Title: Masakím
Author: Andrés Pascual
Release date: May 14, 2006 [eBook #18386]
Language: Tagalog
Credits: Produced by Tamiko I. Camacho, Pilar Somoza and PG
Distributed Proofreaders at http://www.pgdp.net Para sa
pagpapahalaga ng panitikang Pilipino.
===============
Mga kasankapan ukol sa mga babae at lalaki; gaya ng Tsapin, Kuello, Punos, Korbata at iba pa.
Aring tunay ng kalahi.
A. RIVERA
Rosario, blg. 81 Maynila K. F.
May malaking pagbabawas sa pakiawan.
Hating gabi, madilim, ang mg̃a dahon ng̃ halaman ay nang̃akayuko, ang mg̃a ibon ay di man lamang humuhuni, sa mg̃a hayop mula sa kanikanilang himlayan ay walang maririnig na kahit isang putól na ung̃ol man lamang, ang mg̃a ka-awa-awang mangagawá sa paghanap ng̃ ipagtatawid gutom sa boong maghapon ay payapang payapang nang̃agpapahing̃alay, ang mg̃a hapó at ng̃aláy nilang bisig sa pag-gawá ay inihahanap ng̃ panibagong lakás, lahat ay tahimik at waring ipinaghehele ng̃ mg̃a walang patlang at malalaking patak ng̃ ulan, ng̃unit, sino yaon?....... isang maitim na aninong naglalagos sa isang makipot na daan! naglalamay at sinasamantala ang gayong kalaliman ng̃ gabi! sino?...... Pumasok sa isang bakuran, yumuko at sumoot sa silong na pantay balikat ng̃ isang bahay na may pangkaraniwang laki.
Makaraan ang mg̃a ilang sandali ay huminto ang ulan, nagliwanag at ang lang̃it ay biglang nasabugan ng̃ mg̃a maliliit na mata ni Bathala, noon mg̃a nag-anti-antilaw na bituing nakamamalas ng̃ mg̃a lihim na gawa at pangyayari sa boong magdamag.
Di kaginsa ginsay anasan ang nadinig:
—Sino ka?...ang tanong na mula sa itaas.
—Ako ... ang sagot naman.
—Sinong ikaw?
—Ako, ang iyong minamahal.
—Peping!
—Delang!
—Bakit ka naparito?
—Ayaw ka bang pumarito ako?
—Hindi. Ng̃unit baka magising sila ay ikaw din ang inaalaala ko, di ko matitiis ang mangyayari sakaling maramdaman ka. At bakit ka nagpapakapuyat ay mayroong clase kayo bukas?
—Huag kang malakas magsalita at baka ng̃a sila magising, manaog ka at dito tayo sa halamanan mag-ulayaw, dali na, at dito mo ipalasap ang matatamis mong pagmamahal at gagantihin ko ng̃ mg̃a sariwang ala-ala.
—Baka sila magising?....
—Hindi.
Makaraan ang mg̃a ilang mabayanad na yatiit ng̃ sahig ay nabuksan ang tabing ng̃ pinto at sa susung̃aw ang ating binibini; maputi at wari'y isang tala na pang̃inoon ng̃ ibang mg̃a bituin sa kaningning̃an kaya't walang kalulua ang di mamangha sa gayong kagandahan, at pagkapanaog sa isang hagdanang may limang baytang ay sinalubong na ng̃ ating binata at nagyakap ang mag sing irog ¡kay sarap na pagmamahalan! at pagkatapos maigawad ng̃ isá at isa ang nararapat ay nang̃agsiupo sa isang bancong kawayan na nasa ilalim ng̃ isang malabay na puno ng̃ acacia.
—Kay tamis mong magmahal—ang pauna ng̃ binata.
—At hangang kailan mo ako lilimutin? ang tugon naman ng̃ ating binibini.
Di na nakuhang sumagot pa ang isa at isa at mg̃a lang̃itng̃it ng̃ sahig na muli ang narinig mulá sa itaas.
—¡Nagising! ¡Nagising!—ang halos panabay ng̃ dalawa.
Isinoot na dali dali ng̃ ating binata ang kaniyang capote at nagkanlong sa puno ng̃ kahoy na nasa gawing likuran ng̃ kanilang pinagulayawan sa nasang makimatyag ng̃ mg̃a mangyayari. Dahan dahang pumanhik ang binibini at pagkatapos ng̃ isang tanong na: "Saan ka nangaling" at sagot dian po lamang sa labas ay wala nang narinig na ano man at ang lahat ay nanauli sa dati kaya't ang ating binata'y nagtuloy ng̃ umuwi at naghintay na lamang ng̃ kinaumagahan.
Lingo.
