cuj sos ma cuj nemìs[297] dur e crut. Dal inìsi a era sì completa la so mins di una sì ruvìnt virtùt che'n ta la mari al veva fat profeta.[298] Dopo il so sposalìsi tegnùt cu la fede là dal batistèri sant, indà ca si'an dotàt di mutua salùt, la santula ca si'era par luj fat avànt jodùt 'vev'in sùn il straordinàri frut che dat'varèsin luj e'i sos[299] cul zì'n davànt. Ma par cal fos com'c'l'era stat pre-jodùt, un spirt a si'a movùt a nominàlu cul posesìf di chel che za'l veva dut.[300] Meni l'era stat clamàt, e jòdilu i podìn coma chel contadìn che Crist a la metùt tal so ort par judàlu. Un bon servitòu l'era, e mès di Crist, chè'l prin amòu che'n luj si'a manifestàt lè stat chel di seguì'l prin consèj[301] di Crist. La so puòra serva, sidinùt ma sveàt, distiràt'n cjera lu jodèv'a voltis, com'cal dizès: ‘A chistu i soj rivàt.' Oh so pari l'era propit Felìs! Oh so mari propit'era Giovàna,[302] se propit a'è vera se ca si dìs! No pal mont, pal cual adès si si afàna a stàighi'a l'Ostièns e'a Tadèo davòu ma par puc amòu da la vera màna ta'un gran puc timp a lè doventàt dotòu; sì che ben di vùli'l tegnèva la vigna ca si sècja se cont no la ten'l vignaròu.[303] E a la sinta che stad'era benigna ai puòrs pì d'adès, e no a chel grant poltròn ch'a vòltis lì si sinta, gran lagna; di no da doj o tre cuant che'l sèis'l sarès bon, o di godi'l rèdit daj benefìsis, non decimas, quae daj puòrs di Diu a son,[304] domandàt'l veva, ma cuntra li mondàni pècis[305] na licensa di combàti pal gragnèl ca'an fat cresi sti vincjacuàtri plantis.[306] Pì tars, cun dutrina e volèj, cun dut che; e sot ufìsi apostolic movùt si'a, com'curìnt cuant che dal alt si sglonfa un rusèl; e tal'erètic borascjàn si'a sbatùt il so sburt, e pì'ncjamò ta sti bandis[307] indà che testàrdus an d'era par dut. Da luj 'vegnèvin dopo fòu pì rojùtis che l'ort catòlic ognùn a irìga sì che pì sànis 'son li so plantùtis. Se tal era na roda da la biga che la Glisia Santa 'a difindùt e judàt li so robis a distrigà,[308] clara'varès d'èsiti'n dut e par dut l'ecelènsa di che altra[309], che Tomàs, cortèis, prin di me a descrivi l'era zut. Ma i sèrclis vègnin cussì puc usàs ca fòrmin il difòu di chisti ròdis, che plens di rùzin a si son incrostàs. La so famèa, che ben li so tràcis a veva seguìt, a si'a'dès tant voltàt che la davànt'n davòu a par seguìlis.[310] Dal racòlt ben s'jodarà il risultàt di no tindi ben i cjamps, cuant che l'òrzul si lagnarà che sensa'l gragnèl l'è restàt.[311] Lo stes jò'i dìs che s'al sfueàs un bon ànzul il nustri libri, al lezarès cjarta ca dìs ‘com'il prin Checo i soj jò pìsul';[312] ma nol sarès da Casàl ne d'Agasparta, da'ndà che sì a rìvin a la scritùra ch'un l'ignòra e l'altri la strins pì fuarta.[313] Jò'i soj l'anima di Bonaventura da Bagnorea che ai grancj' ufìsis i'ai sempri tralasàt la sinistra cura.[314] Iluminàt e Gustìn chì ti jòdis, che fra i prins a zì a piè nùs a èrin, ch'a Diu ghi'èrin cul so cordòn amìs.[315] Ugo da San Vitòu a ghi'è pur visìn, e Pieri Mangjadòu e Pieri l'Ispàn,[316] che la jù i so dodis libris a lùzin; Natàn[317] profeta e'l metropolitàn[318] Crisostòm e Anselmo[319] e chel Donàt[320] ch'a la prim'art[321] degnàt si'a di mèt'ghi man. Reban a lè chì, e a mi lùs al lat encja chel abàt calabrèis Gjovachìn, che di spirt profetic a l'era dotàt.[322] A esaltà un cussì grant paladìn[323] mi'a movùt l'inflamàda cortesìa dal frari Tomàs e dal so bièl latìn; e cun me a'a movùt pur sta compagnìa. Paradìs Cjant Tredicèsin Cal imàgini chel che ben capì'l vòu chel ch'jodùt jò i'ai--e che chist'imàgin, intànt chi conti, cal tegni tant a còu-- cuìndis stelis che chì e là 'luminèjn il cjèl cu la clarèsa d'un bièl serèn che li nulùtis via sveltis 'còrin; cal imagini il cjar che in tal sen[324] dal nustri cjel si ten di dì e di nòt sì che zir'e zira, sempri lu jodìn nu ben;[325] cal imàgini la bòcja di chel got che dal spìs dal so mani a zì atòr la sù'n alt la prima roda a si jòt,[326] che la sù tal cjel fat vès doj sens[327] alòr com'che fat veva la fiòla di Minòs cuant che'l frèit da la muàrt sintùt'veva'ntòr;[328] e l'un che ta l'altri al ves i rajs sos e che'i doj 'ziràsin in tal maniera ch'jòdiu zì'n davànt e davòu a si pos;[329] e n'idea'l varà 'lòr di com'ch'era[330] la costelasion e la dopla dansa che zì atòr di me i'jodèvi'ntèra; pars'ch'è tant pì'n là da la nustr'usansa com'che dal mov'si da la nustra Chiana si mòuf'l cjel che ducju'i altris'l avànsa.[331] Lì si cjanta no bacò, no Peana,[332] ma tre personis in divìn'natura e'n na persona chè e l'umana.[333] Dal bal so e cjant finìt la misura, a nualtris si son chej sans lumìns prestàs, contèns di mostràni la so primùra. Ma rot lè'l silènsio stat di scju beàs premuròus da chel[334] che tal sìntilu dal sant puarèt contà i èrin contèns restàs, "Sta pàja,"'la dit, "za'i vin tajusàt pì avànt e la so simìnsa zà via metùda; ma 'dès bati t'altri l'amòu'l vòu tant. Ti cros tu che tal pet da'ndà che gjavàda la cuesta par fa la bièla musa[335] a'è stada cun che gola ch'al mont tant cjàr'a ghi è stada, e ta chel che, da lancja ben gusàda trafìt, prin e dopo[336] tant 'la sodisfàt che ogni colpa 'vins la so banda, par cuant ca ghi sedi lècit a l'umanitàt di podèj razonà, il dut lè infùs da chel valòu che l'un e l'altri [337]'la fat; par chel a ti par chi no sin pì'ntindùs di se che pì'n su contàt i'ai che'l secònt dotàt no lè dal ben da la cuinta lus.[338] ‘Dès vièrs i vuj a chel chi vuèj rinditi cont, che'l to crodi, e'l me dìzi, al puntarà chì, propit just tal centri dal stes rotònt. Se ca no mòu e che maj no murirà di che idea a no è che'l splendòu di che[339] ch'amànt'l parturìs chel la parzòra: che lus viva, alòr, ca s'jòt vignì fòu dal so grant lùzi, ca no si disunìs da luj[340] ma a lòu s'intrèa[341] cul so amòu,[342] par bontàt so il so luminà s'unìs com'ta spièlis, in ta nòuf susistènsis[343] ma par sempri'l resta un, com'chi dìs. E sì jù'l ven, fin a l'ùltimi potènsis, d'àt in àt, pì e pì dèbul doventànt, fazìnt doma pìsuli contingènsis;[344] e chisti contingènsis a son chel tant di che robis generàdis cal prodùs, cun simìnsa o sensa, il cjel zirànt. La so cera e di chej ca'i da inflùs[345] sempri no'è la stesa, ma lo stes sot'l sen dal ideal s'jòt che pì o mancu'a stralùs.[346] A susèit propit par chel che'l stes lèn, d'un tipo, al dedi mièj o pezu frutàn; e che vu'i nasèis[347] cun pì o mancu'nzèn. S'a la cera a puntìn ghi vegnès dat man e s'al fos'l cjel la so virtùt suprema la lus dal sigjl s'jodarès da lontàn; ma'u chì la natura a'a'l stes problema che tanti voltis a la un artista partàt a l'art ma cun man ca ghi trema. Però se'l vif amòu a la clara vista da la prin' virtùt a dispòn e'a segna, duta la perfesiòn u chì a cuìsta.[348] La cjera 'era sì stada fata degna di podèj ben rivà a la perfesiòn; sì da la vergin rivàt lè chel cal regna:[349] sì ch'jò i pol doma lodà la to opiniòn, che l'umana natura maj, coma lòu, a no'a vut, ne maj varà, la perfesiòn. Adès, s'jò u chì i ti lasàs besòu, ‘Duncja, coma l'èria stu chì[350] sensa par?' di domandà a ti colarès il còu. Ma par ca pari ben se ch'adès no par, pensa com'che stu re a la reagìt cuant che ‘Domanda pur,' ghi'è stat dit ben clar.[351] Chist no'ai dit par tegn'ti di vej ben capìt ca l'era un re cal voleva'l sintimìnt vej di podèj'l just dìzi su ogni dirìt; no pal gust di savej in cuàncjus ca son chej motòus[352] ca sù, o se'l necesàri'n se, cul contingènt, maj àvos d'un necesàri a son;[353] ne, si est dare primum motum esse,[354] o se un semisìrcul maj vej'l pos un triangul ca nol sedi ret'n sè.[355] Alòr, se sè chi'ai dit, prin[356] o adès, ben t'jòs, la real prudensa a lè chel jòdi'mpàr[357] che sì turbàt al veva i pensèjs tos; e s'al ‘maj'[358] i ti àlsis il to jòdi clar, ben t'jodaràs che dom'a si riferìs ai re, ca son tàncjus, ma un bon lè rar. Cun sta distinsiòn il me dìzi capìs; cussì ti pos ritegni se chi ti cros d'Adàm e di chel che godi ni fa[359], jò'i dìs. E che chist ai to piè'l sedi'un toc di plomp gros[360] par fati zì a plan e sta tant atènt di chel sì e di chel no che tu no t'jòs: pars'ch'un pì stupit si lu cjata a stent che di sì'l dìzi o'l no sensa distinsiòn[361] roba che maj no varès da fa la zent; pars'ca susèit che la nustra opiniòn a ven pleàda ta la banda sbaliàda sì ch'afièt e'ntelèt spes leàs a son.[362] Pì e pì da la riva a si sbanda, che maj nol torna com'prin di vèjsi movùt, chel che di pescjà pal ver nol sa avònda.[363] Tantis a son li provis, e prima di dut Parmenide, Melìs, e Bris[364]e altris che di zì--ma'ndulà?--nisùn l'era maj pasùt: sì pur Sabelio e Ario[365] e i stùpis ch'a li scritùris 'èrin coma spadis ch'jòdi 'fan stuartis li musis dretis. Ca no sèdin li zens masa sigùris tal da judìsi, com'chel tal cal stima li panòlis prin ca sèdin madùris: ch'jodùt jò i'ai durànt dut l'unvièr prima che'l rosàr ch'al parèva spinòus e brut, pì tars in bòcuj vièrzisi, e coma! E'un batèl dret e ràpit jodùt i'ai cori tal mar durànt dut'l so cjamìn, e visìn dal puart--èco jù ca lè zut! Ca no crodi siora Berta o'l siòr Martìn, tal jòdi un robà e n'altri ufrì, di savèj se cal sarà'l judìsi divìn; che un'l pol zì'n sù, e l'altri'n jù'l pol zì. Paradìs Cjant Cuatordicèsin Dal centro dal sercli, o dal sercli al so còu a s'jòt ca mòuf l'aga ta'un vas rotònt, se l'urt al ven da dentri o dal di fòu: la me mins a'a propit a colp tegnùt cont di se che jò'i dìs, sì ch'apèna dìtis che santi'monisiòns di Tomàs al mont, èco doventà do robis similis,[366] il so discòri e chel di Beatrìs, che, dop'di luj, tacàt a'a cun sti peràulis: "A chist ghi plasarès, ma no vi lu dìs, ne a vòus e nencja encjamò pensànt,[367] d'jòdi di n'altra veretàt la radìs. Dizèighi se la lus ca'nflorìs sì tant la vustra sostansa, cun vu'a restarà, com'ca'è, taj secuj ca ni stan davànt; e dizèit coma, se cussì restarà dopo chi sarèjs visìbij rifàs,[368] puc a puc a no vi imbarlumirà." Coma, da nova contentèsa partàs, ogni tant chej che in ziru a bàlin cjantànt fuàrt pì vita 'ghi dan ai so às, cussì al preà[369], ch'atèns stas ghi èrin, i sèrclis sans a colp mostràt pì legrìa tal so dols cjantà e balà a vèvin. Chel che chì di murì 'la pùcja vòja par zì a vivi la sù, là maj 'la godùt chel bièl frescùt da la eterna ploja.[370] Chel un e doj e tre che sempri 'la vivùt[371] e che sempri'l regna'n tre e'n doj e'n un, maj circoscrìt ma pur'l circoscrìf dut, tre voltis cjantàt l'era da ogni un di chej spiris cun tanta melodia che just regal 'sarès pal merit d'ognùn. E sintùt i'ai jò na vòus che dal pì lustri'a vegnèva dal sircul minòu dut modesta, com'chè, forsi, dal ànzul a Maria, rispundi: "Fin ca durarà la fiesta in tal paradìs, tant il nustri amòu atòr'l spandarà na lus coma chista. La so clarèsa davòu ghi stà a l'ardòu; l'ardòu a la visiòn, e che a'è tanta com'che di grasia an dà il so valòu.[372] Coma che la cjar gloriosa e santa sarà rivistìda, la nustra persona tant mièj sarà par si èsi duta cuanta;[373] parsè ca cresarà se ca ghi dona di grasia luminòsa il pi grant ben, lus ch'a jòdi luj a mi condisiòna; tal cresi, sta visiòn a làsa un clar sen, e l'ardòu ca'mpìa al va cussì cresìnt, fazìnt cresi pur'l raj che da chel al ven. Ma tal coma il cjarbòn che flama al rint, e che di chè lè'l so splendòu pì grant, sì che la so 'parènsa nol va pierdìnt, cussì stu luzòu ca n'inglùsa dut cuant, tal jòdi da la cjar'l sarà superàt, ch'encjamò sot cjera a'è stu istànt; ma di barlumièris non varìn afàt, pars'che i organs dal cuarp a saran fuàrs a dut se che di dilèt ni sarà dat." Di chist a si son prons tegnùs e necuàrs tant l'un che l'altri coru, "Àmen" dizìnt! desidèri cussì mostrànt paj so cuarps muàrs;[374] pa li màris[375], e no forsi par lòu volìnt, e paj pàris e chej che ben ghi volèvin prin d'otègni stu eterno aspièt luzìnt. Èco che'ntòr, par dut compàj, 'jodèvin un lustri nàsi p'intèns di chel ca l'era che'i so rajs ta l'orizònt dut'splendèvin. E coma ch'al tacà di prima sera la su tal cjel a s'jòdin robis nòvis sì che la vista 'par e no par vera, a mi'a parùt lì che altri animis ta n'altri ziru jòdi a si fèvin al di fòu da li prin' circonferènsis. O sfavilà dal Spirt Sant, vero lumìn!, com'ch'a jòdi, incandesènt, i'ai provàt cuj me vuj che, domàs, no lu sufrìvin![376] Ma Beatrìs, bièla e ridìnt, si'a mostràt davànt di me, che tra ches chi vev'jodùt par no vej la mins seguìt, 'ndavòu i'ai lasàt.[377] I me vuj 'lòr'an di nòuf[378] vut la virtùt d'alsàsi, e jodùt mi soj trasportàt besòu cun ic ta na pì alta salùt.[379] Mi soj ben necuàrt ch'i'eri pì'n alt rivàt pal ridi, com'fòuc coloràt, da la stela, che pì ros dal solit mi'era someàt. Cun dut il me còu e cun che peràula che dentri ducju'i vin, Diu osanàt i'ai par vej vut sta grasia nova e bièla. Tal me spirt no si vev'encjamò rinfreidàt il colòu dal me laudà, che savùt i'ai che, dal jòdi, luj lu vev'apresàt; chè cun'un grant lùzi di rubìn'ntinzùt tal miès di doj rajs jodùt i'ai doj luzòus, ch'i'ai dit: "O Eliòs com'ch'in lòu ti s'jòt dut!" [380] Com ch'jòdi si fa, cun puntìns luminous pìsuj'e grancj', blancjastra fra i polos dal mont Galasia, ca si gràtin'l cjaf òmis famous,[381] cussì costelàs chej rajs tal profònt di Mars a fèvin il veneràbil sen[382] ca unìsin i cuadràns ta'un rotònt. Chì pì fuart'è la memoria ma dal inzèn; parsè che'n ta che cròus al lampàva Crist sì ch'jò no saj cjatà fòu un esèmpli dèn; ma chel cal cjoj su la so cròus e'l seguìs Crist, mi scusarà par chel ch'jò'i no pol dìzi e'i tàs, ben jodìnt ta dut chel luzòu balenà Crist. Da'un bras a l'altri e fra'l pì alt e'l pì bas[383] un sintilà s'jodèva di gjugjulùtis, pì di dut tal so unìsi e tal trapàs: cussì a s'jòdin, drètis e stuàrtis, svèltis e stràchis, rifazìnt la vista, duti che robùtis che, lùngis e cùrtis, tal raj si mòvin, cu li cuals si lista spes l'ombrèna[384] che, pa la so protesiòn cun inzèn e art a otèn a pusta. E com'che giga[385] o arpa, cu la tension di tanti cuàrdis tintinà dols ghi crèjn a chel che ben nol capìs la so funsiòn, cussì da li lùs ca mi si mostràvin da la cròus'l vegnèva'l sun di na cansòn ca ni estasiàva, sensa capì l'ìn. Ca'ntendèva tant lodà'i capìvi benòn, ch'a mi "Risurìs' e "Vins" mi vegnèvin com'a chel cal sint ma di capì no lè bon. Chisti melodìs tant gust a mi dèvin che fin chel moment lì nùja di nùja 'veva vèncs tant dols che sì leàt mi vèvin. A parèva chista sì granda vòja da pospòni il plasèj di chej vuj[386] bièj mirànt taj cuaj dutl' rest si ridùs'n nùja; ma chej ch'jòdin che chiscju sigij mièj a fan ogni bielèsa pì'n sù chi zìn, e ch'jò no mi'eri'ncjamò voltàt a chej, di chel chi mi acùsi par scusàmi a pòsin scusàmi[387], jodìnt che jò i dìs il ver; pars'che'l plasèj no la chì'l so cunfìn, ma zint in sù si fa pì e pì sincèr.[388] Paradìs Cjant Cuindicèsin La benevula volontàt ta la cual sempri si dìsfa l'amòu che dret'l suspira coma la cupiditàt ta che[389] dal mal, in silensio'a metùt che dols lira,[390] cussì che tazùt'an che santi cuardis che la destra[391] dal cjel a mola e tira. Cuant maj a saràni al bon preà sordis che sostansis che par dami coràgju di fàighi domàndis sidìnis son stàdis? A lè un ben[392] che sensa fin a ghi planzi sù chel che, par amòu di robis ch'etèrnis no son, il vero amòu al buta jù. Coma ta li nòs cujètis e puris ràpit s'jòt un foghùt ogni tant che'l vuli al mòuf ta che plàcidi seris, e'a par stela che'l so post a sta cambiànt, sa no fos che par indà ca s'impìja dut lè compàj e chel'l dura'un istànt; cussì dal bras ch'a destra'l para via, ai piè di che cròus la corùt un astro da la costelasiòn brilànt di gloria; sta gjèma a no'a lasàt il so nastro ma pa la strica radial si'a movùt, someànt fòuc davòu dal alabàstro: cul stes spirt[393] l'era'l spirt d'Anchìs davànt vegnùt, se fede i vin ta la nustra mièj musa, cuant che'n Elisio dal fì si'a necuarzùt.[394] "O sanguis meus, o superinfusa gratia Dei, sicut tibi cui bis unquam coeli ianua reclusa?" [395] Cussì'l lumìn, ch'jò voltàt mi soj a luj; e'i me vuj son dopo zus a Beatrìs, che, zint chì e là, 'mbacuchìt mi'an i vuj; ch'ardèvin sì ridìnt i vuj di Beatrìs ca pareva che'i mes tocjàt 'vèsin'l font da la me grasia e dal me paradìs. Alòr, tal jòdi e tal sinti gjocònt, si'a metùt stu spirit a contà robis ch'jò'i no'ai capìt pal so parlà profònt; intindùt no la di dìzmi robi scuris, ma ghi'a tocjàt, par via che'l so concèt tant pì alt l'era dal capì daj òmis. E cuant che l'arco dal so ruvìnt afièt sfogàt si'era, che'l so parlà lè jù vegnùt visìn di lì cal taca'l nustri intelèt, chistu lè stat chel ch'i'ai par prin comprendùt: "Che benedèt ti sedis Tu, triun e un, par vèighi a la siminsa me sì ben tindùt!" E a la seguìt: "Un bièl e lontàn dizùn che vegnùt mi veva tal lèzi'l libri grant[396] che fòu nol lasa nisùn sen, ma nisùn, contènt ti'as fat, fiòl me, ta stu luzòu, e tant, da'ndà chi ti parli, da che stesa[397] 'sistìt che l'àlis 'mplumàt ti'a par zì'n alt sì tant. Che'n me'l to pensèj'l lus, ti par di vej capìt, da chel che prin[398] a lè, com'cal radièa dal'un il sinc e'l sèjs, se ben lè capìt; par chel cuj chi soj e parsè ca ti somèa pì viva la me flama no ti domandis, di ogni altra tal splendòu di st'asemblèa. E ti par just; chè, pìsuj e grancj', i spiris di chista vita tal spieli a jòdin, tal cual, prin di pensàlu, il pensèj t'jòdis;[399] ma pars'che dal amòu sant, ch'jò'i jot da visìn e no mi'è maj fòu di vuli e m'implenìs di na voja dolsa, altris ghi godin, cun buni peràulis, sigùris e fuàrtis, il volèj to cal suni e'l to desidèj, ch'jò'i rispùnt par volèj di altri lègis!" Voltàt mi soj a Beatrìs, che'l pensèj me za'a savèva e, ridìnt, un sen mi'a fat che l'àlis ghi'a vièrt al me volèj. Tacàt i'ai'lòr cussì: "L'afièt e'l sen,[400] cuant ch'jodùt i vejs la prin'ecualitàt, compàjs vi son stas dàs, ch'ognùn adès'l ten, chè'l sol che àrdi vi'a fat e luminàt cul cjalt e cu la lus[401], in dut lè compàj, che chist a chel nol pol èsi paragonàt.[402] Ma voja e argumìnt 'nta'i mortàj,[403] pa la razòn ca vi'è manifesta, àlis da li stesis plumis no ùsin maj; jò, duncja, chi soj mortal, i sint chista disegualitàt, e par chel i ringrasièj cul me còu par chista paterna fièsta. E alòra, topàs bièl, ti suplichèj, te che chistu presiòus gjojèl t'ingèmis, di dìzmi'l to nòn--èco'l me desidèj." "Contènt di vèjti fra li me ramàsis[404] i soj belzà stat; jò'i soj la to radìs": tacat 'la cussì a li me peràulis. E pì 'ncjamò'la dit: "Chel dal cual si dìs che'l to nòn'l vegni, e che sent'àjs e pì ziràt 'la il mont ta la prima curnìs, il to bisàvul a l'èra e me fì: propit ben 'zarès se la so fadìja lungja[405] cul to fa ti ves da scurtàighi. Florensa dentri ta la mura vecja, da'ndà ca cjoj'ncjamò la ters'e la nona,[406] vivèva moderada e sensa pecja.[407] Cjadenùta no veva ne corona, ne còtulis ornàdis ne sintùra che'l vuli 'fes tirà pì da la persona. No ghi fèvin, nasìnt, encjamò pòura li fijs al pari; chè'l timp e li dòtis no'erin'ncjamò fòu d'ogni misura.[408] Non d'era cjàsis di famèa vuèjtis;[409] no l'era'ncjamò rivàt Sardanapàl[410] a mostrà se ca si fa ta li cjàmaris.[411] Encjamò no l'era vinsùt Montemàl dal vustri Usielatòu che com'vinsùt tal zì'n sù, cussì al sarà tal so cal.[412] Cun sintùra di coràn e vuès i'ai jodùt Bellincjon Berti, e sensa truc fàsi avànt la so femina, ch'era natural in dut;[413] Chej dal Nerli e dal Vecju lì davànt i jodèvi, contèns, cun pièl scujèrta, e li so feminis ca filàvin cjantànt.[414] Furtunàdis lòu! ch'ognùn'era certa di vignì lì soteràda[415], e nisùna pa la Fransa, era lì tal jèt desèrta.[416] Una 'tindèva'l nini ta la cuna e cul ninanàna lu consolàva, che paj genitòus'ndà'n d'èria roba pì buna? Che altra'nvensi, mentri ca filàva, fiàbis daj Trojàns a la so famèa --e pur di Fiesul e Roma--ghi contàva. Ta chej timps 'sarès stada na maravèa na Cjanghèla o un Lapo Saltarèl com'ch'adès'l sarès Cincinàt o Cornèa.[417] Ta'un cussì riposàt e ta'un cussì bièl vivi di citadìns e ta'un so Cristiàn ambient ch'alòra l'era chistu ostèl, Maria mi'a dat, clamàda dal sigà san;[418] e ta chel antic Batistèri[419] vustri fat i soj stat Cjasaguìda e Cristiàn. Morònt mi'era fradi, e Eliseo n'altri; la me femina'era da Val di Pat,[420] e da la'l ven il nòn di Alighièri. I'ai dopo seguìt l'imperatòu Coràt;[421] E pa li me operis la vut la grasia di rocognòs'mi, e cavalier mi'a fat. Davòu ghi soj zut cuntra la malisia da la lès di chel popul cal usurpèa par colpa daj pastòus[422], la vustra gjustìsia. Da che zentàja--èse maravèa?-- dal mont fals i soj stat alòr disleàt che par amòu so tant'ànimis al plèa; e dal martìri a sta pas i soj rivàt. Paradìs Cjant Sedicèsin O nobilitàt dal nustri sanc, se tu puarèt la zent zì sì tant in gloria i ti fas ca jù indà che flap lè'l nustri afièt, na maravèa maj no ti mi saràs; pars'che là che maj lè'l nustri 'petìt sviàt, tal cjel i dìs, gloria i'ai sintùt, e pas.[423] Ti sos tu com'un mant ca si ten prest scurtàt chè, sa no si lu slungja'un puc di dì'n dì, cu li fuàrfis a lu ten'l timp ben tajàt. Cul "vu" [424] che par prin 'vin jodùt Roma sufrì, e che la so famèa no'a pì tant usàt, alòra i'ai di nòuf scuminsiàt a partì; ma Beatrìs, ca no mi vev'maj lasàt, ridìnt, a parèva che ca vev'tosùt al prin fal di Ginevra, com'che scrit 'è stat.[425] "Vu'i sèis me pari," a dìzi mi soj metùt; "Vu mi dèis di parlà gran cunfidènsa; vu'i mi tegnèis alt, sì ch'jò'i soj pì ch'jò'n dut. La me mins a got sì tant di se stesa, e dapardùt di contentèsa s'implenìs, e a no si rompi di tanta 'legrèsa. Alòr, bon pari, i vuèj chi mi dizèdis cuj ch'èrin i vustri vècjus, e com'che'i àjs a erin ta'i vustri prins mèis e dìs.[426] Dal pioràr di San Zuan s'ese chi pensàjs?[427] com' l'èria 'lòra? E li zens cuj ch'èrin là di pì grant merit, si vi recuardàjs?" Com'ch'al soflà dal vint àrdi pì ben'jodìn la flama dal cjarbòn, jodùt i'ai che'u là al me dols dìzi pì'l luzèva'l lumìn; e com'ch'ai me vuj si fev'la lus pì bièla, cussi cun vous Oh cussì bièla e dolsa, ma no cun chista moderna favèla,[428] mi'a dit: "Dal dì dal prin ‘Ave,' com'si sa, che dal so part me mari, ca'è santa, cun me liberàt si'a da la gravidànsa, al so Leòn ben sincsènt'e sincuànta e trenta voltis lè vegnùt chistu fòuc a'nflameàsi di nòuf sot ogni so planta.[429] Jò e i me antenàs nasùs[430] i sin tal lòuc indulà cal scumìnsa il ultin sest[431] par chel ch'ogni àn'l cor tal vustri zòuc. Chist basta sinti daj vecjus, zent di sest; cuj ch'èrin e da'ndà che vegnùs èrin a lè mièj'l tàzi che'l discòri onèst.[432] Ducju chej che, che volta, chì podèvin àrmis partà fra Mart e il Batista[433], il cuint 'èrin di chej ch'adès chì vìvin. ma la citadinansa, ca'e'dès mista, di Cjamps, di Certaldus e, sì, di Feghìn, a'era pura fin al ultin artista.[434] Oh cuant ca sarès mièj èsighi visìn da li zens ch'jò'i dìs, e a la Galùsa e al Trespiàn di vej il vustri cunfìn, che dentri vèjlis e soportà la spusa dal contadìn di Guigliòn e di Signa, che'l vuli par baratà sempri'l gùsa![435] Sa no ghi fos stada a Sèzar madrigna che zent che tant mièj da curà'l mont 'varès e com'mari al fì ès'ghi benigna, un tal[436], fat fiorentìn, al cambia'e smercja'dès, invensi di zì dret là daj Similfòns, elemosinànt, com'i so avos puarès; Montemurlo'l sarès encjamò daj Cons; sarèsin i Sercuj sot'l plevàn d'Acòn, e forsi in Valdigràf i Bondajmòns.[437] L'inflùs di zens nòvis'l crèa confusion e chist lè sempri'un mal pa li contràdis,[438] com'che mal ghi ven a un ca lè mangjòn; un toru svuàrp a colà pì svelt t'lu jòdis che n'agnela svuarba, e spes a taja di pì e tant mièj una che sinc spadis. Se tu ti vuardis Luni e Urbisalia com'ca son zudis, e coma ca zaràn davòu di lòu Chiusi e Sinigalia,[439] di sinti com'che li stirpis a disfàsi'a van no ti sarà ne roba nova ne dura cuant ca'è clar ch'encja li sitàs na fin a'an. ca mòri dut a è roba sigura, e vualtris pur, ma la muàrt'n cualchidùna[440] ben a si plata; ma la vita puc'a dura. E com'che'l zirà dal cjel da la luna sempri'l cujèrs e'l discujèrs li spiàgjs, cussì a Firense ghi fa la furtuna: par chel un no la di fasi maravèjs s'jò a parlà'i mi met daj als Fiorentìns ca'an li so gran lòdis tal timp platàdis. Jodùt i'ai jò'i Ugos e'i Catelìns, i Filìps, i Grecs, i Ormàns e'i Alberìcs, zà'n tal calà, ma ilùstris citadìns;[441] e di chej'n daj jodùs, tant grancj' che antics, cun chel da la Sanèla, chel da l'Arga, e Soldanièrs e Ardìngas e Bostìcs. La di che puàrta ch'adès a'è carga di cussì tanta cativèria in dut, ca'nfondarà sta barcja[442] di màj sì carga, I Revignàns 'èrin, da'ndà che vegnùt lè'l cont Guido e ducju chej che'l nòn di Beluncjòn a'an in sèguit otegnùt.[443] Chej che da la Presa a savèvin za benòn coma governà, e chel dal Galigàj zà di òru a vèvin il pòmul dal so nòn.[444] La strica dal Gris[445] èra granda asàj, com'pur i Sachès, Zòucs, Fifàns e Barùs e Gjàj e chej che ros 'doventàvin pal staj.[446] La sòcja che cresi 'veva fat i Calfùs era zà biel'e grosa, e zà magistràs a èrin i Sìsios e i Arigùs. Oh cuant ben ch'jodùt i'ai chej stas disfàs da la so rogànsa! E li bàlis d'oru[447] flurì fèvin Firense in ducj'i so gran fàs. Cussì fèvin i paris di chej che di oru, cuant che la vustra glisia'l vescul no veva, gràs si son fas sintàs a consistòru.[448] Che rasa di zent 'rogànta che belva a'è cun chel cal scjàmpa, ma'a chel ch'jòdi ghi fa'l dint, o'l tacuìn, na piorùta a fasi jòdi a va, se pur zentùta, za si zev'ingrandìnt; chist no ghi zeva dret a Bertìn Donàt, che'l misièr a la chej[449] dopo fat parìnt. Belzà a l'era'l camposàc tal mercjàt, da Fièsul vegnùt, e belzà a l'era un bon citadìn Gjuda, e l'Infangàt. I dìs na roba 'ncredìbil ma vera: tal sircul di miès si'entrava pa na puarta ca cjolèva'l nòn da chej da la Pera.[450] Ognùn che la bièl'insègna al parta dal gran baròn, cun che stima e nòn ch'a recuardà il dì di San Tomàs ni parta, da luj tìtul e patrimoni cjols a son; encja se cul popul vuèj si ten unit chel ca la cun fàsa ornàda benòn.[451] Gualtièrs e Importùns za 'stèvin pulìt; e'l Borc encjamò pi cujèt'l sarès se'l bacàn di cers visìns[452] nol vès subìt. La cjàsa ca'a causàt il vustri plànzi e sighès pal just disprès che causàt vi'a la muàrt, e partàt vi'a al scunfuàrt chi vèjs adès, onoràda a era, sensa tuàrt: O Bonbelmònt, se mal ch'a scjampà ti'as fat da li so nòsis par cjatà t'altri bras cunfuàrt![453] Scontèns son tancjus che'l cjel 'varèsin lodàt se Diu a Ema ti vès concedùt cuant che par prin in sitàt ti'èris rivàt. Ma'a che sèma di pièra[454] ghi'a convegnùt --che ca vuarda'l punt--che Firense a finìs che pàs che par un bel puc a veva vut. Cun chisti zens e cun lòu pur cun altris, ta sta calma Firense i vev'jodùt che razòn no veva di spandi làgrimis: cun sti zens d'jòdi la Gloria i'ai podùt dal so pòpul, e just, tant che'l so gilio maj no l'era cul cul in sù stat metùt, ne maj l'era doventàt ros, stu gilio.[455] Paradìs Cjant Dizisietèsin Com'chel zut a Climenè, sigùr volìnt èsi di se che da n'altri'l veva sintùt, che pur vuèj il pari al fì di dà tant no si sint;[456] tal i'eri jò, e'i èri sì stat sintùt da Beatrìs e pur da chel sant lumìn che prin par me dal so post si vev'movùt. Par chel ic "Èco, fa che ben a lùzin i to desidèjs," mi'a dit, " sì che chiscjus ben segnàs tal so flameà a vègnin, chè, se'i to pensèjs za i cognosìn ducjus, il to parlà lo stes ti ten abituàt a dizi ‘I'ai sèit' cuant che'i làvris ti'as sùs." O antenàt me che tant i ti tens levàt che com'che ta'un triàngul li mins terènis doj ànguj vièrs no'an maj cjatàt,[457] cussì tu'i t'jòs li robis contingèntis prin che'n sè a sèdin, ben mirànt il punt ch'al stes timp dùtis al jòt li èpochis; cuant che cun Virgilio i'eri, punt par punt, sù pal mont che li animis al cura, e pur cuant che jù'i zèvin ta mont defunt,[458] dìt mi'era stat da la me vita futura roba seria, ma ch'a ogni violenta scòsa ic a si varès tegnùt dura. Par chel sarès la me vòja contenta di savèj se che'l càsu mi ten visìn; ch'un folc ca s'jòt rivà di fa mal'l stenta." Cussì ghi'ai dìt alòr a chel stes lumìn che prin mi vev'parlàt; e com'ca'a volùt Beatrìs li me vòjs a si averàvin. No cun stupidàdis, che'l mont pagan, dut, inviscjà si lasàva prin che l'Agnèl paj pecjàs dal mont a murì l'era zut, ma cun peràulis claris e cun bièl Latìn précis dìt mi'a chel amòu paterno,[459] che'nglusàt a l'era tal so ridi bièl: "La contingensa, che fòu dal cuaderno da la vustra materia a no si spant, ben jodùda a'è dal vuli eterno: necesaria 'no va par chel doventànt, com'ca no va dal vul'ndà ca si spièla na nàf che la curìnt a sta jù partànt.[460] Da là, cussì com'ca ven ta l'orèla la musica dolsa dal organo, mi ven tal vuli il disèn da la to tela,[461] com'ch'esiliàt l'era stat Ipòlit d'Atèn par causa da la so crudèl madrigna,[462] a ti pur zì fòu di Firense ti convièn. Chist a si vòu e za'a si s'impegna, e prest'l sarà fat da chel ca ghi pensa là'ndà ch'a baratà Crist dut'l dì si s'impegna.[463] La colpa davòu ghi zarà, com'si sa, a la banda urtàda, ma la vendeta a mostrarà il ver ca la dispensa. Ti lasaràs ogni roba, puarèta, che pì a ti plas; e chist'è la frecja che l'arco dal esilio par prin'l saèta. T'jodaràs cuant ch'amàr ti sarà'n bocja il pan d'altris, e cuant ca saràn duris da scalà li scjalis cuant ca tocja. E chel che pì ti pesarà ta li spalis a sarà che compagnia, bruta e trista, chi ti zaràs a cjatà ta che cjeris; sta mata di zent, sensa Diu e'ngràta, ti si farà cuntra; ma dopo, e no tant, a vara ic--no tu--la musa rota. La so bestialitàt 'zarà ben mostrànt sta marmàja; sì che par te sarà mièj da stu bacàn èsiti tegnùt distànt. Il prin rifugjo chi to pod'ràs vej il benvolèj al sarà dal grant Lambart,[464] che'n ta la scjala'l parta'l pì sant[465] daj usièj; che di te a varà un sì grant riguart che tra'l fa e'l domandà, fra di vualtris prin'l sarà chel che cuj altris lè pì'n ritàrt.[466] Cun luj t'jodaràs chel[467] che, nasìnt, tràcis 'la vut--e bunis--da che stela fuarta,[468] che tal mont lu faràn fa grandi robis. I no saj se la zent si e za necuàrta che za par nòuf àjs, ta la so zòvin etàt, atòr di luj sti ròdis[469] ghi'an fat scorta; ma prin che'l Guasc l'alt Rico'l vedi'nganàt, sintìlis s'jodaràn da la so virtùt[470] pal disprès paj sfuàrs e bès belzà mostràt. Cuant che da li so magnificensis savùt si varà, alòr nèncja i so nemìs di luj tegn'si da tabajà pod'ràn dal dut. Ta li so mans a'è mièj chi ti ti mètis; luj'l sarà causa di tancju sestamìns, condisiòns cambiànt par zèns siòris e puòris. E'i ti tegnaràs scrit in ta la mins di luj, sens'dìz'lu"; e dit 'la robis incredibilis a chej ch'erin presìns. E dop'la dìt: "Fiol me,'dès tu ti capìs chel ca ti'è stat dit; èco li insìdijs ca ti vegnaràn entri pus àjs mostràdis. Ma'i no vuèj che'i to paesàns t'invidièjs, che tant a si slungjarà la to vita pì'n là dal castìgu da li so cativèris.