BIBLIOTHECA

CLASSICA LATINA

SIVE

COLLECTIO

AUCTORUM CLASSICORUM LATINORUM

CUM NOTIS ET INDICIBUS

On souscrit, à Paris,

CAIUS SILIUS ITALICUS

EXCUDEBAT JULIUS DIDOT

NATU MAJOR, REGIS TYPOGRAPHUS.

CAIUS SILIUS

ITALICUS.

PUNICORUM
LIBRI SEPTEMDECIM

AD OPTIMAS EDITIONES COLLATI
CUM VARIETATE LECTIONUM

PERPETUIS COMMENTARIIS
PRÆFATIONIBUS ARGUMENTIS ET INDICIBUS

CURANTE

N. E. LEMAIRE

VOLUMEN PRIUS

PARISIIS

COLLIGEBAT NICOLAUS ELIGIUS LEMAIRE

POESEOS LATINÆ PROFESSOR

MDCCCXXIII

TABULA

RERUM QUÆ IN HOC [LIBRO] CONTINENTUR.

ERUDITISSIMO LECTORI

S. P. D.

N. E. LEMAIRE.

Ut in Editione nostra Livii publicanda antesignanum et ducem secutus sum Cl. Ruperti, ita in edendo atque illustrando C. Silii Italici poemate ad ejusdem auspicia et vexilla volui me convertere, quia, ut aiebat Heynius in præfatione (quam ad calcem operis rejiciam), ille in Silio interpretando operam posuit tam doctam et accuratam, ut æqui judices inter meliores eum habituri sint interpretes, qui criticam sollertiam cum interpretandi subtilitate præclare conjunxerit.

Mens quidem aliquando mihi fuerat, quum de Silio Italico bene mereri vellem, in hac editione novum de integro laborem exantlare, perpetuasque adnotationes proferre, quas ideo ad concinnandas adjutorem quærebam, et jam virum omni doctrinarum supellectile adornatum, ut in id opus se accingeret, invitaveram.

Antiquorum enim poetarum, viri docti nullum fere magis, quam Silium, neglexere, et, qui optime etiam de eo meriti sunt, ad interpretationem tamen carminis parum contulere, omnemque pæne operam in critica ejus tractatione posuerunt. Quicumque igitur editionem, Silio dignam, meditatur, ei nova adeoque lubrica via ingredienda; et non contextus tantum, quam et accuratissimo et modestissimo potissimum judicio fieri potest, constituendus, sed poeta etiam perpetuo inprimis commentario illustrandus est.

Ea sunt quæ Cl. Ruperti sibi proposuit et perfecit: cujus operam quo attentius legi ac perpendi, eo magis visum est, frustra me operam impensamque consumpturum, quum tales forent in manibus opes. Sagacissimi enim ingenii vir, ipsum poetam perpetuis commentariis illustrare, et lectionem carminis, cujus omnem varietatem enotavit, ad fidem codd. accuratius constituere, et vulgarem atque antiquam vel revocare et tueri, vel emendare conatus est. Var. lect. ab interpretatione seposuit, et inde duplicem commentarii sui partem fecit, ut major lux eniteret, faciliorque foret alterutrum quærentibus labor.

Hunc itaque optimum ducem existimavi et secutus sum, adjectis quibusdam, quæ aut necessaria, aut certe bona viderentur: nam præcipua hæc cura fuit, ut quicumque mea editione uteretur, reliquis omnibus carere posset, et in ea reperiret, quidquid boni atque utilis ad Silii carmen explicandum emendandumque alii contulissent. Sæpius quoque loca similia e gallicis scriptoribus transcripsi, quique easdem res aut tractassent, aut memorassent, verbi causa, Bossuet, Montesquieu, eos contuli; quod præsertim in posterioribus libris deprehendes, quum hic plura sint Silio et Nostris communia.

Quæ autem Cl. Ruperti ad calcem operis addenda aut corrigenda subjunxerat, sive ex interpretatione Ernesti et Lenzii, sive ex notis criticis Withofii excerpta, hæc ego in suum quæque locum retuli, composui, concinnavi.