Sa isang bahay-samahan sa nayon ng̃ X ... ay nang̃agkakatipon na ang ilang mg̃a binata ika-tatlo pa lamang ng̃ hapon, at palibhasay wala pa sa tadhanang ika-apat at sapagkat wala pa din naman sa tadhanang bilang ng̃ mg̃a kasapi upang ipagsimula ng̃ isang pulong kalahatang idadaos Páhiná 7nila, kayat wala pa sa kaayusan ang pagtitipon, gulong gulo, salitaan dito, tawanan doon, biruan dito at kalabitan sa kabila datapua't sa lahat ng̃ mg̃a gayong umpukan ay nanaig ang malakas na salitaan ng̃ dalawa na nasa gawing dung̃awang tabing daan, kayat ang ilan sa mg̃a nang̃agsisipaglakad ay nang̃apapatigil lalo na't kung mapalakas ang pang̃ang̃atwiran nitong isa na tinututulang mahigpit ang pagkakaroon ng̃ Dios. Lahat ng̃ mg̃a salitaan ay nang̃apatigil, lahat ay di umimik, liban sa isang nagsasalaysay ng̃ kaniyang mg̃a paniniwala.
—Walang Dios—ang ulit nito—sapagkat kung mayroong Dios ay saan naroon ang kaniyang kapangyarihan at di igawa upang ang lahat ng̃ tao'y papagpantay pantayin sa ibabaw ng̃ lupa? Saan naroon iyang Dios at natitiis ang pagkakaroon ng̃ mg̃a may mababa at matataas na urí at kalagayan ng̃ taó? Iyang mg̃a bagay bagay sa ibabaw ng̃ lupa na ating nakikita ay tinututulan kong di gawa ng̃ iisang Dios, sapagkat maraming mg̃a halaman na tumutubo sa lupa at kung walang lupa ay wala noong mg̃a halaman samakatwid ay di dahil sa likha ng̃ Páhiná 8Dios, kundi dahil sa mayroong lupá.
Aling̃aw-ng̃awan ang nadinig pagkatapos ng̃ gayong pang̃ang̃atuiran at mg̃a nang̃ananaig na tinig ang nang̃ariringan ng̃ ganitong salita:
—Walang Dios?.... ¡Nakapang̃ing̃ilabot!
—Dahan dahan ka po ginoong Kalihim—ang sagot naman ng̃ Pang̃alawang-Pang̃ulo ng̃ Samahan—at ipagpatawad po ninyong sabihin ko na kayo'y nabibigla lamang ng̃ mg̃a pang̃ang̃atwiran, sapagka't ang Sanlibutan ay nayari sapagkat di maikakailang mayroon isa na lumikha noon, iyang kataas taasan, iyang Dios. Maraming mg̃a halaman ng̃a ang tumutubo sa lupa ng̃unit di dahil sa lupa lamang kung kaya sila nabubuhay sapagkat may lupa man at walang hang̃in, init at tubig ay di rin sila mang̃abubuhay; at sino ang lumikha ng̃ lahat ng̃ itó, gayon din ang lupang inyong binanguit? Iyang kataas taasang Dios at kung wala nito ay walang anoman, sapagkat siya ang lumik-ha ng̃ lahat ng̃ bagay. Ito'y di pang̃arap lamang ng̃ mg̃a na nanambahan sa katotohanan kungdi siyang katunayan ng̃a. At kung walang Dios na kikilalanin ang tawo ay lalong lalala ang mg̃a katamPáhiná 9palasanan, di mananatile ang katahimikan, palibhasa'y walang kinatatakutang magpaparusa sa panahong darating. Ang mg̃a magnanakaw ay di kukuha ng̃ ano mang di kanila kailan ma't may mg̃a tawo na sa kanila'y nagmamasid, ganiyan ang mg̃a tawo sa ibabaw ng̃ lupa na kailan ma't, walang kinikilalang Dios ay patuloy ng̃ patuloy ang kanilang mg̃a masasamang gawa.
—Mag-iikalima na ng̃ hapon—ang nakaputol na salíta ng̃ Pang̃ulo sa kanilang mg̃a pag-usap.
—Datapuat wala pa sa takdang bilang ng̃ mg̃a dapat magsidalo—ang sagot naman ng̃ isang kasanguni—lagpas na ng̃a sa tadhanang oras ng̃unit kaypalay wala ng̃ darating—ang ulit pa—iyan ang masamang hilig ng̃ ating mg̃a binata ng̃ayon, isang sakit na kung di malulunasay, pagkakatandaan at isang kapintasan na naman sa ating lahi.
—Ang mabuti'y magkaroon ng̃ kadalaan ang ating mg̃a kasapi. Tayo na.
—Tayo na—ang panabayan naman ng̃ lahat at nang̃ag-alisan.