[471] Dop'che, tazìnt, chista anima santa da tèsi mostràt a veva di vej finìt la tela che da me ghi'era stat data, tacàt jò i'ai, com'un che plen di dubit, consèj ghi domanda a na persona che tant ghi plàs e che dut a ten capìt:[472] "Ben i'jòt, pari me, com'ca si spiròna il timp vièrs di me par tègn'mi ben zveàt, che pèzu a'è par un ca si bandòna;[473] alòr dal ocorìnt mi tegn'ràj armàt sì che se'l post che pì mi plàs cjolt mi ven, fòu d'altris pal me rimà no vegn'ràj butàt. Jù tal mont che di amarèsis lè plen e tal mont che'nsìma'la'l bièl gjardìn che paj vuj di Beatrìs jodùt i'ai, e ben, e dop'ta chej poscj' als che sì tant a lùzin savùt i'ai chist e chel che se da contà i ves, di savòu fuàrt tancjus lu cjatarèsin; E s'jò al ver di èsi timidùt i varès, da chej i no vegnarès maj recuardàt ch'antìc jodaràn il timp chi vivìn adès." [474] La lus ridìnt ca'nglusàva'l me antenàt, presiòus gjojèl, a sfavilà si'a metùt com'un raj dal soreli ta'un spièli doràt; e chistu 'la dit: "Dom'un còu ca lè brut par vej di se o d'altris vergogna al volarà che tu ti tàzis dal dut.[475] Lo stes, na volta netàda la fogna, va a mostràighi a ducjus [476]la to vision, e ca si gratin pur chej ch'an na rogna. Che se'nsindiòsa'sarà la so lesiòn al prin bocòn, un bièl puc di nutrimìnt 'lasarà na volta digerìda benòn. La to vòus a farà propit coma'l vint ch'a li pì alti puntis a ghi dà frustàdis e a tì onòu e riconosimìnt. Ma mostradis ti son ta chisti rodis, tal alt mont e ta la val dolorosa encj'ànimis par gran'robis famosis, che'l spirt di chel cal sint a nol riposa ne maj si ferma su esèmpli cal sedi puc cognosùt o platàt ta na busa, o che, par altri, risàlt a nol fèdi. Paradìs Cjant Dicjotèsin Dal so verbo si godeva luminòus chel spièli beàt, e jò i stevi gustànt il me, temperànt dut'l dols cul sindiòus;[477] e che fiòla ch'a Diu mi steva menànt a'a dìt: "Cambia pensèj; pensa che visìn jò'i soj di chel[478] che'i maj'l va liberànt." Voltàt mi soj cuj vuj ca mi luzèvin vièrs la bièla vòus dal me cunfuàrt, e'i tàs dal ben che chej vuj sans mi volèvin; no parsè che dal me parlà mi fidi dom'in part, ma pa la mins ca pol fa doma chel tant se pì ch'judàda no ven dal alt, e fuàrt. Di chel moment, cuant ch'ic i stevi vuardànt, dom'chist i pol dìzi, che il me afièt lìbar l'era d'ogn'altra voja, dut cuant, fin che il plasèj eterno, che dirèt al luzèva in Beatrìs, su me pur a si rifletèva dal so bièl aspièt. Alòr, cu la lus di un ridi bièl e pur, ic dit mi'a: "Vòltiti e scolta; di paradìs al di fòu daj me vuj an de pur." [479] Com'che u chì a si jot cualchi volta la voja che' tal jòdi, sa è tanta, da ic a ven duta l'anima cjolta, cussi, tal sflameà da la lus santa che voltà mi'a fat, la so[480] brama jodùt i'ai che di parlàmi an veva tanta. E la tacàt: "Chi sù chi ti sos vegnùt, in ta stu àrbul cal vif dal insìma, che maj no si sfuèa e che sempri'l fa frut, i spirs a son beàs, che la jù, prima da vignì tal cjèl a erin ognùn famous, tant da vej da li mùsis granda stima. E alòr vuarda ben ta'i bras di sta cròus: chel chi minsonaràj, lì'l farà chel àt che ta na nula'l fal'l so lamp[481] luminòus." Pa la so cròus jodùt i'ai un luzòu tiràt dal nòn Gjosuè, apèna'pèn minsonàt; che'i no saj se'l dìzi l'era prin dal fat. E cuant che Macabeo lè stat nominàt èco n'altri[482] cal vegnèva rodolànt, e dal godi l'era stu tròtul animàt. Cussi par Carlo Magno e par l'Orlànt, doj ch'atènt a la seguìt il me sguàrt com'vuli'l seguìs il so falcòn svualànt.[483] Dop'la 'tiràt Gulielmo e Renoàrt e encja'l duca Gotfrèit la me vista 'nta che cròus, coma pur Berto Guiscart.[484] Alòr, cu l'altris'n motu ta sta pista, mostrat mi'a l'anima ca mi vev'parlàt cuant che cun ches tal cjantà'a er'artista. A la me destra mi soj alòr voltàt a Beatrìs par jòdi s'al me dovèj, cun peràula o cun sen, mi ves guidàt; e jodùt i'ai i so vuj luzìns e bièj, lùstris di legrìa, che il so aspièt i'altris'l vinsèva e'l so ùltin parèj.[485] E propit coma, par sinti pì dilèt tal ben fa, l'omp di dì in dì, plan planìn a si necuàrs cal fila sempri pì dret, cussi mi soj rindùt cont che lì chi'erin dut'l cjèl cresùt al veva il so arc[486] jodìnt chel miràcul[487] chi vevi visìn. E com'ca si tramuta ta'un pisul arc di timp na fruta in blanc, cunat che'n musa a discarga da la so vergogna'l car'c,[488] cussi ai me vuj, vint voltàt la musa, l'er'l candòu pì dols da la sesta stela[489] che ta'un tic e tac ni veva fat di cjasa. Jodùt i'ai ta che stela buna'e bièla il lùzi dal grant amòu che lì l'era paj me vuj scrivìnt la nustra favèla.[490] E com'grus ca si àlsin da la cjera, cuasi godìnt di dìzi ch'èrin pasùdis, a crèjn na tonda o altra schiera, cussì'nta li lus li santi creaturis svualànt a cjantàvin, e'a fazèvin un D o'un I o'un L cu li so figuris. Prima, cul so cjantà a si movèvin; dopo, doventànt un di chiscju dizèns, a stevin fers un puc e a tazèvin. O divina Pegasèa[491] che'i nustr'inzèns par timp e timp ti fas che gloriòus a restin, e cun chej pur li nustri sitàs e regns, 'luminèjmi di te, che spic a fèdin sti figuris com'ch'jò li'ai concepìdis: che ta scju vers'l to podèj ducjus'jòdin! Sinc voltis sièt si son alòr mostràdis vocals e consonàntis; e notàt i'ai sti pars coma ch'jò li'ai jodùdis. ‘DILIGITE IUSTITIAM' ben oservàt i'ai se che par prin'era chì pituràt, da QUI IUDICATIS TERRAM[492] seguitàt. Tal EM dal cuint vocabul dut ordinàt al steva ogni spirt, sì che Gjove stes d'arzènt al fasàva stu lùzi doràt. E pì lucis jodùt vignì jù'an i vuj mes e pojàsi tal colm dal EM, da indà che'l ben pì alt a lodàvin, dutis ches.[493] Dopo, com'ch'al bati di na sclampa brusàda, una nula si'jòt saltà fòu di falìscjs che paj vilàns a'è roba furtunàda, èco alòr il lampà di mil lucis, e pì, zì'n sù t'jodèvis, o tant o puc, par volèj di chel[494] ca li vev'impiàdis; e cuant ch'ogni lumìn l'era zut tal so lòuc, i'ai il cjaf e'l cuèl di n'acuila jodùt vignì fòu dal dizèn ben clar di stu fòuc. Il pitòu di dut chist, mestri no la maj vut; ma mestri lè luj, e da luj a ven fòu la virtùt ca informa[495] i nìs dapardùt. I'altri beàs, che contèns ognùn di lòu 'parèvin d'èsi ta la M ingiliàs, puc'a puc pal usièl jodùt si ghi'a'l còu.[496] O bièla stela, cuanti gjemis chi ti'as ca mi mostrin che la nustra gjustìsia a ven da scju cjèlos chi ti tens'ngjemas! Par chel jò i prèj la mins che inìsi a ghi da al motu to e virtùt che ben a vuardi da'ndà che'l fun'l ven che'l to raj'l vìsia;[497] si che n'altra volta'l mostri'l so disdèn di dut chel baratà dentri dal templi[498] che daj màrtirs che fat lu vèvin l'era plen. O soldàs sans dal cjel che jò'i contempli, lotàit fuàrt par chej che la jù in cjera pierdùs a son par via dal brut esèmpli! Cu li spadis si fev'na volta guèra; ma 'dès 'la fan chej ch'al cjòli son atìfs il pan[499] che'l bon Pari a nisùn maj'l sièra. Ma tu che doma par cancelà[500] ti scrifs, pensa che Pieri e Pauli, che muàrs a son pal cjamp[501] chi ti guàstis, a son'ncjamò vìfs. Tu ti pos ben dìzi: "Jò'i saj se ca è bon; jo'i vuèj doma chel che besòu 'la vivùt e c'an pal saltusà martiriàt tal salon; jò il pescjadòu no cognòs, ne'l Paulùt.[502] Paradìs Cjant Dicjanovèsin Davànt di me 'jodèvi cu l'alis vièrtis il bièl dizèn[503] che cun chel so godi grant a fèvin l'ànimis u lì unìdis. Ognùn'a parèva un rubìn che tant cun'un raj di sorèli ardìnt al stes che ai me vuj si rifletèva brilànt. E chel che a contà i mi met adès, dìt no lè maj stat, ne scrit da vingjòstri, ne d'inventàlu nisùn maj s'insumiarès; ch'jodùt i'ai e pur sintùt i'ai il rostri[504] che al "jò" e al "me" a ghi da vous invensi di usà il "me" e'l ‘nustri." [505] E alòr: Par esi bon e gjudisòus, esaltàt i soj jò chì a che Gloria che di pì no si pol èsi desideròus; e tal mont i'ai lasàt la me memoria buna, tant buna, ma che zens tristis a lòdin ma no seguìsin par nuja." Cussì dom'un calòu di tanti boris sinti si fa, com'che da tancju amòus un sun sòu si sintèva da li so bòcis.[506] E alòra jò: "O semprivèrs flòus dal eterno bon godi; che pur dom'un someà mi fèjs ducju i vustri odòus, sodisfàit suspirànt il me grant dizùn che par cussì tant timp mi'a lasàt plen di fan, che tal mont di cjoli no lè stat bon nisùn. Jo'i saj ben che se'n cjèl ta n'altri reàn[507] sempri a si spièla il volèj divìn, puc'n vu a si riflèt, e sensa velàn. Ben i savèjs chi mi ten pront e visìn par scoltavi; i savèjs cual ca lè chel dùbit che'n mins nol vòu maj stami sidìn." Coma un falcon cal ven fòu dal cjapièl,[508] al mòuf il cjaf e l'àlis al bat content, gran voja mostrànt e fazìnsi dut bièl, cussì al fàsi l'ai jodùt dut intènt stu sen, da grasia divina festegjàt cun chel dols cjantà che la'n alt lè sempri presènt. E 'la tacàt: "Chel che'l compàs 'la slungjàt fin al fin dal mont, e dentri di chel trat il misteriòus e'l manifest 'la lasàt, no la'l so valòu podùt lasà sì stampàt dapardùt l'univers, che il so verbo, infinìt, parzòra di dut'l fos restàt. E a è par chel che il prin superbo[509] che pì grant l'era d'ogni creatura, crut lè colàt crodìnt di savèj pì dal verbo; e da chist s'jòt ch'ogni inferiòu natura un vàs masa pìsul a'è par dut chel ben sensa fin e che'n sè cun sè'l misura.[510] Duncja la nustra vista, ch'al pì a ten doma cualchidùn daj rajs da la mins che dutis li robis dal mont a contèn, a no pol da se stesa tegni a mins tant che'l so prinsìpit[511] a no s'interna tant pì'n là daj nustri sòlis sintimìns. Sì che in ta la gjustìsia eterna il disèrni cal risèif[512] il vustri mont, coma vuli tal mar, dentri a s'interna; che, par tant che da la riva'l jòt'l font, lontàn tal mar no lu jòt, ca lè lo stes lì, ma platàt'l ten il so èsi profont. Lustri no lè, sa nol ven dal seren stes che maj si turba; ma lè 'nvènsi dut scur, o par pasiòn da la cjar o velèn daj bès.[513] Adès che chel post profont ti sos sigùr ca ti platava la gjustisia viva, che fin a capìla ti'era stat dur; che chist ti dizèvis: ‘un al nas'n riva dal Indus, indà che nisùn'l da lesiòns su Crist, ne di luj a lèzi o scrivi al va; e'l so volèj e li so buni asiòns, par cuant che'l nustri razonà'l jòt, sensa pecjàt tal dìzi o vivi a son. Sensa fede o batièzin al mòu: jòt-- parsè'l vegnia condanàt stu puòr'on?[514] 'ndà èse la so colpa se luj nol crot?[515] Cuj sotu tu da mètiti tal cjadreòn[516] par gjudicà da miàrs di mìjs di lontàn, che d'jòdi nencja na cuarta'n là no ti sos bon? Chej che voja di zì tal sutìl a'an, se guidàs da la scritura i no fòsis, razòns di dùbit'n varèsin a plena man. Oh nemàj da la cjera! Oh mins sglònfis![517] La prima volontàt, ch'è'n sè tant buna, e ca'è'l pì grant ben, sempri lì a'è, tal so post fìs. Ogni roba'è justa se cun ic'è una:[518] roba creada'l ben a se'a no tira, ma ic, risplendìnt, a ognùn lu dona." [519] Com'che'nsima'l nit szualànt a zira dop'che la cicògna'l past ghi'a dat ai fìjs, e com'che chel ca lè pasùt l'amira, Cussì si'a fat[520], e cussì alsàt i'ai li sèjs, la figura benedèta, che l'àlis moveva sburtàdis da tancju consèjs. Atorotòr svualànt a cjantàva: "Li nòtis mes, a'è clar, ti fas fadìja a capìlis; il pensèj di Diu pur'i no comprendèjs." [521] Al cujetàsi di che lustri flàmis dal Spirt Sant ch'encjamò l'era tal sen ch'ai Romàns ghi veva dat riverènsis, di nòuf 'la tacàt: "Chi sù, ta chistu regn, maj no lè vegnùt nisùn ca nol crodès in Crist ne prin ne dopo cal vegnès 'nclaudàt tal lèn. Ma jòt: tancjus di lòu a sìghin ‘Crist, Crist!' e al dì dal judìsi 'saràn pì lontàns di luj[522] che chèj che maj cognosùt no'an Crist. E l'Abisìn'l danarà chiscju Cristians cuant ca si spartiràn chisti do scuèlis, una sempri siòra e l'altra'n taj dàns.[523] Se dizaràni i Persiàns ai re vustris? coma a jodaràni chel libri vièrt 'ndà che li pècis sòs son dùtis scritis? Lì s'jodarà, tra l'òperis d'Albert,[524] chè che fra puc a scrivarà la pena su chel ca cambiarà'l regn di Praga'n desèrt.[525] Lì a s'jodarà'l mal che là dal Sena al causarà, falsificànt bes a plen, chel che'l cinghiàl'l farà crepà, cun pena.[526] Lì di che supiàrbia s'jodarà il sen che màt a fa doventà l'Inglèis e'l Scosèis che bojs no son di restà tal so terèn. La lusùria a s'jodèva e li coròtis plèjs di chel di Spagna e di chel re Boèm, che virtùt maj 'la vut, ma dom'brus plasèjs.[527] Si gh'jodarà al suèt di Gjerusalèm segnada cun una i la so bontàt, ma l'opòst ghi sarà segnàt cu na em.[528] S'jodarà l'avarìsia e la viltàt di chel che vuardiàn 'lè da l'isola dal fòuc 'ndà ch'Anchìs finìt 'la la so lungja estàt; e par da n'idea di cuant luj'lè puc bastarà un pu' di lèteris scurtàdis ch'un bel puc ni dizaràn cul dìzi puc.[529] E s'jodaràn pur li òperis sporcis dal barba[530] e dal fradi che na nasiòn a'an disonoràt e pur do corònis. E chej che re dal Portogal e Norvegja a son, lì si conosaràn, e chel di Rasa[531] che cuj bès di Venesia 'la fat puc di bon.[532] Beàda Ungaria sa no si làsa pì malmenà! e beàda Navàra sa si armàs dal mont[533] ca la fàsa! E ducju'an di crodi che par capàra di chistu, Nicosia e Famagosta fuàrt si làgnin pal nemàl di so cjera[534] che d'imbànda daj altris no si scosta. Paradìs Cjant Vincjèsin Cuant che chel che dut'l mont al luminèa, dal nustr'emisfèri jù'l ven e'l va via sì che'l dì dapardùt si distudèa,[535] il cjel, che dom'di luj prin s'impìja, ai nustri vuj si fa di nòuf a colp presìnt par ducj' chej lumìns ch'ognùn di luj s'impìja; e'n mins stu da fà dal cjel si'a fat presìnt cuant che'l sen dal mont e daj so dùcis di parlà 'la smetùt, cujèt restànt e tazìnt; ma subit dopo, l'altri bieli lucis sempri pì luzìnt a cjantà si'an metùt cansòns chi recuardi ben ch'erin soàvis. O divìn amòu, di ridi dut cujerzùt, cuant chi ti luzèvis cun che dolsis melodìjs che di pensèjs sans a cjantàvin par dut! Dop' che chisti lustri pièris presiòsis che la sesta lus 'ngjemà i vev'jodùt cujetàt 'vèvin l'angèlichis nòtis, di sinti'l murmurà d'un rìvul mi vev'parùt che da clap'a clap jù'l ven lìmpit e clar da la gran fontana'ndà ca lè nasùt. E com'dal cuèl da la ghitara'l sun clar dut ben si sesta, com'cal fa dal busùt da la pìva il soflà dal montagnàr, cussì, sensa nencja spetà un minùt, il murmurà da l'àcuila sbuzigànt lè vignùt sù pal cuèl, fin che dols lu'ai sintùt. Da mùrmur'a vòus se stesa 'lòr cambiànt fòu dal so bèc in forma di peràulis bièlis i'ai sintùt, che chì i'ai scrit dut cuant. "La part che'n me a jòt e che'n àcuilis mortàlis'l soreli a vuarda," 'la tacàt, "a'è mièj che adès benòn i ti vuàrdis, pars'che daj fogùs che forma mi'an dat, chej 'ndà che'l vuli tal cjaf mi sflamèa, tant mièj daj altris 'lè ognùn di lòu dotàt.[536] Chel che tal miès dal vuli al sfavilèa, il grant cjantadòu lè stat dal Spirit Sant, che da post a post l'arca movùt al ve'a: adès ben'l cognòs il merit dal so cjant,[537] che luj stes a lè efièt dal so consèj stes par grasia vuda che granda'è altritànt.[538] Daj sinc che sèrcli mi fan dal vuli stes, chel[539] che al bèc pì visìn'a mi'è, la vedulùta consolat 'la pal fì stes[540]: adès tant ben al sa cuant costòus ca lè il sta lontàn di Crist, pa l'esperiensa di sta dols' vita e di che ch'opòsta ghi'è.[541] E chel che dop'si jòt ta la circonferensa che minsonàt i'ai, tal alt da la sèa, la muàrt 'la ritardàt par fa penitensa:[542] adès al sa ch'encja cuant ch'un al prèa che chel di vuèj'l sedi pal domàn lasàt il gjudìsi eterno a nol cambièa.[543] L'altri pì'n là, cu li lègis al me làt, cu na buna intensiòn ca'a vut brut frut, par zì davòu dal pastòu, grec si'a fat:[544] adès al capìs com'che'l mal ca si'a vut dal so ben operà a no ghi'a fat dan encja se'l mont da la'n cà'n malòra le zut. E chel che ta la curva'n jù i oservàn,[545] Gulielm l'era, che che cjera a plans a st'ora par Carlo e Federico e'l so malàn:[546] adès al sa coma ca s'inamòra il cjel di un re just, e a li sintìlis dal so splendòu encja 'dès a s'indòra.[547] Cuj'l crodarèsia la jù, tal mont di pècis, che Rifèo Trojàn[548] al fos ta stu rotont u chì la cuinta da li lucis santis? Adès alc al cognòs ben di se che'l mont nol pol par nuja jodi da la grasia divìna, o almancu no fin in font." Com'na 'lodula che'n aria si spàsia, prin cjantànt, e dopo tazìnt contenta da li dolsi nòtis ca la làsin sàsia,[549] cussì ben clara mi'a parùt la'mprònta dal plasèj eterno, e'l so desidèri al cual ogni roba si atèn e dovènta.[550] E forsi pars'che plen di dùbit i'èri com'un spièli plen di robis coloràdis, pì'a lunc di spetà, tazìnt, bon 'no'eri; ma li peràulis: "Se soni sti robis?" a mi son fòu di so volèj sbrisàdis; e'a colp un sintilà jodùt i'ai di fièstis. Subit dopo, cun brilanti ocjàdis chistu sen benedèt a mi'a rispundùt prin chi ghi fès jò stes altri domàndis. "Chistu tu i ti cros di capìlu dut parsè ch'jò'i lu dìs, ma'l coma no t'lu sas; com'che'l crodùt spès a no lè comprendùt. Com'chej ca pàrin capì li robis'ti fas, par nòn e basta, ma la so "quiditàt" [551] no la jòdin se d'altris no vegnin judàs. Regnum coelorum a sufrì 'lè partàt dal grant amòu e da la speransa ch'a vinsi a va la divìn' volontàt; no'un lotà tra omp e omp, com'si pensa, ma ic a vins pars'ca vòu esi vinsùda e, vinsùda, a vins cu la so benevolensa.[552] La prin'e la cuint'anima[553] là'mpostàda a ti làsa a bocja vièrta, che'n ic t'jòs la regjon daj ànzuj ben pituràda. Daj so cuàrps fòu no son vegnùs, com'ch'ti cros, spirs pagans, ma cristians, cun fede plena sul Crist che da zì o zà zut l'era'n cròus. Ch'un da l'infièr, da'ndà ca no si torna maj par fa dal ben, taj so vuès lè tornàt, pa la grasia che'l sperà a adòrna; dal gran sperà che sì tant a la judàt il preà[554] che Diu lu risusitàs, par podèj vej'l so desidèri scoltàt. Il spirt glorious ch'adès ni ten voltàs,[555] tornàt a la cjar, e lì par amòndi puc, tant a là crodùt che luj a lu judàs; e crodìnt impiàt a si'a'n ta un sì grant fòuc di amòu par luj[556], ch'a la so muàrt seconda u chì a lè vegnùt, ta stu bièl lòuc.[557] L'altri[558], che par grasia di na sì fonda fontana'l sgorga, che maj creatura jòdi'a podùt fin ta l'ultima onda, dut'l so amòu la jù 'la dat a vita pura; che Diu, da grasia 'grasia[559] ghi'a vierzùt il vuli a la nustra redensiòn futura: e 'lòr 'n chè luj 'la crodùt, e pì no lè zut a sufrì la spusa dal paganèsin; ma'a criticà che perversion si'a metùt. Che tre siòris[560] lì a ghi'an fat da batièsin, che visìn la roda destra ti'as jodùt, davànt dal batezà pì di un milèsin. O predestinasiòn, che maj'an podùt la to radìs jòdi, ne maj podaràn, chej che'l prin motu[561] maj comprendaràn dut! E vualtris, puora zent, no stèit dàsi afàn a gjudicà; chè nu stes, che Diu 'jodìn, dal cognòsi ducju'i elès i sin lontàn; e dols ni'è che dal savèj lontàns i sin e'l nustri ben a chistu ben s'inclina,[562] che chel che Diu'l vòu, encja nu'i volìn." Cussì da che splendida lus divina, par ben sclarìmi la me puora vista risevùt i'ai sta buna midizina. E com'un cjantadòu un bon citarista davòu ghi va cuj so zòucs da la cuarda, ch'encjamò pì gust a la un che'l cjant'l scolta, cussì'ntànt cal parlàva, di recuardà mi ven ch'jodùt i'ai li do lus beàdis che, com'cuant'l bati da li sèjs un'l vuàrda,[563] cul so parlà si movèvin li flamùtis. Paradìs Cjant Vincjunèsin Belzà si'èrin i me vuj di nòuf fisàs su la me Beatrìs[564], e cun lòu'l me còu, che pì d'ic no esist altri ca ghi plàs. E ic a no ridèva; ma "Se'l colòu dal me ridi t'jodès," mi'a dit, "ti restarès com ‘Semlè' che'n sinìza si'a fat par amòu;[565] la me belèsa, che tal alsàsi stes tal eterno palàs, pì'a va luzìnt coma che fin chì jodùt i ti'as tu stes, sa no si temperàs, tant pì risplendìnt[566] doventarès che li fuàrsis tòs al so luzòu sarèsin com'alc che'l folc'l va distruzìnt. I sin adès rivàs al siètin splendòu che sot dal dizèn dal leòn dut ardìnt la jù'l radièa misturàt[567] il so valòu. davòu daj to vuj ten ben fisada la mint[568] e fa che chej a spièlin la figura che'n ta chistu spieli[569] ti zaràs jodìnt. S'un'l saves ch'jò'i mi stevi godìnt na vura dut il me contemplà di chel aspièt beat, cuant che d'jòdi altri mi soj dat cura, al capirès benon cuant ch'i'eri grat di ubidì a la me biela scorta, balansànt chistu cul splendòu zà contemplàt. In ta chel cristal che il nòn al parta-- zint atòr dal mont--dal so duce, tant bon che sot di luj er'ogni malìsia muàrta,[570] dut d'òru che tant'a brilàva e benòn jodùt i'ai na scjala ca zeva in sù fin che'i me vuj pì no la jodèvin benòn. par scju scjalìns i'ai pur jodùt vignì jù tancju di chej luzòus ch'ogni lùs dal cjel a parèva ca si difondès ca jù. E com'che par natura'l fa ogn'usièl, ducju'nsièmit, bunorùta, i crovàs par scjaldàsi ducju'a fan'l so saltusèl; e dopo an dè di chej ca van a spas, altris si zìrin ma fìs lì'a rèstin, e altris atòr'van di lì ch'erin pojàs; propit cussì mi pareva ca fèsin l'ànimis che chì luzèvin insièmit cuant che tal stes scjalìn si visinàvin. E che che pì visìn i'jodèvi, e pulìt, sì clar'si'a fat, ch'jò mi dizèvi pensànt: "Ben jò'i jòt il ben chi ti mi tens sclarìt." Ma che[571] da che jò'i spetàvi'l coma e'l cuant dal dìzi e dal tàzi, a tàs; e alòr jò, cuntra'l me volèj, sidìn soj stat dut cuant. Alòr ic, che ben jodùt veva'l me puòr tàzi tal jòdi di chel che dut[572] al jòt, dit'a mi'a: "Dìs pur di se chi t'jòs atòr." "Il me merit," i'ai alòr tacàt di bot, "grant no lè asàj par vej da te[573] risposta; ma par che[574] che'l me grant desidèj a jòt, dìzmi, beàda vita, che in ta chista alegrìa i ti ti tens platàda, sè che sì visìn di me a ti parta; e dìzmi parsè ca tàs ta sta roda che sinfonìa dolsa dal paradìs, che ta altris[575] a par èsi godùda." "La musa e'l sinti mortal ti'as, ben vuàrda," rispundùt mi'a; "par chel chì no si cjanta, com'ch'a ridi Beatrìs no t'las jodùda.[576] I soj paj scjalìns da la scjala santa vegnùda tant in jù dom'par fati fiesta cul dìz'ti e cu la lus ch'ognùn chì'n da tanta; e'a no'è par pì grant amòu chi ti faj fiesta; ch'altritànt amòu o pì chi sù si mostra, com'che dut stu sflameà ti manifesta. Ma l'alta caritàt, ca ni fa sèrvis di chel alt consèj che'l mont al governa, u chì a ni sièls, com'che tu t'osèrvis." "J`o'i jòt ben," i'ai dit, torcja di lus plena, com'che u chì al basta'l vustri benvolèj par seguì la providensa eternàl; ma chistu lè chel chi vorès tant savèj-- pars'che predestinada tu, besola, chì a èsi ti sos, fra tancju spirs bièj." No'eri nencja ta l'ultima peraula, che tal so miès a si'a sta lus centrada, atòr di se piruetànt com'na trotula; cussì mi'a 'lòr dit chist'ànima beàda: "La lus divina che su me si punta penetrant'nta che ca mi ten'nglusàda, che cul me jòdi a si ten ben streta, cun me su di me a si alsa, ch'jò'i jòt la pì alt'esènsa da'ndà ca'è cjolta.[577] Èco dùncja l'alegrèsa che'n me s'jòt; pars'che cuant ch'al me jòdi a'è clara cussì'l me lùzi'l lus coma'l lùzi ch'jò'i jòt.[578] Ma che alma dal cjel che pì a ven clara, chel serafìn che'n Diu'l vuli pì'l ten fisàt, al to domandà nol pol da risposta clara; par via che tal abìs lè tant sprofondàt dal eterno decrèt chel che savèj ti vus, che capìlu nol podarà maj spirt creàt.[579] Cuant che'i to piè jù tal mont son di nòuf zus, chistu conta, che pì a nol presumi di zì'ndà che nencj'i beàs d'jòdi no'an asàj lus. Coma pòsia la jù la mins presumi d'jòdi tal so scur se che d'jòdi no pos nencja ta chista lus chì--adès dìzmi. Di sta sidìn mi'an sì dit li peràulis sos, che lasàt i'ai la cuestiòn e domandàt, ùmil, ghi'ai se di cognòs'lu pusìbil mi fos. Un cret a s'jòt che'n Italia 'lè'nmiezàt, [580] e no tant lontàn da la to patria, tant alt che dal ton pì'n bas si sint'l boat; e na goba'l forma dal nòn di Catria, cun subit sot un monastèri consacràt che d'adorà Diu maj a nol varia." Cussì il so ters discors a la tacàt: a la dit, seguitànt cuj so motìfs: "U chì al servìsi di Diu 'soj restàt, che cul mangjà cunsàt cul vuèli d'ulìfs, i pasàvi tant'l cjalt che'l frèit amòndi ben, dut content cuj me pensèjs contemplatìfs. Par scju cjelos stu claustri a l'era ben fèrtil; e adès dut vuèjt i lu cjatàn,[581] si che di rivelàsi al farès ben. Ta chel post jò i'eri Pieri Damiàn, e Pieri pecjadòu i'eri ta la Glisia da la Madona visìn dal mar Adriàn.[582] Di vivi là mi restava pucja grasia cuant chi soj stat pocàt vièrs di chel cjapièl che travasàt da mal in pèzu spes d'jòdi a si'a.[583] Cefàs si'era vut seguìt dal grant vasèl[584] dal Spirt Sant, discòls, puarès, e magris, mangjant frigùjs ta chistu post o ta chel. Adès si spètin tanti di che robis chiscju modernos pastòus, e che ben ju àlsi, pa li so gravitàs pesàntis. Cul mant so a cujèrzin il palafrèn, sì che do bestis a stan sot di na pièl: Oh pasiènsa, cuant chi ti ghi das sostèn![585] Lumìns jodùt i'ai, al sinti chist da chel, vignì jù svels paj scjalìns e ziràsi e a ogni ziru'l so lumìn si feva pì bièl. Visìn di stu spirt[586] son vignùs a fermasi, dant insièmit un cussi grant sigòn ch'a nuja chì al pod'rès paragonàsi: ne jò lu'ai capìt, par tant fuàrt ca l'era'l ton. Paradìs Cjant Vincjaduèsin Plen di maravèa, a la me guida voltàt mi soj, coma un ninùt cal cor sempri la indà che pì si cunfìda;[587] e che, coma una mari ca socòr subit il fi dut pàlit da la pòura e coràgju a ghi da e ghi sta atòr, mi'a dit: "ma no satu che'n cjel alòra zà'i ti sos? E no satu che'n cjel dut a è sant e che lì dut se ca'è fat lè fat cun cura? Coma ca ti varès tramutàt il cjant, e'l me ridi, adès imaginà ti pos, cul tonà di che vòus che movùt ti'a sì tant;[588] che se ben i ti capìs i pensèjs sos, zà ti savarès cual ca'è la vendèta chi t'jodaràs prin da la fin daj dìs tos.[589] Ca sù la spada 'no tàja mas'a la svelta ne masa tars, com'che'nvènsi a ghi par a chel che cun vòja o timòu'la speta. Ma a'è ora chi ti voltis il to sguàrt clar; che spiris grancj' e famòus i t'jodaràs se'l cjaf ti zìris, com'chi dìs, vièrs'l scjalinàr. Com'ch'ic voleva, i me vuj si son voltàs e jodùt i'ai sent balìns che insièmit cuj rajs du ducjus 'vegnèvin ben 'luminàs. Com'chel i'eri jò che, par no pari mas'ardìt, la gola'l copa, e'n davòu a si ten dal domandà, par no vignì stracapìt; e'l lumìn pì grant cal luzèva pì ben fra che margaritis pì'avànt lè vegnùt par volèj di se stes contentàmi ben. "Se tu t'jodès," da chel alòr i'ai sintùt, "coma me la caritàt che tra nu'a art, ogni to pensèj jòdi i ti farès, dut. Ma pars'che tu no ti tardis, nencja'n part, di rivà al pì alt[590], ghi daràj risposta jò a chel pensèj chi ti tens in riguàrt. Chel mont ca la Casìn[591] ta la so costa frecuentàt lè stat fin la sù insìma da zent'nganàda e puc ben disposta;[592] e chel jò'i soj che la sù a la par prima[593] partàt'l nòn di chel che la veretàt in cjera l'alt ghi'a mostràt a ogn'ànima; e da tanta grasia i soj stat luminàt che i vilàns di chej poscj' i'ai convertìt, che seduzùs 'erin stas da'un cult disgrasiàt.[594] Contemplatif l'era stat ogni spirit di scju fòucs tegnùs inpiàs ta chel cjalt che crèsi'l fa'i flòus e'l frutàn sant e scuisìt. Chì a lè Macario, chì a lè Romuàlt, chì a son i me fràris che in taj clàustris i piè'an puntàt e tegnùt il còu salt." [595] E jò a luj: "L'afièt chi ti mi mostris parlànt cun me e'l calòu di chel aspièt ch'jò ben i'jòt tal brilà daj vustri lustris, che fede'n vu tant granda i sint tal me pet com'na rosa cuant che sì tant vièrta'vèn che dà no podarès pì'ncjamò dilèt. Ma par plasèj, o pari me, dìzmi ben se jò'i pos da te la buna grasia vej d'jòditi dentri di stu luminòus sen." [596] Alòr luj: "Fradi, chistu grant desidèj scoltàt ti sarà ta l'ultima sfera,[597] 'ndà che scoltàs ducjus saràn dal alt volèj. U là a'è perfèta, ma dura e'ntèra ogni sodisfasiòn, e doma ta chè, sint, ogni roba a'è 'ndà che sempri a'era,[598] pars'che'n lòuc no'è, ne zìrus sta fazìnt; e la nustra scjala'n sù a va ta chel marc, che daj to vuj a va plan plan scomparìnt.[599] Fin la sù a la jodùda'l patriarc Jacob[600] cuant che, pojàda tal punt pì alt, ogni scjalìn a ghi era di ànzuj car'c. ma par zìghi sù cuj'l fàja pì un pìsul salt fin al prin scjalìn? Il me regulamìnt a nol ven pì seguìt nencja da'un puòr Svuàlt![601] Li muris ca erin na volta'un cunvìnt,[602] adès son tànis di làris, e'i vistìs son sacs di farina zuda malamìnt. Nencja la pez'usùra chi ti pènsis tant no ghi displàs a Diu com'chel frut[603] che mat al fa doventà'l còu daj fraris; che dut se che la Glisia a custodìs, dut lè da la zent ch'a nòn di Diu'a domanda; no daj parìncj' e ne di altri pì brut.[604] La cjar dal omp a'è debula avònda ca no basta pal bon proposit da la zent vej'l timp dal rori, dal nàsi a la so glanda. Pieri'la tacàt sens'oru e sens'arzènt, e jò cun tant preà e cul fa dizùn e Cesco[605] cun umiltàt il so convent. E se'l prinsìpit ti vuàrdis d'ognidùn e'ndà ch'a finì 'lè zut dop'ti vuàrdis, t'jodaràs che da blanc scur si'è fat ognùn. Ma vej l'àghis dal Gjordan'n davòu movùdis, o vierzùt'l mar cuant ch'a Diu ghi'a plasùt, pì d'un judà chì èrin sti mar'vèjs grandis." [606] Cussì a mi'a dit, e dop'a si'a metùt di nòuf cuj sos e cuj sos si'a miscjàt; e cun chej zì'n sù a mulinèl i'ai jodùt. Zì davòu di lòu mi'a Beatrìs alòr fat cun'un so pìsul sen sù par che scjala, e la so virtùt pì dal me pèjs'a zovàt;[607] ne maj ca jù'ndà ca si monta e cala com'che sempri i fin, un motu cussì svelt jodut si'a, com'chel di sta me nov'àla. Podèsi maj jò, letòu, tornà al alt trionf celestial pal cual jò'i plans tant spès i pecjàs ca mi tègnin lontàn dal alt, pì timp il dèit tal fòuc a ti volarès di mèti'e tirà fòu, che'a mi d'jòdi'l sen che dop'dal Toru'l ven, lì ch'a colp i'eri jò stes.[608] O stelis gloriosis, o grant splendòu plen di che alta virtùt ca mi conferìs, par puc o tant cal sedi, dut'l me inzèn, cun vu'l nasèva e tramontàva, o stelis, chel ch'a dut se ca'è mortal ghi da vita cuant chi'ai par prin godùt li àriis toscànis; dopo, cuant che vustra virtùt conferìt'a mi'à d'entrà ta l'alta[609] roda ca vi zira, pal moment chì cun vualtris mi'è dat di sta. E adès l'anima me tant vi suspira-- oh cussì tant!--par podèj vej che virtùt ca ocòr pal gran pàs ch'a sè la tìra.[610] "Ti sos tant dongja da l'ultima salùt," Beatrìs a'a tacàt, "ch'adès ti convièn vej'l jòdi da li to lus clar e acùt; però, prin che tu ti entri ta chel ben, dà na ocjàda'n jù e jòt pur cuant mont sot i piè ti'ai za lasàt vej--oserva ben; cussì che'l to còu, par tant cal pos, gjocònt si presenti a la fila[611] trionfànt che contènta 'ven tra stu etere rotònt." E chel che a stu mont ghi fa puc cont jò lu amìri, e chel ch'a altri al pensa bravo a lè, che la schena ghi volta'al mont. Jodùt i'ai Diana, dut'clara, ma sensa che màcis scuris ch'èrin stadis razòn ch'jò la vevi crodùda rara e densa.[612] Il grant splendòu di to fì, o Iperion,[613] jòdi i'ai podùt, e com'ca si mòvin atòr e visìn di luj, Maja e Dion.[614] E tal miès dal pari e'l fì, jodùt ghi'ai visìn Gjove stes, pì tempr'àt[615]; e clar mi'è stat com'che da'un post a l'altri a varièjn. Dùtis sièt sti sferis mi si'an dimostràt cuant grandis ca son e cuant velòcis e com'ch'ogni pianèt si ten tal so post'ncjasàt.