Eæ quidem fuerunt causæ, cur paulo fortasse longius excreverit labor; sed hæc si culpa est, ingenue fateor volens peccasse, et cum ipso Goettingensi editore sic excusatum habeas velim:

“Non defuere, qui nimiam reprehenderent copiam tam exemplorum dictionis alicujus aut elegantiæ, quam veterum recentiorumque scriptorum, in rebus historicis, geographicis ac mythicis a me laudatorum. Id tamen ex vano eruditionis ostentandæ studio profectum existimari nolim, et res justam excusationem habere videtur. Primum enim haud dissimulo, me omnem dedisse operam, ut quam plurimis satisfacerem; neque vero ignorabam, permultos etiam hodie esse viros doctissimos, quibus hæc rerum verborumque illustrandorum ratio adrideat, quæ olim Nic. Heinsio, Burmanno, Broekhusio, Drakenborchio aliisque magni nominis hominibus probabatur: quorum tamen vestigia non ita sequutus sum, ut exempla tantum exquisitioris loquendi formæ cumularem, nulla habita ratione originis ejus vel causæ, indolis ac significatus, nec admonito de iis lectore; nisi forte illa vel ex locis adscriptis satis intelligi et legentibus jam hac compendiaria via, qua chartæ parcitur, in memoriam revocari possent, vel ibi ab aliis, quorum editiones ac libri omnium fere manibus teruntur, jam explicata essent. Deinde in doctissimo poeta interpretando versabar, in quo adhibendæ talis eruditionis facultas et major erat, et aptior atque utilior. Denique id egi, ut non tirones modo, sed eruditos quoque homines et juventutis potissimum magistros meam Silii editionem consuluisse haud omnino pœniteret, atque iis, qui longiores disputationes de tot exquisitis dicendi formulis, rebusque historicis, mythicis ac geographicis, ubivis in doctissimo poeta obviis desiderarent, (quales passim inveniuntur) uberiores, unde eas peterent, fontes in promtu essent, et quidem plerique vel adeo omnes, ut, si hunc vel illum adire non possent, (quæ tristis multorum sors est) ad alios confugerent.”

Commentationem vero de Silii vita et carmine in alterum volumen rejeci: ibi vir doctiss. de ejus genere, nominibus, studiis, honoribus, vita ac morte disputat; deinde in carminis indolem, consilium ac fontes, e quibus poeta hausisse videatur, inquirit; tum de præstantia illius, et de utilitate quæ percipi possit ex ejus lectione, disserit; quo facto, codices MSS. et editiones Silii recenset; in fine denique, quale consilium post virorum doctorum conatus in molienda editione secutus sit, declarat.

Tum subjungentur testimonia ac judicia; et Catalogus editionum ex integro concinnatus.

Accedet Index rerum verborumque, in quo potissimum desudavit auctor, et quem pro desperato centies abjectum, reputata tamen utilitate rei, in poeta potissimum tam docto conspicua, repetiit, et telam, impatientia toties abruptam, diligenter retexuit. Non defuere quidem editores poetæ, qui ante ipsum tales conficere indices laboraverint: sed Drakenborchianus non nisi ad criticas virorum doctorum observationes, Schmidianus ad notas Drakenb. et Heinsiorum, Ernestinus, qui omnium uberrimus est, ad sola verba spectat. Dausqueianus, Cellarianus et Bipontinus tam latinitatis, quam rerum rationem habent, at nimis manci sunt. Is, vero quem, diligenter toto carmine iterum perlecto, concinnavit, memorabiles res, voces ac dictiones continet omnes, et præterea, quidquid vel in notis vel in Var. Lect. illustratur, adpositis literis n. et V.L. indicat. Maluit quoque nimiam sibi copiam, quam brevitatem exprobrari posse, et quædam tenuia nec adeo necessaria irrepere, quam quidquam prætermitti, quod si non omnibus, certe nonnullis notatu dignum videri posset.

Indicem excipit Appendicula, in juventutis potissimum gratiam adnexa, quam tamen, nisi lectores passim ad eam auctor remisisset, brevitatis studio omisissem, quanquam ex ea non minimus fructus percipi potest.

Ea sunt quæ monitum te, lector optime, volui: felix, si mea tibi adriserit opera, quam foveas et adjuves, precor. Vive, et vale.