Sa isang bahay na malaki na nasa kabilang daan ng̃ kinatatayuan ng̃ Bahay-Samahan ay maraming tawo at buhat sa malayo'y walang madidinig kundi ang mg̃a tawanan at mg̃a paputol putol na salitaan, lahat ay masaya at gayon na lamang ang mg̃a pinagpala ni Bathala sa kalupaan palibhasay ang mg̃a gayon nilang pagtitipon ay nahihiyasan ng̃ mg̃a tuksuhan at biruan ng̃ mg̃a magkakasama.
—Ang akala ko po'y may pulong kayo, natapos na pu ba?—ang isang ting̃ig binibining nakapagpahinto sa kanilang mg̃a pagkakatua.
—Hindi po natuloy ah.....sapagkat tang̃i sa lumagpas na sa tadhanang oras ay wala pa rin sa takdang bilang ng̃ mg̃a kasaping dapat magsidalo—ang sagot naman ng̃ ating kalihim.
Kindatan, kalabitan at ng̃itian na naman sa kabilang panig.
—Sumagot na ang ating candidato—ang pasalising naibulong nitong isa sa kaniyang katabi.
At pagkaraan ng̃ mg̃a ilan pang sandaling pag-uusap ay nang̃agpaalaman na ang lahat, tang̃i ang ating binatang di man lamang natigatig sa kaniyang pagkakaupo maliban sa isang tugong "mauna na kayo."
Nang̃ag panaugan ang lahat at naiwan si Peping sa harapan ng̃ kaniyang pinipintuho, niyaong tala sa madaling araw, niyang di man dahil sa kaniyang mg̃a pahiyas ay sapat ng̃ makatunaw ng̃ isang pusong bato, yumuko ang ating binata di makabata sa mg̃a pasaning idinudulot sa kaniya ni Pag-ibig, ng̃unit pinakapilit ding paglabanan ang lahat ng̃ ito, itinaas ang mg̃a mata at nagsalita:
—Hangang kailan pu kaya titiisin ninyo ako sa pagbabata ng̃ mg̃a ganitong kahirapan at kulang pa pu ba ang mg̃a katunayang naipamalas ko na?—tuloy dinampot ang kamay ng̃ kaniyang sinusuyo't ginawaran ng̃ isang piping bulong; ipinitlag ng̃ binibini ang kaniyang kamay ng̃unit na huli sa panahon.
—¡Pang̃ahas!...¿Bakit ka malikot?—ang pabiglang nasabi ng̃ binibini na salamat at di nakapukaw sa pagkakatua naman ng̃ mg̃a matatanPáhiná 12dang nasa kabilang panig ng̃ bahay at pagkasabi'y nalaglag ang dalawang butil ng̃ perlas mula sa mg̃a mapanhalinang mata ng̃ binibini at nagulap iyang maaliwalas na lang̃it ng̃ ating binata.
—Parusahan pu ninyo ako, kung ako'y nagkasala—ang patuloy ni Peping—sapagka't ang mg̃a yao'y di kinusa ng̃ aking sarile kundi ng̃ isang pusong inudyukan ng̃ nagpipighating damdamin.
Ang ating binibini'y di kumikibo kaya't sinamantala ni Peping ang panahon.
—Kung inaakala pu ninyo na ang buhay ko'y katumbas na ng̃ nagawang kapang̃ahasan narito at iniaalay ko po sa ikasisiya ng̃ inyong naghihigpit na kalooban, at palibhasay walá din lamang namang kabuluhan ito kailan mat api sa pag-irog, kailan mat walang aasahang balang araw ay kaisa sa lalong mataas na kapalaran, kaya't, inihandog ko na upang una'y ng̃ wala ng̃ Peping na gagambala pa at ikalawa'y ng̃ wala na namang Peping na nag babata pa ng̃ mg̃a kahirapan.
Halos madurog ang puso ng̃ binibini sa gaPáhiná 13nitong mg̃a pag mamaka-amo ng̃ binata, kayat napilitan ding itaas ang kaniyang mg̃a matang pinapung̃ay ng̃ dalamhati at nagbigkas:
—Kayo po'y maka-aasa na at wala ng̃ maghahari sa aking puso kung di kayo. Biglang nahawi ang dilim ng̃ pag-aalapaap, nawaldas ang nakalilibid na tali ng̃ pagpipighati sa puso ng̃ binata, natapos ang kaniyang mg̃a kalungkutan, at sa kagahaman sa pag lasap ng̃ ligaya'y pabiglang tumugon ng̃:
—Hangang kailan, aking lang̃it?
—Hangang libing........at di pa natatapos ay sia ng̃ pagpasok ng̃ isang matandang babae, iyang ali na nag alaga at nagpalaki sa ating binibini na kaniyang kinatitirhan.
—Magandang gabi po—ang unang bati ng̃ binata sa dumating.