[616] Chel ortùt che sì tant ni fa salvàdis tal zì atòr cun scju eternos zìmuj, dut i'ai jodùt, daj glasàrs a li fòcis. I vuj i'ai dop'voltàt di nòuf ai bièj vuj. Paradìs Cjant Vincjatreèsin Com'l'usièl che'n ta li so amàdis frascjs, pojàt tal nit daj so bièj usielùs lè lì ta la not ca scurìs li robis, che' par ben jòdi i so picininùs e par cjatàighi da mangjà un vierùt o doj a no si ten maj'n davòu, da mùs, al cricà dal dì, fòu dal nit'l ven spes jodùt, che cun grant afièt il sorèli'l speta e'l vuarda fìs pal prin luzòu, a stent stant mut; cussì la me Beatrìs a stev'atènta e dreta, cuj vuj par che banda voltàs 'ndà che'l sol'l par mov'si mancu a la svelta:[617] si che, jodìnla cuj vuj tant esaltàs, doventàt i soj com'chel che, desiderànt di vej altri, cul còu'n gola'l spera e'l tas. Ma di timp non d'èra pasàt par nuja tant, tra'l me desiderà e'l jòdi, i dìs, il cjel che pì e pì si zeva'mpijànt. E alòr Beatrìs: "Èco li scuadris dal trionf di Crist e di dut cuant'l frut vendemàt dal zirà di chisti sfèris!" [618] L'aspièt so mi parèva cal ardès dut, e di gjoldi a veva i vuj sì plens che'l dìzi a è mièj tègnilu tazùt.[619] Com'cuant che'i cjelos a son ducjus serèns Diana s'jòt ridi fra li ninfis eternis che dut la sù a piturèjn cuj so bièj sens, jodùt i'ai'mparzòra di miars di lucis un sorèli che dùtis l'impijàva com'che'l nustri'l fa cun dùtis li stelis; e'n ta sta viva lus a trasparèva che sostansa sì tant brilànt e clara che'l me vuli sostègni nol podèva. Oh Beatrìs, guida me dolsa e clara! cussì a mi'a dit: se ca ti fa mancjà'l flat la virtùt[620] a'è ch'a dut ghi sta parzòra. Chi'lè'l savèj e'l podèj ca ni'e stat dat par vièrzini li stradis tra cjel e cjera che par sì a lunc i vèvin desideràt." Com'che'l fòuc che il nul in se al sièra si slargja e da chel no lè pì tegnùt, e cuntra natura jù'l va vièrs la cjera,[621] cussi la me mins, nudrida da dut chel ben di Diu, eco che fòu a ven e di savèj se ca'a fat no'a pì podùt. "Alsa pur i vuj che jòdimi ti pos ben;[622] i ti'as jodùt robis che preparàt ti'an a sostègni'l me ridi, com'ca convièn." Jò'i eri com'chej che da'un sun sveànt si stan e, cul sun cal va svelt svanìnt, a pròvin a ripartàlu a la mins, ma invàn;[623] cussì i'eri cuant che'n mins mi vegnèvin li peràulis sos, degnis di èsi scritis taj libris che'l pasàt sempri'a ritègnin. S'adès a sunàsin dùtis che lenghis, che Polimnia cu li so sòus fat a vèvin sì tant dolsis e sempri mièj nudrìdis, par judàmi, dal just nencj'un milèsin a no rindarèsin dal so ridi sant, e nencj'al so aspièt sant si visinarèsin.[624] Cussì cuant che dal Paradìs i stin contànt a'è mièj ch'un salt'l fedi'l sacri poema, com'cuant che un fosàl i si cjatàn davànt. Ma s'un'l pensàs al grant pèjs di chistu tema e a sta puòra schena ca lu parta, il cjaf'nol scjasarès se sot di chel a trema: no lè'un mar par na barcja pisulùta che che cun coràgju a vièrs sta brava prora,[625] o d'un timonèj che pauròus'n davòu'l resta. "Parsè ti'èse la me musa tant cjàra che'i vuj no ti voltis vièrs il bièl gjardìn cuj flòus che'i rajs di Crist'a tègnin sot cura? U chì a è la rosa che'l verbo divìn incarnàt ti'a; ta scju gilios volta i pensèjs che tal so bonodòu tacàt'l veva'l so cjamin." [626] Cussì Beatrìs; e jò, che'ai so consèjs i'eri dut pront, i mi soj alòr metùt a lotà cuntra li me debuli sèjs.[627] Com'che na dì da l'ombrena i'ai jodùt un raj di sorèli che un prat di flòus da'un barconùt dal nul al luminàva dut; èco, cussì jodùt i'ai tancju splendòus iluminàs dal alt da rajs infogàs, sensa jòdi la causa di scju luzòus.[628] O Signòu me, che un sen sì clar ti ghi dàs, tant'n alt ti stevis che'i me vuj alòr mièj jòdi'a podèvin'l splendòu di ducju i beàs.[629] Il nòn dal bièl flòu che jò sempri'nvochèj di dì e di nòt, a mi'a dut ingropàt, e cul còu'n gola'l so fòuc jodùt i'ai'ntèj.[630] E'ntànt che in tant e in cuant[631] i vuj pituràt mi veva la lus di che viva stela che la sù a vins com'che ca jù a'a fat, dal alt jù si'a fat na flamùta bièla, rotonda propit coma na corona, ch'atòr ghi'a zut di sta dolsa stela.[632] La pì dolsa melodìa ca suna ca jù e che pì l'ànima a tira, altri no'è che un nul che sclapàt'l tona, in paragon dal sunà di che lira che coronànt a zèva chel bièl zefìr che di sè'l cjel 'ngjemàva, sta bièla piera.[633] "Amòu angjelic jò'i soj che inzìr' ghi vaj dal grant gaudio cal ven di dentri-- nustri desidèri!--di stu dols zefìr; e cun te'i staràj, o rosa dal cjel, mentri che'l fi ti compagnaràs, radiant, O pia!, ta la roda suprema[634], cul'ès'ghi dentri." Cussì a si strinzèva la melodia ch'atòr di se a veva, e l'altri lucis a cjantàvin pur lòu'l nòn di Maria. La mantelìna real[635] che dut' li sfèris dal mont a cujèrs, fervida e viva, godìnt di Diu'l calòu e usànsis, parzòra di nu'l so disòt a veva sì tant lontàn che la so aparènsa, da lì chi'eri, jòdi'ncjamò no si feva: i me vuj, alòr, no'an vut la potensa di sta visìn di che gloriosa flama ch'alsàt si'a davòu da la so simìnsa.[636] E com'chel fantulìn che viers la mama al slungja'i brasùs, dopo vej ben tetàt, par chel amòu che dut di fòu lu'nflàma; ognùn di chej luzòus in sù si'a butàt cu la so flama, cussì che'l grant afièt che par Maria 'vèvin palesàt mi'è stat. E lì davànt mi son restàs, dirimpèt, cun tal grasia, ‘Regina coeli' cjantànt, che'ncjamò adès ghi sint dut il dilèt. Oh cuant ben di Diu ca si va cjatànt fra chisti bunànimis dal còu d'oru che jù 'semenàvin il bon e'l bondànt![637] Chì a si vif e a si got dal tesòru otegnùt cul lagrimà tal esilio di Babilon, 'ndà ca si'a lasàt l'oru. Chì al trionfa, sot dal fì di Dio e di Maria, da la so vitòria, e cul vècju e cul nòuf concilio, chel che cont'l ten li clafs di chista gloria.[638] Paradìs Cjant Vincjaquatrèsin "O vualtris ch'elezùs a la gran sèna i sèis dal Àgnul benedèt che godi la sù vi fa cun mins sempri serena, se par grasia di Diu chistu'l pol godi di na frigùja o dos da la vustra mensa prin che finìghi'l timp la muàrt'a podi, vuardàit ben la so gran voja, imènsa; fèjghi sercjà'l vustri ben: i bevèis vualtris sempri da l'aga che luj dom'al pensa." Cussì Beatrìs; e l'ànimis beàdis com'sferis si'an fat tal alt di paj fìs, e flameànt'ziràvin com'comètis. E com'atorotòr i tocs daj orlòjs si zìrin, sì ch'un toc al par mov'si planìn, mentri l'ultin al somèa vej àlis, cussì che girulìnis, ca balàvin ben e bièlis, di cuant ca èrin bravis tal so bal, o lent o svelt, capì mi fèvin. Da una pì presiòsa da li altris fòu jodùt i'ai da li pì bièli flàmis una ch'altris non d'èra di pì lustris; che tre voltis 'torotòr di Beatrìs lè zut cjantànt un cjant cussì tant divìn ch'un pì alt dìzi a vòu par dìzi di sti nòtis. E alòr la me pena a salta stu scjalìn; ch'al nustri pinèl par tal'sfumatùris, com'al contà, colòus mancu vifs ghi vòlin.[639] "O Sòu me santa, cu li to prejèris sinceris, e'l to grant e ruvìnt afièt, da che bièla sfera ti mi lìberis." [640] E u chì a si'a fermàt il fòuc benedèt e vièrs ic indirisàt 'la'l so rispìru e com'chi'ai dit ghi'ai dit, cun grant rispièt. E ic: "O lus eterna di chel grant viru[641] che dal Signou Nustri li clafs'la otegnùt che partàt jù'l veva da stu lòuc d'oru,[642] stu omp tenta, chì e lì, un puc par dut, su la fede, sa ti plàs, dàjghi pur sot, che par ic tal mar tu ti zèvis a piè nut.[643] S'un lè ben dispost e ben'l spera'e crot, ocultàt no ti'e, ma chì in Diu t'jòs, indulà che dut pituràt a si jòt; pars'ch'a vignì chì zent jòdi si pos par fede vera, alòr par gloriàla fàlu parlà a è'un ben, e ben a si pos." Com'che'l bacelièr[644] si ten pront e nol parla fin che'l mestri la cuestiòn a no ghi propòn, par provàla e no par terminala, cussì jò'i mi armàvi di ogni razòn mentri chi la scoltàvi, par èsi pront par un sì alt mestri e na tal cuestion.[645] "A dìzimi, da bon cristiàn, tègniti pront: la fede, se ca'è?" Sùbit alsàt i'ai la front vièrs la lus che di chist a era la font; Beatrìs alòr coràgju mi'a dat un mont par che jò adès a spandi mi metès l'aga chi vevi ta la me'nterna font. "La grasia ch'a rispundi mi'ocòr adès," tacàt i'ai, "di front di stu tant alt campiòn, ca mi jùdi a esprìmi ben i me concès." E parat i'ai'n davànt: "Com'che tant benòn, O pàri me, a la'l to bon fradi[646] scrit, che tal just cjamìn, Roma, ti'a'mpostàt benòn, la fed'è sostansa dal speràt, 'la dit, e argumìnt di chel ch'jòdi no podìn; e la so esènsa'è chè, com'chi'ai capìt." E luj: "Propit cussi; basta ch'a puntìn ti capìsis pars'che tra li sostansis, davànt daj argumìns[647],'la metùda prin." E alòra jò: "Li robis profondis che u chì i rivi a jòdi benòn, ai vuj di la jù a son tant platàdis, che doma tal crodi a si sa ca son e sul crodi 'lè'l gran sperà fondàt; e par chel in sostansa si fa l'intensiòn.[648] E da chistu crodi la ju a ni'è dat di silogizà, sensa vej altra vista;[649] e cun chel i rivàn a la veretàt." E di nòuf luj: "Se dut chel ca si 'cuìsta ca jù cu la dutrìna'l fos sì ben pensàt, nol ocorarès l'inzèn dal sofista." Cussi chel amòu in bora'la soflàt; e dop'la dit: "Pensèj ti ghi'as cun fuàrsa[650] al pèjs e lèga di sta monèda dat: ma dìzmi se propit ti las in borsa." alor jò: "Sì chi l'ai, tant lustra e tonda, ch'a la so'mpresiòn[651] i ghi crot par fuarsa." E chist si'a fòu fat da la lus profonda che lì'a splendèva: "Sta bièla gjoja[652] che su di sè ogni virtùt si fonda, da'ndà ti vègnia?" E jò: "La gran plòja dal Spirit Sant ca cola ben dapardùt tal vecju e tal nòuf Testamìnt--sta plòja silogismo a'è ca mi'a dut concludùt, e sì ben, che si vès di fa'un paragon ogn'altra prova sarès roba da frut." [653] E i'ai chist sintùt: "Chista proposisiòn, vecja o nova[654], che sì ben si conclùt, coma satu ca è na divina cansòn?" [655] "La prova dal ver di se chi'ai lezùt 'son che robis nòvis che la natura a scjaldàighi il fièr a no'a maj podùt." [656] E a chist'mi'a dit: "Se ca ti sigùra che chès[657] 'sèdin vèris? Dom'chel medèsin chi ti vòus provà, dom'chel ti lu zùra." "Se'l mont si'a convertìt al Cristianèsin," i'ai dit, "sensa miràcuj, chist stes lè'un che'n paragon i'altris no son che'un centèsin; jòt tu, ch'entràt ti'èris, puarèt e dizùn, tal cjamp, par semenà che buna planta ca no ven vendemàda pì da nisùn." Finìt chistu, la cort alta e santa a plena vòus Diu'a laudàt ta li sferis cu la melodia[658] che la sù si cjanta. E chel siòr che da un'a l'altri braghis cu li so domàndis mi veva partàt, fin che visìns i'èrin da l'ultimi frascjs, di nòuf 'la tacàt: "La Grasia che marosàt cu la mins a'a, i làvris ti'a vierzùt fin chì, com'ca è just che cussì sedi stat, e content i soj di se che fòu a'è vegnùt; ma adès sclisàn pur fòu se chi ti cros, e d'indà che stu crodi saltà fòu 'la podùt." "O bon pari me sant, spirit chi ti jòs chel che doma cul crodi batùt ti'as a la tomba piè ben pì zòvins daj tòs," [659] i'ai tacàt, "ti vorès chi ti manifestàs dut'la sostansa di se che jò'i crot e la razòn pur ti vorès ch'jo ti pasàs. E jò'i ti rispùnt: In ta un Diu i crot, ùnic e eterno, che dut'l cjel al mòuf, sens'èsi movùt--a chist cun amòu i crot. E a crodi a dut chist a no mi mòuf ne fisica ne metafisica, ma chista granda veretàt che su di me a plòuf, e plovùt a'a su Mosè, sul Vangelista, suj sàlmos e'i profès e ducjus vualtris indà che'l Spirit Sant 'la fat posta.[660] E i crot in tre'ternis persònis, e stis chì, i crot, a son una e a son trina,[661] ma'n una sostansa a son unìdis. Da la profonda condisiòn divina chi staj tocjànt, la mins'mi sigilèa se che tal Vanzèli a'è spes dutrina. Chistu 'lè'l prinsìpit, cal sfavilèa, viva lus doventànt cuj so rajs'nflamàs, e com'astri tal cjel'n me'l sintilèa." Com'l siòr che dop'vej scoltàt se ca ghi plàs, il servo al imbràsa, congratulànt chel brav'omp pa li nòvis, apèn cal tàs;[662] la benedisiòn cussì mi'a dat, cjantànt, e'mbrasàt tre voltis mi'a, apèn'chi'ai tazùt, il lustri apostolic, che al so comànt parlàt i vevi; e tant ghi vevi plazùt. Paradìs Cjant Vincjasincuèsin Se maj a capita che'l poema sacri che a scrivi mi'an judàt cjel e cjera, e che par pì àjs a mi'a tegnùt magri, la crudeltàt al vins che fòu mi siera dal pioràr indà che durmìt i'ai d'agnèl, nemìc dut daj lupos ca ghi fan guera; cu n'altra vòus alòr, e cun blanc cjavièl, poeta i tornaràj, e in ta chel stes font dal me batièzin, su'i metaràj'l cjapièl;[663] pars'che lì, ta che fede ca ghi rint cont l'anima a Diu, lì ghi soj entràt, e par chè chì Pier cussì ziràt mi'a la front. Na lus alòr a mov'si viers nu'a tacàt da la roda da'ndà ca l'era vegnùt fòu chel che prima Vicari di Crist l'era stat;[664] e Beatrìs, ch'era lì contènta'n dut, mi'a dit: "Vuarda, vuarda: èco lì'l baron che a Galisia'l tira zent dapardùt." [665] Propit com'cuant che'un colomp si ten benòn visìn dal compàj e zirànt e rizirànt a mostràighi a si met la so afesiòn; cussì i'ai jò jodùt l'un da l'altri grant principe e gloriòus vignì risevùt, lodànt chel che lasù ju nudrìs ben e tant. Dop'che di fasi fièstis 'vèvin smetùt, sidinùt coram me ognùn si'a'mpostàt, luzìnt sì tant che'mbarlumìt mi'a dut. Ridìnt si'a Beatrìs a un di lòu voltàt: "Spirit grant che da la divin'largèsa da la nustra basilica[666] i ti'as scrit, fa risunà'l sperà ta chist'altèsa: chist' ben ti lu sas tu che tant ti contis di com'Gjesù scju tre pì'l carèsa." [667] "Alsa pur'l cjaf e scolta se chi ti dìs; che se che ca sù a ven dal mont mortàl a'è mièj ca si abìtui ai nustri rajs." Stu cunfuàrt dal secònt fòuc a mi'è stat tal che levàt i'ai jò'i vuj a li altèsis che il grant lùzi ghi vèvin prin fat mal.[668] La grasia'vou che'n front ti ti presentis dal nustri imperatòu, prin da la muart, visinùt, com'l'ànimis sos pì nòbilis,[669] sì che, jodùt chì'l ver, dut e no dom'n part, la speransa, che la jù in mòtu'a met te e altris vièrs sè ch'è di pì alt cunfuàrt, dìzmi se ca'è, e com'che'n flòu a met la to mins, dìzmi pur da'ndà ca ven." Cussì 'la finìt stu secònt lumìn, e sclet. E che pìa che guidat a veva ben l'àlis mes fin ca sù, ta chistu alt svuàl par me rispundùt a'a, e mi'a fat da fren:[670] "La Glisia militànt di luj un tal e cual cun pì speransa 'non da, com'ca'è scrit da Diu che chì'l fa lùzi ogni cristàl: par chel ghi'è stat concedùt che dal Egjt al vegni a Gjerusalem, par podèj jòdi'l ver prin che di lotà'l vedi finìt.[671] L'altri do robis, ca no son par savèj domandàdis, ma par che riferimìnt al fèdi di cuant che sta virtùt ti da plasèj, a luj ghi làsi, che nè d'impedimìnt nè di vant ghi saràn; e ch'al rispundi ben l'alta grasia ghi dèdi sugerimìnt." Com'ch'un student di rispundi al mestri si ten amondi pront lì che luj a lè espèrt, par fa risaltà chel che luj'l cognòs ben, "La speransa," i'ai dit, "a'è un spetà cert da la gloria futura, ch'a nu ni ven da la grasia divina e dal nustri mer't. Da tanti stelis[672] chista lus i otèn ma chel che prin'la metùda tal me còu il pì grant cjantadòu[673] lè stat dal pì grant Ben.[674] ‘In te'a spèrin,' tal so cjant il cjantadòu al dìs, ‘chej che ben cognòsin il nòn to':[675] e chej lu san che la me fede'an tal còu. Tu pur ti mi'as 'stilàt cul istilà so, cu la to epistula; sì ch'jò i soj plen, e su altris la vustra ploja'i plouf jò." [676] Intànt chi parlàvi, dentri dal vif sen di chel luzòu al tremulàva un lamp[677] dopo l'altri, com'che jò'i jodèvi ben. Alòr: "L'amòu ch'encjamò t'jòs tal me lamp la virtùt mi'a dat chi'ai tegnùt in pet fin a la palma e al zì fòu dal cjamp,[678] al vou chi ti rispìri pal to dilèt; ma'i vuèj che, par plasèj, i ti mi dìzis se chi ti cros che'l sperà a ti promèt." E jò: "Li novi scritùris e antìchis il sen a mètin, e'l sen a ghi mostra 'l prèmiu a l'animis da Diu elètis. Isaìja'l dis che ta la so cjera ognùna sù'a tegnarà'un dopli vistìt;[679] e chista vita chì a'è la so cjera. E to fradi[680] ta'un mòut tant pì definìt, là'ndà cal parla da li blanci stòlis, sta rivelasiòn a ni ten ben descrit." E alòr, sul finì di sti peràulis, ‘Sperànt in te' i vin 'nsìm'di nu sintùt; cul èco di dùtis li ànimis beàdis. E èco che na lus i'ai tra di lòu jodùt che, se'l Cancri'l ves altritànt di cristàl, l'unvièr dom'dì'l sarès par un bièl mesùt.[681] E com'ca si alsa e a va e a entra'n bal na fantasùta, doma par fàjghi onòu a la nuvìsa, intindìnt nùja di mal, cussì i'ai alòr jodùt chel grant splendòu unìsi ai doj su la stesa cansòn com'che just a era pal so grant amòu. Lì, tal cjant e tal bal si'a'nserìt benòn; e fis su lòu a veva Beatrìs l'aspièt com'na nuvìsa ca jòt e dut ghi par bon. "Chistu lè chel che pojàt 'la'l cjaf sul pet dal nustri pelicàn, e chist'a lè stat tal alt da la cròus al grant còmpit elèt." Cussì Beatrìs; ma no si'an par chel sviàt i vuj sos di stàjghi sempri atènta, pur dop'di vèjmi dal sant'usièl ramentàt.[682] Com'chel che n'ocjada'l vòu daighi, e'l tenta, puarèt, al eclisà dal sorèli un puc, che, cul jòdi, un ca nol jòt'l dovènta; cussì i'eri jò'n front a chel ultin fòuc fin ch'i'ai sintùt: "Parsè t'imbarlumìstu par jòdi robis che chì a no'an lòuc?[683] Ta la cjera cjera lè'l me cuarp, jòt tu, insièmit ai altris, fin che'l nùmar nustri compàj'l dovènta dal dizèn di ca sù.[684] Cun ducj' dòj i vistìs[685] tal beàt claustri 'son dom'che do lucis che'n sù'son zùdis; e chist ti lu contaràs tal mont vustri." Apèn'dit chistu, stu sìrcul di flàmis cujèt lè stat, insièmit cul dols mìscju da li vòus da li tre ànimis beàdis, cussì, com'pa no fa fadìja o vej rìscju, i remos ch'erin prin ta l'àga stas batùs, in banda pojàs a vègnin da'un fìscju. Oh, cuant ch'erin i me sintimìns movùs cuant che voltàt mi soj par jòdi Beatrìs, ma jòdila no'ai podùt[686], se ben che'a pus piè i'eri da ic, la sù tal mont felìs. Paradis Cjant Vincjasejèsin Di no podèj pì jòdi 'vevi temùt pal sflameà[687] che i vuj mi vev'distudàt, cuant che dut ta'un colp una vous i'ai sintùt ca mi'a dit: "Intànt che'l jòdi ti ven ridàt che cul fisàmi si'era zut cunsumànt, razòna pur par tègnilu compensàt. Tàca duncja; e dìs a se ca va puntànt la to anima, e fa cont cal sedi zut pierdùt il to jòdi, ma no par tant; pars'che Beatrìs, ch'adès no'è tal to dì[688], ma che par chì ti mena, a pol cul so sguàrt di nòf dati com'la man d'Anania'l j`odi." [689] E jò: "Cuant ca ghi fa plasèj, prest o tart, ca curi ic i vuj che stas 'son li puàrtis ca vev'usàt par dami'l fòuc che'n me sempri'l art. Il ben cal fa contentis st'animis beàdis, Alfa e O a lè'n ta la scritura che amòu m'insègna in pì manièris." [690] Che stèsa vòus ca mi veva cjolt la pòura di esi stat par sempri imbarlumìt, 'ncoragjàt mi'a di parlà, sensa pòura; "Un crivièl[691] pì pìsul," a mi'a duncj'dit, "adès ti ocòr: dìzi a ti convièn com'che da stu amòu ti sos stat colpìt." E jò: "D'argumìns filosoficos al ven, e da se che da ca sù mi ven rivelàt, chel amòu'l ven, che'n me prin 'la lasàt'l sen. Chè'l ben, coma ben, na volta apresàt, l'amòu al impìja, che sempri pì grant al doventa, secònt da la so bontàt.[692] Duncja, a l'esènsa che di bon an dà sì tant che ogni ben che fòu d'ic jòdi i podìn, altri no lè che'un raj che da chè'al ven radiànt, a'è mièi che pì che vièrs l'altris chi jodìn, si movi, amànt, la mins di chej che ben a san la veretàt[693] che discutìnt i stin. Chista veretàt al me intelèt a ven da chel[694] che jòdi mi fa il prin amòu di dut se ca'è eterno--da là i la otèn. A mi la mostra pur la vòus dal prin autòu che a Mosè a ghi'a dit, di se parlànt: ‘I ti faràj jò jòdi ogni valòu.' Ti mi la mostris pur tu[695], scuminsiànt cul alt avìs[696] cal siga dut il arcàn di chì la jù pì d'ogn'altri avìs, e tant." Sì mi'a dit: "Grasis a l'intelèt umàn e a l'autoritàs ca lu concòrdin, fra'i to amòus, chel par Diu lè sovràn. Ma dìzmi pur s'altri cuàrdis ti tirin vièrs di luj, sì ca pòdi la to cansòn cjantà daj dincj' che stu amòu ti muàrdin." A no'era platàda la santa intension da l'àcuila[697] di Crist, e ben mi soj necuàrt di se cal volèva chi fès profesiòn.[698] E alòr jò di nòuf: "Dut chel muàrdi fuàrt che a Diu'l pol fàni voltà il còu a tègni vìf'l me amòu 'la fat la so part; Chè l'èsi me e dal mont--o grant amou!-- che muàrt[699] che l'anima me a ten viva ch'a a ognùn da sperà ghi da, coma me, besòu, cu la so conosènsa rivelàda e viva, tiràt fòu mi'an dal mar dal amòu stuàrt e lì di chel dret mi'an pojàt ta la riva. A li fràscjs ca gh'inghirlandèjn dut l'ort dal etern'ortolàn[700] ghi vuèj ben, e tant, e tant pì pars'che dal so ben a son puàrt." Apèn' tazùt, sintùt i'ai un sì dols cjant risunà tal alt dal cjel, e Beatrìs cuj altris ca dizèva: Oh sant, sant, sant!" E com'ch'un lustri fuàrt ni svèa a voltis par via dal spirt dal jòdi cal sint taj vuj il splendòu da li so sèjs.[701] E'l sveàt se ch'a colp al jòt al risìnt pal màsa lustri ca lu imbarlumìs, fin che il bon sens visìn ghi va corìnt; cussì daj me vuj li pècis vansadìsis cjolt a mi'a Beatrìs cul raj daj so vuj, cal risplendèva par pì di mil mìjs: e pì di prin 'jodèvin 'lòr i me vuj; che un bel puc stupidìt ghi'ai domandàt di un cuàrt luzòu che cun nu l'era luj. E ic: "Dentri di chej rajs, dut 'luminàt jòdi'l fa'l fatòu che anima prima che la prin' virtùt a vedi maj creàt." [702] Com'la frascja ca si sbàsa dal so'nsìma al pasà dal vint, e dop'di nòuf si leva e sù tal alt a torna, coma prima, cussì i'ai fat jò'ntànt ch'ic a parlàva, plen di maravèa, e dopo sigùr mi'a vignùt voja di parlà, ch'ardèva. E i'ai tacàt: "O milùs[703] che dut madùr dom'tu ti sos stat fat, o antic pari ch'ogni sposa fìja ti'è, e nuàra pur,[704] I ti vuèj adès suplicà, bon pari, di parlàmi: tu t'jòs la me gran vòja che davòu dal dìzi tò zà si met a cori." Com'un nemàl sot'un nisòu'l zùja e'i so muvimìns jòdi a si pòsin dal tiremòla dal nisòu ca lu'mbròja, propit ta stu mont chì stu spirit prin al traspariva sot la so cujèrta,[705] e di dami plasèj i so zujès parèvin. E luj: "Se ben che la domanda fata da te no mi'è stada, la to voja i saj mièj ch'ogn'altra roba a ti ti sedi certa; ch'jò tal mièj spièli[706] d'jòdi i'ai'l podèj ch'in se'l ten dut'li altri robis rifletùt e nuja luj di riflèti a'a'l podèj. Savèj ti vous cuant che Diu mi'a metùt ta chel bièl gjardìn[707] indà che Beatrìs tal scjalìn che ca sù'l ven mètiti'a volùt, e[708] se che tant plasùt ghi'a a li me lucis e la razòn justa dal so gran disdèn e la lenga ch'i usavi ta che sgjvìgnis. Duncja--O me bon frut--il gustà dal len[709] stat no lè causa'n se stes dal grant esilio; stat lè 'nvènsi--chel sì--il trapasà dal sen.[710] Tal post che movùt'a Beatrìs Virgilio volùt par cuatrimiltrezinta e doj zirus dal soreli i vevi stu concilio; e chel jodùt i vevi in ta ducjus chej sens dal so cjamìn noufsènt e trenta voltis da la cjera tornà'e fa'i so zirus.[711] La lenga chi parlàvi era dut cuanta zuda prin ch'a l'opera'ncompletabil la zent di Nembrot a stes dut'atènta;[712] che'a no è nisùn efièt rasionàbil,[713] che pal plasèj uman a si rinovèa seguìnt'l cjel, che sempri'l sedi duràbil.[714] Che l'omp al parli no'è maravèa; ma cussì o culà il mont al lasa chi fèdis com'ca vi plàs, in famèa.[715] Prima chi zès jù ta l'infernàl fasa,[716] I si clamàva'n cjera il pì grant ben da'ndà cal ven il godi ca m'inglùsa. El[717] si vev'dopo clamàt, com'ca convièn, chè la zent com'li fuèjs a fa avònda, che ta na vit una a va e n'altra a ven. Ta chel mont che pì a si'alsa da l'onda jò'i eri, cun vita pura e disonesta, da la prin'ora a che ca la seconda, com'che'l soreli'l cambia cuadrant, la sesta.[718] Paradìs Cjant Vincjasietèsin "Al Pari, com'al Fi e al Spirit Sant, gloria!" dut il paradìs al cjantàva, sì ch'esaltàt i'eri jò da chel dols cjant. Se ch'jodèvi un ridi'l someàva dal'univèrs intèj, che lègri e sturnìt tal jòdi e tal sinti mi tegnèva. Oh cuant godùt ca la'lòr il me spirit! Oh vita plena di amòu e di pàs! Oh cuant bon sta ca era chì e cuant merit! I so cuatri aspiès[719] di luzòu ducju'mpiàs davànt m'jodèvi, e chel che pì visìn[720] mi'era sempri pì parèva ca s'iluminàs e tal jòdi'l doventàva plan planìn com'che Gjove'l doventarès se luj stes e Mars da usièj li plùmis si scambiàsin. La providensa che da chì, com'adès, a decìt sul fa e rifà, il coru beàt sidìn ta stu moment a volèva cal stes, sì ch'jò i'ai sintùt: "Nosta sta marveàt se di colòu ti m'jòs cambia; chè'ntànt chi dìs, i'altris pur il so colòu varàn cambiàt. Chel che'n cjera'l me post usurpà t'jòdis -- post, il me post!--che pì a nol ten 'n sè'l Fì di Diu--Oh se bruti robis!-- il me simitèri 'nledanàt a plen a la di sanc e di spusa; sì che'l tristàt[721] che di ca sù lè plombàt, la jù[722] si'l'got ben." Dal colòu cal ten il soreli pituràt il nul al tramònt e al prin cric dal dì, alòr i'ai jò jodùt dut'l cjel 'luminàt. E com'na femina che com'ogni dì onesta si mantèn, sintìnt da li pècis d'altris, timidùta 'si fa, da no crodi, a Beatrìs pur 'nrosàt si ghi'an li mosèlis; e na eclìs cussì'n cjel maj si'a jodùt da la volta'n cà da li pènis suprèmis.[723] E'n davànt cu li so peràulis lè zut cun vòus ch'era cussì tant tramutada che'l so aspièt a veva cambiàt in dut. "La sposa di Crist[724] no'è stada 'levàda cul sanc me, chel di Lin e pur chel di Clet par esi al baratà d'oru usada; ma par podèj vej stu vivi benedèt tant Sisto che Pio, Calisto e Urban spandùt'l veva'l so sanc, ognùn di lòu puarèt. Maj no'era stada nustr 'intensiòn ch'a man destra daj sucesòus nustris part si sintàsin e ta che altra'l rest[725] dal pòpul cristian; nè di che clafs ch'a me pasàdis mi'erin sìmbul di na bandiera 'doventàsin che cuntra'i batiezàs a combatèsin; nè doma com'un sigjl mi usàsin par privilès busiàrs e baratàs che dut ros mi fan cuant ch'in mins mi vegnin. Ma vistìs da vèscuj cers lupos sfondràs u cà e u là ta li faldis s'jòdin: O vuardiàn di Diu, parsè chi ti tàs? Dal nustri sanc il Guascòn e'l Caorsìn[726] si tègnin prons a bèvi; o prinsìpit bon a se usu viliàc'a jòditi 'zarìn! Ma l'alta providensa che cul Scipion a Roma'a difindùt la Gloria dal mont, prest'la judarà, coma ch'jò i saj benòn. E tu, fiòl, che di tornà ti saràs pront prest ta chel bas mont, dìs, chi ti ten scoltàt, e domanda pur dut, sensa nisùn scont." [727] Cussì, com'che'l vapòu al floca gelàt in jù ta la nustr'aria, cuant che il cuàr dal cjavròn[728] dal cjel cul sol si ten tocjàt, in sù jodùt i'ai cuant bièla che l'àjar[729] trionfànt a flocàva cu li luzìgnis che u chì a vèvin adornàt stu altar. E'i me vuj davòu ghi son zus a sti lucis fin che dut che'l so'ntèns flocà luminous impedìt a mi'a d'jòdi ches pì altis. Alòr Beatrìs, ch'jodùt mi'a dut studious cuj vuj voltàs'n sù, mi'a dit: "Da la 'nsìma sbàsa'l cjaf e got da la cjera i valòus. Da cuant ch'jò la vevi oservada prima notàt i'ai che movùt'i soj stat tal'arc cal fa dal miès a la fin il prin clima;[730] Sì che'n jù, pasàt Cadìs, jodùt i'ai di là dal arc il brut pàs d'Ulìs, e par di cà chel post 'ndà ch'Europa cjolt a veva'l so dols car'c.[731] E pì'ncjamò a mi sarès stat espòst di stu bièl ort[732]; ma'l soreli'l movèva sot i me piè di un sèn[733] e pì, e prest. La me mins 'namoràda, ca bramàva ogn'istànt la me Beatrìs, di tornà cuj vuj a ic pì che maj a ardèva: e se natura o art pàscul a fa pal dilèt daj vuj o gust dal intelèt, in cjar umana o tal so piturà[734] dut'nsièmit 'darèsin tant mancu dilèt di chel plasèj divìn ca mi'a ingolfàt cuant che'i vuj voltàt i'ai al so ridìnt aspièt. E'l grant plasèj che'l so vuli soàf mi'a dat, dal bièl nìt di Leda[735] discjolt mi'a e straviàt, e vièrs chel cjel[736] svelt com'un folc mi'a pocàt. Par chì e par là mi tegnèva stu post 'ncolàt, e dut bièl l'era, ch'jò'i no saj dìzi ben indulà[737] che Beatrìs mi vev'partàt. Ma ic, che dal me volèj a jodèva'l sen, tacàt cussì a'a, ridìnt e contenta, che'ntòr d'ic Diu'l parèva godi a plen: "La natura dal mont, ca ten cujèta la cjera e dut chel che atòr ghi mòuf, u chì a taca e chì a'è la so meta;[738] e stu cjel a no la altri ca si mòuf fòu che'l pensèj divìn[739], che impijàt'l ten l'amòu so e la virtùt che da luj'a plòuf. Da lus e amòu circondàt lè a plen, com'che'i altris da luj; e stu grant sìrcul doma'l so grant fatòu a lu comprent ben. No lè daj altris misuràt chistu mant[740] ma da chistu son i altris misuràs, sì com'il dèis dal miès e dal cuint lè mant.[741] E com'che'l timp al ten in ta stu vas[742] li so radìs e'nta altris li frascjs, adès ti è ben manifèst e ti lu sas. Oh vòja che la zent a font ti mandis tant sot di te, che nisùn'a pì'l podèj di levà i so vuj fòu da li to òndis! Al flurìs ben in taj òmis il volèj; ma la ploja che maj a smet a marsìs chej èmuj ca varèsin da esi bièj. Fede e inocensa 'son restàdis dom'taj frutùs; e ta puc timp ogni una a sparìs prin ch'alc[743] s'jòdi ta li mosèlis. Chel'a lè che da ninùt 'ncjamò'l dizùna ma puc'a puc golosàt al doventa di dut se cal jot e sot di ogni luna; e chel a lè che da frut ben ghi vòu e'l scolta so mari, ma doventànt grant al cambia siera e nol crot l'ora di jòdila muarta.[744] Cussì a si fa la pièl blancja nera tal prin aspièt da la bièla fija strèa[745] di chel che matìn ni da e làsa sera. Par chi no ti ti fèdis maravèa, pensa tu che'n cjera nisùn'a governa; l'umana famèa par chel si disvièa.[746] Ma prin che zenàr zut'l sèdi jù pa la gorna[747] par che centesima[748] che la jù i trascuràjs, scju ràjs chì sì tant su la furtuna[749] a splendaràn che da timp i spetàjs, che li pòpis si voltaràn in prujs sì che la flota[750] zì dreta 'jodarèjs; e bon frut'l darà l'arbul che'n flòu t'jòdis. Paradìs Cjant Vincjotèsin Dop'che dut cuntri da la vita presìnt di nu, puòra zent, cul just[751] si'a sbrocàt chè che la me mins 'zeva 'mparadizìnt,[752] com'che'n tal spièli'l cjandelàr 'nflamàt al jot chel che davòu al ven 'luminàt prin di vèjghi o'n vista o'n pensèj rivàt, e'n davòu curious si zira dut ta'un trat par jodi se'l veri'l ver'l dìs, e'l jot ben che sì, com'che'l ritmo'l cjant'l ten misuràt; cussì'l me pensèj a si recuarda ben di chel moment cuant che taj so vuj vuardànt, l'Amòu, fat cuarda, a ic leàt mi veva ben. E al moment chi mi soj voltàt, dut cuant jodìnt e godìnt di chel bièl mont celest cuant ch'jòdi si fa tal so splendòu pì grant, un puntìn di lus[753] jodùt i'ai alòr e prest cun sì tant luzòu che'l vul da luj'nfogàt sieràsi a ghi tocjàva, fuart e prest; e com'astri che puc'l par da chì vuardàt luna'l somearès visìn di chel metùt com'ch'astri cun astri'vin sempri notàt.[754] Fors'altritànt visìn--mi vev'parùt-- dal sercli che la lus a colorèa cuant che'l so vapòu a ten ben intinzùt,[755] un sercli di fòuc cussì mi parè'a ch'atòr dal punt ghi zes pì svelt, e tant, dal motu che pì visin'l mont'l circondèa.[756] E a chel n'altri atòr ghi zeva zirànt, e a chel un ters, e a chel ters un cuart, e al cuart il cuint, e'l sest pì avànt. Il siètin s'jodèv'alòr, almàncu'n part, chè sì grant l'era che'l mesagèj di Gjun[757] a lu varès tegnùt dentri doma'n part. Cussì l'otàf e'l nonu, e ognidùn pì lent si moveva, secònt ca l'era 'n tal so esi pì lontàn dal numar un; e chel al veva la lama pì clara che pì visìn l'era da la lus pura e che, coma chè, pì daj altris a'era.