N. E. LEMAIRE.

COMPENDIA SCRIPTURÆ

QUÆ SÆPISSIME OCCURRUNT.

1

C. SILII ITALICI

PUNICORUM

LIBER PRIMUS.

ARGUMENTUM.

3

3 1. Ordior arma ut ap. Grat. Cyneg. 24, et Auson. Protrept. v. 62, Drak. Ordior, incipio, scil. canere arma, h. bella, ut in princ. Æneidos. De elegantia locutionis ordior arma, vid. quos Withof. laudat, Hoogstrat. ad Corn. Nep. Alcib. II extr. et Toll. ad Auson. Profess. c. 3, p. 151. Cf. Cic. ad Div. V, 12. —cælo, ad, seu in cælum. V. App. —2. Æneadum, Romanorum, ab Ænea et Trojanis oriundorum. —ferox, fortis et bellicosa, vel potens. Sic et sævus, asper, acer, atrox, dirus, horridus, insanus, improbus, et Græcorum θρασὺς, ὀξὺς, δριμὺς, αἰνὸς, τραχὺς, δεινὸς, οὖλος, aliaque ejusmodi epitheta, ab ira ejusque attributis desumta, quod semel monuisse sufficiat, vel ad virtutem, vel ad vim et potestatem, vel denique ad ventos et mare transferuntur, et sæpius tum sive simpl. ornant, sive per magnus, fortis, potens exponi possunt, qua ratione jamdudum Nonius et Serv. ad Virg. Æ. I, 4, voc. saevum explicarunt, quos immerito vanitatis incusabat Gesner. in Thes. vid. App. et ad v. 58, 101, 251; it. Cel. Heyne ad Virg. Æ. I, 14 et 99. —patitur Œnotria jura, h. in potestatem Romanorum redacta est. Cf. XV, 5 et 383. Œnotria vetus nomen Italiæ, ab Œnotris, Pelasgis, priscis ejus incolis, sic dictæ. —Vide in nostra editione Virg. vol. II, p. 136 et 209, notas et Exc. XXI ad Æn. I; et in Guthriani operis recensione T. IV, p. 75 sq. Ed. —3. Musa, vid. Heyne ad Virg. Æ. I, 8; VII, 37, 641; IX, 525; et Kœppen ad Hom. Iliad. a, 1, et β, 484 seq. —da memorare, fac ut memorem, ut αἲ κέ ποθι Ζεὺς δωσι πόλιν ἐξαλαπάξαι ap. Hom. Iliad. α, 129. Cf. Virg. Æ. VI, 66; XII, 97. —decus, κλέος, laborum, gloriam rerum gestarum, multis curis ærumnisque partam; vel gloriosissimum celeberrimumque omnium, quæ unquam gesta sunt, bellorum. —Labor, ut πόνος et μόχθος, passim pro pugna. 4 —4. Hesperiæ, terræ occidentalis; nomen Italiæ ob situm a Græcis impositum. —Antiquæ, h. post hominum memoriam jam habitatæ, adeoque nobilis et fama nominis sui notissimaæ. Quemadmodum enim hominum, quæ vulgo dicitur, nobilitas ex antiquitate generis fere æstimatur; ita et antiqua origo sæpe a poetis in magna vel urbium vel terrarum laude ponitur. Vid. Heyne ad Virg. Æ. I, 12, 375, 531.

5. perfida pacti, in pacto servando, h. fœdifraga: græca loquendi forma, poetis Rom. sed præ ceteris Silio familiaris. Vid. App. Perfidia Punica tam nota est, ut vel in proverbium abierit eique Græca fides obposita sit, etsi scriptores Rom. ipsi testantur, Pœnos causa, fide, religione ac moderatione superiores, nec nisi fortuna inferiores fuisse. —6. Gens Cadmea, Carthaginienses, coloni Tyriorum e Phœnicia, unde Cadmus originem habuit. Silius urbium populorumque nomina variare, et hinc passim paulo longius repetere solet. Sic Romani Dardanii et Rhœtei, Puteolani Pherecyadæ, (XII, 159) Tarentini Œbalii nepotes, Pœni Agenorides, Lacones Tyndarii vocantur.