—Magandang gabi po naman—ang sagot naman.
At pagkaraan ng̃ ilan pang mg̃a kumustahan at pag sasalitaan ng̃ iba't iba pang mg̃a bagay ay siyang pagtugtog ng̃ walong "ting" ng̃ isang orasang nakasabit sa isang haligi na nasa gawing kaliwa ng̃ binata. Nagtindig si Peping at nagpaPáhiná 14alam sa mag-ali. Isang ting̃ing naglalagkit ng̃ binibini ang ipinabaon sa binata at ito namay isang mapung̃ay na titig at nanaog.
Daang N..... isang makipot na landasing patung̃o kina Delang; dito naglalacad ng̃ totoong mabanayad ang ating Peping, nakatung̃o iyang mapalad na binata na waring inaalaala ang mg̃a nagdaan niang gabi sa pook na yaon. Di kaginsaginsa'y isang binata ang sa darating: si Amado, iyang Pang̃alawang Pang-ulo ng̃ Samahan, iyang nakatalo niya noong lingo ng̃ hapon; pagdakay tinapik siya sa balikat at sinabi:
—Bakit mabanayad ang lakad mo, saan ka paparoon?
—Dian—ang sagot naman ng̃ tinanong.
—Ano ba ang lagay mo kaibigan kay Anchang? iniwan ka pa namin noong gabi ah.....
—Mabuti. Akoy nagtagumpay Amado; ang Páhiná 15kaniya raw puso ay akin at wala ng̃ sino pa mang makapaghahari—ang maligayang tugon nito.
—Mapalad ka kung gayon—hangang dito na lamang ang naisagot at siya nilang pagpasok sa bakuran ng̃ bahay na kanilang sadya.
Napa-tao-po ang dalawa at sa isang sagot na "Magtuloy kayo" ay nang̃ag sipanhik at pagkatapos maigawad ng̃ isa at isa ang nang̃ararapat na pag-galang ay naupó si Amado sa isang luklukang yantok na kinaharap ang mg̃a magulang ni Delang at si Peping nama'y ang ating binibini. Kanikaniyang mg̃a pag-uusap ayon sa kanikanilang mg̃a nasa.
Ang dalaway pagsaglitsaglit na sinasariwa ang mg̃a nagdaan nilang gabi sa halamanan na di naman mailakas sa pagkat nasa kabilang dako lamang ang isa namang umpukan.
Napahinto ang salitaan ng̃ dalawa dahil sa isang mariing "hindi" ng̃ ama ng̃ binibini at si Peping na mahiligin sa mg̃a pakikipagtalo ay nakimatyag sa mg̃a sagot at paliwanag ng̃ kaniyang kaibigan at pagkatapos ng̃ mg̃a ilan pang tugon ng̃ matanda at mg̃a pagpapakilala ni Páhiná 16Amado ay napilitang sumagot ang ating binata ng̃ boong paggalang:
—Ako poy makatutugon sa inyong mg̃a usapan baga man di ako kasali, sapagkat ang matanda po'y may mg̃a malalakas na katwirang pinanghahawakan at ang isang katunayan po'y gaya ng̃a ng̃ sinasabi ni P. Rossi sa caniyang "Ang Pangarap" na aniya'y: "Isang paglapastang̃an lamang sa kalayaan ng̃ bawat isa ang pagtatag ng̃ ating Pamahalaan niyang mg̃a batas na nagbabawal sa lalaki ng̃ kalayaan upang mag-asawa ng̃ dalawa, tatlo ó kung ilan ang kaniyang ibigin." At sapagkat ang tauo po ay talagang likas sa pagkamalaya, kayat pilit ding hinahanap iyang kalayaang iyan kahit pinuputol ng̃ mg̃a may kapangyarihan kaya't siyang nagiging dahil ng̃ mg̃a kahirapang tinitiis ng̃ isang taong dapat maging malaya.
Isang "phse" at ting̃ing pairap ni Delang ang natanaw ng̃ binata na siang ikinapahinto ng̃ kaniyang mg̃a pang̃ang̃atwiran kayat di na muli pang umimik ito palibhasay kinamuhian ng̃ kaniyang irog ang mg̃a gayon niang pag mamatwid.
Sumagot naman si Amado sa mg̃a salaysay na natapos:
—Isang katiwaliang malaki ang mg̃a pagmamatwid ng̃ kaibigan kong Peping sapagkat ang mg̃a batás na yao'y di upang putulan ng̃ kalayaan ang bawat isa kungdi upang tangkilikin ang kapayapaan at pananahimik ng̃ mg̃a mamamayán. Ang kalayaan ay di sa paggawa ng̃ masama kungdi ng̃ mabuti. Ang moral ay nababatay sa kaugalian ng̃ bawat lahi at sapagkat iyan ay di ugali sa ating bayan kaya iya'y laban sa moral.