[758] Beatrìs, che'l me nul'a jodùt[759], cun primura a dìzi si'a'lòr metùt: "Da chel puntìn[760] il cjel dut al dipènt e la natura. Mira'l sercli che dongja di chel 'jodìn; ti'as di savèj ca lu ten sì svelt movùt l'amòu 'ncandesènt che pì ghi sta visìn." E jò a ic: "Se'l mont al fos disponùt cun dut l'òrdin ch'jo i'jòt in ta che robis, pasùt zà'i sarès cun chel che davànt mi'è metùt; ma tal mont sensìbil, la jù di nualtris, li sferis 'jodìn che tant ni pàrin pì divìnis par èsi dal miès[761] pì remòtis. Se'l me desideri 'la 'lòr di vej fin ta stu mirabil e serafic templi che dom'amòu e lus a la par cunfìn, mièj a è chi sinti com'che l'esèmpli e l'esemplàr [762]a no son d'acòrdu'n dut, che jò il parsè invàn i contempli." "Se'i to dèicj' sleà stu grop no'an podùt dal dut, nosta fati tant maraveà; chè cul puc tentà si'a pì'ncjamò strinzùt!" Cussì l'amàda me che, "Seguìs la plèa," mi'a dit, "dal me discòrs, se pì savèj ti vus; che par tajà'l grop ti gusarà la sea.[763] I sèrclis corporàj pì grancj' o pisulùs a son secònt'l pì e'l mancu da la virtùt ca'an, chè sinò puc 'sarèsin ducjus. Pì bontàt ca si'a e pì a si'a salùt; e pì salùt a ghi va al cuarp pì grant, se li so pars a son perfètis in dut. Stu chì, duncja, che davòu di sè dut cuant l'altr'univers'l strisìna, ben ti lu jòdis riflèti'l sercli che mièj'l cognòs e ama tant.[764] Par chel, se tu a la virtùt ti usis la to misura, no a l'aparènsa da li sostansis ca ti somèjn rotòndis, t'jodaràs na bièla corispondènsa fra'l pì e'l pì, e'l mancu e'l mancu pur, in t'ogni cjel, cu la so'nteligènsa." [765] Splendid al resta e seren di sigùr l'emisferi dal aria cuant che Borea a sofla cun chel so destri flat[766] puc dur ma che lo stes'l sporc a sclarìs sta dèa che l'alt'l turbava, sì che'l cjel adès'l rit pal blue che par dut si gh'jòt, da maravèa; propit cussì a'a'l me spirit sclarìt la me Beatrìs cul so rispùndi clar, e com'stela'n cjel il ver lè trasparìt. Tazùt ca veva ta chistu post stelàr, propit com'che il fièr al sfavilèa cuant cal bol[767], cussì i serclis cun luzòu solar. Davòu d'ogni sintìla'l luzòu'l zè'a; e cussì tantis'erin che'l so numar pì dal doplà da la damièra s'inmilèa.[768] D'ogni coru i sintèvi l'osàna clar al punt fìs che in ta scju poscj'a ju ten e tegnarà e tegnùs ju'a'l prin luminàr. E chè che daj dubis'jodèva'l vaevèn ta la me mins, a mi'a dit : "I serclis prins Serafìns e Cherubìns jòdi ti'an fat ben. Cussì prons e svels a son cuj so leamìns par someàjghi al punt pì ca pòsin;[769] e tant'a pòsin cuant ch'a jòdi'a son sublìns. Chej altri amòus ch'atorotòr ghi zìrin, a si clàmin Tronos dal divìn aspièt che chista prima terna[770] a tèrminin. E di savèj ti'as che ducjus a'an dilèt cuant che cu la so vista tant profonda jòdi a pòsin'l ver cal cujèta ogn'intelèt. Da chist jòdi ti pos com'ca s'infonda l'èsi beàt in tal àt stes dal jòdi, no dal amà, che dopo'l ven, com'onda;[771] e'l merit misura a lè dal jòdi che grasia e buna voja a parturìsin:[772] en'sù e'n sù[773] cussì, com'chi ti pos crodi. L'altra terna che'n flòu a ven tal gjardìn di chista primavera sempiterna che encja cul Arièt tal scur i jodìn,[774] com'i prins usièj[775] sempri a cjantin ‘Osàna' cun tre melodìjs, che tre si sintin dolsis rivà daj òrdins[776] da'ndà ca vegnin. Altris spirs divìns u chì a si cjàtin-- prin li Dominasiòns e dop'l li Virtùs; il ters'òrdin li Potestàs a formin. Penùltins ta stu post di Gloria metùs, Principàs e Arcànzuj chì si zìrin; par ùltins i Ànzuj chì si la gòdin ducjus. Chiscju ordins in sù ducjus a mìrin, e di sot si fan tant sinti, che'a Diu stes ducjus son tiràs e ducjus a tirin. E'l Dionìs[777] cun gran vòja, sint ben adès, a contemplà scju òrdins a si'a metùt, e nomàs ju'ai com'chi ti'ai apèn'dit adès. Ma Gregorio dut chist no la condividùt; par chel, apen'apèn che'l ver la capìt ca sù tal cjel, di se stes a la ridùt. E se un segrèt cussì tant ver 'la ufrìt un mortal di la jù, n'ocòrin maravèjs; pars'che vuardànt'n sù un[778] lu vev'za scuprit cun tant altri di ver di chisti sferis." Paradìs Cjant Vincjanovèsin Cuant che ducju doj i fis[779] di Latona cujèrs dal Montòn e da la Libra a fan di dut l'orizònt una zona, chel tant che dal punt che'l zenit ju'cuilìbra, fin che l'un e l'altri da che sintùra, cambiànt l'emisfèri, a si scuilìbra, tant cussì, cul aspièt ridìnt na vura, Beatrìs'a tazùt, chel punt fis vuardànt --che vinsùt mi veva--cun granda cura.[780] Alòr'a tacàt: "Jò'i dìs, e no di bant, se chì ti vus sinti, pars'chi l'ai jodùt la'ndà ca s'unìs ogni'ndà e ogni cuant.[781] No par vej l'acuìst di altri bens volùt, ca no pol dàsi, ma par che'l so splendòu dìzi'l podès "I esìst!", risplendìnt dut, e la so eternitàt di timp, fòu d'ogni altri comprendi, pal so plasèj vierzùt si'a'n nòufs amòus l'eterno amòu.[782] Ne miga inèrt'l pasàva prin'l timp intèj; chè ne prin ne dopo cori t'jodèvis il spirt sant di Diu ta l'àghis daj mars bièj.[783] Forma e materia, insièmit e distìntis, fòu son vignùdis ta'un èsi sensa fal, com'da'un arc' di tre cuardis tre frècjs.[784] E com'tal veri, ta l'ambra e tal cristàl un raj tant al risplìnt che dal entrà al èsi a no è nisun interval, cussì dal triform'efièt[785] di Diu a'è pur vera che tal so èsi a la ta'un colp radiàt dut sensa distinguj fra chel che prin l'era. Concreàt lè stat l'òrdin e'l costrùt[786] da li sostansis; e chès sù'nsìma dal mont èrin, 'ndà che actus purus lè dut; potensa pura ghi'a zut tant sot dal'insìma;[787] e tal miès si'a leàt la potènsa cul àt cussì fuart che l'un l'altra sempri'l brama.[788] Daj ànzuj Gjeronimo'a vi'a contàt che tancju sècuj prin èrin stas creàs di cuant che l'altri mont a lè stat creàt;[789] ma an dè doma una di veretàs com'chi savèjs daj scritòus dal Spirit Sant;[790] e, a ben pensà, chistu ti capiràs; e la razòn pur a amèt altritànt, ca no pensarès par nuja che i motòus perfesiòn a vèsin in tal sta dibànt.[791] Adès ti sas'ndulà e cuant che scju amòus creàs son stas e coma; sì che'nsinizìnt da la to vòja za son stas tre ardòus. Si contàsin fin al vincj' svels coma'l vint pì timp ni volarès ch'a cualc'ànzul ghi'a volùt di remenà'l sogjèt di ogni vustr'elemìnt.[792] I'altris restàs a son, che'a colp a'an podùt sta art tacà, che tu t'jòs cun tant dilèt, che di smeti di zighi atòr[793] maj no'an volùt. Il straplòmp 'la tacàt cun chel maladèt, chel rogànt insuperbìt che tu ti'as jodùt la jù da ducju i pèjs dal mont tegnùt stret. Chej chi ti jòs chì la modestia'an vut di riconòsisi ta la divìn' bontàt che, da chè fas, di tant capì ghi'a concedùt;[794] par chel il so jòdi lè stat esaltàt cul splendòu da la grasia e cul so mer't, sì ch'adès a'an ferma e plena volontàt.[795] E no ti'as di dubità, ma sta ben cert che'l risèvi grasia al ven meretàt secònt l'afièt che pal creatòu si ten vièrt.[796] E adès su chist'asemblèa a ti'è dat di capi'ncjamò di pì, s'a sti peràulis ti ghi'as ben pensàt, sens'èsi pì judàt. Ma pars'che la jù, ta li vustri scuèlis a si les che l'angjèlica natura savèj e volèj a'a, e ben capìs, i vuèj pur dìzi, par chi t'jòdis, dut'pura, la veretàt che la jù'a ven stracapìda taj ecuivocamìns di sta letùra.[797] Chisti sostansis, ognuna gjoconda taj jòdi'l bon Diu, il vuli no ghi'an voltàt a chel che dut'l jòt e dut al guida: par chel il so jòdi a no lè straviàt da altri robis, e par chel bisùgna no'an di vej di recuardà un concèt lontanàt; sì che la jù, durmìnt a vuj vièrs, suns a si'an, crodìnt di dìzi'l ver e a voltis no crodìnt; ma scj'ultins pì colpa e vergògna'an.[798] Jù pal stes troj i no stèjs vualtris zint filosofànt, che tant menà vi lasàjs dal ben figurà che sempri vi va'nsiminìnt! E cun stu fà mancu displasèj ca'i lasàjs, oh tant mancu, che cuant chi fèjs a pusta a stuàrzi'l scrit divìn o lu bandonàjs. A no si pensa a cuant sanc cal costa il semenàlu tal mont e cuant cal plas un che, ùmil, visìn di chel s'impòsta. Par pari bon si tègnin ducjus 'mpegnàs cu li so 'nvensiòns, e ches 'son contàdis daj predicjadòus, e'l Vanzèli si tas. Che la luna 'ndavòu 'è zuda, un'l dìs, durànt la pasiòn di Crist e'n miès si'a metùt sì che la lus dal sol pì no t'jodèvis; che just no'è, chè la lus si'a platàt dal dut par dut; da la Spagna fin là da l'India, com'a Gjudèa, sta eclìs 'a rispundùt.[799] Firense tancju Lapos e Bindos[800] no'a com'che fiabis cussì da àn a àn contàdis a vègnin da chì o da là. Sì che li agnelùtis che puc a san a tornin daj pràs pasùdis di vint, e puc li jùda il no jòdi il dan.[801] Ai sòs no ghi'era Crist zut prin dizìnt ‘Zèit, e predicjàighi al mont balòtis'; no: a ghi'a dat'nvènsi'l just fondamìnt.[802] E chel tant sigàt a la ta li so bòcis che tal lotà par tegni 'mpijàda la vòus dal Vanzèli scudo a'an fat e làncis. E adès si sìntin scju predicjadòus dìzi pajasàdis e, tant par fa ridi, da stùpis a ti'n fan di ducju i colòus.[803] Ma se tal capùcjo'l vilàn a jòdi l'usièl al rivàs indà cal fa'l so nìt, il fals perdòn ben al podarès jòdi; pal cual un zèj di schifènsis al ven dit che, sensa prova di nisùn testimoni, da tancju vilàns stùpis'l ven stracapìt. Di chist s'ingràsa'l pursìt di Sant'Antòni, e d'altris pur che'ncjamò pì porcos a son ca van moneda falsa a depòni.[804] Ma voltàn di nòuf, dop'di sta digresiòn, i nustri vuj vièrs la stradèla dreta sì che'l discors e'l timp 'vèdin proporsiòn.[805] Sta natura'n nùmar, par dìzla scleta, sì tant a si'alsa che ogni peraula o concèt umàn sempri sot al resta;[806] e se tu ti vuàrdis se cal rivèla Danièl, t'jodaràs che i so miliardos[807] tal alt da l'infinìt a van a finìla. La prin'lus, ca radièa dut se[808] chi t'jòs, ta tanti manièris'va mostrada com'che tancjus 'son i splendòus daj Tronos.[809] Alòr al àt ca la ten concepìda a ghi seguìs l'afièt, e la dolcèsa dal amòu par chel a è pì o mancu cjàlda.[810] T'jòs duncja'l pì alt e la grandèsa dal so eterno valòu ca si va spielànt taj'nfinìs cristàj ch'jòdi a fan la so bielèsa, e sempri'un, com'prin ca fòsin, restànt." [811] Paradìs Cjant Trentèsin Forsi no pi di mil mijs da chì lontàn a sta ardìnt la sest'ora[812], e stu mont l'ombrena za'l sbasa tal so plan jèt a plan, cuant che'l miès dal cjel, a me profònt, a cambià'l scumìnsa, che cualchi stela il so jòdi a sta pierdìnt da stu font;[813] e com'che avànt a ven sta gran bièla serva[814] dal sorèli, sì si sièra'l cjel lasànt prest fòu fin la pì bièla stela. Propit cussì il trionf[815] che ritornèl sempri ghi fa al punt che svuarbàt mi veva[816] com'che sieràt'l fos da chel ch'atòr ghi feva spiel,[817] al me jòdi puc a puc si distudàva; par chel il tornà cuj vuj a Beatrìs l'jòdi nùja e'l me amòu mi pocàva. Se chel che fin u chì di ic a si dìs ta na làude e basta'l fos includùt, nol bastarès nencja pa la so radìs.[818] La bielèsa so, ch'a chel punt i'ai jodùt, no dom'al di là di me, ma jò'i crot che dom'l so fatòu al pol godila'n dut.[819] D'adès in davànt, e da se che jò jòt, vinsùt mi sint pì che maj dal so tema o cal sedi o comic o tragic[820], chist jò'i crot; pars'che com' sorèli taj vuj d'un che pì'l trema,[821] cussì'l recuardàmi dal so dols ridi il me'ntelèt mi cjoj che pì no lè com'prima.[822] Dal prin dì ch'ic i me vuj'an podùt jòdi ta sta vita fin adès ta sta vista, di daj sfòga al me cjant i pol'ncjamò godi; m'adès a è mièj che'n davòu i lasi sta la so bielèsa, com'che poetànt fin in ùltin al fa ogni artista. Propit com'ch'jò i la làsi a'un sùn pì grant di chel da la me cansòn, che ben a vòu la so difìsil materia zì terminànt, cul fa e vòus di un bravo condutòu tacàt 'a di nòuf: "I sin vignùs fòu dal Prin Motu e'al cjel i sin di pur luzòu;[823] luce inteletuàl, plena d'amòu; amòu dal pì grant ben, di gjòldi plen; gjòldi che tant mièj 'lè dal pì dols savòu. Chì l'un e l'altra milisia t'jodaràs ben dal paradìs, e un'a jòdi ti zaràs com'ca sarà cuant che'l grant judìsi'l ven." [824] Com'ch'a colp un lamp al fa dut un fracàs cu li virtùs visìvis, e a'mpedì ghi va d'jòdi ogjès che pì'ncjamo son luminàs, e lùzi sì tant mi'a fat na lus viva e cussì inglusàt a mi'a ta stu vel dal so splendòu che nùja pì'l me vul'l jodèva. "Pur sempri l'amòu cal sodìsfa stu cjel al cjoj sù'n sè cun sta sorta di salùt, par dispòni cjandèla al so flameà bièl." I vevi apèna dentri di me sintùt sti pucju peràulis, ch'i'ai jò ben notàt ch'elevàt mi'eri pì alt da la me virtùt;[825] e di na nova vista mi soj'impijàt che nisùna luce a è tant clara ch'adès i me vuj no varèsin sopuartàt.[826] E na lus jodùt i'ai, com'roja vera ca scorèva luzìnt tra li do righis pituràdis cuj colòus di primavera. Da stu scori s'jodèvin falìscjis vivis che dapardùt a colàvin jù taj flòus coma rubìns ta corònis doràdis. E dopo, com'incjocàdis daj odòus, di nòuf'sprofondàvin ta sta bièla curìnt; e altris fòu si alsàvin da stu post sfarsòus. L'alt desidèri ch'avànt ti poca, volìnt, dut savèj di se che ta stu post t'jòdis, a mi plas, e a mi plas il to spirt ruvìnt; ma di st'aga chì a è mièj chi ti bevis prin che di sta sèit sasiàt ti vegnis dut": just cussì l'era'l spirt da li so peràulis. E di nòuf: "Il flun e ogni gjoielùt ch'intòr ghi cola e scjampa, e il rìdi da l'èrbis com'ornamìnt d'indìsi lè lì metùt.[827] No che lòu no sèdin 'ncjamò madùris ma'l difièt le dut da la to banda ch'jòdi'ncjamò no pol cuant ca son vèris." Ninùt non dè che dopo na durmìda che pì lungja dal solit a'a duràt no si svej cun gran voja di na tetàda, coma me che mièj spièlis a colp i'ai provàt di fa daj me vuj, bevìnt di che onda divìna che d'un mièj jòdi ni ten dotàt; e cussì com'che bevùt'a la gronda[828] da li me sèjs, d'jòdi a mi'a parùt che lungja pì a no fos ma rotònda.[829] Alòr, coma pòpul sot mascara zut che altri'l par che prima ca si svistìs dal someà che platàt lu vev'tegnùt,[830] cussì jodùt i'ai cambià'n fièstis pì bièlis i flòus e li falìscjis, sì ch'jò jodùt i'ai li do lìstis[831] dal cjel fàsi manifèstis. O splendòu di Diu, ca mi'a permetùt d'jòdi l'alt trionf da la vera dominasiòn, la virtùt dami di contà com'chi l'aj jodùt! Un lustri a lè la sù ch'jòdi al fa benòn il grant creatòu a che creatura che dom'n luj a pol jòdi se ca'è di bon. E rotonda si slungja la so figura[832] cu sì tant che la so circonferensa al sorèl'ghi sarès comuda sintura. Dut di rajs a'è fata la so 'parènsa che'nsìma dal prin motu'a vègnin mandàs che da chej al cjoj chel vita e potensa. E com'un clif[833] ta l'àga che'i so piè'a ten bagnàs si spièla, com'par jòdisi dut ornàt, cuant che plen 'la di vert e di flòus i so pràs, cussì, atòr e'nsìma di sta lus pojàt, jodut i'ai spielàsi ta miàrs di scjalìns ognùn daj nustris che la sù lè tornàt. E se'n sè'l circonda'l pì bas daj scjalìns na lus sì granda oh cuant'ch'è la largjèsa di sta rosa taj so òrlis pì lontàns! La me vista tal larc e ta l'altèsa a pièrdisi'a no zeva, ma'ncludèva il tant e'l coma di che alegrèsa. Chì'l visìn e'l lontàn, ne mèti ne cjoj'l podèva; che'ndà che Diu sens'mediatòu'l governa, la lès natural nencja un puc no zova. In tal zal da la rosa sempiterna ca si slargja e a si'alsa e a da fòu odòu di benvolèj pal còu che dut'l governa, coma chel cal tas ma che dìzi al vòu, Beatrìs mi'a 'tiràt e dìt: "Ben mira cuanti stolis blancis[834] ca son ta stu colòu! Jòt cuant che la nustra sitàt[835] a zira: jòt ben cuant che i nustri scjalìns a son plens, che chì a no ocòr pì tanta zent vera.[836] Ta che gran sinta che tu i vuj fisàs ti tens pa la corona che'ntòr ghi'è za metùda, e prin'encjamò ch'a sti nòsis[837] ti vègn's za l'anima granda sarà sintàda dal'imperiàl Rico, ch'andresà l'Italia prin'l vegnarà ch'a chel a sedi disponùda.[838] Sì tant vi stupidìs la vustra voja ch'amòndi simil vi'a fat al picinìn che di fan'l mòu e la balìa'l manda via. E a chel timp capo dal foro divìn al sarà un tal che di dentri e di fòu cun luj nol zarà propit pal stes cjamìn.[839] Ma par puc'l sarà lì, com'che Diu'l vòu, tal ufìsi sant; ch'a finìla'l zarà, pì'n jù di'ndà che'l Simon Magu[840] lè zut, puc di còu, e chel d'Alagna'l farà zì, encja pì'n jù. Paradìs Cjant Trentunèsin In forma duncja di candida rosa mi si mostrava la milisia santa[841] che cul so sanc Cristo a la fat sposa; ma l'altra[842] che svualànt a jòt e cjanta la Gloria di chel ca la inamòra e la bontàt che 'legrèsa ghi'a dat, e tanta, propit com'un scjap di às a s'inflòra par un puchitìn e un'altri al torna 'ndà che gust'l lasa 'ntànt cal lavora,[843] jù'a zeva ta chel grant flòu ca si'adorna di tanti fuèjs, e da lì a tornàva la sù 'ndà che'l so amòu[844] l'eterna. Li musis dùtis'vèvin di flama viva e d'oru li àlis, e il rest tant blanc che nencja la nèjf fin là no ghi riva. Cuant ch'jù'a vegnèvin tal flòu, di banc'n banc, a ghi ufrìvin la pas e il ardòu ca otegnèvin svintulànt il so flanc. Nè'l zì'n sù e'n jù tra l'insìma e'l flòu di dut'chista sgaravana svualànt la vista a impedìva o'l splendòu; pars'che la lus divina a penetra'l grant univèrs secont il merit che chel al ten sì che nùja gh'intriga pì di chel tant.[845] Chistu post sigùr[846] e di chel gjoldi dut plen, di zent nova e antica popolàt, vuli e amòu al puntava vièrs il stes sen. Oh trìn luzòu che ta'un unic punt'nstelàt ducj' chiscjus sintilànt ti contentis, ca jù vuarda ta stu post[847] nustri'mborascjàt! Se i barbaros, vignìnt ta li contràdis che ogni dì da l'Enìs a si cujèrzin, che cun so fì balànt sempri ti la jòdis,[848] ta li grand' òperis di Roma 'rivàsin, li maravèjs si fèvin cuant che'n Lateràn il pì bièl di se ca'è mortal 'jodèvin;[849] jò che ta stu post divìn da chel umàn, tal eterno dal timp i'eri vegnùt e da Firense'n ta popul just e san, figuràsi cuant marveàt ch'i'eri jò'n dut! Par sigùr chistu godi tant stupidìt mi veva che 'nbacuchìt i'eri e mut. Coma un pelegrìn che tal templi entrànt dal so voto a ghi ven di pensà tant, e'l spera na dì contènt di tornà contànt, cussì sù pa la viva lus pasegjànt i menàvi jò'i me vuj in taj scjalìns o'n sù o'n jù e 'torotòr dut vuardànt. Caritàt mostrànt, ducjus, lontàns e visìns 'jodèvi, dal so ridi ornàs e rajs, [850] ca vistìvin buni asiòns com'ornamìns. Za la forma general dal paradìs il me jòdi dut al veva comprendùt ma ne chì ne lì a si'era puntàt fis. Alòr il me desidèri 'lè di nòuf zut a la me Beàda par cognòsi robis che'l savèj la me mins 'veva sospendùt. D'ic i dìs, ma sintùt i'ai atri peraulis: tal post di Beatrìs jodùt i'ai un ansiàn vistìt coma l'altr'animis gloriosis. Taj vuj e'n dut'l splendèva d'un luzòu san di benevula 'ligrìa, che, sturnìt, in luj 'jodèvi un pari[851] bon e cristiàn. E "Indulà ca è?" i'ai alòr 'a colp dit. e luj: "Par partà'l to desidèri a la fin di lasà'l me post mi'a Beatrìs sugerìt; e se'i to vuj al ters zir zì a'ntìvin dal pì alt scjalìn, tu ti ti la jodaràs tal trono che'i so mèris ghi conferìsin." [852] Sensa rispùndi, i vuj alsàt i'ai dal bàs e jodùda i l'ai coma na corona che cuj rajs eternos ni tegnèva luminàs. Da che region che pì in sù a tona, il mortal vuli pì di tant a nol dista di un che'n mar pì'n jù sì bandòna, com'che lì da Beatrìs la me vista;[853] ma no'era nuja che la so figura vignìnt jù, nulànt a mi fès rivà mista. "O madona me, font di sperà pura, che sbasàda ti ti sos pa la me salùt di zì fin ta l'infièr[854]--pa la me cura!-- di cussì tanti robis ch'jò i'ai jodùt, dal to grant podèj e dal la to bontàt la to grasia i cognòs ben, e la virtùt. Tiràt ti mi'as tu fòu da servo[855] a libertàt da duti che stradis e che manieris, che di cussì fa ti vevis la potentàt. In me la to granda virtùt custodìs, sì che l'anima me, chì ti'as fat sana, tal sleàsi dal cuarp, godi pur[856] ti podis." Cussì preàt i'ai; e che par lontana ca someàs, cun vuli ridìnt mi'a vuardàt, tornànt dopo a l'eterna fontana. E'l vecju sant: "Par che dut ben completàt e perfèt'l sedi," mi'a dit, "il to cjamìn, che par chel'l preà e pur amòu mi'a mandat, svuàla pur in alt cuj vuj par stu gjardìn che luj par jòdi pront ti tegnaràs'l sguàrt cul zì sempri pì'n sù cul bièl raj divìn. E la regina dal cjel, che par ic jò'i art dut di amòu, a mi darà la grasia parsè ch'jò i soj'l so bon e fedèl Bernàrt." [857] Coma chel che forsi da la Croasia a jòdi al ven la Veronica[858] nustra che pa l'antica fama nisùn d'ic si sasia, ma tal pensèj a dìs, fin ca si mostra: "Signòu me Gjesù Crist, Diu vero e bon, a èria propit cussì la musa vustra?"; cussì jò'i jodèvi e scoltàvi benòn la caritàt di chel che'n ta chistu mont contemplant'l godeva dut se ca'era bon.[859] "Fì da la grasia, chistu èsi gjocònt," a la tacàt, "gòdilu no ti podaràs, jòt, se i vuj ti tens sempri ca jù ta stu font; ma vuarda ben i sèrclis fin al pì remòt, che jòdi ti podaràs la regina[860] che chistu regn dut sùdit a'a e devòt." Alsàt i'ai i vuj; e com'di matina la banda pì oriental dal orizònt pì a lus di chè ca ghi'è pi lontana[861], cussì, cuasi coma zì da val a mont cuj vuj jodùt i'ai part da l'estremitàt[862] lùzi un bel puc di pì da l'altra front.[863] E chì com'tal post dal timòn che mal guidàt al veva'l puòr Fetòn, pì a s'inflàma e ta li bandis lè'l lustri mancu'nfogàt,[864] cussì che bièla e buna oriflàma [865] tal miès a splendèva e dut 'torotòr di sè si gh'jodèva calà la flama. E ta chel post, cu l'àlis vièrtis, alòr jodùt i'ai ànzuj e ànzuj che fièstis ghi fèvin cun plùmis coloràdis 'ntòr. 'Nta stu gjoldi'mbombàt di cansòns dolsis jodùt i'ai na bielèsa ch'un ridi beàt ghi deva ai vuj di dut'li sant'ànimis. E s'jò i vès tal dizi tanta capacitàt com'ch'i'ai tal imparà, i no ausarès contà cuant bièla ca'era'n realtàt. Bernart, che ben jodùt al veva i vuj mès fisàs ta sta font di grasia e atèns, i vuj a ic cul stes gust 'la puntàt luj stes,[866] e'l mirà me si'a cussi fat'ncjamò pì'ntèns. Paradìs Cjant Trentaduèsin Pur godìnt il so plasèj, chel contemplànt a fa'l bon mestri a si'a alòr metùt, e scuminsiàt a la cun stu discors sant: "La piaga che Maria'a risanàt[867] e onzùt, chè che sì tant bièla ai so piè a s'jòt, chè[868] a'è che vierzùd'la veva prin di dut. Tal ters ordin di scjalìns e subit sot di chista, èco là ca son la Rachèl e la Beatrìs, com'ch'ognùn di nu'l jòt. Sara e Rebeca, Gjudit e chì--ta stu cjel-- che bisàvula dal cjantòu'era[869], com'ch'i savìn, che pal so fàl "Miserere mei"'la dit chel, jòdi ti pos che da scjalìn a scjalìn, coma fuèjs i vaj una'un' nominànt da la rosa'ndà che cuj vuj zint i stin. E dal siètin scjalìn'n jù, com'pì'n davànt fin a chel, Ebrèjs a si suseguìsin, il flòu[870] dal so fueàn dut cuant separànt; pars'che, secont la vision che vut 'vèvin cu la so fede'n Crist, chistis a son'l mur[871] che i doj òrdins sacros a divìdin. Ta sta banda chi, inda che il flòu 'lè madùr[872] di duti li so fuèjs, a son impostàs chej che crodùt ghi vèvin a'un Crist futùr; ta l'altra banda, 'ndà ca si jòdin 'ntajàs di poscj' vuèjs[873] i semisìrcuj, a stan chej ch'èrin da un Crist za vegnùt stas ispiràs. E com'ch'u chì cu la madona dal cjel a stan sti feminis gloriosis, e sot di lòu i'altris[874] na gran separasiòn a fan, cussì'l grant Zuan[875], al opòst di lòu, che'l desert e'l martìr sempri da sant 'la sufrìt, e l'infièr pur, prin di vignìghi fòu;[876] e par segnà sta division son stas pì avànt sielzùs Checo, Benedèt e Agustìn e pì'n jù, di ziru'n ziru, pur altri grant sant. Adès vuarda ben il prejòdi divìn; che da la fede tant l'un che l'altri aspièt balansàt e plen'l tegnarà stu gjardìn.[877] E jòt ben che dal post'n jù cal taja net e tal miès sti dos beàdis divisions, no si si sinta par propri mèrit e sclet,[878] ma par chel d'altris, cun certi condisions; che asòls a son stas ducjus scju spiris prin di vej otegnùt veri elesiòns.[879] Di chist ti ti rins ben cont da li musis ma encja da li so vòus zovinùtis, se tu atènt i ti vuardis e scoltis. Adès dut sidìn ti stas paj to dùbis; ma jò'l grop i ti dìsfi, com'chi t'jodaràs, che ingropàt ti tèn d'idèjs sutìlis. Ta stu post indà ch'jodìn ducjus scju beàs nuja chì doma par casu a esist ne jòdi tristèsa o fan o sèit ti podaràs; pars'che par lès eterna dut se ca esist a esist com'ca esist sì che just e ben al desidèri al corispùnt l'acuìst.[880] Chist'imprimurìda zent--alòr jòt ben-- a vera vita a no' è sine causa intra se, ta stu alt post, pì o mancu ben.[881] Il re che'n ta stu regn ni conferìs pausa di cussì tant amòu e altri tant dilèt che di pì fa nisùn volèj al àusa,[882] duti li mins tal just e beàt aspièt creànt, a so gust di grasia al dota cussì e culà; e chì cal basti l'efièt.[883] E chistu clar e net ben a si nota ta chej zìmuj da la Santa Scritura ch'òdiu a mostràvin zà prin da la nàsita.[884] Alòr, secònt la so cjavieladùra, la grasia da l'alta lus si conferis cun dignitàt a ogni creatura. Duncja, sens'l merit da li so usansis, a son stas metùs ta scjalìns deferens in conformitàt cu li so primi grasis. N'ocorèva altri taj secuj recèns,[885] a part l'inocensa, par vej la salùt, che bojs genitòus, di fede sempri plens. Dop'che stu prin timp pasàt l'era 'an dovùt i mascjus li so inocenti plumis circuncidi par otègni la so virtùt.[886] Ma dop'che vegnùt l'era'l timp da li grasis, sensa il batièzin perfèt di Cristo, st'animis 'nocèntis la jù son restàdis. Jot ben adès ta la musa che a Cristo pì ghi somèa, che la so clarèsa e basta ti dispon a jòdi Cristo." Insìm' d'ic jodùt i'ai tant'alegrèsa plovi, partàda in ta li mins santis creàdis par svualà ta chist'altèsa, che par cuantis che fin lì'n davèv'jodùdis sì tant'amirasiòn no vevi maj vut par spirs che di luj someàvin imàginis. E chel amòu[887] che par prin l'era lì vegnùt cjantànt ‘Ave, Maria, grasia plena,' davànt d'ic al veva l'àlis sos vierzùt. Èco a ghi'an fat a la divin'cjantilena ducju i sans e beàs ca ghi' èrin atòr, ogni musa doventànt tant pì serena. "O pari sant, che com'un siòr un puòr coma me di scoltà ti dègnis, lasànt chel bièl lòuc indà che a se'l volèj eterno ti ten atòr, cuj l'èse, dìzmi, l'ànzul che cun sì tant zòuc taj vuj'l vuarda da la nustra regina, di ic tant inamoràt da pari fòuc?" Cussì tornàt i soj a la dutrina di chel che da Maria l'era'mbielìt com'dal soreli la stela matutina. E alòra luj: "Maestàt di spirit, tanta cuant'ch'an dè'n ànzul o'n anima, in luj a s'jòt, e cussì sia," a mi'a dit, "pars'che luj'lè chel ch'a Maria la palma jù ghi'a partàt cuant che'l fì di Diu stes cargàsi'la volùt da la nustra salma. Ma mentri ch'jò'i parli seguìsimi adès cuj vuj tos, e nota li nobil'ànimis ch'jodìn chì, ta stu'mpèro just di Diu stes. Chej doj sintàs lasù pì contèns t'jòdis par èsi cussì visìns da l'Augusta,[888] a son di sta rosa cuasi do radìs: chel che lì a la so sinistra[889] al sta il pari a lè che par gran golositàt la rasa umana tant amàr a gusta; a destra ti gh'jòs l'antìc pari sintàt da la Glisia Santa che da Crist risevùt al veva li clafs di stu flòu'ncoronàt. E chel[890] ch'jodùt rivà 'la ogni timp brut, prin cal murìs, da la bièla nuvìsa che cun colp di lancja e claus si vev'otegnùt, sintàt ghi'è visìn[891], e lunc l'altri'l riposa[892] il duca che vivi'l veva di màna fat chel pòpul 'ngràt e sensa costansa. Dirimpèt di Pieri sintàda t'jòs Ana contenta duta di vuardà so fija,[893] e fìsa 'la vuarda pur cjantànt osàna; e di front dal pì grant capofamèa i t'jòs Lusia, che Beatrìs'a movùt cuant che pal disperà ti vèvis jù la sèa.[894] Ma par'che'l timp'l pasa che'mbacuchìt dut ti ten, chì'un punt ghi metìn, com'bon sartòu che còtula'l fa secònt la stofa ca la vut;[895] e'ndrisarìn i vuj viers il prin amòu, cussì che, vuardànt viers luj, ti penetràs fin ca è pusìbul in tal so splendòu. E i vorès propit che tu i ti zèdis a mòvi l'àlis tos, crodìnt di zì'n sù cun grasia che, preànt, otègni ti pòdis; grasia che concèditi a pol che la sù;[896] e davòu ti mi vegnaràs cun afesiòn, e cul còu al me preà ti scoltaràs sù." E tacàt a la sta santa orasiòn: Paradìs Cjant Trentatreèsin "Vergine mari, fija dal to fì divìn, ùmil e alta pì di creatura, punt fìs dal consèj eterno e divìn,[897] chè tu i ti sos[898] che l'umana natura sì tant nobilitàt ti'as, che'l so fatòu disdegnàt no là di fasi so fatùra.[899] Dentri di te a si'a impijàt chel amòu che cul so calòu ta la pas eterna u chi a la butàt fòu chistu bièl flòu.[900] Ti sos par nu splendòu di lus meridiana[901] di caritàt, e la jù, pa li zens mortals, di speransa i ti sos na gran fontàna. Oh sjòra, sì tant granda ti sos e vals, che se un ben volìnt un a te nol va a ricori, il so desidèri svualà'l vòu sens' àl's. Pì a fa la bontàt to che socòri chel ca la domanda, ma'è pur veretàt che spes prin dal domandà si la jòt cori. In te misericordia, in te pietàt, in te magnificensa, in te a si fa una dut se che in creatura a'è bontàt. Stu chì, adès, che da la pì scura tana dal univèrs fin u chì a la jodùt li vitis spirituals una a una, te pa la grasia'l suplichèa la virtùt di vej par podèj'l so jòdi tegni alsàt pì'n alt, fin la sù, ta l'ultima salùt. E jò che, pal me[902], maj no'ai desideràt tant com'pal so jòdi, dut'l me preà risèif, che altri di fa a no mi'è dat, pars'che tu di dut se ca lu'nulèa cul to prea a liberàlu ti zèdis sì ch'al pì alt jòdi alsà'l pòsi la sèa, e'i ti prej pur, regina, che dut ti podis fa e jòdi, chi ti ghi conservis sans i so sintimìns, dop'dut'li so provis. Protèzilu tu daj muvimìns umàns: jòt la Beatrìs cun ducju chej beàs ch'al me preà a si unìsin li mans!" [903] I vuj da Diu dilès e veneràs, fìs sul oratòu, dimostrasiòn a'èrin di cuant gradìt ghi'era'l preà daj beàs;[904] a l'eterna lus a colp s'indresàvin alòr i vuj sos, ma ca no vegni pensàt ch'altri vuj clars di rivà là'n alt a pòsin. E jò ch'al fin di dut'l me desideràt visìn i'èri, com'che di èsi a dovèva, al pì ruvìnt dal me desidèri i'èri rivàt. E Bernart, suridìnt, sens a mi feva che jò i vuardàs in sù[905], ma'è encja vera che jò belzà i fevi se cal volèva; chè la me vista, doventàt pì pura pì e pì a ghi entràva in tal raj di che alta lus che in sè a è vera.[906] Da chi'n sù il me jòdi lè stat pì che maj 'lè'l parlà nustri, che a sì tant nol pos, ne par dut chist di memoria non daj asàj. Com'cuant che durànt un sun clar i ti jòs che dopo'l sun fuàrt ti resta'l sintimìnt ma la vision di jòdi pì no ti pos, propit cussì mi'a subit zut scomparìnt la me visiòn, encja se alc pur i ritèn dal mièl che dat ghi veva indulsimìnt. Cussì dal soreli la nèjf sgjelàda a ven; cussì al vint cu li fuèjs lizerùtis l'oràcul da la Sibìla'l spierdèva'l sen.