7. Pœni de principatu contenderunt, diuque dubium fuit, in qua arce h. urbe, Romæ an Carthagine, Fortuna caput imperii terrarum constitueret. 7. Arx, ut Gr. ἄκρα et ἄκρον, poetis proprie, quidquid altum est, adeoque montes, vertex montis, (ut XV, 480, et ἄκρα τῶν ὀρῶν vel ἄκρον Ἴδης ὑψηλῆς, Hom.) colles et promontoria, ut Il. ξ, 36, deinde quod in colle et editis locis positum est, inprimis ἀκρόπολις, et quoniam hæc reliquæ civitatis initium et origo esse solebat, simpl. etiam urbs dicitur, ut Ἰλίου ἄκραι. Vid. Ind. —8. Ter Pœni, fœdere rupto, bellum Romanis intulerunt. —9. Juratum Jovi, jurejurando confirmatum per Jovem, fœderis testem et perjurii vindicem, unde ὅρκιος et ὅρκων ταμίας dicitur, v.c. Eurip. Med. 170, et Hippol. 1025. Conf. inf. v. 482; VI, 693; et Schol. Eurip. ad Hecub. 336. —10. Sidonii. Pœni, a Phœnicibus oriundi. —11. ensis suasit rumpere pacem, pro vulgari, ipsi in animum induxere, rumpere pacem ense. Nam, quod Perill. Heyne literis, humaniter ad me datis, monet, a belli cupiditate ductum, quod arma ipsa stimulare, 5 movere, suadere dicuntur; et egregie gladio tribuitur, quod eo potius factum est. —temerando rumpere, temere violare: nam temerare est temere aliquid moliri et agere, vel novi quid tentare; deinde violare, inprimis res sacras, et usui humano non destinatas, quas temerare dicuntur, qui inrumpunt, quo ire nefas est, vel qui vident, tangunt, comedunt, faciunt, quæ non licet. Vid. Heins. ad Ovid. Fast. I, 630; ad Ep. ex Ponto II, ii, 27, et ad Amor. I, viii, 19; Burm. ad Val. Fl. I, 627, 800; et Broukh. ad Tibull. III, v, 7. Conf. ad II, 472.

12. medio, secundo, bello Punico. —13. Hæc sunt Liviana XXI, 1: «Adeo varia belli fortuna ancepsque Mars fuit, ut propius periculum fuerint, qui vicere.» Cf. Flor. II, 6, pr. —datum, a fatis concessum. —14. Reseravit, intravit, cepit; et actus pro conatu. Cf. App. —arces Agenoreas, Phœnicias, ut VII, 642, h. Carthaginem, a Phœnicibus conditam, quorum rex et auctor, in Græcorum mythis, Agenor, Beli f. et Cadmi pater, fuisse dicitur: unde et Pœni Agenoridæ passim vocantur. Vid. Ind. et ad v. 6, 7 et 88. —15. Dardanus ductor, Scipio, dux Romanorum, qui a Trojanis, quorum regem Samothracum fabulæ Dardanum faciunt, orti dicuntur: nisi ipsam Dardani originem, quæ ad Arcadiam, et, quoniam inde Pelasgi Italiam venerunt, ad Italiam quoque refertur, respici malis. De Dardano vid. Heyne Excurs. VI, ad Virg. Æ. III, 167 sq. Dardanus pro Dardanius, ut ap. Virg. Æn. IV, 662, et XI, 287, ubi vid. Heyne. Sic et Κελτὸς Ἄρης, Θεσσαλὸς λεὼς, Δελφὶς ἄκρα vel πέτρα et alia vid. Spanhem. ad Callim. H. in Del. v. 173 et 177. Cf. ad v. 252, V.L.. —Palatia, collem Palatinum, h. Romam, a Pœnis 6 obsessam, de quo v. XII, 510 sqq. Palatia, ut apud Virg. Georg. lib. I, v. 499.

18. arma, bella, nepotibus, posteris et quasi Epigonis Pœnorum Romanorumque a majoribus suis mandata, tradita et tanquam hereditate ad eos translata. Cf. Virg. Æ. IV, 622 sqq. ubi tamen nepotes non proprio sensu intelligendos monet Heyne. —19. aperire, explicare, ut ape. notitiam dixit Cic. Orat. 33, et causas Prop. IV, x, 1. —superasque mentes, consilia deorum, maxime Junonis, recludere, prodere, ut reserare, VII, 436.