Ninanasa pa sana ng̃ ating Peping na mang̃atwiran ng̃uni't natatakot naman siyang makagalitan ng̃ kaniyang Delang na nakikinig ng̃ mg̃a usapan nila kaya't sinasamantala ni Amado ang gayong di pagimik ng̃ kaniyang kausap.
—Isa pa, kung babayaan naman na ang bawat isa ay makapag aasawa ng̃ dalawa, tatlo ó apat ay di malayo na sa pagitan niang mg̃a babaeng iyan ay magkaroon ng̃ mg̃a pagkakaingitan na siang magiging dahil ng̃ pagkakaalit-alit at ito'y magbubung̃a ng̃ lalong mg̃a masasaklap na pangyayari sa mg̃a babae pa Páhiná 18naman ng̃ ating lahi, sa katunayan ay nakikíta natin na ang isang lalaking may asawa at makaísip ng̃ isang masamang nasa sa ibang babe dito ay nagpapasimula na ang panaghilian: ang isa'y naiinip sa isa at ang isa namay napopoot sa isa.
Dito na lamang napahinto ang mg̃a pagmamatwiranan sapagkat ang kaniyang mg̃a katalo'y di na umiimik. Natapos ang mg̃a ilang sandali sa gayong di "pag iimikan ng̃ isa at isa at sa di kawasang paglulungati ni Peping ng̃ pag sagot dang̃an ng̃a lamang at naroon ang sa kania'y mapopoot, ay maibuka na lamang sa bibig ang mg̃a salitang:—Nagpapaalam na po ako sa inyong lahat—Dios po ang sumama—ang tugon ng̃ may bahay.
—Akoy iwan mo na—and kay Amado naman: at nanaog ang ating binata.
Pagkaraan ng̃ mg̃a ilan pang salitaan hing̃il sa natapos na pag-uusap ay nang̃ag labasan ang mg̃a magulang ng̃ binibini upang ihanda ang hapunan nila. Natira si Delang at si Amado so loob.
—Kailan ka pa ba magtatang̃i ng̃ isa sa mg̃a Páhiná 19nang̃agsisiparito sa inyo?—ang pabirong salita ng̃ binata—naunahan ka pa ng̃ kapatid mo.
—Sino, si Anchang? Kanino?
—Kanino daw? Sa aming kalihim, kay Peping—isang dagok itong halos nakapag pahinto ng̃ mg̃a tibok ng̃ puso ni Delang.
—Malabo ka. Iya'y hindi totoo.
—Aba! ayaw palang maniwala, sinabi sa akin ng̃ totoo ng̃ aking kaibigang Peping ah ...kanina lamang.
—Walang hiya pala!—ang isang talipandas na salitang nabigkas agad ng̃ binibini.
—Sino, si Anchang?
—...............
—Si Peping?
Isang buntong hining̃ang malalim ang naging tugon.
—Parito na't kumain—ang mula sa labas na nakaputol ng̃ salitaan ng̃ dalawa.
Nang̃agsilabas: si Dela'y tinung̃o ang pagkain at si Amado'y ang hagdanan pagkatapos ng̃ mg̃a pagpapa-alamanan.
Isang batong mabigat ang nakapataw ng̃ayon sa puso ng̃ binibini, isang suliraning pinaglalahuan ng̃ matwid ang di makaya kayang dalhin ng̃ isang pusong mahina, niang isang pusong mararamdamin, palibhasay ng̃ayon lamang nagtikim ng̃ hirap, ng̃ayon lamang nasubo sa larang̃an ng̃ pagbabata, sapagkat ang mg̃a nagdaan niang panaho'y pawang aliw, pawang mg̃a kaligayahang lalo nat sa piling ng̃ kaniyang giliw. Buhat kagabi, kagabing tangapin niya ang mg̃a nakapagng̃ing̃itng̃it na balita'y di na sia mapalagay, di makakain,lahat ay mapait, di makatulog, kaya't lahat ng̃ mg̃a nangyari ng̃ gabing nagdaan ay walang naling̃id sa kaniya at bawat hihip ng̃ hang̃ing kaniyang masamyo ay isa isang pinaghahabilinan ng̃ kaniyang mg̃a panaghoy. "Kay saklap lasapin ng̃ mg̃a panahong itong idinudulot ng̃ katalagahan" ang madalas masabi sa sarile pagkatapos ng̃ mg̃a Páhiná 21ilang patak na luha. Kung minsay pinapag tatalo ang sarile hinahanapan ng̃ lalong mg̃a matutwid na paraan upang sia'y maalis sa silo ng̃ kapanglawan, ng̃uni't waring isinusurot sa kanya ng̃ isang maitim na aninong nakaguhit sa kaniyang ala-ala ang mg̃a kasaliwaang palad na kaniyang sasapitin at ang lalong mg̃a mahahayap na pula ng̃ marami. ¡Oh, ang larawan ng̃ isang nilalasog ng̃ dalamhati....! Anó ang aking gagawin? ang ulit ulit na itinatanong sa sarile; at pagkatapos ng̃ mg̃a ilang biling sa kaniyang hihigan, ay mg̃a patak ng̃ luha ang nagiging tugon at sa kagaganito na lamang inumaga ang ating kaawa-awang binibini.