[907] O colmo di lus che tant ti ti àlsis pì'n sù dal pensèj mortal, cuant chi vorès che d'jòditi di nòuf ti mi des li grasis, e ch'al me parlà tant pì virtùt ti ghi dès ch'almancu na falìscja da la to gloria di lasàighi a la futura zent i podès; sì che cul tornà ta la me memoria e pur cul cjantà di chista me cansòn pì ben si savarès da la to vitòria. Jò'i crot che, pa la granda 'luminasiòn dal alt raj, scumbusulàt i sarès stat se di tegn'ghi i vuj'ntòr i no fos stat bon. E'i mi recuardi ch'alòr mièj mi soj fat tal sostegnilu, e'l so sguàrt a si'a dut cul valòu infinìt imedesimàt. Oh generosa grasia che permetùt mi'a di'entrà cul vuli ta la lus eterna tant che d'jòdighi'l pì pusìbul i'ai podùt! Tal so profont jodùt i'ai ca s'interna cun amòu 'nsièmit tegnùt ta'un volùn chel che par dut l'univèrs si scuadèrna,[908] sostansis e acidèns[909] e il so costùn, jodùt i'ai ca'èrin cuasi unìs insièmit che'l me dìzi di lòu no lè che un barlùn. La forma universal di stu'nsièmit di vej jodùt i crot, pars'che cu'n cargu di godi il dizi mi vev'invigorìt. Dom'un punt a mi'è di pì grant letargu che i vincjasìnc sècuj da che impresa che sbalordìt veva Netùn cu l'ombrena d'Argu.[910] Cussì alòr la me mins, sensa pausa, fis'a vuardàva, imòbil e atènta, chel che di dut stu marveà l'era causa. A che lus tant tacàs a si doventa che'l lasàla par jòdi altri aspièt un a nol pol e tant mancu al tenta; par via che'l ben, che dal volèj lè ogjèt, in ic dut si concèntra, che al difòu d'ic difièt a'a se che lì a'è perfèt. Mancu adès i disaràj, caro letòu, di chel chi mi recuardi, che un ninùt al dìs prin di vignì dal tetà lasàt fòu. No pars'ch'i lu vès di aspièt divèrs jodùt adès che'n ta sta viva lus lu miràvi di sè che sempri l'era stat e godùt; ma pa la mièj virtùt d'jòdi chi vevi tal vuardàlu, da na sol'aparènsa cul mutàmi il so mutà i godèvi.[911] Ta la profonda e clara sostansa da l'alta lus alòr jodùt i'ai tre zìrs di tre colòus e di una grandèsa; e l'un da l'altri coma iris da ir's[912] rifletùt'l parèva, e'l parèva'nfogàt chel altri[913] ch'ai prins doj ghi feva da ters. Oh cuant puc ca lè'l dìzi e cuant limitat al me concèt! e chist a chel ch'i'ai jodùt pì puc di puc a lè a chel paragonàt.[914] Oh lus eterna ch'in te ti contèns dut, duta ti ti capìs, e da te capida e capìnt ben ti ti vòus e'i ti vòus a dut![915] Che circolasiòn che sì concepìda in te'a parèva com'luzòu rifletùt, daj me vuj tant e a lunc oservàda, tal so colòu stes, mi par di vej jodùt, dentri di sè, oh letòu, la nustr'imàgin; che'l me aspièt in ic l'era metùt. Com chej studious ch'a plen si concèntrin tal scuadrà'l sircul, e no ghi la fan, ma pur a sèrcjn pal rapuàrt ca no cjàtin,[916] cussì jò a che gran vision; ma invàn jòdi i volèvi com'ca si unìvin imàgin e sircul e pars'che tacàdis a stan; ma li me àlis a chist'no bastàvin: dut ta'un colp la me mins na scos'a sintùt com'di un lamp cun rajs che dut a sclarìvin. L'alta fantasia no'a chì nuja podùt; ma zà'l ziràva'l volèj me, e'i desidèris, com'roda che ben a zira'n dut e par dut, l'amòu che'l sorèli'l mòuf a l'altri stelis. [1] Par vej sfidàt Apòl a sunà il flaut--e pierdùt la sfida--a lè stat spelàt, coma un cunìn. (Tal original, natura = vagina.) [2] L'oràr. Dante a ghi tegnèva un mont di otègni la "laurea" di poetà. [3] Li fuèjs dal oràr. [4] E sti "vòjs" a son sempri pì basis di ches dal poeta o dal imperatòu. [5] Dafne, tramutada in oràr, a era fia dal flun Penèo. Duncja, il ramusèl a lè di oràr. [6] Cir = la pica dal Parnàs, ca ghi era sacra a Apòl. [7] Vièrs il sorèli. [8] Il paradìs terèstri. [9] Glauc, seguìnt l'esempli dai pes che. dopo vej mangjàt na erba specjàl a si èrin rinvigorìs, a la sercjàt pur luj sta erba, doventànt un diu dal mar. [10] Sta erba a sarès la stesa esperiensa cu la trasumanasiòn ca la vut Dante. [11] Doma Diu al sa se Dante a lè stat partàt sù tal cjel in cuàrp e anima o doma in spirit, ca ghi'era apèna stat purificàt. [12] La saèta a scjàmpa fòu da la sfera dal fòuc; mentri che Dante, purificàt coma ca lè, a lè cal torna propit là. [13] Dante a si maravèa cal sta zint pì'n alt sinò l'aria e il fòuc. [14] Duti li creatùris a ghi stan visìn a Diu (il so prinsìpit) chi pì chi mancu secont li so condisiòns: prin i ànzuj, dopo i òmis, etc. [15] St'istìnt a lè la fuarsa che vuèj i clamarèsin "ecologica" tal sens che dut a unìs ta na manièra o ta n'altra. [16] Stu istìnt al controla dut tal mont--bestis, òmis e ànzuj. [17] L'Empireo. [18] Il Prin Mobil, cal sarès il cjel pì alt e svelt. [19] La fuarsa istintìva tratàda taj ùltins vers a cjoj chì la forma di un arco il tiru dal cual al va a finìla (al bat) ta un post desideràbil. [20] Pur cognosìnt la strada cal varès il percòrs, l'omp da li voltis al sièls la via sbaliàda, esìnt dotàt da la libertàt di sièlzi. [21] Il "prin" impùls al sarès l'inclinasiòn "istintìva" pal omp di dirìzisi viers il bon e il just--vièrs Diu. Ma pa la strada stu impùls al ven deviàt da cualsiasi altra sorta di plasèj ca lu ten lontàn da la so destinasiòn "natural." (Teorìs modernis--la Freudiana in particulàr- -a dizarèsin che il contràri a si visinarès pì a la realtàt da li robis, almancu par cuant ca riguarda l'omp--da la femina i no mi riscj di dìzilu.) [22] Sta analogìa a somearès contradìzi che la tendensa natureàl dal omp a è di zì'n sù. A sarès pì fàsil pensà che l'omp a lè coma il rivulùt, cal tint a zì in bas e basta. [23] Ta sti primi righis Dante a ghi consilièa a chej ca no son preparàs a seguì il so alt argumìnt di restà in davòu. [24] Chì ta la cjera. [25] Il mar, paj romàns = salum = il mar vièrt e grant. (Sa ghi va ben a Dante di usà sta espresiòn latìna, parsè no a mi?) [26] Chej ca seguiràn Dante a restaràn pì maraveàs di se ca jodaràn e scoltaràn, che i Argonautas cuant che, vint traversàt il mar zint in sercja dal vel di òru a'an jodùt Gjason cambiàt in bifolc. [27] I comentatòus a ni recuàrdin che il firmamìnt (il "cjèl la sù") al cor, ta la so rotasiòn, a 84000 mijs al secònt. Encja se chista velocitàt a è justa, il nustri vuli a no si rint sens'altri cont di chista granda velocitàt. Pal vuli nustri, il cjèl la sù al somèa èsi fer. Si chè chì jò'i resti un puc perplès di se che Dante al intìnt dìzi. [28] Beatrìs. [29] Ca sarès la brilantèsa da la "prima stela" o luna. [30] Eterna margarita = diamant incorutìbil (coma che na volta a si pensava ca fosin la luna e li stelis.) [31] L'aga a resta inalterada in dopo la penetrasiòn dal raj. [32] Gesù. [33] Coma chi acetàn i asiòmas da la matematica. [34] Dante al veva condividùt chista opiniòn di Averroe. (Vandelli) [35] Li stelis dal firmamìnt (l'otàva sfera) a mostrin divièrsis configursiòns (musis) dipendìnt da la so cuantitàt (= costitusiòn fisica o materiàl) o cualitàt (costitusiòn formal o sostansiàl). [36] Chel da la "densitàt," za minsonàt taj vers 58-60. [37] Cioè che il rar al sedi miscjàt cul dens. [38] La analogia a è che di un spièli: un raj al pasa fra'l veri ma al ven rifletùt dal plomp ca ghi sta davòu. [39] E chistu secont te al spiegarès li màcis scuris da la luna. [40] Idèis scolàstichis o Aristotèlichis. [41] E cussì Beatrìs a dimostra--cu la so maniera medieval di razonà-- che il pensà di Dante, riguardànt li màcis ta la luna, a l'èra sbaliàt. E ta li righis ca seguìsin a darà la vera razòn di sti màcis. [42] L'Empireo. [43] Il Prin Mobil, o il nunu cjèl. [44] Il numar 8; il cjèl da li stelis fìsis. [45] I altri cjèj--dal siètim in jù--a ùsin li esènsis ca ghi vègnin jù dal cjèl otàf coma simìnsis (causis) paj so fins. [46] Dante al vòu savèj la causa da li màcis lunàrs. [47] Cjèl. [48] Li inteligènsis angèlichis. [49] Il firmamìnt (o cjèl da li stelis fìsis). [50] Ca ghi da forma e ca lu fa movi. [51] Ca sarèsin li stelis, consideràdis incorutìbilis. [52] L'inteligènsa che dut a mòuf. [53] Beatrìs, ca lu veva fat inamorà da frut. [54] Da li màcis da la luna e da la "mecanica" dal univèrs. [55] Provànt la so tesi e disprovànt che di Dante. [56] Corezùt da la so falsa idea su li màcis da la luna e cunvìnt da la veretàt di se ca ghi'a dita Beatrìs. [57] Al contràri di Narcìs, Dante al crot che li imaginis veris di se cal jòt a sedin falsis. [58] Forsi a vèvin fat voto di no èsi tristis cul so canarìn o cul so gjat, sensa stàighi fedèlis a stu voto fin in ùltin. [59] La so osesiòn di otègni na certa roba. [60] La caritàt di Diu, ca no ghi sièra maj la puarta a nisùn e ca vou che la so zent (i ànzuj e i beàs) a sedi coma luj. [61] La sfera da la luna. [62] Pì visìn da la presensa di Diu. [63] Divièrsis interpretasiòns a son pusìbilis: a ardèva cul fòuc dal prin amòu; a ardèva cul'amòu di Diu; etc. (Parsè no dùtis insièmit, sensa escludini una?) [64] Il voto ca no l'era encjamò stat partàt a la so fin da Picarda. [65] Santa Clara di Asisi. [66] Crist. [67] L'àbit dal òrdin di Santa Clara. [68] Chista Costansa, na zòvina di buna famèa, a si veva fata mùnia dopo vej sposàt Rico VI. La legènda a conta, secònt i comentatòus, che in seguit a è stada cjolta dal convènt dal Arcivèscul di Palermo. [69] Da Rico VI a'a generàt Federico II, ultin imperatòu da la cjàsa di Svevia (Soave). L'imperatòu a lè chì clamàt "vint" un imperatòu al fa se ca la da fa e dopo al sparìs a colp. [70] Dante a si basa su un concèt di Tomàs Acuina. Su chist punt a son d'acòrdu encja i esistensialìscj' cu la so idea dal "angst" ca ni colpìs cuant chi sin di front a na sièlta da fa. Chistu dilèma al fa restà perplès pur li bestis, coma il me cjan che cuant cal ven clamàt da me e da la me femina al stes timp, par un moment a nol sa se fa. A si volta par chì e a si volta par là. A la fin al decìt di zì la di ic. Ta stu casu, però, un puc di pregjudìsi a lè: ic a è pì atraènt di me e a ghi da pì biscòs di me. Jò i risolvarès stu problema esistensialista cul zì "mini maini mo" a l'americana. [71] Cervis. [72] Il profeta Danièl a la interpretàt un sun di Nabucodònosor che i so consilièrs a no èrin stas bojs di induvinà, e par chel condanàs a muàrt. [73] Secònt Platòn, li nustri animis a esistèvin belzà ta li stèlis prima di ocupà i nustri cuàrps. Dopo la nustra muàrt a tornin la sù. [74] Che di Platòn, ca'è contraria ai insegnamìns catòlics. [75] Spiris coma chej di Picarda che Dante al jot ta la sfera da la luna a'an in realtàt residènsa tal Empireo, insièmit cun ducju i altri beàs, da Mosè a Maria. [76] Il "sen" al sarès, coma ca si capìs dal contest, un segnàl o indicasiòn di se ca è mancu celestiàl dal Empireo--un segnàl che encja un coma Dante (ca no la la capacitàt di comprensiòn di un beàt coma Beatrìs) al pòsi rivà a capì. Il punt pì bas dal cjel, dopodùt, a si visìna al punt pì alt dal mont "sensìbil," comprensìbil encja par un ca lè mortal. [77] Alòra, secònt Timeo, li animis a si distàchin da li stelis cuant ca van a "informà" i cuarps da la zent al moment da la so nàsita. [78] Li stelis dal firmamìnt. [79] Se Platòn al intìnt dìzi che li stelis a'an influensa su la zent, alòra li so idèis a no son dùtis da scartà. [80] Par no rìnditi erètic pensànt a la razòn pa la cual un a la razòn da patì par no vej completàt un voto par causa di violensa esterna coma ca lè stat il casu. [81] Li flàmis di un fòuc a pàrin via a zì in alt, encja sa si prova a controlàlis. Cussì un cal vòu resìstighi a na violènsa personàl, al para via a resìsti, no'mpuàrta se ca zarà a susèdi. [82] San Lurìns a l'era stat bastonàt e dopo metùt a brusà ta la grilia par vej rifiutàt di da sù il tesòru da la Glisia a li autoritàs romanis. Secont la legenda (Vandelli) na volta ben brusàt ta la schena a la insistìt di vignì voltàt par che altra banda par vignì rustìt par dut compàj. La me volontàt, encja sa'è--ben si sa--fuàrta coma l'asàl, a si visinarès amondi puc a che di Sa'Lurìns! [83] Una volta liberàdis da la violensa ca li veva cjoltis dal monastèri a varèsin podùt tornà, se propit a varèsin volùt. A pensàighila ben, la Providensa a'a da li bièli pretèsis! Par comportàsi coma Sa'Lurìns o Scevola a bisugna vej dal sovrumàn. Purtròp la stragranda magjorànsa di nualtris pours mortàj, di che sorta di volontàt lì in davìn amòndi pucja. Se par zì in paradìs a tòcja fa coma Sa' Lurìns, jò di sigùr i zaràj a finila al màsimo tal inìsi da purgatòri, e forsi nencja lì. Jò a la Providènsa i ghi sugerìs di capì li nustri debulèsis un puc di pì.A varès da basàsi di pì su li intensions di un indivìduo che su la so capacitàt di fa robis dal altri mont. Jò, par esempli, sa vèsin da minacjàmi di tortura--dizìn di cjojmi il vin a l'ora di sena o di fami patì in manièra sìmil--jò ai me torturatòus i ghi dizarès dut se ca vorèsin savèj parsè che jò'i no soj bon di sopuartà nisùn tipo di dolòu. La me intension, però, a sarès di resisti, di fa l'eròu, di fa il martir--che a sarès la me intension. Ma jò i no sarès bon; i mi rasegnarès, purtrop, a bevi di dut, encja un vinùt di cjasa.ca no lè tant bon. E cussì in no doventarès maj protagonista legendàri di nisùn libri e di nisùn cine--e nencja, purtrop, i zaràj a finìla in paradìs. [84] Se il volèj a ghi cunsìnt al mal a lu fa doma par evità un mal encjamò pèzu. [85] Chist'altri al sarès il volèj relatìf, che, al contrari dal volèj asolùt, al permèt un mal a cundisiòn che stu mal al vedi il podèj di fa evità un mal pì grant. [86] L'intelèt umàn a si unìs a la veretàt divina. [87] I vuj di Dante a no rìvin a vuardà a lunc il splendòu di Beatrìs. [88] Se un al ven atràt daj bens dal mont a'è parsè che chiscjus a ritègnin un puc dal luzòu dal ben eterno. [89] Cu la stesa libera volontàt, o sièlta. Una sutilèsa: Da stu argumìnt a somèa che il Signòu a ni dedi la libertàt di sièlzi, cussì che nualtris i podìn sièlzi di fa dal ben o di fa dal mal, di sta cul Signòu o cul Diàu, etc. etc. Di conseguensa, si sielzìn di fa dal ben i vegnìn premiàs; o i vegnìn punìs si no sielzìn il ben. Ma chistu al ecuivàl al dìzi chistu: Jò i vi daj la libertàt di fa se chi volèjs, basta chi fèdis se chi vuèj jò, si no….Ah, scju mistèros da la santa fede--a son propit durs da capì. [90] Dal voto. [91] La material dal voto--par esèmpli il voto di sieràsi ta un monastèri a preà. [92] La promèsa di mantègni il voto. [93] Sensa l'aprovasiòn dal confesòu. (Cfr. Purg. IX, 117.) [94] Il scambiu a si pos falu doma cu na materia di valòu superiòu a che di prima. Par esempli, se al inìsi i'ai fat il voto di bèvi doma doj gos di vin invènsi di tre, ca lè zà un gran sacrifìsi, i sielzaràj, coma "nova materia" di bevini doma un in dì da adès in davànt e fin al cumplimìnt dal voto--un sacrifìsi cussì maestòus cal fa vignì i grìsui doma a pensàighi! [95] Tal al sarès, secont Vandelli, il voto da la castitàt di na munia. (A mi tocja amèti che il voto da la castitàt a lè di cualchi scjalìn superiòu al voto di godi un got di vin in mancu.) [96] Jefta, il gjudice israelita cal veva prometùt, in voto a Diu, che s'al ves vinsùt la lota cuntra i Amonìs, al varès sacrificàt la prima persona ca ghi fos vignùda incuntra da la so cjasa. Sta prima persona a è stada purtrop so fìa. Ta Hamlet (II.ii), Hamlet al tormenta il puòr Polonius cun referensis a stu gjudice ebreo. Polonius a lè cunvìnt che Hamlet a lè un puc ziràt di cjaf. La realtàt, però, a è che Hamlet zà a si'è necuàrt che la fia di Polonius, che puareta di Ophelia, a ghi sta di miès chì! [97] Agamenòn, il "gran duce daj Grecs," al veva fat il voto di sacrificà la so bièla fia Ifgenia se i deos a ghi dèvin bon timp cuant ca si aviàva vièrs Troja cu li so nàfs, [98] Al contrari da li piòris ca van di chì e di là sensa savèj parsè, l'Ebrèo a si cumpuàrta secònt regulìs fisis. (Da li voltis encja masa, coma dimostràt dal esempli di Jefta.) [99] La mari a sarès la Glisia. [100] Vièrs l'Empireo. [101] Chel di Mercurio. [102] Dante. Secont i comentatòus: Dante al aumentarà il spirit di caritàt di chiscju beàs cul dàighi l'ocasiòn di rispundighi a li so domàndis. [103] Prin di lasà la vita di stu mont. (Militia est vita hominis super terram, coma ca ni recuarda Vandelli da un brano di Jobe (vii.1)). Si che la vita nustra a è jodùda da stu spirit coma un continuo lotà. A no la tant tuàrt. A pensàighila ben, però, la vita sensa "milisia" a no sarès tant da preferì. [104] La sfera a sarès Mercurio, iluminàt dal soreli (l'altri). Il spirit a lè chel di Gjustiniàn. [105] Il cjant sest al parlarà dal Impero, coma che il cjant sest dal Purgatòri a la parlàt da l'Italia e il cjant sest dal Infièr a la parlàt di Firense. [106] Enea, ca l`era vegnùt a Roma (e sposàt Lavinia) dal orient. La capital dal'impero a era stada trasferida a Bizansiu da Costantìn un duzìnta àjs prima di Gjustiniàn. [107] Cun Enea cuant ca si veva aviàt vièrs l'Italia. [108] Gjustiniàn, imperatòu roman un par di sècuj dopo Costantìn, a lè lodàt da Dante pì di dut par vej riordinàt li lègis. [109] Chistu al sugerìs che, coma cal dis Vandelli, Gjustiniàn al veva in pasàt crodùt a la dutrina dal erètic Eutico, secont il cual Crist al veva doma una natura, che divina. [110] Una contradisiòn a si otèn cuant che una proposisiòn vera a ven controponùda a una proposisiòn falsa, coma la storiuta di Diu: a l'èse bon di fa una pièra cussì pesanta da no èsi bon di alsàla? [111] Chel dal riordinamamìnt da li lègis. [112] Belizàr al veva otegnùt vitòris, coma che cuntra i Gos. [113] Il compit za minsonàt. [114] Par.5.128. [115] Il sen da l'acuila, simbul dal impero. [116] I Ghibelìns, i prins; i Guelfs, i secons. [117] I tre Orasios e i tre Curiasios. [118] Dante al sa, secont Gjustiniàn, se ca è susedùt ta chel interval da la storia dal rapimìnt da li Sabinis a la muart di Lucresia (q.v. i comentatòus), durànt il cual i re di Roma a an concuistàt i pòpui ca ghi stevin in zìru. [119] Il sen romàn--l'àcuila. [120] Comùns tal sens di comunitàs o republichis. Pir e Bren a èrin doj aversàris di Roma. [121] Cuìns (Quinzio Cincinnato) a l'era cussì clamàt par via daj so cjavielàs risòs. [122] A Firense. Amàr, parsè che chì i Romàns a vevin, coma ca sugerìsin i comentatòus, pierdùt un esercito. [123] Stu timp al sarès il timp di Crist. [124] Scju fluns a delìmitin i teritòris concuistàs da Sèzar in ta la Galia antica. [125] Sèzar a la scunfìt Pompèo a Farsalia. Pompèo a lè stat dopo asasinàt in Egjt, indà ca l'era scjampàt. [126] Dopo vej scunfìt Pompeo, Sèzar a la visitàt la zona di Troja. [127] Sèzar a ghi'a cjolt il podèj a Tolomeo e dat a so sòu, Cleopatra. [128] Scunfìt Juba, re da la Mauritania, Sèzar a lè zut in Spagna a fa fòu i fìis di Pompeo. [129] Dal dominio roman. [130] Zan=Janus=Ians (Da lì al deriva il nustri Zenàr.) Al pierdèva il so silènsiu doma cuant cal vegnèva vierzùt, in ocasiòn di na guera. [131] L'Imperatòu Tiberio. [132] Tiberio. [133] L'ira di Diu--placàda cu la soferènsa e muàrt di Gesù pa la colpa di Adam. [134] La distrusiòn di Gerusalèm a era susedùda coma na sorta di vendèta, o retribusiòn, viers i ebrèos par vej causàt la muàrt di Crist. [135] Carlo II, re di Napoli. [136] I Guelfs, alineàs cu la cjasa real fransèsa, a si contrapònin a l'acuila, simbul dal Impero, cul cual a son schieràs i Ghibelìns. (Chej osteàs di Fransèis--encja ta chej dìs là a volèvin vej la so; propit coma tal dì di vuèj, cuant ca si opònin al volèj dal Impero americàn!) [137] Scju chì a'an fat dal ben, encja se'l ben a lu vèvin fat sperànt di otègni fama tal mont. [138] Ta li sferis celestis. [139] Mercurio, ca lè rapresentàt coma un brilànt. [140] Secònt i comentatòus, stu Romeo al veva fat tanti buni òperis che in ultin a no èrin stadis gradidis. [141] Chej ca vèvin puc aprèsàt l'opera di Romeo a ghi vèvin guadagnàt puc; a lòu stes a'an sufrìt sot il dominio daj Angjoìns. [142] Raimont Berighier. [143] Sot la aministrasiòn di Romeo, il patrimòni di Raimont a l'era cresùt dal dòdis par dèis. [144] Li armis e li lègis daj imperatòus. [145] Di front di Beatrìs, Dante a si sintèva coma un frutùt di front da la so maestra, dut imbacuchìt; propit coma un mona. [146] Adam. (E chi sa parsè alòra che i pitòus di na volta a lu pituravin cul bugnìgul!) [147] Tal paganèsin ca la caraterizàt l'epoca pre-Cristiana. [148] A Gesù, o a che part di Gesù ca è umana. [149] Il Verbo stes, che incarnàt a l'era cu la natura umana. [150] Cu la redensiòn. [151] Coma cal sugerìs Vandelli, chistu magistràt al pol èsi o Diu o l'imperatòu. Ta'un casu o tal altri, però, i Ebrèos a vègnin punìs par vej punìt Gesù. [152] Dante al vorès ca ghi vegnès risòlt il problema da la redensiòn: a nol vèvia, chel puòr diàu di Diu, altri mòuts di redìmi l'omp (e pur encja la femina)? [153] Beatrìs a si riferìs, i pensi, a se che Dante al sta pensànt. [154] Chistu mòut di otègni la redensiòn--cul sacrifìsi di Crist. [155] Li robis ca vegnin creadis da la bontàt divina a durin sempri. [156] Se ca ven creàt propit, e in mòut dirèt, da la Bontàt Divina. [157] Chistu a mi par ca lè un concèt Tomistic, e a si riferìs a se ca susèit, o a un creàt, in seguit a la prima causa, ca sarès Diu stes cun dut se ca ghi è coevàl. [158] Coma l'imortalitàt, la libertàt, la someànsa a Diu. (Vandelli) [159] O da la gjustìsia o da la misericordia divina. [160] Diu al varès podùt sièlzi di perdonàighi il pecjàt al omp; invènsi a là sielzùt di sacrificàsi luj stes. Cuala sielta a èse stada pì generosa? [161] Dante a lè curious di savèj parsè che sti robis a no durin in eterno. [162] A risèvin la so forma distìnta da chel che Diu a la luj stes creàt. [163] A bestis e plantis a ghi ven dat da li stelis vita individual da la so potensialitàt. [164] Perìcul di danasiòn par via daj so pensèjs pagans. [165] Venere, Ciprina parsè che nasùda a Cipro. [166] Il paganèsin. [167] Venere. [168] Il so muvimìnt luminòus al variava a seconda da la so capacitàt individual di jòdi Diu stes. [169] Svelt, dal Latin. [170] Un daj ordins daj ànzuj. [171] Riga ca taca na cansòn tal Convivio di Dante. [172] Carlo Marcjel, fì di Carlo II d'Angjù, muart prima di doventà Signòu da la Provènce e di Napoli. (Vandelli) [173] Carlo al dovènta pì encjamò contènt tal riconòsi da la vòus Dante, cal veva conosùt a Firense. [174] Sal ves vivùt pì al lunc a no si varèsin vus chej maj ca son capitàs dopo la so muart e che luj al varès podùt evità. [175] Carlo a ghi varès mostràt il so amòu in mòut concret. [176] A si trata chì di che part da la Provence ca sarès doventàda di Carlo il Marcjel, com'l regn di Napoli, dopo la muart di so pari, Carlo II. [177] Che part da l'Italia ca sarès stada il regn di Napoli e ca cunfinàva cuj Stas da la Glisia. [178] Euro = vint cal ven dal S-E. [179] Solfar. [180] Par via di me. [181] Par parafrasà: I so fiòj a erin disendèns di nonu Carlo I d'Angju e Ridolf d'Asburgo, me misièr. [182] ‘Ca mòrin i fransèis!' a sigàvin i siciliàns, ca no ghi volèvin tant ben ai governàns fransèis--coma che in seguit a no ghi'an volùt tant ben nencja a altri governàns. [183] I comentatòus a no son ducjus d'acordu sul significàt di sti righis. [184] Stu Berto, fradi di Carlo, al varès bisùgna di vej intòr zent onèsta, di governàns ca no si profìtin dal so ufìsi par fàsi siòrs. [185] Diu stes. [186] Seguìnt il pensèj scolàstic: se ca è necesàri a nol pol no èsi necesàri. [187] Tal sens di civis, citadìn. [188] Li sferis celèstis a làsin il so stamp ta indivìduos, ma a no distinguin tra cjasa e cjasa o generasiòn e generasiòn. [189] Ti vuèj da una corolàri ca ti fedi encjamò mièj--coma na siarpa atòr dal cuèl. [190] Diu. [191] Chist'anima luzìnt, che'ncjamo i no cognosèvi, a si'a metùt a parlà, coma un ca si sint ben dizìnt robis bièlis. [192] Il tiràn Eselìn III da Roman, cal veva devastàt la cjera trevisana. [193] Venere. [194] Folc da Marsilia. [195] In cuant a li misèris che la nustra zent di ca dal Tilimìnt a'a sufrìt tal zìru daj sècuj, Dante a la sens'altri razòn; ma ta la cuestiòn dal pintimìnt i crot che Dante a si sbalièj: a no èse ta li nustri bandis dut plen di zent ca no ghi interèsa un'ostia di nuja da li robis materiàls, ca si dedica doma a la vita interiòu e spiritual; ca vòu doma fa dal ben ai altris? [196] A Trevìs, Risard dal Camìn, doventàt tiràn, a l'era pront da vignì butàt jù. (A par di jòdi il crolà da la statua dal puòr Sadàm.) [197] Malta = presòn riservada paj eclesiastics. Il vescul di Feltro a l'era stat lì imprisonàt pal so àt di tradimìnt ca la causàt la muart di divièrs di lòu. [198] Dante a lè bon da ingusà la so lama ironica cuant cal vòu! [199] Schiera di ànzuj, subit sot daj Serafìns e'i Cherubìns. [200] L'altra anima che pur a splendèva. [201] Gjojèl da na zona da l'Asia ca si clama Balascàn. (Robuschi) [202] Tal infièr. [203] Scju fòucs a sarèsin i Serafìns. In cuant a li sèis àlis ca ju vistìsin, Dante a si'a basàt su Isaìa, VI.2: "Seraphim stabant super illud: sex alae uni et sex alae alteri…" (Vandelli) [204] Di savèj cuj chi to sos. [205] Tal original Dante al crea vocàbuj coma "inlùja", "intuàssì," e "inmìi" par significà entrà in luj, entrà in te, e entrà in me. Cun granda fasilitàt a si podarès usà scju vocàbuj encja tal furlàn: inmeà, inlujà, insujà, innujà, ecc. il "dolce stil novo" a no lè, dopodùt, tant diferènt dal bièl furlàn nòuf. [206] La gran val = il mediteràneo; chel mar = l'oceano. [207] I sugerìs i comentatòus pa na spiegasiòn clara su sti rafinatèsis astronòmichis. [208] Busìa, sitàt algerina, a è tal stes paralèl di longitùdin di Marsilia, sitàt di Folc, cal sta parlànt. [209] A la zoventùt. Crusa a era la prima femina di Enea. [210] I beàs chì a'an dismintiàt, grasis al Letè, ogni sens di colpa, e a recuardin doma il ben che a ghi è stat dat da la providensa. [211] Al zira, o torna, atòr di chistu. [212] Raab, ca veva vivùt taj timps pre-Cristians, a'è lo stes stada beàda e unìda al rest di chej ca fan part dal trionf di Crist. [213] Firense, ca è ta li mans dal diau, e che par causa di chel tanta zent a sufrìs. (plàns). [214] Il florin--o i bès. [215] Il papa, ca nol custodìs i so agnèj. [216] I decrès dal papa. [217] Indulà che l'Anzul Gabrièl a ghi'a anuncjàt a Maria il vignì dal Signòu. [218] A vegnaràn prest premiàs chej ca son stas martirs par man di fals pàpis e cardinài. [219] Chistu concèt dal ordin e perfesiòn dal mont al vegneva in seguit usàt daj Deìscj' coma la base da la so prova da la esistensa di un Diu creatòu e perfèt. [220] Chel equatorial e chel zodiacal. [221] Par difòndi il so inflùs o virtùt a li robis da la cjera. Che la zent medieval a ghi ves crodùt al podèj che i pianès a'an su di nualtris a si pos ben jòdi dal fat che tanta zent encja al dì di vuèj a no planta li simìnsis tal cjamp e a no travàsa il vin se pì che la luna a no è justa. [222] Par via che, coma ca osèrvin i comentatòus, che gradasiòns di clima chi vin a no esistarèsin; a si varès invensi estrèmos di cjalt e di frèit. [223] Il grado di diramasiòn dal sircul zodiacal da chel ecuatoriàl: sal fos pì grant o pì pìsul, a si scumbusularèsin li stagjòns, etc. [224] Pensa a se ca'è stat za dita si ti vòus capì se ca'a da vignì. [225] Cul punt ecuinosiàl da la primavera--za indicàt pì'n su (vers 8 +). [226] Ogni dì a si lu jòt pì prest dal dì di prima par via ca si mòuf di dì in dì dal solstìsi invernàl vièrs chel dal estàt. [227] I efiès: par esempli, a ven lustri pì bunòra; e chel al aumenta il cjalt; e chel al fa crèsi li plantis pì a la svelta; etc. [228] Prima ca no sèdin za ben formàs. [229] Sicòma che Beatrìs a ghi fa part dal volèj divìn, li so asiòns a van aldilà dal zì dal timp, ca ghi è rèdina doma ai mortàj. [230] Diu a ghi mostra ai beàs da la cuarta schiera (dopo daj beàs da la luna, di Mercurio e di Venere) i segrès. [231] Diu. [232] Tal mòut Tolemàic di jòdi li robis, il sorèli a l'era un umil pianeta. [233] La fia di Latona a è la luna (Diana), ca è chì rafiguràda cun chel sercli luminòus che ogni tant a la circonda. [234] Se che Dante al sint e jòt ta stu post celestial a no si pos maj chì, tal nustri mont, godi, ne par descrisiòn ne in altra maniera percepìbil. [235] Prontis a tacà di nòuf a balà, coma ta un ritornèl. [236] Dal interno di un daj splendòus. Chel cal parla al sarès Tomàs d'Acuina. [237] Se un al ves d'impedìti di bevi un tajùt di vin cuant chi ti'as sèit, al zarès cuntra natura, coma ca sarès cuntra natura se l'aga a no scorès jù viers il mar. [238] Il fondatòu daj Domenicans. [239] Berto = Berto Magno, filosofo e maestro di Tomàs d'Acuina; al insegnava a Colonia, indà cal varès insegnàt encja Tomàs d'Acuina. [240] Compilatòu benedetìn toscan di scris biblicos e eclesiasticos. Secònt i comentatòus al veva provàt a riconcilià li cuestiòns eclesiastichis e civilis. [241] Dal Latìn: forum--cul so significàt di centro di publica atensiòn, coma minsonàt ta la nota apèna data. [242] Pieri il Lombart, teologo daj timps di Dante al veva ufrìt la so opera a la Glisia coma ca veva fat la puarèta dal Vanzèli (Luca, XXI.1, 4), che' tal so puc, a veva dat pì daj sioràs. [243] Coma che cuant che cu l'espresiòn "bròut di gjugjulis" i si riferìn a un bròut cal sintilèa di puntìns di lus. [244] A si trata chì di Solomòn, sul cual, secònt Vandelli, tancjus taj timps di Dante a erin curious di savèj se, nonostant i so guscj' epicureos, al veva otegnùt a la fin la so salvasiòn. Il so Cantico daj Canticos al vegnèva usàt coma na cansòn par celebrà li nòsis da la Glisia cun Crist. [245] Dionìs l'Aeropagita. [246] Li responsabilitàs ca ghi son stadis conferìdis ai ànzuj. [247] Sant Agustìn. Chel cal "rit" a lè un cal veva contribuìt al pensèj di Sant Agustìn ta la so opera ‘La Sitàt di Diu.' I comentatòus a no son sigùrs di cuj ca si trata. [248] Il spirit sant ca lè ta sta otava lus a lè Boetius, l'autòu di De consolatione philosophiae. Boetius al pol mostràighi la via justa a chej ca lu scoltin. [249] Ducjus grancj' scritòus e teologos daj timps medievàj. [250] Vir = omp. [251] Siger di Brabant, un esponitòu da li ideis Averoìstis, ca metèvin in dubit veritàs tomìstichis coma la imortalitàt da l'anima, la libertàt di asiòn da la zent, etc.I comentatòus a no son propit sigùrs parsè che Dante al loda Sigjer cussì tant, sa si pensa che Dante a l'èra amiratòu di Tomàs d'Acuina, cal oponèva li idèis di Sigjer. A proposit, Sigjer a l'era stat costrèt da l'Incuisisiòn di tàzi su li so idèis. E Sigjer a si la scjampàda cul so sugerimìnt che li idèis filosofichis a no son di necesitàt li stesis ca si'a cu la fede. Taj nustri timps zent coma Siger a ven tamponàda da autoritàs macartichìstichis o ashcroftiànis. [252] Un ghi va davòu da li sutilèsis gjuridichis. Chel ca ghi va davòu daj amforismos al entra taj studios da la medizìna. [253] L'espresiòn (original: gloriosa-mente) a rint ben l'idea che Dante a lè stat ben risevùt, e ben risevùt da la granda "mins" di Acuinas. [254] Da San Tomàs, ca l'era cussì interesàt di coma li robis a vegnèvin causàdis da altri robis, a è doma just cal capìsi li "causis" dal pensèj dubitòus di Dante! [255] San Tomàs a si riferìs a se ca la dita taj vers 96 e 114 dal cjànt precedent. [256] A ogni creatura a ghi tocja rìndisi prin di rivà a capì (zì a font) i segrès dal la providensa. [257] Cussì: cu la granda caritàt di San Checo (Francesc) ; culà: cu la granda sapiènsa di San Meni (Domenic). [258] O chi conti di San Checo o di San Meni a fa lo stes: tant, contànt di