20. repetam primordia motus, ab initio magnum et memorabile bellum. —adeo, itaque; vel παρέλκει. Vid. Ind.

21. Cf Virg. Æ. I, 338... 368, ubi Venus originem Carthaginis, a Didone conditæ, fusius exponit, in quam tamen adcuratius inquirit Heyne Exc. I ad Virg. Æn. IV. —terris Pygmalioneis, e Phœnicia, seu Tyro. Cf. Æ. I, 346 sq. —cærula sc. æquora, seu maria, κυάνεα κατὰ νῶτα, simpl. pro mari, ob colorem, ut κύανος, et ap. Virg. Æ. III, 208; IV, 583; VIII, 672. —22. crimen, τὸ ἄγος, fraternum, Pygmalionis fratris, qui Sychæum, Didonis maritum, occiderat regnumque vi occupaverat. Fabula satis nota et græcæ originis narratur auspiciis et ductu Maronis Æn. I, 365 sq.; IV, 211. —24. pretio mercata locos, quocirca Pœnos longo tempore post tributum quotannis pependisse memorat Justin. IX, 2. —mœnia ponere, ut τιθέναι et statuere, ἱδρύειν, ἱστάναι, στῆσαι πόλιν, ἐστήξειν τεῖχος, Callim. H. in Apoll. 14 al. Cf. Burm. ad Virg. Æn. II, 295. mœnia Byrsam arcem, in media urbe et arduo loco sitam, ea parte, qua permissum ei erat cingere litora, agrum in terra mari propinqua, secto tauro, corio tauri, in minutissimas partes dissecto. —25. Hanc fraudem illustravere, a Drak. laudati, Heindreich. reipubl. Carthag. I, 1, p. 21; et Themist. Orat. 7 XXI, p. 261, ed. Harduini, similemque narrat Saxo Gramm. hist. Dan. IX, p. 176.

26. Hæc adumbrata ex Virg. Æ. I, 15 sqq. Argos et Mycene, Μυκήνη, urbes perantiquæ Argolidis, ubi Juno, quæ a priore sæpius Ἀργεία et Argiva dicitur, in primis colebatur: unde gratissima tecta, oppida, πολὺ φίλταται πόληες, Hom. Il. Δ, 51. Nam Dii, ex antiqui sermonis genio, illas terras amare et incolere, vel certe frequentare dicuntur, quæ iis sacræ sunt, et ubi sacrificiis templisque coluntur. —27. Mycenen Agamemnoniam Silius a Marone mutuatus est, Æn. VI, 839. —28. profugis Tyriis, Didoni ejusque comitibus, condere gentem ut IV, 767, et ap. Justin. II, 6 et 10; XXII, 5; Virg. Æ. I, 33; Tac. Germ. 2; Curt. VI, 2; VIII, 10, quæ loca excitarunt Heins. Drak. et Lef. Sic et κτιστὴς, κτίζειν ἔθνη, νῆσον cet. vid. Cuper. Obss. III, 9, Ernesti et Burm. ad Suet. Aug. 98.