Umagang umaga pa'y nanaog na; nakabihis ng̃ kaniyang pangkaraniwang soot, at di pa nakalalayo ng̃ mg̃a ilang hakbang, ay muling nagbalik, pumanhik at naupo sa isang likmuan na tutop ang noo at iniisip ang kaniyang mg̃a gagawin; di kaginsa ginsa'y nagkagising na ang sambahayan at ng̃ mamulatan ng̃ ina'y tinanong sia kung bakit.
—Sumasakit po lamang ang ulo ko—ang isinagot at pagdaka'y tumindig at nagpa-alam Páhiná 22na sasaglit muna siya kina Anchang.
—Ang sabi moy sumasakit ang ulo mo at saka maglalakad ka pa.
—Wala na po naman eh ...
—Pagka-agahan na ang ulit naman ng̃ inang di na nahalata ang mg̃a sagot na gawagawaan lamang ng̃ kaniyang anak.
Ang binibini, taglay ng̃ pagkamasunuring anak, ay napahinuhod ng̃unit wari ay isang maitim at malaking kamay ang pumipisil sa kaniyang puso, nanglalata at madalas mapahinto sa ano man niyang ginagawa. Nag agahan, at ng̃ maluat na'y nag paalam na muli; ang ina na mapag palayaw at mairugin ay di makatangi pinahintulutan siya, kaya't itoy lumakad na nakatalukbong ng̃ paniyong sutla at sapagka't di naman lubhang malayo ang bahay ng̃ kaniyang ali ay agad na narating, walang pang̃iming pumanhik at nagtuloy palibhasay isang bahay na lagi niang pinaparoonan, pumasok sa loob at dinatnan ang kaniyang tia Enciang na nananahi.
—Ano po iyang ginagawa ninyo—ang unang bati ng̃ dumating.
—Eh, ito bang saya tinatabi kot magagamit pa din naman eh ...
—Bakit po kayo, si Anchang po saan naruroon?
—Naríyan sa silid at mayroon yatang ginagawa; pasukin mo.
Nagtuloy ang ating binibini at ng̃ nasa pintuan na'y agad tiniklop ng̃ dinatnan ang kaniyang sulat na ginagawa at sinalubong na nakang̃iti ang kaniyang kapatid.
—Bakit ng̃ayon ka lamang naparito? kahapon pa kita ina-antay—ang maligayang tanong ni Anchang.
—May kailang̃an ka ba sa akin—at napatak na naman ang luha sa pagka ala-ala niya ng̃ kaniyang nabalitaan kagabi, bakit ang isa pang nakapag padalamhating lalo sa kaniya'y ang pagkamalas sa liham na dinatnan niyang sinusulat na siyang nagpasok sa kaniyang ala-ala ng̃ kung ano ano nang mg̃a bagay.
—May dinaramdam ka ba?—ang maamong tanong naman ng̃ kaniyang kapatid na napaluha rin—ano ba ang ibig mong inumin?—at umakmang lalabas, ng̃unit pinigilan ni Delang sa Páhiná 24nasang huag ng̃ maalaman ng̃ kanilang tia Enciang ang kaniyang mg̃a nasasaloob at tumugon na lamang ng̃:
—Huag ka ng̃ mabahala may na ala-ala lamang akong isang kalunos lunos na mapagsasapit.
—Nino?...anó yaon?
—..........................
—Anó lamang yaon eh—ang patampo ng̃ salita ni Anchang.
Iniisip ng̃ ating binibini kung ano ang kaniyang gagawin, siya'y nasa isang malawak na dagat ng̃ nag-aalinlang̃ang di niya matarok ang magiging hanga. "Ipagtapat ko ó huag" ang di niya malutas, na palaisipan sa kaniyang mg̃a pagbabaka at namalisbis na naman ang luha sa kaniyang mg̃a mata at nagiyakan na lamang ang magkapatid. ¡Kay pait lunukin ng̃ mg̃a kapighatiang ito! nagparaan ng̃ mg̃a ilang simbuyo ng̃ kahirapan ang dalawa at muli na namang nag-usap.
—Bakit lamang? Ako'y tutulong sa mg̃a pinapasan mong dalamhati, ayaw ka ba—ang ulit nanaman ng̃ bunso.