un a si conta di ducju doj, dal moment che ducju doj a vèvin il ben sta da la glisia tal còu. [259] Lasù ta che montagnùta ca si alsa da Gubio. I doj flumùs a sarèsin il Tupìn e il Chiàsi (Chiascio). [260] Da che altra banda (oriental) dal mont. [261] Nocera e Gualt, secònt cers comentatòus a erin sot dominio di Perugia e da' Angjoìns. [262] Ta stu post chì a lè nasùt San Chechi, propit cuant (i dizarès) ca era bisugna di un rinàsi ecclesiastic; coma che il sorèli al nas da stu punt oriental doma tal ecuinòs primaverìl. Considerànt che chista descrisiòn a ven da San Meni (Domenicàn), il complimìnt a lè straordinàri. [263] A continua la lode di San Meni: Clàmilu Orient, stu post, invensi di Asìsi, par via che chì ghi'è nasùt n'altri sorèli a la Glisia. [264] Sta "siòra" a sarès (adiritùra) la povertàt che Checo a la sielzùt. [265] Davànt dal pari. [266] Pa la povertàt. [267] Crist stes che, nut, a la sposàt la cròus. [268] L'amòu pa la povertàt a no l'era risultàt da esempios coma chel di Amiclat, chel puòr pecjadòu ca no si'a intimidìt par nuja cuant che Gjulio Sèzar a si ghi'a metùt in front. [269] Coma oservàt dal Vandelli, la strutura sintàtica di chista tersina a no è tant clara tal original. [270] Cjamps cussì fèrtij ca son prons par da racòls in gamba. [271] Par via cal zeva in zìru vistìt coma un pesotàr. (La me femina a dizarès coma me!) [272] Il Papa Inocènt III. [273] L'Ordin daj Francescàns. [274] Onorio III, papa, che tal 1223 a la pa la seconda volta, e in definitìva, aprovàt t l'ordin Francescàn. [275] Coma ca è contàt tal libri Fioretti di San Francesco. [276] Li stigmatis sacris che San Checo a la, secònt i so biografos, partàt cun luj par un pu di àjs prin di murì. [277] Èco di nòuf il paradòs da la siòra "povertàt." [278] Dal grin da la siora povertàt. [279] Stu colèga di San Tomàs al sarès San Meni, il fondatòu aj Domenicàns--patriarca stes di San Tomàs. [280] A si acumulèa mèris pa l'altri mont. [281] I Domenicàns a no son coma i frarùs, puarès; a èntrin invènsi ta posisiòns di perìcul spiritual, coma in ta li cjàsis daj aristocràtics, daj governàns, etc. [282] Stalis. Lat = se che i Domenicàns a pòsin dà di cunfuàrt spirituàl. [283] A basta pucja tela par metighi il capùcjo a ches ca ghi stan visìn dal pastòu--par via ca son amòndi pucis. [284] La corusiòn daj Domenicàns. [285] Cf. Par.X.96. [286] La corona di animis luminòsis. [287] Par esempli, la lus da la luna, inferiòu a che dal sorèli, dal cual a deriva. [288] Iride, la serva mesagèra di Gjunòn. [289] Eco, che par amòu di Narcìs a si'a riduzùt a nujaltri che na vòus. (Se pasiòn par luj ca'a da vej vut par ridùzisi pì'ncjamò che in pièl e vuès!) [290] La stela polàr. I so vuj a si son movùs viers la vòus ca la sintùt cu la stesa naturalèsa e rapiditàt ca si mòuf la gusielùta di una bùsula vièrs la stela dal nord. [291] L'altri "duca" al sarès San Meni, da la banda dal cual, par bocja di San Tomàs, cussì ben si'a parlàt dal me duca--San Chechi. [292] A la gloria da la Glisia, pa la cual ducju dòj, a mòut so, a'an combatùt. [293] Par.XI.31…. Chel cal parla a lè S. Bonaventura. [294] Calaruega, la sitàt da la Castilia indulà ca l'era nasùt San Meni (Santo Domingo). [295] Il scudo (o emblema) dal re da la Castilia al mostra un leòn ta un cuadrànt di sot e un leòn ta cuadrànt che in diagonàl ghi sta parzòra. [296] Druid--predi amondi fedèl a la so fede, coma ca èrin i druids antìcs. [297] Cuj erètics. [298] Encjamò prin di nàsi a ghi veva causàt un sun a so mari di parturì un cjan blanc e neri cal varès metùt a fòuc dut il mont (Vandelli) [299] San Meni e i Domenicans. [300] Dominicus (= Domenico = Meni) a lè in Latìn il posesìf di Dominus. A è curiòus notà che a no è doma un zòuc di peràulis ma un sugerimìnt su la teoria medieval ("nomina sunt consequentia rerum," coma cal dis Vandelli) che la personalitàt, il caràtar, di una persona al ven influensàt dal so nòn. (Jò'i provi a pensà in ta cuali manièris jò i soj se chi soj par via dal me nòn. Chi sa se chi sarès se il me nòn al fos stat Filibert invensi di Ermes?) [301] Cal sarès chel di dedicàsi a la povertàt. ("Va, vent li to robis e dàighilis ai puarès." San Matèo, XIX.21.) [302] "Felìs" in ta ducju doj i significàs; e "Giovàna," coma cal sugerìs Vandelli, in tal ebràic a si riferìs a na femina benvolùda da Diu. [303] La vigna = la Glisia; il vignaròu = il Papa. [304] I comentatòus a son pì bravos di me a rindi na idea clara di chisti righis. [305] Pecjàs di eresìa. [306] Li ghirlandis daj sans fra i cuaj a son San Checo e San Meni. [307] Ta la Provensa, indà ca era na concentrasiòn di Albigèis, che San Meni al provava a convertì. [308] Una roda (ta la metafora da la biga) a è che di San Meni, grasis al cual la Glisia a'a scovàt via tancjus erètics. Chì a vegnin in mins robis puc gustòsis.) [309] La roda di San Checo. [310] In altri peràulis, i Francescàns a somèa ca no seguìsin pì l'esèmpli dal puòr San Checo. (Sa si la pensa ben, a si resta impresionàs da sta stesa idea cuant ca si visita la ba silica dal sant a Asisi: a lè lì il paradòs di una glisia di un valòu inestimàbil ca celebra un sant ca si veva dedicàt a la miseria!) [311] Cuant che i triscj' a si lamentaràn ca no son cuj bojs in paradìs. [312] Tal elenco daj Francescàns a si pos encjamò chjatàni cualchidùn ca lè restàt fedèl ai princìpis dal fondatòu. [313] Scju ùltins a sarèsin i "spirituàj" ca insistèvin che li regulis dal sant a vegnèsin seguìdis cun grant rigòu; chej altris a sarèsin chej ca volèvin bandonà li so regulis dal dut. [314] La cura da li robis mondànis. [315] Iluminàt e Agustìn a èrin doj daj prins ca vevin seguìt il zòvin Checo. [316] Chiscjus, coma i altris teologos minsonàs ta sti righis, a fan part di che corona ca circonda Dante e Beatrìs. (Vandelli, etc.) [317] Coma cal sugerìs Vandelli, Natàn e Crisostom a son chì coma esèmplis di òmis ca vèvin ausàt criticà i grancj'. Tal casu di Natàn, luj al veva criticàt il re Davide par vèjsi incjasàt sù cu la femina di Uria. [318.Patriarca. [319Arcivescul di Canterbury. [320] Autòu di na famòsa Ars grammatica che par sècuj a'a tegnùt contèns i fiòj di scuèla. [321] La prima art a sarès la gramatica, la prima da li sièt matèris dal "trivio e cuadrivio" (gramatica, dialetica, retorica, aritmetrica, musica, geometria e astrologia). [322] Tant Gjovachìn che Raban a erin scritòus di operis religjosis. [323] San Meni? L'abàt Gjovachìn? Sant Tomàs stes?--Secont Vandelli nisùn a lè propit sigùr di cuj cal intìnt Dante. [324] Tal grin, o centro. [325] Li stelis da l'orsa granda a ni son sempri visibilis par via ca zirin atòr da la stela polàr. [326] La prima roda (il prin mobil) a zira atòr da la stela polàr (il spìs dal mani da la orsa pisula). [327] Dante al invìda il letòu a imaginà duti li stelis minsonàdis fin chì comado costelasiòns in forma concentrica. [328] Il riferimìnt chì a lè a la costelasiòn da la corona, ca'a derivàt il nòn da la gloria di Ariana, fia di Minòs, cal veva risevùt da Bacò una ghirlanda in regàl par consolàla da èsi stada bandonàda da Teseo. [329] L'originàl "l'uno andasse al prima e l'altro al poi" al sugerìs che li do corònis a si mòvin in sens opòst l'una da l'altra. [330] Il letòu al varà na idea di coma che…. [331] Il sens di sti righis: Si si lasàn imaginà li costelasiòns che Dante a ni'a descrìt, alòra i podìn vej na idea da la granda bielèsa da li corònis di lus che Dante a la jodùt; na idea, però, che, in paragòn, a'è cussì pisula e indistinta coma che il scori da l'aga da la Chiana (na ròja da la Toscana) al da na idea da la velocitàt dal Prin Mobil, il pì rapid daj cjelos. Insoma, na idea amòndi pìsula! [332] Ìn che in antìcs a cjantàvin in onòu di Apòl. [333] La Trinitat e, tal stes timp, l'unitàt tal so insièmit di divìn e di umàn. [334] San Tomàs. [335] Eva. [336] Crist, cu la so pasiòn e muàrt, a la sodisfàt li esigènsis da la gjustìsia divina. [337] Adàm e Crist. [338] Solomon, che, in ta la sapiensa, a no la vut compàj. (Q.v. X.109….) [339] Il verbo, o idea di Diu. [340] Il Diu pari. [341] A si fa in tre, coma tal originàl. [342] Il spirit sant. [343] I nòuf òrdins daj ànzuj, tacànt cuj Serafìns. [344] Scju rajs da la bontàt divina a pàsin in jù, da li sostànsis angèlichis, fin a "informà" che robis "contingentis" ca dùrin puc e ca son corutìbilis. [345] La so aparènsa fisica, coma la influènsa daj cjelos, a varièa a seconda daj càsus. [346] Robis o bestis o òmis (e feminis pur) a varièjn l'un da l'altri; però, dentri da la so specje, a si visìnin a l'idea esensiàl dal so èsi. Chì tant Platòn che San Tomàs a son d'acòrdu. [347] Vualtris i nasèis. [348] La perfesiòn ta na creatura a ven otegnùda sa si'a la mediasiòn dal spirit sant (vif amòu), dal fì (la clara vista) e dal pari (prima virtùt). [349] Tant Adàm (la cjera) che Crist a èrin perfès. [350] Salomòn (cf.X.114). [351] Cuant che Diu a ghi'a dita di domandà un regàl, Salomòn a la domandàt di vej la sapiensa di podèj governà cun gjustisia. [352] Ànzuj. (In altri peraulis, la conosensa teologica.) [353] Se do premèsis, una necesaria e una contingènt, a pòsin maj generà una conclusiòn necesària. (Conosènsa logica e teologica.) [354] Sa è pusìbul vej un motu no causàt da un'altri motu. [355] Il savèj sti robis al cumpuàrta na conosensa da la geometria e da la filosofia. [356] Tal vers X.114. [357] Ca no lè a la par cun n'altri. [358] Vers X.114. [359] Il Signòu. [360] Chista espresiòn, "piombo a'piedi," coma cal dis Dante, al parta in mins l'imàgin di un galeòt cu na bala di plomp incjadenàda ta un piè. [361] Un al varès da èsi amòndi stupit par afermà o negà na roba prin di vèjla studiada benòn, fin taj particolàrs pì pìsuj. [362] Granda veretàt: I nustri sintimìns a "informin" il nustri pensèj o intelèt o razonamìnt in ta manièris ca son fàsilis da jòdi [363] Un ca no lè preparàt par zì in sercja da la veretàt a si insiminìs di ideis ca pòsin èsi pezu dal so restà ignorànt. [364] Parmenide, cal crodeva che dut il mont al fos creàt dal cjalt e dal frèit; Melìs, cal crodeva che il motu al fos na ilusiòn; Bris, cal volèva scuadrà il sìrcul. [365] Sabelio: filosofo african dal ters secul cal negava il dogma da la trinitàt; Ario: fondatòu daj Ariàns, sèta ca negava la eternitàt di Crist; etc. (Robuschi) [366] Sìmilis ai impùls ca fan cori l'aga tal vas apèna descrìt: San Tomàs al parla dal sircul; Beatrìs dal centri. [367] Beatrìs a cognòs il pensèj di Dante--encja prima ca lu cognòsi Dante stes. [368] Dopo la resuresiòn daj cuàrps. [369] Di Beatrìs ca ju'a apèna preàs di sodisfà il pensèj (no encjamò nasùt) di Dante. [370] Da la grasia di Diu ca plòuf jù par sempri. (A è da notà che Dante stes al usa il vocàbul "ploia," derivànt dal provensàl ploja. Provensàl…furlàn: stesa roba!) [371] Dante a la "sempre vive" che, teologicamìnt parlànt, a la un significàt un puc diferènt. [372] La luminositàt di ogni un di chiscju spirs a varia a seconda da la grasia ca ghi'è stada conferìda--par merit. Cussì al dìs chel cal parla--Salomòn, ca la di vej un gran merit, gjudicànt da la so luminositàt, pi intensa di ogni altra tal sircul di dentri. [373] Cu la resuresiòn il nustri cuarp al sarà perfesionàt da la Gloria ca ghi è stada conferìda. (Nùja pì mal di cjaf o di zenòli o di schèna!) [374] Scju spirs luminòus a si mostrin ansiòus di rivestì i so cuarps muàrs. Chì a bisugna che se che Salomòn al dìs taj vers 56-57 al sedi vero, parsè che sinò al subentra un problemùt: A è indiscutìbil che tanta zent a'a cuarps ca no son par nùja roba da desiderà--ne da la zent ca ju'a ne da altris. Par podèj desiderà scju cuarps, chiscju beàs a'an di èsi tant sigùrs che al moment da la resuresiòn i so cuarps a saran tant mièj di chej ca'an bandonàt al moment da la so muàrt. [375] Chista cualificasiòn a risòlf, un puc, chel problema chi'ai esponùt ta la ultima nota: li màris, coma ben si sa, a no jòdin i difiès daj so fìs. [376] A no rivàvin a soportàlu par via dal so luzòu incandesènt. [377] La vision di Beatrìs a no ven data da Dante taj so particulars par via che scju particulars, insièmit a chej di tanti altris visions di lasù, a ghi son zùs da la memoria. [378] Ispiràs da la vision di Beatrìs. [379] Ta un stat di beatitùdin pì alt. [380] A è cussì clar che i ti ju rivistìs dut daj to rajs, o Eliòs (= soreli = Diu). [381] "Fa dubbiar ben saggi" tal original. La sostansa a è la stesa: filosofos e siensiàs a'an sempri pensàt ai mistèris dal cosmo cuant ca'an alsàt i vuj a li stelis da la via Latea. [382] Il sen da la cròus. [383] Da na punta a l'altra da la strica orizontàl, e dal punt pì alt a chel pì bas, da la cròus…. [384] Ombrena = zent. (La peraula chì a ritèn pur il so significàt normàl.) [385] Cussì tal original; un strumìnt musical coma una viola. [386] Chej, naturàl, di Beatrìs. [387] Dante a si acùsa, par scusàsi, di vej posponùt il plasèj di vuardà taj vuj di Beatrìs, dizìnt se cal dìs ta li ultimi righis. [388] Sclèt. [389] Ta la volontàt ca parta al mal. [390] Il coro daj beàs descrìs tal cjant precedènt. [391] La mins a va chì ta la figura di Diu cal tira e mola li rèdinis su dut se ca susèit. [392] Encja comprendìnt la disponibilitàt di scju beàs di fàni fiestis la sù cun lòu, Dante al somèa un puc durùt cun chej ca no'an che granda volontàt di resisti a li robis ca dan plasèj ta stu mont--e doma ta stu mont. [393] Cu la stesa premurositàt da la gema za minsonàda. [394] Secònt Virgilio, Anchise a lè zut di corsa a incuntrà Enea cuant che stu chì, coma Dante, a la visitàt il aldilà. [395] Chel cal parla a lè Cjasaguìda, un antenàt di Dante. I comentatòus a no son sigùrs dal parsè che Dante a lu fa parlà in latìn. (Ca sedi parsè che, al di fòu di luj stes e pus altris, la lenga "educada" prin di Dante a l'era il latìn?) [396] Doventànt beat, Cjasaguìda al veva za "jodùt" che stu momènt al sarès rivàt. [397] Beatrìs. [398] Diu. Tu, al dìs Cjasaguida, ti cros che il to pensèj al vegni rifletùt in me par volontàt di Diu, che dut al sa; e par chel i no ti mi domandis cuj chi soj. [399] I beàs a pòsin ducjus vuardà Diu, cal riflèt, coma un spièli, ducju i nustri pensèjs. [400] Il sintimìnt (afièt) e l'intelèt (sen). [401] Cul cjalt dal so amòu e cu la lus dal so infinìt savèj--e, al dìs Dante, l'intelèt e la caritàt di scju beàs a è da la stesa intensitàt. [402] Par via ca son indistinguìbij. [403] Voja e argumìnt: manifestasiòns dal afièt e dal intelèt, minsonàs pì'n sù, ca si esprìmin in manièris diferèntis. [404] Cjasaguìda al esprìn contentèsa di vej Dante coma so disendènt. [405] Cjasaguìda al varès gust se Dante, cu li so operis, al rivàs a scurtàighi il timp dal Purgatòri al so bisàvul. [406] Da scju murs antìcs al riva encjamò il sun da li cjampànis ca segnin il pasà da li òris--coma a San Zuan, po. [407] La me a'è forsi una pìsula esagerasiòn. Dante, o mièj Cjasaguìda, al dis doma che Firense a steva "sobria e pudica"--ca vorès dìzi che i so pecjadùs a pol vèju ben vùs. [408] Al contrari daj timps di Dante stes, cuant che secont un so contemporari (citàt da Vandelli) li frutis a vegnin sposàdis a dèis àjs o mancu e a ghi vegnèvin dàtis dòtis cuasi sfarsòsis che i puòrs genitòus a no podèvin permètisi sensa zi a robà! [409] Divièrsis interpretasiòns pusìbilis: palasàs cun tanti cjàmaris vuèjtis? Vuèitis par via daj vìsis daj pàris? Etc. [410] Encjamò no era rivada a Firense che corusiòn coma taj timps dal re Asiriàn Sardanapàl. [411] Dut chistu lodà da li virtùs da la Firense di na volta a mi parta in mins che righis da la Tempest di Shakespeare indula che il puòr Gonzalo, tontonàt da Antonio e Sebastian, al da la so visiòn di coma cal governarès l'isola se luj al ves di vèj l'oportunitàt: . . .Where I king on't, what would I do? I'the commonwealth I would by contraries Execute all things, no kind of traffic Would I admit, no name of magistrate. Letters should not be known; riches, poverty, And use of service, none; contract, succession, Bourn, bound of land, title, vineyard, none;… No occupation--all men idle, all; And women too, but innocent and pure;…. Chej altris, natural, a lu cjòlin in zìru; però la vision di un stat ideal a la lo stes, coma ca la Cjasaguìda di che sorta di Firense ca era na volta e che (i crot che Dante al pensi) a podarès èsi. A pòsia dàsi che Shakespeare al sèdi stat al curìnt di chistu tocùt da la Comedia? [412] Usielatòu: un pas di montagna da'ndà ca si jòt ben Firense; Montanàl: un pas da'ndà ca si jòt ben Roma. [413] Pur esìnt siòr, B.Berti a si vistìva a la buna; e la so femina pur a no si sbeletàva. (Il sugerimìnt chì, però, a lè che taj timps di Dante li feminis a si pituràvin coma vuèj!) [414] Famèis Guelfis siòris. [415] Na stranèsa. Par me, chi'ai vivùt la pì granda part da la me vita adulta in ta un ambient nordamericàn, chista oservasiòn di Dante a somèa na roba metaforica e basta, un par mòut di dìzi. Par me a è di pì cunfuàrt savèj indà chi vegnarài soteràt. Cal sedi Ashcroft, Powell River, Vancouver, o cualchi altri post, a fa pucja diferensa. A pensàighila, però, la zent di San Zuan (sens'altri che di na volta) a si sint solevàda dal pensèj di vignì soteràda tal semeteri di Pardapòs, indulà ca si cjatarà in compagnia di cussì tancju parìncj' e cognosìns. Par chista zent l'idea di vignì soteràda ta n'altri paìs (no stin nencja parlà di un post lontàn coma il Canada) a è insoportàbil--roba da scumbusulàti la pas da la tomba! Cussì Dante a lè da cjapàlu a la lètera. [416] Cjasaguìda al para via a contà coma taj timps daj nònus di Dante, la zent (benestànt) di Firense a vivèva na vita regolar, a la buna; li feminis contentis a cjasa cuj so òmis, che encjamò a no zèvin in Fransa par afàrs. [417] Cjanghèla = una di ches; Saltarèl = un brigant. Chej altri doj a son esemplis di virtuositàt romana. [418] Il sigà paj dolòus dal part. [419] Chel di San Zuan (tal miès di Firense). [420] Ferara? Parma? Roma? [421] Coràt III di Svesia. [422] Chel pòpul al sarès il pòpul Maometàn; i pastòus a son i pàpis. (A è clar che sot il dominio di Bush la crocjata cuntra il mont Musulmàn a'è stada risusitàda e a è plena di salut!) [423] Chista peràula a no'è tal original, ma il sintimìnt al va d'acòrdu cun chel esprimùt da Cjasaguìda ta li so ùltimi peraulis a la fin dal cjant quindicèsin. [424] A mi recuardin i comentatòus che l'usu dal "vu" al veva vut inìsi e popolaritàt cuj Romans--e che in seguit a l'era stat puc usàt. Da frut, però, i'eri cussì abituàt a usà il "vu" cu la zent pì ansiana di me che, na volta stabilìt a Powell River, la usansa a'a continuàt, fin al punt che par àjs, conversànt cu na me visinànt furlana ca veva un dèis àjs pì di me, i no vevi vut il coragju di dàighi dal "tu" e, sicòma chi si parlàvin abastansa di frequent, a mi varès parùt amòndi stran il daighi dal "vu." Il risultàt di stu dilema a lè stat che par àjs i no ghi'ai dat ne dal tu ne dal vu. Epùr i soj rivàt a comunicà lo stes. No saj coma! [425] Na alusiòn, chista, a la storia ca lezèvin Pauli e Francesca, chej puòrs diàus! [426] Cuant chi eri frutùt. (Naturàl che i "àjs" chì a son da capì coma "condisiòns socjàls, etc.) [427] No--no chel nustri, ma chel di Firense. [428] No, i no crot cal vedi intindùt il furlàn. [429] Par Cjasaguida, chistu a lè il mòut di dìzi ca l'era nasùt dal 1106. (Mièj daighi na ocjàda ai comentatòus par capì li sutilèsis di chistu calcul stelàr--o planetàr. [430] L'originàl: "Li antichi miei e io nacqui…" Chel sens, da li voltis pezantùt, di colpa chi sint cuant che la me gramatica a è un puc cussì cussì--beh, chel sens lì a si lizerìs un bel puc cuant che encja Dante (ca si ten cussì visìn dal mestri di chej ca san) al usa espresiòns cussì! [431] A San Zuan (tal nustri San Zuan) stu "sest" chì i crot chi lu clamarèsin un "borc." Ta stu borc di Firense ogni àn a festegjàvin il dì di San Zuan cu na gran gara di corsa. [432] Coma ca dìzin i comentatòus, Dante a si contenta di mostrà che i so antenàs a èrin di Firense. [433] Dal Punt Vecju al Batistèri di San Zuan. [434] Tal sens di "artigjàn." I Cjamps, etc., a son esèmplis di zent ca vegneva dal di fòu di Firense. [435] Se Dante (o il so antenàt Cjasaguida) a la pensava cussì daj contadìns dal la zona di Firense, se'l pensarèsia di nualtris puòrs contadìns di San Zuan? [436] Tal sens di un tipo cualsiasi. [437] I comentatòus chì a jùdin a capì sti riferensis. La sostansa, però, a è che Cjasaguida al rinfuarsa la so idea che ai so timps Firense a l'era mièj di vuèj. [438] Contradis = sitàs (coma tal original "citade.") Sens'altri an dè di chej che vuèj a la pensin propit cussì cuant ca'an in mins i extracomunitàris. Par un coma me, però, ca la vivùt il pì da la so vita in Canadà, un paìs ca la una mistura di nasionalitàs, chistu concèt di Cjasaguida a no lè tant solid. [439] Sitàs, chistis, dùtis zudis in ruvìna. [440] In cualchi roba, coma na sitàt, ca dura un bel puc. [441] Èco, se Dante al fos stat di San Zuan invensi di Firense, chisti righis a sunarèsin cussì: Jodùt i'ai jò'i Culòs e'i Castelarìns, i Bàitas, Castìgas, Pisìns e Tamajòs, ca èrin zent in gamba, da tegni a mins. [442] Firense. [443] Ravignàns, Beluncjòns…famèis di bacàns di chej timps là. [444] Coma Cavalièr il Galigàj al veva tal so stema di cjasa una spada cul mani e pòmul di òru. [445] La famèa daj Piòj (Pigli) a veva un scudo cu na strica grisulìna ta un sfont ros. (Vandelli) [446] Staj (= staio): una specje di caretèl. Secònt i comentatòus la referensa chì a è che famèjs, coma i Gjàis, ca vèvin trufàt il cumùn cun scju caretèj di sal che, par via che a cualchidùn di lòu a ghi mancjava na doga, a no vèvin la cuantitàt di sal ca varèsin dovùt vej. [447] I Lambertos, ca ghi fèvin onòu a Firense. [448] Cun vena un bel puc ironica, Cjasaguida al para via cussì a contà da la degradasiòn da li usànsis fra i fiorentìns. [449] La zentùta. Mièj dàighi na ocjàda ai comentatòus par vej na idea clara da li relasiòns misnonàdis ta sti righis. [450] "Incredibil" parsè che, secònt i comentatòus, daj Pera a no è restàt sen, fòu che'l nòn da la puarta. [451] L'insegna dal "gran baron" (Ugo il grant) a è stada vuèj (taj dìs di Dante) cambiada cu na strica ornamentàl da Gjàn da la Bièla. (Par altri a mièj zì la daj comentatòus.) [452] I Bondelmòns, minsonàs un puc pì'n jù. [453] Invensi da sposà la fia di Amidei, Bondelmònt a la sposàt n'altra zòvina--roba ca'a causàt la division fra Guelfs e Ghibelìns. [454] Statua mutilada di Marte in banda dal Punt Vecju--indà ch'encjamò si jodèva ta chej timps . La pàs a era finida cul asasinamìnt di Bondelmònt propit ta stu post. A mi ven in mins che--cuj sàja?--forsi Marte che in chisti nòs di Avòst dal 2003 a si lu jòt cussì ben grant, a lè ros coma che flamis daj fòucs di ducju chej incendios ca stan bruzànt boscs dapardùt, encja chì a Ashcroft. Ca sèdin scju fòucs stas judàs da stu Diu guerèsc? [455] Il gilio--emblema di Firense--a l'era na volta blanc sù un sfont ros, e cussì a lè restàt, encja se i Guelfs a vèvin tentàt di cambialu da blanc a ros cun un sfont blanc. [456] Fetòn a la volùt esi sigùr che so pari a l'èra il soreli. Apol a la consentìt al desideri dal fì--cul resultàt disastròus ca si sa. E par chel i paris encja il dì di vuèj a si tiring un puc in davòu dal sodisfà dùtis li vòjs daj fioj. [457] Parsè ca è impusìbul. [458] Tal purgatòri e tal infièr. [459] Cjasaguida. [460] Chistu razonamìnt Tomìstic al rapresenta il "scolastic" tentatìf di armonizà la libertàt di asiòn dal individuo cu la "providensa" o onisiènsa di Diu. Il fat che Diu al sa belzà che jò i zaràj a copà Abèl a nol rint necesari il me fratricidi: i soj jò chel cal fa la decisiòn di copà il fradi. Lo stes, però, a si pos razonà che Diu al varès podùt cambia li robis prima ca rivàsin a chel punt critic lì. Al varès, par esèmpli, podùt acetà il regal che Caìn a ghi veva ufrìt cu la stesa contentèsa cal veva acetàt chel dal fradi. Tal casu da la nàf ca seguìs la curìnt, a è vera che na volta zuda ta la curìnt la nàf a vegnèva strasinàda ju--che Diu, ca la jodèva zì jù a no l'era luj ca la pocàva. A si podarès dìzi, encja chì, che prin che la nàf a si metès ta sta curìnt, Diu al varès podùt calmà la curìnt, o fa alc di sìmil. [461] Cjasaguida, cal jòt tal spièli di Diu, indà ca lè rifletùt dut se ca la da vignì, al jòt pur se ca ghi susedarà a Dante taj timps ca'an da vignì. [462] Ipòlit a l'era stat esiliàt par èsi stat acusàt di vej tentàt di sedùzi la madrigna, cuant che in realtàt (o almàncu secont Ovidio) luj al veva resistùt a li luzìnghis ca ghi veva fat ic. (E ben si sa se che li feminis a fan ta casus cussì, no? Dopodùt, "hell hath no fury like a woman scorned," no èse vera?) [463] L'esilio di Dante a lè stat contemplàt (a mi par di capi daj comentatòus) a Roma, indulà che'l papa Bonifàs VIII al veva pucja simpatia paj Blancs di Firense. [464] Una famea nobil ca veva simpatia par Dante. [465] L'acuila imperial. [466] Il sens al somèa di èsi che a Dante a ghi sarà ufrìda asistensa a colp, prin encjamò di domandàla. [467] Cjangrant da la Scjala, Siòr di Verona. [468] Marte. Ta scju dìs chì (vièrs la fin di Avòst dal 2003) sta "stela" a è propit fuarta--pì luminosa ca sedi maj stada taj ultins 60 000 àjs, secont chej ca san. Pero, al contrari daj efiès che Marte a la vut su Cjangrant, ta scju dis al sta creànt disastros ecologicos in Europa (incendios, temperaturis cussì altis che fra l'altri a'an copàt 10 000 di lòu in Fransa) e pur u chì (30 000 sfolàs da Kelowna, e un bel pùcjus encja chì a Ashcroft)! [469] Li sferis dal firmamìnt. [470] Encjamò prin che il Papa Clement V al invitàs Rico VII a vignì in Italia, par dopo zìghi cuntra, Cjangrant, a nòuf àjs al veva belzà mostràt li virtùs minsonàdis. Chì a si pos nota che, coma cal dìs Thomas Gray tal so famous poema "Elegy Written Upon a Country Churchyard," a son doma i grancj' ca pòsin mostrà disprès paj bès. Ai puors diàus daj puarès a no ghi ven maj dada l'oportunitàt! [471] Al savèva ben Dante, che la so fama a sarès duràda taj sècuj, mentri che che di chèj ca l'an costrèt a esilià, sa esist, a esist grasis a la fama che Dante stes a la. [472] Coma cal sarès il so trisnònu Cjasaguìda. [473] Un ca si lasa zì, ca si lasa domà da l'esilio, al ven distrùt. [474] Si no'ai il coràgju di ricognosi se ca è veretàt, una dì, cuant che il presènt al sarà doventàt timp antic, i vegnaràj dismintiàt dal dut. [475] Cuanta veretàt ca è ta sti righis! U chì, par esempli, a è tanta zent ca vorès che jò i la smetès di criticà chej disgrasiàs ca vòlin stabilì un altri deposit di imondìsis! [476] Purgatòri. [477] L'esilio. [478] Diu. [479] Beatrìs a lu sigùra che il plasèj celestial ca la vuardàt taj so vuj al pol cjatàlu encja al di fòu daj so vuj. [480] La brama di Cjasaguida di discori di nòuf cun luj. [481] Chel che Cjasaguida al minsonarà a si presentarà svelt coma na saèta. [482] Un'altri luzòu. [483] La stesa ambiguitàt (a l'ese il falcon cal svuala o il vuli dal falconèj?) a è encja tal original. [484] Ducju grancj'eròj medievàj, scju chi; fra di lòu, zent coma Gotfrèit a èrin eròj da li primi crocjàtis cuntra i saracèns. [485] Dante al vuarda taj so vuj e a ghi par pì bièla di sempri, roba che, considerànt i superlatìfs ca la usàt fin adès, a somearès impusìbul. [486] Dante a si necuàrs ca son adès ta la sfera di Gjove. [487] Beatrìs. [488] Pa la so vergogna, na fruta--a ni dìs Dante--a cambia colòu, dal ros al blanc, a colp. [489] La sesta stela a sarès Gjove, pì temperada di Saturno (frèjda) o Mars (cjalt). [490] La lus stesa a sta formànt ai so vuj li lèteris da la nustra lenga (ma i no crot dal furlan--purtròp!). [491] Una da li Musis. [492] Volèighi ben a la gjustisia vualtris chi gjudicàis la cjera. [493] "Dùtis ches" a si riferìs a li lucis ca si stan pojànt sul colm da la "M," fazìnt la "M" someà una sorta di gilio. Pal simbolismo da la "M" i sugerìs i comentatòus, ca la san pì lungja di me. [494] Diu. [495] Informa = tal sens daj antics scholastics: ca ghi conferìs la so vera sostansa o esènsa. [496] Il valòu simbolic a lè pì o mancu cussì: i spirs (ca pòsin esi jodùs coma la zent ca'a simpatia pa la monarchia fransèsa) a cambin cul so sfavilà il gilio, cal rapresenta la cjasa fransèsa, in ta la forma da l'acuila, simbul dal Impero, dimostrànt cussì che, tal livel simbolic la zent a preferìs--o a varès da preferì--l'Impero al dominio fransèjs. [497] Il sugerimìnt di Dante chì a lè che la corusiòn (fun) da la gjustìsia a deriva da la curia papal--cun Zuan XXII da Avignòn prin di dut. (Vandelli) [498] Coma cal veva fat il Signòu tal templi di Gjerusalem. [499] La guèra adès a ven fata daj Papis ca ùsin scomunichis o altri amonimìns cuntra i fedèj, e fazìnt cussì a ghi robin il pan spiritual che il Signòu al voleva prejòdi par ducjus. [500] Dante chì al sta apostrofànt, a si pensa, un daj papis (Clement V?) ca l'era stat acusàt di impòni scomùnichis doma par cancelàlis se un daj potentàs al ves vierzùt il so tacuìn! [501] La Glisia. [502] Il tu di sti righis a lè Zuan XXII (o un'altri papa coròt e cìnic). Stu papa a si riferìs a S. Pieri e a S. Pauli in maniera spresànt--e se ca gh'impuàrta a son doma i florins ca tegnin rafiguràda la figùra di San Zuan Batista. [503] Il splendòu daj beàs al somèa un'acuila--simbul che a Dante a ghi sta amòndi a còu, par razòns za presentàdis. [504] I mi cjoj encja jò la libertàt ca si'a cjolt Dante tal usà "rostro" (latìn: rostrum = bec, o musa) par significà la musa o bec da l'acuila. [505] La figura da l'acuila che cussì a si sta esprimìnt a è fata di chej tancju puntìns di lùs ca son i beàs ca ghi dan forma. [506] Li vòus di ducju i beàs a èrin concentràdis ta l'unica vòus da l'àcuila. [507] Taj òrdins daj ànzuj. [508] Il capucjo che il falconej a ghi ten sul cjaf. [509] Chel stupit di un Satanàs di Lusìfar. [510] Ogni creatura inferiòu a che daj ànzuj (Lusìfar in particular) a'è coma un vàs masa pìsul par capì l'infinìt savèj dal creatòu. [511] L'intelèt divìn. [512] L'intelèt uman a lè regal dal intelèt divìn: regal grant, a si sa; ma maj cussì grant coma chel da'ndà cal cjoj ispirasiòn--coma che se un siòr a ni regala mil dollars, mil dollars a son tancjus, si capìs; ma puc o nuja in confront al tesòu da'ndà ca vegnin. [513] Cupiditas radix malorum est--inta ducju i sens. [514] Puòr'on = puòr omp. [515] Domanda, chista, che ducjus a si son domandàs, prima o dopo. [516] Il cjadreòn di un gjudice. [517] Tal sens di èsi il contrari di sutìlis. [518] Sa si imedesimèa cu la volontàt divìna. [519] Fin a chel punt chì dal razonamìnt da l'acuila, il me dubit al restarès intàt. [520] L'acuila. [521] Vualtris umàns i no sèjs bojs di capì li sutilèsis da la gjustisia divina. A si'è tentàs da dìzi, chì, che forsi a no sarès tant na bruta roba se il creatòu a ni permetès di capì cuanchidùn daj so mistèris. Parsè no? Forsi, sa ni spalancàs chel barcòn cal fa jòdi se ca è la di fòu, tal so ort, par cussì dìzi, forsi i varèsin encjamò pì amirasiòn par luj e par dùtis li robis ca la tal so ort. Ma i saj ben che luj a lè ostinàt a insisti su la storia da la fede, sensa da la cual i no podarìn maj godi da la belèsa dal so ort. [522] Crist. E di che zent ca fa mostra di vej sempri Crist in mins an dè tanta, coma ca è tanta la ipocrisìa da la zent. [523] Danàs e beàs a si ju jodarà sfilà ta do filis: che daj beàs e che di chej zùs in malòra. [524] Imperatòu Berto da l'Austria. [525] Il cugnàt di Berto al zarà a pièrdi l'Austria entri pus àjs. (Cussì i comentatòus.) [526] Stu chì al sarès Filìp il Bièl, da la Fransa, che, secont i comentatòus, al veva falsificàt tanta monèda par podèj fa na guera. Filìp pì tars a lè zut a murì dopo èsi stat ferìt da un cinghiàl. [527] Ducju scju regnàns a'an una roba in comùn: la brama di vej e di otègni teritòri daj altris--l'inglèjs al volèva la Svesia; il spagnòu Gibiltèra (daj Morus); etc. [528] Ca sarès il stes che dìzi che par ogni virtùt che stu suèt a la, a la pur mil pècis. [529] Di stu re di Sicilia a basta dìzi puc--a l'era un omp plen di vìsis e basta. [530] Il barba di Federico a l'era Jàcu, re da la Majorca. Jàcu II, il fradi, a l'era re da l'Aragona. (Vandelli) [531] Rasia: una region ca includeva part da la Bosnia, Croasia, Serbia e Dalmasia. (Vandelli) [532] Il re di Rasia a si veva profitàt dal fat che la so monèda a ghi someàva a la monèda venesiana (I "matapan" venetos). (Vandelli) [533] I Pirenèj, ca podèvin difìndi il re di Navàra da la Fransa. [534] Il re di Cipro, fransèjs, a l'era un omp coròt e crudèl, secònt Dante e secònt i comentatòus. [535] I ghi domandi scusa; ma a si sa coma ca è, no? coma ca è, no? Cuant che la Mùsa a dìs "fa cussi," alòra i faj cussì, encja se forsi a sarès pì just fa culà. [536] Chej puntìns di lucis ca formin il vuli da l'àcuila a son pì brilàns (= di merit pì grant) daj altris ca ghi dan forma al rest da l'àcuila. [537] Re Davide, autòu daj Sàlmos. [538] La sostansa di sti righis a par ca sedi che il cjantadòu (Re Davide) al cognòs adès il gran premiu risevùt pa li so òperis. [539] L'Imperatòu Trajàn. [540] Cf.Purg. X.73] etc. [541] Il paradìs e l'infièr. [542] Ezechièl che, savùt da Zaìja cal sarès muàrt di lì a puc, a la domandàt di èsi lasàt vif par encjamò un puc di timp par podèj fa penitensa. (Robuschi) [543] Coma tal cazu di Ezechièl. [544] L'Imperatòu Costantìn ca la pasàt li lègis di Roma a l'àcuila, sen dal Impero, e a la al stes timp stabilìt Bisansio coma capital dal Impero. [545] La che la sèa dal vuli da l'àcuila a taca a zì'n jù. [546] Gulielmo il Bon, re da la Sicilia, planzùt taj timps di Dante, pì'ncjamò pal fat che chej ca lu vèvin suseguìt, Carlo e Federico, a èrin stas governàns da nuja. (Comentatòus) [547] A si mostra dut risplendìnt e colòu di òru. [548] Un daj trojàns ca vèvin lotàt cuntra i Grecs. Dante, naturàl, a si necuàrs a colp di sta straordinaria rivelasiòn: se'l fàja un ostia di un pagan u chì tal paradìs? [549] Cussì Shelley cuant che ta la so "To a Skylark" al sint tal cjantà da la lòdula un segnal di cualchicjùsa ca lè cussì tant pì bièl, pì melodiòus di cualsiasi roba ca è di sta cjera, e che di conseguènsa a ghi tocja èsi divìna. To a Skylark Hail to thee, blithe Spirit! Bird thou never wert, That from Heaven, or near it, Pourest thy full heart In profuse strains of unpremeditated art…. Sound of vernal showers On the twinkling grass, Rain-awaken'd flowers, All that ever was Joyous, and clear, and fresh, thy music doth surpass…. What objects are the fountains Of thy happy strain? What fields, or waves, or mountains? What shapes of sky or plain? What love of thine own kind? what ignorance of pain?