Ninanasa na sanang magtapat ni Delang ng̃unit pinigil siya ng̃ malaking kahihiyan sapagkat siya'y isang kapatid na matandang dapat kunang uliran sa kabutihan.
—¡Delang! ¡Delang!—ang mg̃a tawag na mula sa labas—ipinatatawag ka ng̃ nanay mo kayat dalidali niyang pinapahid ang mg̃a luha at bago pa lumabas.
—Bakit namumugto iyang mg̃a mata mo? Bakit ka umiiyak?—ang sunod sunod na tanong ng̃ matanda pagka kita kay Delang.
Maluat na di nakaimik ang ating binibini at pagkaraa'y sinabing:
—Nakagat po ng̃ langam ang sulok ng̃ mata ko.
—Huag mong pagkukusutin; tina tawag ka daw ng̃ nanay mo.
Nagpa-alam ang ating binibini at tinung̃o ang kanilang tahanan.
Si Anchang ay naiwan sa pag-iisa, ang kaniyang silid na dati'y masaya ng̃ayon ay mapanglaw, di niya mapagkuro ang mg̃a ibig sabihin ng̃ kaniyang kapatid kung minsay isipin niyang ang kaniyang sarile ang sasapit sa isang kalagayang kalunos lunos gaya ng sinabi, ng̃unit siya rin ang kusang nagmamatuid na aniya'y di ko sasapitin yaon sapagkat sino ang lalapastang̃an sa akin? Si Peping ay tapat ang pagibig at sa kaniya'y wala akong paniwalang mapapariwara lamang ang pag-asa ko, wala akong nalalamang itinatang̃i siyang iba at di ko naman iniisip na siya'y magtatang̃i pa sapagkat naniniwala ako sa kaniyang mg̃a pang̃ako at di naman niya sasayang̃in ang mg̃a pagmamahal ko. Ako ang tinatang̃isan ng aking kapatid?.... Hindi, sapagkat anó ang dapat niyang ikalungkot sa akin? Ang kaniyang sarile ang iniiyakan? Ewan ko, ng̃unit ano naman Páhiná 27ang dapat niang ikalumbay? Wala akong maala-ala. Mg̃a sandali itong punong puno ng̃ mg̃a pagkukuro sa isip ni Anchang. At si Delang anó naman ang ginagawa? Ah ... siya nama'y nananang̃is sa kanilang silid di makalabas kahit tinatawag kaniyang mapag arugang ina at hangang sa siya'y mahalata sa pamamanglaw.
—Bakit? ang marahang tanong ng̃ ina pagkamasid sa mg̃a matang binabalung̃an ng̃ luha ng̃ kaniyang anak.
—Wala po—ang sagot naman na ipinakalilihim pa ring pilit ang kaniyang mg̃a dalita palibhasay nahihiya siyang mabuksan ang mg̃a aklat ng̃ pag-ibig na nakatago sa kaniyang puso, ng̃unit sa kapipilit ng̃ ina ay nagsabing: "Ako po'y sawing palad" hangang dito na lamang ang mg̃a naipagtapat ni Delang hangang sa sapitan sila ng̃ kinagabihan.
Si Peping ay walang malay sa mg̃a nangyayari, payapang payapang ginugunita ang napakasarap niyang buhay. "Magkapatid ang nasa kamay ko" ang ulit ulit na sinasabi ¡kay tamis ng̃ aking kapalaran na pinag-aagawan ng̃ Páhiná 28dalawang magagandang binibini! Ang aking pag-ibig ay dalawang puso ang sumasariwa, siyang nagdidilig pagdating ng̃ oras, anó pang ligaya ng̃ buhay ang hahanapin?"
Ikalabing isang oras na ng̃ gabi. Mapamaya maya'y nanaog, lumakad at pagkatapat sa silid ng̃ isang bahay na malaki ay luming̃on sa magkabikabilang panig at ng̃ walang matamulawang tawo ay tuming̃ating̃ala at tumawag:
—¡Anchang!....¡Anchang!
—.......................
—¡Anchang!—ang mariin niang tawag na tumaos hangang sa puso ng̃ binibini, kaya't agad nagbalikuas ito't ipinuang ng̃ kaunti ang durung̃awan.
Nakaramdam ng̃ panibagong init ng̃ katawan ang binata, lumukso ang puso sa galak sa pagkasung̃aw ng̃ isang diosa ng̃ kagandahan.
—Ako'y naririto—ang ulit pa.
—Bakit ka napaparito ng̃ ganitong oras? Baka may makakita sa iyo ay pagbintang̃an kang masamang tawo: umalis ka dian sa tapat ng̃ bintana.
—¿Saan ako paparoon, Anchang?
—Umuwi ka na at akoy di maka papanaog, sapagkat malalim na ang gabi.