… [550] Ogni roba tal mont a è creada in conformitàt cul volèj di Diu (il plasèj eterno). [551] Dante al usa sta espresiòn latina par significà la esènsa di na roba; e cussì i la usi encja jò, va su'l'ostia! In furlàn na peraula ca si visinarès a sarès "robitàt," ca sarès la sostansa di na roba, coma che in inglèis a si usa la espresiòn "whatness" o "thingness." [552] La viva speransa (ca la un omp coma Trojàn) di zì a cognòsi Diu a va a "vinsi" sul volèj (o amòu) divìn, ca ghi scolta a chej ca mostrin speransa. [553] Trajàn (la prima) e Trojàn (la cuinta) dùtis dos colocàdis ta la sèa da l'acuila. [554] Secònt i comentatòus, a lè stat San Gregorio a preà par che Trajàn al tornàs fra i vìfs par fa dal ben--ca l'era il so desidèri. [555] Voltàs: tal sens che in ta chistu momènt a là la nustra atensiòn. [556] Crist. [557] Tal vuli da l'àcuila, lì cal lus cuj altri beàs. [558] Il spirit di Rifeo il Trojàn. [559] Da grasia a grasia… [560] (Pur. XXIX. 121-) Li tre siòris minsonàdis chì a son la Fede, la Speransa e la Caritàt ca èrin cun Beatrìs visìn da la roda destra dal so cjar. Chisti virtùs a ghi'an servìt coma batièsin al Trojàn pì di mil àjs prin dal vigni dal redentòu. Coma ca dìs l'àcuila subit sot, a è inùtil che nualtris puora zent i provàni a capì il mistero da la predestinasiòn, cal contèn in se li razòns ca spiegarèsin--se doma i rivàsin a penetralu--stranèsis teologichis coma che dal casu di Trojàn. Lo stes, però, si si ategnìn al casu di Rifeo il Trojàn, a èse necesàri che un pagàn, dizìn un indiàn canadèis da la epoca pre-colombiana, al vedi vut li virtùs teologàls (caritàt, fede, speransa) e vej crodùt al vignì di Crist, etc., par vej podùt esi acetàt la sù, tra i beàs? O mistèri da la santa fede! [561] Diu stes, ca lè chel cal ten in motu duti li robis. [562] Par dìzi la veretàt, tal original Dante a la "s'affina," espresiòn ca mostra un perfet acòrdu fra il volèj daj beàs e il volèj di Diu. [563] Li sèjs daj vùj a si sbàsin e a si àlsin al stes timp, cussì coma l'intensitàt da li lucis tal vuli da l'àcuila a si alsàva o sbasàva in perfèta sintonìa cul parlà da l'àcuila. [564] Tal original i vuj di Dante a si fìsin su la "mia donna." Purtrop il furlàn a nol somèa vej l'ecuivalènt di chista espresiòn. La me femina? No. La me siora? Nencja. La me zovina? La me fruta? La me madona? La me biela? La me ninina? No. No. No. No e No.Il furlàn a no la nisùna peràula ca si visina a la "mia donna." La "mia donna" tal sens usàt da Dante a è espresiòn di gentilèsa, di rafinatèsa, di galanterìa--cualitàs di un mont social e romantic che, i crot, a no la maj parlàt furlàn. Il furlàn, almancu chel parlàt a San Zuan, a lè, tal scori da la storia, stat lenga dal contadìn e lì, a è da amètilu, espresiòns cavalerèschis coma la "mia donna" a son difìsilis da cjatàlis. [565] Semele, una amànt di Gjove, ca'a insistit di jòdilu tal so splendòu e, tal jòdilu, a si'a brusàt e di ic a no'è restàt altri che un grumùt di sinìza. [566] Cualsiasi altra femina (fiola, siora, zovina, ninuta o fruta ca sedi) a corarès il riscju di someà una di ches ca si vàntin da li so belèsis. Tal casu di Beatrìs, però, chistu aserimìnt che la so bielèsa a sta doventànt sempri pì luminòsa a no si pol clamàla vanitàt. Cussì a no è nencja just "perdonà" Beatrìs--coma che al inìsi i eri tentàt di fa.(Sa ves vut un momènt di comprensìbil debolèsa feminìl i la varès perdonàda a colp. Ma chì, se ca è da perdonà?) [567] Il siètin splendòu al sarès al sarès Saturno, indà ca son apèna rivàs. Ta la cjera adès a si sint l'inflùs di Saturno e da la costelasiòn dal Leòn. [568] Si capìn, no? [569] Saturno. [570] Saturno a l'era il re da la etàt dal òru, cuant che dut a era coma ca varès da èsi, no coma vuèj cuant che dut (o cuasi) a è coma ca è, e par sigùr no coma ca varès da èsi. [571] Beatrìs. [572] Ca jodèva dal jòdi di Diu stes. [573] Dante chistu a ghi lu dis a un daj spiris luminòus ca ghi stan in front. [574] Beatrìs. [575] Ta altris sferis celestis. [576] Tant il ridi di Beatrìs che il cjantà daj beàs al varès, u chì, una soavitàt cussì granda che Dante, in bròut di gjugjulis, a nol podarès apresà--ma a si insiminarès dal dut, par sigùr! [577] Cun che infusion di lus ca ven dal alt, la lus ca sta parlànt a pol jòdi in ta la esènsa di Diu stes. [578] Il me jòdi (inteletuàl) a si adeguèa a la lus divìna. [579] Coma dita subit sù, nencja i serafìns a rivaràn maj a capì ducju i segrès divìns. [580] Dante a la met cussì: "Tra due liti d'Italia surgon sassi…." I lu amèt: chistu al suna un puc mièj dal me mòut di esprimimi, almancu ta stu casu chì. Ma se si'aja da fa… A pensàighila ben encja Dante al varès aprovàt il pastrosès macaronic da la me riga, cu la so mistura di furlàn "clasic" e furlàn di San Zuan. [581] I comentatous a no son sigurs a cuj ca si riferìs. [582] A l'era cognosùt coma Pieri Pecjadòu tal convent di Santa Maria dal Puart. [583] U chì i comentatòus a pàrlin di un anacronismo (par via che ai timps di San Pieri Damiàn a no si usava encjamò chel cjapièl che i cardinàj a partin vuèj. A no'è la prima volta, a propòsit, che Dante (encja sal fa par bocja di San Pieri Damiàn) al mostra di èsi critic di scju ministros da la Glisia. [584] Cefàs = Cephas: San Pieri; il grant vasèl: San Pauli. [585] Miga mal, Dante, cuant ca si buta a l'ironia! [586] Cal sarès il flameà di San Pieri Damiàn. [587] A la mari. [588] Cf. Par. XXI. 4-12; 57-62. [589] Prin da murì. [590] Ànsi, il riguàrt cal sta mostrànt Dante di front di scju beàs, a lu rint pì'ncjamò meritèvul di vignì ricognosùt da Diu--ca lè il so objetìf. [591] Il monastèri cal cjòj il nòn di San Benedèt. [592] Zent pagana, ca no voleva savèighini da la nova fede. [593] San Benedèt a la fondàt il monastèri di Monte Casìn tal 528. [594] Il paganèsin. [595] Salt = saldu. I fràris u chì a ghi'an tegnùt dur a la so fede. [596] Dante al vòu jòdi il sant coma ca l'era, lìbar da che luminositàt ca lu ten, in ta un bièl sens paradosàl, platàt. [597] L'Empireo. [598] La sù tal Empireo dut a è perfet, coma ca lè sempri stat. [599] Tal Empireo il "èsi" a no lè na roba material, coma ca lè ta che altri sferis o u chì tal nustri puòr mont. I beàs a pòsin rivà fin la sù; roba ca no ghi è pusìbul a un puòr mortal coma Dante--almancu no a stu punt. [600] Cuant ca si veva insumiàt di vej jodùt na scjala ca si alsava fin tal cjel, cun ànzuj ca ghi zèvin sù e jù. [601] Puòr Svuàlt! Stu puòr Benedetìn a l'era propit lì, a partada di man, e cussì i lu'ai usàt. Colpa so sa lè saltàt fòu propit cuant chi zèvi in sercja di un Benedetìn cal rimàs cun salt! [602] Convènt, o monastèri. [603] Chel profitàsi da li renditis da la Glisia. (A si pensarès che la debulèsa umana daj predis e fraris di na volta, coma la debulèsa di chej predis dal dì di vuèj, acusàs di abusos coma chel da la pedofilia- -a si pensarès che sti pècis a varèsin distrùt la Glisia sècuj fa. E invènsi ic a para via--e abastansa benòn, secònt se ca si osèrva.) [604] Se ca custodìs la Glisia a no ghi apartèn ne ai parìncj' daj fraris e predis, ne a altris ca vòlin scuèdi. [605] San Francesco. [606] Miràcuj biblicos coma il spartì da li àghis o'l fa l'àga dal Gjordan zì cuntra curìnt a erin pì grandi maravèjs che un pusìbul intervènt di Diu di "corèzi" la corusiòn chi'ai apèna descrìt. [607] Par via che Beatrìs a ghi'a permetùt di "vinsi" la so gravitàt natural e di zì su svelt, coma un spirit. [608] Il sen dal Zodiac cal seguìs il sen dal Toru a lè la costelasiòn daj Zìmuj--e a è sot di chistu sen che Dante a l'era nasùt. [609] Il firmamìnt. [610] Il gran pàs al sarès la dificoltàt ca ghi resta a Dante di contà da li robis ca no la encjamò descrìt dal Paradìs. [611] I ànzuj. [612] Dante al sta oservànt la luna da che altra banda, la banda che nuàltris i no jodìn maj e ca no'à li màcis ca si jòdin da chì--da la cjera. [613] Pari dal sorèli. [614] Maja e Dion a èrin li maris di Mercurio e Venere--ca ghi zìrin atòr e visìn dal sorèli. [615] Gjove a lè tal miès di Mars e Saturno; un cjaldòn, e l'altri frejdùt. [616] Vandelli al nota che taj timps di Dante i astronomos a riferìvin ai poscj'indà ca èrin i pianès coma "cjasis." [617] Coma la usièla, Beatrìs a sta spetànt, duta ansiosa, par cualchicjusa di luminòus cal sta par spuntà da un momènt a l'altri. [618] Dut il frut cal ven fòu da la influenza daj cjelos, cal sarès dut il insièmit daj sans dal Empireo. [619] Parsè che li peràulis a no rìvin a descrivi dut chel splendòu. [620] Crist. [621] Miga mal, no, sta teoria medieval di coma ca nàs na saèta! [622] I si recuardàn ben che puc prin (Par.XXI.4+ e 62 + ) Dante a nol varès podùt jòdi Beatrìs in ta dut il so splendòu; ma adès ca la jodùt altri robis brilantis a lè pì preparàt a vuardà e apresà il ridi luminòus di Beatrìs. [623] Cuanti voltis chi vin vut ducjus chista esperiensa chì! Spes a susèit che cuant chi si sveàn a colp, ta miès di un sun, i dizìn: èco, bisùgna che stavolta i mi recuardi di se chi mi stevi insumiànt. Ma, nonostànt il proposit di recuardàsi daj particulars dal sun, puc dopo chi si sin ben sveàs il sun a lè zut su l'òstia e dut se ca ni resta a è la certèsa chi si sin insumiàs di cualchicjusa ca meretàva di èsi recuardàda. Tal casu di Dante, a sarès interesànt aplicà li teorìs di Freud--o di Schachtel. (Chist'ùltin a lè chel cal dìs che la razòn pa la cual i no si recuardàn daj suns a è par via che i suns di solit a partin a gala li robis che propit i vorèsin vej--tal casu di Dante chistu al somèa propit just--ma ca sarès cuntra i precès fondamentàj da la nustra cultura di podèj vej o otègni.) [624] Dante a nol rivarès a descrivi la bielèsa inefàbil dal ridi di Beatrìs--e dal rest dal so aspièt sant e luminòus--nencja sal ves la asistènsa di ducjus i poès ispiràs da dùtis li Musis. [625] Ca sarès la poesia di Dante. [626] La rosa = Maria; i gilios = i apòstui. [627] Il so vuli a no l'era encjamò abituàt--o dal dut preparàt--a jòdi visions luminòsis coma che ca sta par presentàsi al so vuli. [628] La causa a sarès Crist stes. [629] La presensa visìna--e di conseguensa tant luminòsa--dal Signòu a ghi varès impedìt a Dante di podèj jòdi i altri beàs, lòu stes esìnt luminòus. [630] Subit dopo che il Signòu, cu la so luminositàt, a si'a un puc distansiàt, Dante al pol concentrà il so vuli sul bièl flòu (Maria--la rosa mistica) representàt dal lustri pì intèns ca la davànt di luj. [631] In tant e in cuant: in cualitàt e in intensitàt. [632] Chista "flama" a sarès, secònt i comentatòus, che dal ànzul Gabrièl. [633] L'ànzul al "coronava" cu la so melodia chel gjojèl (zefìr) ca era Maria, e ic a so volta a feva dut il cjel risplìndi coma da la lus di un grant zefìr. [634] Il Empireo. [635] Il nonu cjel, o Prin Motu, cal imbràsa dut il rest dal mont. La so visinànsa a Diu a ghi permèt di godi pì da li altris sfèris il calòu cal ven radiàt da Diu e da li so asiòns divinis. [636] Maria e la so simìnsa (il Signòu) a son zus in sù cussì a la svelta che il vuli di Dante a no lè rivàt a seguìju. [637] Tal original: Sti ànimis a èrin tal semenà "buone bobolce." Interesanta la nota di Vandelli, cal sugerìs che "bobolce" a deriva da "bifolca," ca significarès "cjera" o "cjampàgna" in ta cers dialès dal nord. Al spiegarèsi, chistu, il significant di "bifolco," espresiòn cal usàva me Barba Toni (puarèt) cuant che, da frutùt, i vegnèvi da luj butàt par aria. Ca la vedi usada tal sens di "contadinàt" o di "vilàn" o di "salvàdi" tal sens di èsi un ca l'era coma li altri bèstis da la cjera? [638] San Pieri, ca lè stat vitoriòus sul mal. Il "concilio" al sarès il insièmit da li ànimis beàdis dal nòuf e dal vecju testamìnt. [639] La nustra fantasia a no riva a rindighi gjustisia a la soavitàt celestiàl di chistu cjant. [640] Cussì a ghi dìs San Pieri a Beatrìs. [641] Viru = Latìn (sanzuanizàt) par omp. [642] Dal paradìs. [643] Coma ca ni recuàrdin i comentatòus, San Pieri "ambulabat super aquam, ut veniret ad Jesum." (Matt.XIV.25-) [644] Un ca si prepara a afrontà un esam ca ghi vierzarà la strada al dotoràt. Chistu bacelièr a la di tegnisi pront a provà (no a determinà) la cuestiòn ca ghi ven proponuda dal mestri. [645] Mestri--San Pieri; la cuestiòn su la cual al vegnarà esaminàt: la fede. [646] San Pauli. [647] Pal significàt medieval e Tomistic di scju vocabuj i sugerìs i comentatòus. [648] L'intensiòn = il crodi (i crot), cal doventa sostansa, tal sens scolastic di veretàt. [649] Ca sarès il jòdi ta li veretàs eternis, aparèntis doma sa si è in paradìs. [650] Cun vigòu, cun pasiòn. [651] Al so stamp. [652] Gjojèl. [653] A è fede sensa limit chista. I lezèvi tal Vecju Testamìnt alsèra che righis ca contin di chel puòr diàu cal va taj cjamps di domènia in sercja di stecùs par tègnisi cjalt. E Diu a ghi dìs a Mosè: "Copàilu. Bisùgna cal vègni lapidàt." (Numars 15:32) Èco, a bisùgna vej una fede da leòn (cussì par dìzi, sicòma chi no soj tant sigùr di cuanta fede ca'an i leòns) par crodighi a la gjustisia di chistu Diu vecju. [654] Il Testamìnt vecju e chel nòuf a son chì tratàs coma componìns di un argumìnt silogistic. [655] Tal sens di opera divìna. [656] Ta sta metafora la natura a è paragonàda a un fabri ca no lè bon di scjaldà e di dàighi forma a robis ca son aldilà da li so capacitàs-- ca sarèsin i miràcuj. [657] Che robis consideradis miràcuj. [658] Il Te Deum laudamus…. [659] Secònt il Vanzèli di San Zuan, San Zuan a l'era stat il prin a rivà tal sepùlcri di Crist, ma San Pieri a l'era stat il prin a entràighi e crodi che Crist a si'era rifàt vif. [660] Tal sens che'l Spirit Sant su di lòu a si'a fermàt e cul santificàju a ghi'a cussì permetùt di risèvi la veretàt. [661] Si vin na sincuìna e na cuindizìna, parsè no na trina? [662] Ta l'analogìa: il siòr = San Pieri; il servo = Dante. [663] I vegnaràj incoronàt poeta, cu la corona di oràr, tal Batistèri di San Zuan indulà chi soj stat batezàt. [664] Coma che di fat, San Pieri a la fat a la fin dal ultin cjant. [665] San Jacu al veva il so sepolcri in Spagna (Galisia), indà che par jòdilu tancjus a pelegrinàvin. [666] San Jacu al veva comentàt su la bondansa di grasis dal cjelo (la nustra basilica--o la cjasa di Diu). [667] I tre, Pieri, Jacu e Zuan, a vègnin a rapresentà la fede, la speransa e la caritàt. [668] Cul incoragjamìnt di San Jacu al pol adès vuardà la granda luminositàt daj beàs che prin i so vuj a no èrin rivàs a sopuartà. [669] Di front di Diu e daj beàs. [670] Sal ves rispundùt luj al varès corùt il rìscju di someà vanitòus. Mièj lasà che ic a ghi fèdi i complimìns. [671] Coma ca dìs Beatrìs, a Dante a ghi è concedùt di vignì chì, ta sta Gjerusalem, par visionà la so realtàt prima di tornà tal mont e finì il so lotà ta la "Glisia militànt." [672] Scritòus da la Bibia, etc. [673] David. [674] Diu. [675] Salm IX.11: "Sperent in te qui noverunt nomen tuum," coma ca lezèvin na volta. [676] La speransa ca ghi è stada istilàda da San Jacu e Davide adès al pol luj stes istilàla in altris. [677] Al sinti li lodis di Dante, San Jacu al va propit in "bròut di gjugjulis"! [678] San Jacu al art di chel amòu ca ghi veva permetùt di afrontà il so martìri fin al momènt da la so muart. [679] Cuant che un al va in paradìs (da sta cjera) al varà sù doj vistìs: il so spirit e il so cuàrp. [680] San Zuan ta l'Apocalìs, cuant cal parla da la rsesuresiòn daj cuàrps. [681] Secònt chej ca s'intìndin, al tramontà dal sorèli (vièrs la fin di zenàr) a ven fòu la costelasiòn dal Cancri. E, Dante al dìs, se sta costelasiòn a varès na stela tant luminòsa coma ca lè chel lustri cal spunta fòu daj beàs ta stu moment--cal sarès San Zuan--alòra a sarès sempri dì par un mèis intèj. Chì jo, no volìnt èsi pignòu, i ghi làsi i particolàrs a chej ca san. [682] L'usièl = pelican = Crist. (Crist a ni ufrìs se stes coma che-- secònt la storia--il pelican a ghi ufrìs il so còu ai picinìns sos. [683] Dante al tenta di jòdi se San Zuan a lè dotàt di cuàrp. San Zuan al sodisfa la curiositàt di Dante cun se cal dìs pì'n jù. [684] Cuant che il numar daj beàs ca sù al dovènta compàj dal numar predestinàt da Diu di vignì "elèt" par rimplasà i ànzuj pierdùs che volta da la rivolta daj ànzuj capitanàda da chel tramàj di Lusìfar. [685] Doma Crist e Maria a son zus su tal Empireo cun cuàrp e spirit-- no San Zuan, al contrari da la legenda. [686] Par via dal splendòu di San Zuan ca lu tegnèva imbarlumìt. [687] Di San Zuan. [688] Beatrìs a no ghi'è tal dì di Dante: a no ghi'è pusìbul jòdila par via ca lè encjamò imbarlumìt. [689] Anania a ghi veva ridàt la vista a San Pauli cul tocjàlu taj vuj cu la so man. [690] Chel cal fa contèns i beàs u chì a lè il prinsìpit e la fin di dut se che l'Amòu (Diu) a m'insegna. [691] San Zuan al vou savèj in maniera pì particolarizàda coma che Dante a la imparàt a volèighi ben al Signòu. [692] Il ben (amòu) ca si ghi vòu a na roba al ven pì grant se pì granda a è la bontàt da la roba a la cual a si ghi vòu ben. [693] Diu stes--l'esènsa ca'a dut sè ca è di bon. [694] Aristotil? Platon? Altris? I studiòus a no son sigùrs. [695] San Zuan. [696] Secònt i comentatòus, chista a sarès na referensa a l'Apocalìs. [697] Ta l'Apocalìs, l'àcuil;a a è minsonàda coma sìmbul di San Zuan. (Apocal. IV.7.) [698] …Di se cal volèva chi contàs. [699] Dal Signòu. [700] Diu. ("Pater meus agricola est." Zuan XV.1) [701] Encja a vuj sieràs i si rindìn cont di una lus ca ni bat ta li sèjs e a voltis a ni svèa a colp. [702] Par dìzila justa, il gran Diu prima di Adam al veva creàt i ànzuj. Ma Adam a l'era sens'altri il prin omp creàt. [703] Tal sens di "frut." Tal original Dante al usa "pomo," intindìnt dìzi che Adam a lè l'unic frut che l'amòu di Diu a la creàt cuant ca l'era zà madùr. [704] Ogni femina a'è o fìja di Adam o a'è so nuàra par vej sposàt un daj so fiòj. [705] Il plasèj di Adam (il prin spirit) di contentà Dante a si pol jòdilu sot da la lus ca lu inglùsa. [706] Diu. [707] Il paradìs terèstri. [708] E i ti vus pur savèj, etc. [709] Il gustà dal frut dal àrbul proibìt. (Se Dante al ves podùt daighi na ocjada a che Eva ca ghi sta in bras dal Signou ta che famosa pitùra da la Creasiòn dal Omp, al varès jodùt che, almancu par Michelangelo, il frut dal àrbul proibìt a ghi'era sens'altri tal vùli di che cocolota di Eva lì, coma che ben a somèa da la sberlocjada ca ghi da a chel puarèt di Adam.) [710] La proibisiòn di no tocjà il frut, etc. [711] Adam al veva vivùt par 930 ajs. Dopo muàrt al veva pasàt tal limbo 4302 ajs. Cul vignì dal Signòu, Adam a l'era zut sù tal Paradìs. Si chè da la creasiòn dal omp al vignì dal Signòu a erin pasàs 5232 ajs. Si ghi metìn insièmit i 2004 ajs pasàt dal nasi di Crist al dì di vuèj, Adam a lè stat creàt 7236 ajs fa. Taj nustri timps, l'aritmetica da l'evolusiòn dal mont a'è cambiada un puc pì di un puchitìn. [712] La lenga di Adam a era stada parlada fin taj timps di chel cuarantavòt di Babèl. [713] Razonèvul. [714] "…Mobil, cual piuma al vento" a ven a mins. [715] A è natural che l'omp al parli, ma la lenga cal decìt di parlà a è na roba arbitraria ca decìt la zent di chì o di là. [716] Il limbo, cal circonda l'infièr. [717] "I" e "El" a sarèsin ducju doj nòns ca si riferìsin a Diu--il prin, secont i comentatòus, al da da intindi cualchicjusa di cabalistic (e il I stes a si riferìs al numar un Roman); il secont a lè Ebreo par Diu. [718] Ta 24 oris il soreli a si moveva tra cuatri cuadrans. La "prin'ora" chì a sarès il prin cuadrant, sì che Adam, esìnt stat tal Eden chel timp cal dura dal prin al secont cuadrant, al sarès restàt tal Eden par puc pì di sèjs òris. (I amèt chi saj puc di sti robis arcànis! Mièj zì là di chej ca san..) [719] Li musis di San Zuan, San Jacu, San Pieri e Adam. [720] San Pieri. [721] Lucìfar. [722] Tal infièr. [723] Daj timps da la pasiòn dal Signou. [724] La Glisia. [725] Una part: i Guelfs; l'altra: i Ghibelins. [726] Il Guascòn: il Papa Clement V; il Caorsìn: Zuan XXII (no il Papa bon--Zuan XXIII--ma chel tristàt daj timps di Avignon. (Dèjt pur n'ocjàda ai comentatòus.) [727] Domanda dut, sensa platà nùja. [728] Cuant che il sorèli a lè ta la costelasiòn dal "cuàr dal cjavròn" (Capricorn). [729] Mi tòcja inchinami al furlàn di la da l'àga (ma a lè doma un prestit). [730] Dèit na ocjàda vualtris ai comentatòus par capì chista arcana oservasiòn astrologica di Dante. Pal momènt a basta savèj che Dante al sta dizìnt ca son pasàdis sèis òris a cuant ca la par ùltin vuardàt la jù ta la cjera. (Cf. Par XXII. 128--) [731] Da lì ca lè Dante al riva a jòdi ta una banda il stret di Gibiltèra, indulà che la nàf di Ulìs a si veva infondàt; ta che altra la spiagja, ta la Fenicja, indà che Europa a veva morosàt cun Gjove. Chel can da l'ostia di Gjove a si veva trasformàt in toru--toru gentìl, si capìs--e a ic, secont Dante, a no ghi veva displasùt propit tant di vej dovùt soportà il so "dols car'c." [732] La nustra cjera. [733] Una costelasiòn. [734] "Cjar umana" a riferìs a la natura; "pitura" a riferìs a l'art." [735] Leda, coma ca conta la storia, a era stada seduzùda da chel scaltri di Gjove (ca li induvinàva dùtis). Savìnt che a Leda a ghi plasèvin i cignos, a si'a tramutàt ta un di chej usièj lì e da bièl usièl ca l'era doventàt, a la fat, beh, a la fat se ca la fat, cul risultàt che dal òuf di Leda a ghi son nasùs i doj zìmuj che adès a son lasù tra li stèlis. Dante, duncja, a ni sta dizint che ta stu moment la bielèsa divina daj vuj di Beatrìs a lu'a pocàt a vuardà in alt, viers il Prin Motu. A lè da notà, però, l'acopiamìnt da la soavitàt di Beatrìs (e Dante a lè mat par ic) a l'atrasiòn cal sint pal bièl nìt di Leda. Tant par gust i vorès sugerì che l'atrasiòn sintùda da Dante par Beatrìs a'a--o a'a vut--taj timps indavòu cualchicjùsa ca veva in se almancu un puc di tacadìs sensual ma che cul zì dal timp chista atrasiòn fisica a si'a sublimàt in ta che figura spiritual che Beatrìs a è doventàda, e di conseguensa in tal so viàs vièrs l'Alt. A mi ven in mins--ma cu na spunta un puc diferenta--una poesia di John Donne. Donne a si sintèva torturàt da che do costantis atrasiòns: il spirit da una banda e il cuarp da che altra. Benòn--ta una poesia al trata di un tipo coma luj, che volìnt sedùzi un bièla zovinùta, ma savìnt che luj al varès da tègnisi sodisfàt di una relasiòn spiritual, a la fin a si rasègna di otègni pur il so cuarp, dizìnt che, dopodùt, cuant ca si trata dal spirit, beh, "the body is his book"! [736] Il Prin motu e il nonu cjel. [737] Ta cual post particular di stu cjel ca mi veva partàt. [738] L'Empireo. [739] Stu nonu cjel (il Prin Motu) a lè inglusàt da la luce e dal amòu ca forming il pensèj divìn, coma che il nonu cjel al inclùt in se stes ducju i altri vot cjelos. [740] "Mant" tal sens cal inglùsa il nonu cjel e ducju i altris. [741] A si jòt che il mestri di Dante a ghi veva insegnàt ben a jòdi i mistèris da la santa aritmetica: il miès di dèis (= 5) e il cuint di dèis (= 2) a son ducjus doj circoscrìs dal numar dèis; ma il dèis a no lè inglusàt da chej altris. [742] Il timp a la li radìs ta stu cjel, che dopo a si manifesta taj altris vot cjelos, fin a determinà il suseguìsi da li ròbis ta sta nustra cjera. A è da notà coma che chistu pensèj di Dante (che di sigùr al riflèt il pensèj Tomistic) a ghi fa èco a li teorìs modernis su la inseparabilitàt dal timp e dal spasiu e dal muvimìnt. Fra l'altri la metafora dal timp ca la li so radìs platàdis ta un vas a'a aplicasiòn ta cussì tanti ròbis di ogni dì. Basta pensà chi sin ducjus partàs a pasà gjudìsis su se che jodìn, ca si trati dal comportamìnt un puc stran di un nustri amìc o una gueruta come che dal imperatòu Bush, e via dizìnt, sensa tant pensà a li radìs di se chi stin jodìnt. [743] Il prin sen di na barba. [744] Parsè ca lè stuf di sintila tontonà. [745] Se chisti tre righis a'an un significàt un puc misteriòus, a son pì'ncjamò tal original. I studious a no son tant sigùrs sul coma interpretà il significant da la "fija." A pènsin, però, ca si trati di Circe--che ostia di na maga ca varès tant afasinàt l'Ariosto cualchi sècul dopo di Dante--che Circe, fija dal "Sol" (chel ca si fa jòdi a la matìna e al sparìs cul scur da la sera) che a ghi fa aparì cussì bièlis li robis dal mont che, par via di ches, un puc a la volta a si resta ducju imbrojàs. I blancs (o inocèns) a dovèntin neris (o coròs). A proposit, Dante al finìs la riga di miès cun "figlia." Jò, encja par esigensa di rima, i la finìs cun strea. Fazìnt cussì i ghi cjoj via un puc dal mistèri da la tersina, che forsi a no è tant na bièla roba. Ma se si àja da fa? [746] A mancja la guida da la Gloria e dal Impero. [747] Zenar = la nèjf dal unvièr. In altri peraulis, prin che l'unvièr al sedi dut finìt. [748] Chel centesin dal dì cal vegnèva pierdùt prima ca si fes avànt il calendàri gregoriàn. [749] Adventus veltri qui debe extirpare cupiditate de mundo. (Tal Vandelli) Il Veltro a lè stat zà minsonàt tal infièr. [750] Da la Glisia--che a la fìn a zarà pa la diresiòn justa. [751] Cu la veretàt. [752] Tal originàl: "che'mparadisa." Sta peraula inventàda da Dante a mi plàs--e a ghi va propit ben encja al furlàn. [753] Chistu puntìn di lus (Diu) a lè par nualtris fàsil da capì-- abituàs coma chi sin a magìjs coma la lus dal laser, ca è buna da svuarbà un ca la vuarda fìs par via da la so intensitàt. [754] Chel puntìn di lus (Diu) metùt visìn di na stela, coma che na stela a ghi sta visìn di n'altra stela, al somearès, in paragon, una luna. [755] Il concèt, chì, a lè dal sercli che ogni tant a si jòt atòr da la luna--e il soreli a lè tant visìbis cuant ca'è l'intensitàt dal splendòu da la luna. (Propit do seris fa i'ai jodùt un sercli biel e grant atòr da la luna di Ashcroft. I sin a metàt mars. Il sercli a l'era na roba da jòdi sul seriu.. Jò i'ai pensàt, "Se'l vòlia dìzi?" E cuant chi mi soj levàt la matina dopo il tre di mars dal 04, là di fòu i'ai jodùt un cuatri centimetros di nèif. Che il sercli al vedi volùt dìzi che? O cal vedi volùt dìzi che Lolli (la me cagna) a varà fra do setemànis una sgaravana di bièj cjanùs? Ma! [756] Il mont, ta stu casu, a lè chel cal inclùt ducju i cjelos che, concentricos, a zirin atòr da la cjera, fin al Prin Motu. Si chè il sercli atòr dal puntìn di lus (Diu) al zira pì svelt di ducjus. [757] L'arcobalèn (Iris). [758] Tal so splendòu, chistu sercli a ghi somèa pì daj altris a la lus divìna par via di èsighi pì visìn. E chì, coma ca ni dìzin chej ca san, i serclis apèna descrìs a rapresentin i òrdins daj ànzuj, tacànt cuj Serafìns, seguìs dai Cherubins, i Tronos, li Dominasiòns, li Virtùs, i Potentàs, i Principàs, i Arcànzuj e par ùltin i Ànzuj (puors Anzuj). [759] Beatrìs a'a subit jodùt che Dante a l'era penseròus, ca nol veva dut ben capìt. [760] Diu. (La fisica moderna a ghi è d'acordu a l'idea che dut a'a tacàt da un puntìn.) [761] Il centro, cal sarès la cjera secont il sistema di Tolomeo. [762] Esempli: il model; esemplàr: il modelàt. Il