Mayroon lamang akong isang mahalagang babagay na sasabihin sa iyo; natatakot ka ba? sasalubung̃in kita sa hagdanan.
—Sabihin mo na.
—Ayaw ako. Ang ibig koy ibulong at ng̃ walang makarinig: ni ang mg̃a halaman, ni ang mg̃a panggabing ibon.
—Sa ibang araw na ó bukas kaya pagparito mo.
—Sa isang maliit ko kayang kahiling̃ang ito'y ipahahalata mo na ang kawalan mo ng̃ pagmamahal sa akin? Anchang, talastas mong ako'y nagpakapuyat; diyata't, pawawalan mo ng̃ halaga ang aking mg̃a pagtitiis.
Nagdalang habag ang binibini; nalunos sa mg̃a ipinagturing ng̃ binata kaya't malubay na tumugon.
—Paano ang gagawin kong pagpanaog?
—Kailan ma't iibigi'y madali ang alin mang bagay.
Dahan dahang lumabas, ibínukas, ang nakalapat na pintuan, at palibhasa'y kahoy ang Páhiná 30sahig at hagdanan, kaya't, walang kalatis siyang nakapanaog. Pumasok ang ating binata sa looban at sinalubong ang kaniyang irog, ng̃uni't sa kaniyang pagpasog ay namalas pala naman agad siya ng̃ isang babaeng putos na putos ng̃ itim, nakatalukbong at agad na sumunod sa binata at ng̃ kasalukuyang sapupo ni Peping ang malantik na baywang ng̃ kaniyang Anchang ay siyang pagdating ng̃ binibini na sa dagok ng̃ pighati sa kaligayaligayang buhay ng̃ dalawa at sa kahapishapis niyang kapalaran ay hinawakang mahigpit ang kaniyang sundang patakbong lumapit at itinarak sa dibdib ng̃ binata kasabay ang mg̃a nang̃ang̃atal niyang salitang:
—¡¡¡Masakim!!!....¡¡¡Masakim!!!
—Bakit? Bakit?—ang sigaw ni Anchang at sinapupo ang kaniyang irog.
—¡Patawad!—ang kalunos lunos na taghoy ni Peping at nabual na di napigilan ni Anchang.
At ng̃ makita ni Delang ang kaawa-awang bangkay ni Peping ay napasigaw.
—¡Dios ko! ¡anó itong aking nagawa?...Nagsisi, nanang̃is, nanaghoy....
—Pepíng, patawarin mo ako; akoy nagkasala sa iyo: di ko nalalaman ang aking nagawa. ¡Ay Peping sino ng̃ayon ang kikilalaning ama ng̃ sangol na balang araw ay ilulual ko sa maliwanag? ¡Dios ko! ¿anó ang aking nagawa?
WAKAS
Ditoy nag bibile ng mga sambalilong gaya ng buntan, calasiaw, baliwag, sabutan at ibpa., gayon din tumatangap ng pagpapaputi at pag papaayos sa mababang halaga.
Ang tindahang ito'y nag bibili ng guarniciones at ibat iba pa na kagamitan sa kabayo at tumatangap din ng pag papakumpuni sa mababang halaga.
CALLE JOLO No. 271
===============
Dali'y sa Daang Faspia at ngayon ay sa
Daang Morga, blg. 35 Tondo.
Aring tunay ng Kalahi
Doroteo Nico.
===============
Rumeretrato araw araw mula sa ika
9 ng̃ umaga hangang ika 4 ng̃ hapon
Peinadora Gratis
Malinis, mahusay, at madaling
gumawa.
Tumatangap ng̃ ano mang na
uukòl sa Fotografia.
Gral. Izquierdo blg. 379, Trozo P.O.B. 973
Mga Binata:
Ibig ninyong huag limutin ng inyong mga minamahal?
Bigian ninyo sila ng uliran pabasahin ninyo ng novelang "Ang Pagibig" ni Ag. Pascual upang makilala nila kung sino si Sening at kung ano ang ugali ni Sening sa pag-ibig.
Ipinagbibili sa lahat ng Aklatan.
===============
===============
Daang San Jacinto Blg. 50
Tumatangap ng̃ sari-saring limbagin, libruhin, mga anyaya sa kasal, binyag, esquela, at ibat iba pa.
Tumatangap ng̃ mga gawain sa
pag-aayos ng̃ mga kaban ng̃ salapi,
maquina sa pagsulat at
pananahi, mga bicicleta at nag
eempayona ng̃ mg̃a bakal at patalim.
===============
Recibe toda clase de trabajos
concernientes al ramo.
Azcarraga (frente al Teatro Rizal)
Tondo-Manila.
Sanga sa Maynila
Acuña, blg. 19-San Nicolas
Telefono 3633.