model al sarès chel mont di la sù--l'Empireo; il modelàt: il mont di ca jù--chel sensibil. Cussì a la pènsin i studious--e jò i ghi soj d'acòrdu. [763] St' intorgulamìnt di metaforis a no lè doma colpa me; un puc di colpa a bisugna pur dàjghila a che benedeta di Beatrìs. [764] "Stu chì" a lè il Prin Motu che, coma ca'è clar dal so nòn, a ghi da muvimìnt ai altri cjelos. E chistu a ghi corispònt pì di dut al sercli daj Serafìns. [765] A ogni cjelo a ghi corispùnt il so sercli angjelic. Cussì al nonu cjelo a ghi corispùnding i Serafìns; al otàf, i Cherubìns, e via dizìnt. [766] I comentatòus a ni dìzin che Borea a soflàva cun tre curìns: il Maestràl, da destra; il Tramontàn, dal miès; e il Grecàl da la banda sinistra. Ta stu casu al tira il Maestràl, il vint pì dols daj tre. [767] In tal sens, i crot, che il fièr cul cjalt dal cjarbòn ardìnt al doventa incandesènt. [768] L'efièt chì a lè chel di mostràmi il stragrant numar di sintìlis ca dan fòu i serclis celestiàj. [769] A tèntin pì ca pòsin di someàjghi a Diu (il punt) tal so splendòu. [770] Tersina. [771] Il vero al ven par prin comprendùt dal intelèt e in sèguit dal amòu--ca lu seguìs coma che na onda a ghi va davòu da un'altra. (Dante al usa la metafora dal "secondà" par esprimi chista idea.) [772] Il merit a lè generàt da la grasia divina e da la buna volontàt da la creatura. [773] Sempri pì'n sù, secònt il merit . [774] La grasia a para via a flurì encja tal secònt grup (di tre) ta la gerarchia daj ànzuj--e a no svanìs, coma che invènsi a smètin di flurì i flòus cul vignì dal autùn chì di nu, cuant ca si fa jòdi la costelasiòn dal Arièt. [775] I prins--chej che par prin a cjantusèjn sul finì dal unvièr. [776] Scju òrdins a son nominàs ta la tersina ca seguìs. [777] Dionìs l'Aeropagita, che na volta a crodèvin cal ves scrit il libri De coelesti hierarchia. (Comentatòus.) [778] San Pauli. [779] Apol e Diana (soreli e luna). [780] La sostansa di chisti righis a è che Beatrìs a sta sidìna par un momentùt--chel tant che soreli e luna, o li dos costelasiòns nominàdis, a son in ecuilibri. Pasàt l'ecuilibri, la luna a va jù e il soreli al ven sù. E a stu punt Beatrìs a taca di nòuf a parlà. [781] Beatrìs a'a jodùt ta la mins di Diu ta la cual si jòt ogni post e ogni timp. E, i dizarès, chì a si unìsin idèis medievàls e modernis tal ricognòsi la sintesi dal spasiu e dal timp e la impusibilitàt di separàju. [782] La bontàt di Diu a si'a cussì espandùt. A bisugna amèti, però, che ta la solitùdin da la so pre-angjelica eternitàt, encja stu bon Diu al veva bisugna di un puc di compagnia. Ma a bisugna sinti se cal dìs Dante ta li righis ca seguìsin: prima da la creasiòn Diu al esisteva ta un "ambiènt" ca nol veva ne un prin ne un dopo--un ambiènt ca l'era una eternitàt fòu dal timp. Roba, chista, chi faj un pu di fadìja a capìla, ma che però--coma apèna minsonàt--a somèa ca si visìni a li teoris di astrofisica modernis, ca dìzin che il timp e il spàsiu a son leàs l'un cun l'altri; e che tant l'un che l'altri a'an vut inìsi al moment dal Big Bang, coma che il timp e il spàsiu, secònt Dante, a'an tacàt tal momènt da la creasiòn. [783] Coma za sugerìt, a somèa che prin da la creasiòn Diu a nol vedi vut il timp di stufàsi. [784] Li tre frècjs a corispùndin a scju tre elemìns: la forma sostansiàl, la materia in se stesa, e l'insièmit "perfet" da la forma e materia. A una mins medieval coma che di San Tomas chista fusiòn a sarès stada comprensìbil e naturàl. Par me, chi'ai cualchi vansadìsa dal medievàl, a mi'è fàsil capì stu concèt si la pensi coma cal fa me fradi Flavio cuant cal va a sarpì ta la vigna. Il so impègnu al consist in tre fasis: prin l'idea di coma cal vòu ca sedi la vit na volta sarpìda; dopo, il sarpì stes--tac tac cu li fuàrfis di vit; e par ultin la contemplasiòn da la vit che a stu punt a contèn in se la forma e la materia e, tant par dìzila pì a la lungja, il potensiàl (il bon vin cal vegnarà da l'ùa da li vìs cussì sarpìdis). Propit cussì al fa chel lasù. Ma chistu a mi met in mins i me milusàrs la di fòu ca'an encja chej bisùgna di una buna dose di chel tipo di forma lì. Cussì a'è mièj chi làsi la pena e chi cjoli su li fuàrfis di vit! A mi tocja amèti che chel tipo di creasiòn chì a lè un bel puc different di chel ca si sta preparànt di fa la me puòra cagna Lollipop, ca'è cussì rotonda e sglònfa che o vuèj (17 mars 2004) o domàn a ti farà una sgaravàna di cjanùs. E a pensà ch'an dè di chej ca pènsin che la creasiòn a fos doma roba di na volta! [785] La pura forma, la pura materia, e la uniòn pura da li primi dos, coma za spiegàt. [786] La configurasiòn, l'insièmit da li sostansis (tal sens Aristotelic) che ta stu casu a sarèsin i ànzuj. [787] Sot da la sfera da la luna, indulà che dut a è corutìbil. Chì la materia a pol risèvi forma dal di sù. [788] Ta sta zona di miès a è la uniòn da la materia e dal pur àt divìn, ca si bràmin l'un cun l'altri e si tègnin sempri leàs. Chiscjus a sarèsin i cjelos. Un bel puc pi tars a mi par che Pico da la Mirandula al veva da vignì fòu cun l'idea che l'omp, esìnt tal pì alt da la zona corutìbil a la il podèj di zì in jù o di zì in sù cuj ànzuj. Mentri chi staj scrivìnt, però, a rìvin nuvitàs (che par dìzila justa a'an puc di nuvitàt) che a Bagdad a si sint bombardà di nòuf. Chista nuvitàt a seguìs la nuvitàt da la distrusiòn di un hotel a Bagdad doj dìs fa, e dal masàcri di 200 spagnòi l'altra dì a Madrid, e via dizìnt, ad nauseàm. E chista, naturàl, a mi fa vignì in mins ch'an dè pì di na frigùja di ironìa tal clamani "potensa pura" nualtris puora zent chi stin garegjànt par jòdi cuj cal mostra pì furbìsia tal distrùzi e copà. Encja Pico, i crot, al sarès tentàt di rivisionà li so idèis--se pì ca nol ves da vignì a jòdi la me cagna Lolli che stanòt pasàda a'a vut sièt Lolùs. Ic, besòla, mentri ca ti vegnèvin fòu a ti'u lecàva e sburtàva e rodolàva fin ca ti vierzèvin la bocjùta e a tacàvin a cainà- -no saj propit se cun contentèsa par èsi rivàs ta stu mont, o cu na lamentèla, ca sarès comprensìbi, par esi stas intrometùs ta'un mont ca la duti che asurditàs ca ghi dan cussì tant da fa a li CNN di stu mont. Ma encja sa ven da pensà che i cjanùs a si stèdin lagnànt, una roba a no'è da dubità--e che a è il comportamìnt di Lolli che ta la straordinaria maniera ca sta tegnìnt cont daj so cjanùs a si sta sul seriu levànt da "potensa pura" a cualchicjùsa di angjelic. [789] San Tomàs, secònt Vandelli, al dìs però che San Geronimo a si basàva suj vecjus antìcs ca dizèvin che "angeli sunt ante mundum corporeum creati." [790] Tant par da un esempli: "In principio creavit Deus caelum et terram…." [791] I ànzuj, esìnt i "motòus" daj cjelos, a no podarèsin esi perfès sa ghi mancjàs chel stes ca son ca son stas creàs par movi. Di conseguensa, ànzuj e cjelos ( e dut il rest ca ghi dipìnt) a'an di esi stas creàs tal stes timp. QED. [792] Ca sarès il stes che dìzi, cun pi o mancu precision, che chej osteàs di ànzuj malcontèns a son vignùs chì a rompini li scjatulis. [793] Di zighi atorotòr di chel punt ca lè Diu. [794] Coma ca nòtin i comentatòus, la supiàrbia di Lusìfar a'è metùda in oposisiòn a la modestia daj ànzuj ca son restàs fedèj a Diu. [795] Par grasia divina e par merit so, a no pòsin pì vignì coròs dal mal. (E a Lusìfar se ghi vèvia mancjat? Forsi nùja. Forsi il contrari. Forsi Diu al veva vut na debolèsa par luj, pensànt cal fos stat mièj di chej altri ànzuj--forsi al spendèva un puc di pì par luj che paj altris, se sàju jò. Roba chista ca sarès comprensìbil. Dopodùt a susèit spès che un pari o na mari a vedi un preferìt fra i so fijòj. Chista preferensa, però, a pol vej vut un efièt negatìf: la genesi da la supiàrbja di Lusìfar a pol ben derivà da lì.) [796] E chistu afièt Lusìfar a la di vèjlu sintùt mancu daj altris--par via, forsi, da la razòn chi'ai apèna sugerìt. [797] Daj insegnamìns fas ta li "scuèlis" minsonàdis subit sù. [798] Par via ca dìzin il fals savìnt di dìzi il fals. [799] In altri peràulis, dal momènt ca no pol dàsi che na eclìs a sèdi susedùda par dut, l'oscuramìnt dal soreli a la di esi stat dovùt a un miràcul. [800] Secònt i comentatòus, Lapos e Bindos a èrin nòns ca si'u cjatàva par dut ta la Toscana daj timps di Dante. [801] "Ignorance," a si dìs in inglèjs, "is bliss." Ta stu casu a somèa ca sedi il contrari--almancu secònt Dante. Ma jò i no soj cunvìnt al sent par sent che la posisiòn di Dante a è che justa. I staj pensànt a un puòr contadìn di chej timps là che, sensa nisùna scuela, dut se cal sa al sa par via dal plevàn dal so paìs e di se ca ghi conta. Se stu plevàn a ghi dìs che sa nol vòu che la so anima a zèdi a finila ta chel fòr ca lè l'infièr, alòra a bisùgna ca ghi fedi na ofèrta al plevàn e cal otègni stu tocùt di tela che il plevàn a lu sigùra ca è un tocùt da la vela da la barcja di San Pieri, e che chistu tocùt di tela a bisùgna ca lu impìcj insìma dal so armàr e ogni sera a ghi dìzi un paternoster o doj. In ta stu casu se l'àja da fa stu puòr contadìn? Al crompa la tela e ogni sera a ghi dìs il so paternostri o avemaria. Adès, secònt Dante e, i crot, secònt chej san Tomàs prima di luj, stu contadinàt a nol va a pièrdi doma i bès ca ghi'a dat al plevàn, ma encja la so puòra anima. A mi par che chistu puòr disgrasiàt al ven--par dìzila cun delicatèsa--freàt do voltis, e a la granda! [802] Cal sarès, com'che ben si sa: "Euntes in mundum universum praedicate evangelium omni creaturae." (Grasie, Vandelli.) [803] A ven in mins una da li storiutis di Chaucer ("The Pardoner's Tale") ca conta di un di scju predicjadòus cal fa tintinà li monèdis di arzènt ta li so sachètis contànt strambolòs dal zènar. [804] Scju fraris (di Sant'Antoni) e altris a si profitàvin da la semplicitàt da la zent cul vèndighi "indulgensis falsis." ("Ca jòdi chì, sjòra: chistu vuesùt--che in realtàt a l'era un vuesùt di na puòra bestia apèna pursitàda--a lè na relìcua di San chistu o di San chel altri. Chel che, furtunàt, a lu'a al zarà a pasà di sigùr cualchi bièl àn di mancu tal purgatòri. Ca lu crompi, su, pa la salvasiòn da la so puòra anima." E la sjorùta, benedèta, coma fàja a resistilu?) A proposit, la me puòra mari a ghi voleva un ben dal mont a Sant'Antòni, chel di Padova e chel di Versuta. A ghi voleva cussì tant ben che cuant che, da pìsul, me fradi Esio--puarèt--al sufriva di epilèsia, a lu'a vistìt cul àbit di un frarùt di Sant'Antòni e tegnùt vistìt cussì par un àn a pat che Sant'Antòni a lu vuarìs. E Sant'Antòni a lu'a vuarìt. Che volta lì la "moneda" a no somèa ca sedi stada falsa, par via che fin in ùltin il Barba Esio a no si veva pì malàt. Puòra mari e puòr barba Esio--requiescat in pacem! [805] Il timp esìnt curt, i vin da siguràsi che il discors a si limiti al timp ca ni vansa. [806] La mins dal omp a no riva fin la sù. [807] "Miàrs e miàrs a lu servìvin; dèis mil voltis dèis mil a ghi stevin in front." (Danièl 7:10.) [808] La infinitàt di ànzuj za minsonàda. [809] Tronos, chì, a lè da intìndisi tal sens coletìf di ànzuj. [810] L'amòu che i ànzuj a esprìmin pa la prima lus (Diu) ca ju iradièa a varia, dipendìnt da la capacitàt di amà dimostràda daj ànzuj--che coma chi vin jodùt a no son ducjus compàjs. [811] Encja sa si divìt in ta un numar infinìt di spièlis angèlicos, al resta sempri un--coma prin ca ju creàs. [812] Il mizdì. [813] Cul rivà da l'aurora cualchi stela la sù a sta svanìnt. [814] L'aurora. Pì ca dovènta dì e pì il cjelo a si siera, fazìnt scomparì li stelis, fin a la pì luminòsa. [815] Il insièmit daj ànzuj--i nòuf ordins ca zìrin atorotòr dal punt. [816] Tal sens di imbarlumìt. [817] Il punt (Diu) a l'era inglusàt da chel che luj stes al inglusàva- -tal sens ca ghi conferiva il so splendòu. [818] La bielèsa di Beatrìs a va cresìnt cussì tant che encja si usàsin dùtis li làudis chi ghi vin fat fin chì, a no sarèsin asàj par descrìvi nencja una pisula part da la so luminòsa bielèsa. [819] Da chel chi mi recuardi jò, cuant che a San Zuan i jodèvin una biela fruta e i volèvin usà il pì grant cumplimìnt par descrivila, i vegnèvin fòu cul superlatìf "Ma a è propit na roba da jòdi!" Chistu i dizèvin, si rivàvin a sierà la bocja ca ni restava spalancàda tal jòdila. [820] Comic o tragic: un scritòu di na comèdia o di na tragedia. [821] Un ca la la vista debulùta. [822] In realtàt, che il surìdi di una fantasùta al insiminìsi un fantàt a no'a di pari roba strana. Tal casu di Dante, però, l'insiminimìnt a lè adiritùra un turbo-insiminimìnt. [823] L'Empireo (il cjel di pur luzòu). [824] Tal Empireo Dante al jodarà i beàs e i ànzuj (li do milìsis). I beàs a ghi vegnaràn mostràs coma ca somearàn tal dì dal judìsi universal, cuant che li animis a cjolaràn su di nòuf i so cuàrps. [825] A si è necuàrt che adès al veva na capacitàt da jòdi tant pì granda da la so solita capacitàt. [826] Si si recuardàn coma che la Comedia a taca, cun Dante pierdùt ta la foresta, sensa pì la capacitàt di cjatà la strada justa, alòra i podìn ben capì ca la a la fin cjatàda sta strada. [827] Il flun, li faliscjs, i flòus ta li rivis--dut chistu a lè un preavìs di se cal vòu dìzi. [828] L'idea, sedi se ca sedi, a'è che di da l'idea di un cal ingropa li sèjs cuant cal fa il sfuàrs di pensà, o di jòdi se ca no è normal di jòdi. [829] A stu punt a ghi'a parùt che l'onda a no fos pì dreta e lungja coma un flun, ma ca ves forma circolàr. [830] Se un a si gjava la so mascara al somèa se ca l'era prin di meti sù la mascara. [831] I ànzuj e i beàs. [832] I comentatòus a ni recuardin che il sircul a lè, tra l'altri, simbul da l'eternitàt, di na roba ca no'a nè inìsi nè fin. [833] Clif = rivòn di culìna = clivo tal talian di Dante (Vocabolario della lingua friulana, di Maria Tore Barbina). L'interesànt chì a lè il fat che encja in inglèjs a si dis "cliff" par significà un straplòmp, o rivòn. A pol dasi che la etimologia da li do peraulis a sedi diferenta. Il inglèjs "cliff," al deriva dal inglèjs antic, mentri che i pensi che il clif furlàn = clivo italian al derivi dal latìn. Ma i no esclùt che tant l'un che l'altri a vèdin la stesa radìs. [834] Beatrìs a ghi mostra il grant numar daj beàs ta sta rosa. [835] Il paradìs. [836] Il numar daj beàs a lè cuasi complèt. A mancja puc post taj scjalìns di stu empireo. [837] Il zì in paradìs a lè paragonàt al zì a na fiesta di nòsis. [838] Rico VII a la, di fat, intivàt a vignì in Italia cun l'intensiòn di regolà li robis, ma, secont i comentatòus, a la cjatàt tanta ostilitàt tra i Guelfs e altris che i so bojs proposis a son zus a mont. [839] Ta stu periodo il papa al sarà Clement V che, par di fòu, al farà fenta di zi d'acòrdu cun Rico VII; ma di sot al farà coma il vièr, cal guasta se che l'imperatòu al vorès fa. [840] Simon Magu a si veva meretàt un postùt tal sercli otàf dal infièr; cussì tant Clement V che Bonifàs VIII (chel d'Alagna) a vegnaràn butàs encja pì'n sot! [841] I beàs. [842] La compagnia daj ànzuj. [843] Descrìt chì a lè un sbuzighès di às ca van e vegnin daj flòus e daj poscj' indà ca làsin la so mièl. [844] Diu. [845] Pì di chel tant dovùt a li variasiòns dal merit. [846] A mi ven in mins la situasiòn dal Irak che, mentri chi scrif (16 di Avrìl dal 04) a somèa ca stedi doventànt sempri pèzu. Tant par da un par di esèmplis: un daj cuatri ostagjos italians a lè stat gjustisiàt qualchi dì fa e i altris a pol dàsi ca vègnin fas fòu taj prosins dìs; i americans a'an pierdùt una otantìna di soldàs ta li ultimi dos setemànis, sensa contà chel numar amondi pì alt di irakens ca son stas fas fòu tal stes timp--un milesincsent, pì o mancu. Èco, la comunitàt internasionàl a vorès ristabilì l'ordin, la pas, ta sta nasiòn disgrasiàda e introdùzi libertàt e democrasia. Ma libertàt e democrasia--un vivi pì o mancu normal e godìbil, insoma--a no lè pusìbul fin ca no vègnin ristabilìdis l'ordin e la pas. A'è par na razon coma chista che Dante al dìs che il "gjoldi" tal post celestial cal sta descrivìnt al pol èsi realtàt doma se il post stes a lè "sigùr." [847] Ta stu nustri mont--in particular, Firense. [848] Enìs = la orsa granda; so fì = l'orsa pìsula. Sti dos costelasiòns a si li jòdin sempri insièmit ca fan il so ziru atòr da la stela polar. [849] Roma di bielèsis di stu mont an davèva pì di ogni altri post. [850] Di Diu. [851] Stu pari a lè San Bernart di Clairvaux. A lè chì coma simbul da la contemplasiòn. [852] Beatrìs a è metùda tal ters scjalìn. Tal pì alt a è Maria, tal secont Eva, tal ters Rachel, e cun ic Beatrìs. Chì--secont i comentatòus--a si jòt dut un incrosamìnt di artimetica simbolica. (Il tre a lè la radìs dal nòuf; e sta radìs a rapresenta la trinitàt, e Beatrìs a ghi fa part dal nòuf, che ta stu lavoru a la tanti corispondènsis ca sugerìsin la perfesiòn.) [853] Il paragon chì a lè che luj a lè tant lontàn da la visiòn di Beatrìs la sù tal alt di luj, coma che pur un sprofondàt tal mar a è la visiìn dal mont indà ca "tona." [854] Tal Limbo, prin sercli dal Infièr, a era zuda par suplicà Virgilio cal judàs Dante. [855] Servo dal pecjàt. [856] Encjamò. [857] San Bernart di Clairvaux. [858] Coma ca ni dìzin chej che di latìn e di grec a s'intìndin, Veronica a vòu dìzi "figura vera." Si chè, la Veronica a sarès chel sujamàn, usàt da Crist zint su tal Calvari, ca la ritegnùt la imàgin da la musa dal puòr Signòu, imàgin ca è encja il dì di vuèj conservada ta la basilica di San Pieri. La Croasia ta chej timps la a era un post na vura lontàn. Vuèj, par significà la stesa roba a si dizarès, forsi, che par jodi sta Veronica a vègnin fin "da li 'mèrichis." [859] A esìst na storiuta ca dìs che una dì un a la scuntràt San Bernàrt cal cjaminàva besolùt ta la banda di un bièl lac. "Bun dì, Siòr Bernàrt," a ghi'a dit stu chi. "A no l'èse amondi bièl stu lagut?" San Bernart a la scjasàt il cjaf e vignìnt fòu da li nùlis a la rispundùt: "Lagùt? Se lagùt?" [860] Maria. [861] Ca sarès il post indà cal va jù il sorèli. [862] Una part dal scjalin pì alt, indà che Dante al jòt il splendòu di Maria. [863] Stu post indà ca sta par spuntà Maria a lè pì luminous di cualsiasi altra banda dal scjalìn, o almancu cussì a mi par di capì. [864] Chista, a mi par a mi, a è una da li rari voltis che Dante al usa un paragon ca nol somèa adàt a la situasiòn. Tal casu di Maria il lustri a lè una roba da desiderà; tal casu di Fetòn, il lustri cal ilùmina il timòn a lè un lustri cal parta il puòr Fetòn a la so distrusiòn. [865] I comentatòus a jòdin sta oriflama coma na antica bandiera di combatimìnt fransèsa, colorada di ros e di zal. Ta stu casu, la lus di Maria. [866] Ca è doma just, par via che Bernart a lè partàt a la contemplasiòn. A'è da notà da l'ultima riga che encja Dante al sta otegnìnt chista capacitàt. [867] Grasis a Maria, la ferida lasàda tal omp dal pecjàt originàl a'è stada metuda in via di guarigjòn. [868] Eva. [869] Il cjantòu (o cjantadòu) a lè David, cal veva cometùt il fàl di fa copà Uriah par imposesàsi da la so femina, Betseba. La bisàvula di David a era Ruth. [870] La rosa. [871] Il mur cal divìt i òrdins daj beàs--chej dal Vecju Testamìnt e chej dal Nouf Testamìnt. [872] Plen, complèt. [873] Scju poscj' a no son encjamò stas ocupàs da beàs ca'an da vignì. [874] La separasiòn a è tra chej--inclusis li feminis ebrèjs--che crodùt a ghi vèvin a un Crist futùr e chej, sot di lòu, ca ghi vèvin crodùt a un Crist za vegnùt. [875] San Zuan Batìsta e i sans ca vegnaràn subit nominàs a segnin la granda separasiòn no doma fra il Vecju e Nòuf Testamins, ma a mostrin pur la corispondensa fra li feminis e i òmis. [876] Ta chel interval di doj àjs fra la so muàrt e la muàrt di Crist, San Zuan a la lambicàt--se lambicà a è pusìbul--tal limbo. [877] An dè di comentatòus ca si gratin il cjaf pensànt a stu pensèj. A èse pusìbul che il numar daj "elès" al sedi il stes tant par chej ca'an vivùt prin di Crist che par chej ca'an vivùt dopo la muàrt di Crist--e ca pàrin via a nasi e a vivi in numars sempri pì als? Jòi i crot che scju comentatòus a'an ogni razòn di gratàsi il cjaf, ma i'ai il timòu che cul tant gratà a pierdaràn ducju i so cjavièj, e a la fin a no ghi ni savaràn ne pì ne mancu di prima. [878] Par via di esi muàrs prin di vej savùt distìnguj fra ben e mal. [879] Chej che pì'n bas a sarèsin chej nuars da frutùs che se di merit an dàn, a lu'an par via daj genitòus. [880] I varès preferìt il paragon cal fa Dante fra la inevitabilitàt e gjustisia di dut se ca è cu la curispundensa fra dèit e anèl. Ma stu paragon a no la curispundùt a li me esigènsis di rima. E alòra a bisùgna contentàsi di cussì. [881] Di latinismos l'originàl an da encjamò di pì! (La zent imprimurìda--"festinada" par Dante--a sarès che rivàda chì prima dal so timp: i frutùs.) [882] Sta peraula i no l'ai cambiada par nùja: il furlàn a ghi torna ùtil encja a Dante ogni tant! [883] Diu, al spiega San Bernart, al conferìs li so grasis coma cal vòu luj. Li so razòns a son se ca son. A Dante--e al rest di nualtris--a ghi basta jòdi l'efièt da li grasis conferìdis: a no ocòr cal savèdi li razòns. [884] Esau e Jacu (Gen. XXV: 25) a vèvin mostràt di odiàsi cuant ca èrin encjamò dentri di so mari. [885] Ta la prima etàt--che da Adam a Abram. [886] Coma che la circuncisiòn a ghi conferìs virtùt ai mascjus a mi'è difisilùt capì. [887] L'Arcànzul Gabriel. [888] Maria, chì clamada Augusta pal fat che ic a regna ta stu impero. I doj minsonàs a son Adàm e San Pieri. [889] San Pieri, sintàt a la destra di Maria, al ven fat risaltà da Dante pì di Adàm, sintàt a la so sinistra. [890] San Zuan l'Evangelista, cal veva vut la vision daj momèns brus che la Glisia a varès vut da afrontà taj timps da vignì. [891] Visìn di San Pieri. [892] Mosè, sintàt visìn di Adàm. [893] Àna, la mari di Maria. [894] Lusia a ghi veva racomandàt di judà Dante tal so momènt di pì grant avilimìnt. [895] Vut = risevùt. Il sartòu a si adàta a fa'l so indumìnt cu la stofa ca ghi è stada data. Cussì San Bernart a si adàta a la capacitàt di scoltà e capì ca la Dante. [896] Maria. [897] Su li cualitàs di Maria, descrìtis chì taj tre paradòs di stu tersèt, i sugerìs di consultà i comentatòus. [898] Tu i ti sos chè che…. [899] N'altri paradòs: il fatòu di Maria a si a fat fa da chè che luj a la fat. [900] La "rosa candida" dal Empireo. [901] Tal sens di lus dal mizdì, cuant che il soreli a lè tal punt pì cjalt. [902] Pal me jòdi. San Bernart, coma ca si jòt, al fà dut il pusìbul par judà Dante. [903] Ta la so maniera silensiosa, encja Beatrìs e i altris beàs a stan supplicant Maria, coma cal sta fazìnt San Bernart. [904] I pensi che Dante al intìnt dìzi che Maria a gradìs il preà di ducjus--no doma daj beàs. Ma a pensala ben, nualtris ca jù cuant chi preàn i preàn pa l'intercesiòn di chistu o di chel altri sant o beàt. Si chè, a la fin daj cons, i no sin propit tant lontàns l'un dal altri. Si no a no ni resta che sperà che cualchi sant o beàt la sù a ni perdoni. [905] Tal alt di Diu stes. [906] La lus di Diu a è sostansa in se stesa, mentri che ogni altra lus a no'è che riflesiòn di chista. [907] I oràcuj da la Sibila, scris su fuèjs, a vegnèvin spierdùs dal vint. [908] S'interna…si scuadèrna: stes vocàbuj dal original. La metafora a funsiona tant ben tal furlàn che tal taliàn. [909] Espresiòns tomistichis: sostansis = se ca è in se stes; acidèns = manifestasiòns (variabilis) da li sostansis. [910] La "naf" daj argonautos a ghi veva fat ombrena al oceano, roba ca veva lasàt Netùn a bocja vierta. Che tersina chì a è comentada a lunc da Vandelli e altris. Jò i interpreti l'espresiòn "letargu" coma na maniera di dìzi di Dante che ta stu moment, jodìnt la conesiòn universal fra sostansis e acidèns, roba che nencja i pì grancj' filosofos a jòdin cun clarèsa, a si sint cussì esaltàt da restà sensa peràulis, a bocja vierta, coma ca l'era restàt Netùn stes tal jòdi, pa la prima volta, un'ombrena insima di luj. E par via da la straordinaria importansa di sta visiòn, Dante al pensa che un istant (punt) e basta di straviamìnt (letargu) al sarès l'ecuivalènt di vincjasìnc sècuj di straviamìnt da chel altri straordinàri momènt, chel di Netùn e Argos. [911] Diu al restàva il stes ta la so eterna imutabilitàt; ma jò, cul vuardàlu, i rivàvi a jòdighi aspiès chi no vevi maj jodùt prin di adès. [912] Iris = l'arcobalèn. (Iris = il Fì; ir's = iris = il Pari.) [913] L'altri ziru (il ters) al sarès il Spirit Sant. [914] Paragonàt a la realtàt di chel che jò i'ai jodùt, chel chi'ai jodùt a no lè che puc e nuja rispièt a la realtat di se che jò i'ai jodùt. Esempli: I faj na corsa fin jù in paìs cu la machina. Pa la strada i jot na fantasìna ca mi par cussì tant bièla da fami zirà il cjaf e cuasi cuasi zì tal fosàl. Eco, Dante a mi dizarès che la vision chi'ai vut di sta fantasìna a no si visìna nencja un puc a la so realtàt. Alòra jò i pensi: ma òsti, se la vision stesa a'a cuasi cuasi bastàt a fami zì fòu di strada, se susedarèsia si ves da jòdi la realtàt stesa di sta bièla nina? ‘Cramènt, i zarès a fracasàmi! [915] Secont i comentatòus, ta la apostrofe di sta tersina a è una definisiòn di Diu e da la Trinitàt. Jò, che chista tersina i stenti a capìla benòn, i sugerìs i comentatòus, ch'an san di pì di me. [916] E ca no podèvin cjatà. ***END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK LA DIVINA COMèDIA: PARADìS*** ******* This file should be named 16189-8.txt or 16189-8.zip ******* This and all associated files of various formats will be found in: http://www.gutenberg.org/dirs/1/6/1/8/16189 Updated editions will replace the previous one--the old editions will be renamed. Creating the works from public domain print editions means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. They may be modified and printed and given away--you may do practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution. *** START: FULL LICENSE *** THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase "Project Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg-tm License (available with this file or online at http://gutenberg.net/license). Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm electronic works 1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. 1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic works. See paragraph 1.E below. 1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is in the public domain in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. This particular work is one of the few copyrighted individual works included with the permission of the copyright holder. Information on the copyright owner for this particular work and the terms of use imposed by the copyright holder on this work are set forth at the beginning of this work. 1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country outside the United States. 1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: 1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed: This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.net 1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived from the public domain (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work. 1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg-tm License. 1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.net), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1. 1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided that - You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." - You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm works. - You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work. - You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg-tm works. 1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below. 1.F. 1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread public domain works in creating the Project Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment. 1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE. 1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem. 1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS,' WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. 1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions. 1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life. Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation web page at http://www.pglaf.org. Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state's laws. The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered throughout numerous locations. Its business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation's web site and official page at http://pglaf.org For additional contact information: Dr. Gregory B. Newby Chief Executive and Director gbnewby@pglaf.org Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide spread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS. The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit http://pglaf.org While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states who approach us with offers to donate. International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: http://pglaf.org/donate Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works. Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition. Each eBook is in a subdirectory of the same number as the eBook's eBook number, often in several formats including plain vanilla ASCII, compressed (zipped), HTML and others. Corrected EDITIONS of our eBooks replace the old file and take over the old filename and etext number. The replaced older file is renamed. VERSIONS based on separate sources are treated as new eBooks receiving new filenames and etext numbers. Most people start at our Web site which has the main PG search facility: http://www.gutenberg.net This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. EBooks posted prior to November 2003, with eBook numbers BELOW #10000, are filed in directories based on their release date. If you want to download any of these eBooks directly, rather than using the regular search system you may utilize the following addresses and just download by the etext year. http://www.ibiblio.org/gutenberg/etext06 (Or /etext 05, 04, 03, 02, 01, 00, 99, 98, 97, 96, 95, 94, 93, 92, 92, 91 or 90) EBooks posted since November 2003, with etext numbers OVER #10000, are filed in a different way. The year of a release date is no longer part of the directory path. The path is based on the etext number (which is identical to the filename). The path to the file is made up of single digits corresponding to all but the last digit in the filename. For example an eBook of filename 10234 would be found at: http://www.gutenberg.net/1/0/2/3/10234 or filename 24689 would be found at: http://www.gutenberg.net/2/4/6/8/24689 An alternative method of locating eBooks: http://www.gutenberg.net/GUTINDEX.ALL *** END: FULL LICENSE ***