29. Ingeniose Juno, Trojanis et hinc quoque Romanis, qui ab illis originem ducunt, ob causas vel ex Virg. Æ. I, 25 sq. notas, inimicissima, Pœnos ad bellum ipsa impulisse dicitur. Sed poeta et h.l. expressit Virg. Æ. I, 19 sq. et Ecl. I, 25. —Magnanimus, vox Maroni familiaris, bellicam virtutem exprimit, ut μεγαλόψυχος, μεγαλήτωρ, μεγάθυμος, μεγαλόθυμος, μεγαλόνοος, μεγαλόφρῶν, μεγάφρων. —30. caput exserere ut caput efferre, VIII, 251. Cf. Ovid. Fast. I, 300. —32. propius, præsentius adeoque majus periculum. —furor, ut semel moneam, omnes animi motus vehementiores, inprimis furiosam, insanam, acerrimam cupiditatem amoremque designat, ut f. decoris, II, 324; f. laudum, III, 146; furiæ auri, II, 500; furere, X, 27, quod de militibus propr. adhiberi monent Burm. ad Petron. 122, et Broukh. ad Prop. IV, vi, 56. Sic et insania, insanire, μανία et μαίνεσθαι. Cf. VII, 253, 497; VIII, 26. Intpp. ad Hor. Od. I, 15, 27. Kœppen ad Hom. Il. γ, 39; ζ, 160. Ill. Beck ad Aristophan. Aves 1096; Schwebel ad Mosch. VII, 2; Spanh. ad Callim. H. in Cer. 30, et Burm. 8 ad Val. Fl. V, 521. —33. Sed enim ut ap. Virg. Æ. I, 19, al. pro at vero, ut enim pro vero dixit Virg. Æ. V, 580; VI, 52; VIII, 84; X, 874, ad quæ loca vid. Heyne. Vel τὸ enim παρέλκει et transitioni servit, ut at enim, verum enim, immo enim, enim vero, etc. Sed vero, sed enim, XII, 332. —34. Contuso ut retuso, fracto et represso. Vid. Ind. et Jani ad Hor. Od. IV, iii, 8. Heins. ad Claud. Cons. Hon. IV, 627; VI, 302. —pugnæ primæ, belli Punici I. —cœptis Libycis, Pœnorum. —in gurgite Sicanio, mari Siculo, in quo C. Lutatius Catulus, A.U. 512, tam splendidam de classe Pœnorum ad Ægates ins., inter Siciliam et Africam sitas, victoriam reportavit, ut b. Punicum I finiret. Cf. v. 61, 102; IV, 80; VI, 684 sq.; XI, 530; XIII, 731. Polyb. I, 60 sq. Flor. II, 2. —36. Arma, bellum, remolitur, instaurat, renovat. —Dux unus, Hannibal, subficit, subpeditat, subministrat, agmina Junoni, turbanti cet., motus in mari et terra excitanti. —Subficit, ut ap. Virg. Æ. II, 618; IX, 803; et Ge. II, 424, 436. Withof. interpretatur: unus præstat et quasi repræsentat agmina; unus instar multorum agminum est. Cf. inf. v. 498, et Eumen. Paneg. ad Constant. c. 13.

38. sibi induit iras, eleganter pro, iram mente concipit. Drak. laudat XV, 739. Stat. Th. VIII, 392. Senec. Epist. 47, et Petron. c. 4, ubi vid. Burm. —39. Poeta ἐναργῶς exprimit summam audaciam animumque invictum, Hannibalis, qui ipsis fatis, quibus victoria Romanorum fixa erat et quorum vi etiam Dii cedunt (vid. ad V, 76), obponitur, cf. IX, 543; X, 54, 67, 68; XVII, 318. —componere ut comparare, voc. propr. de gladiatoribus, quum par pari componitur, ut invicem pugnent. Vid. Ind. «Ecce par Deo dignum, vir fortis cum mala fortuna compositus,» etc. dixit Senec. Prov. c. 2. Cf. Lucan. III, 195.

40. Tum Juno læta viro... inquit, Intulerit, etc. —Sanguineus, ut cruentus et αἱματώδης, est sanguinolentus, cruoris cupidus, αἱμοχαρὴς, φιλαίματος (conf. v. 60); nisi poeta ad Hannibalem transtulit formam Martis, qui μιαιφόνος dicitur Hom. Iliad. ε, 844; φ, 402; et sanguineus, Ovid. Rem. Am. 153, et Virg. Æn. XII, 332, ubi Cel. Heyne illam verbi notionem in dubium fere vocasse videri potest. —41. Turbine δεινῶς pro impetu, motu. —sævo, vid. ad v. 2. —clades, calamitates, ut exitia, damnum, noxa, πῆμα, λύμη, ἄτη, λοιγὸς, βλάβη, ἧσσα. —42. Per me, inquit, Æneas Lavinium condiderit, sedemque ibi regni fixerit, dummodo Romanos, a Trojanis oriundos, per Hannibalem ad Ticinum, Trebiam, Trasymenum lacum et Cannas ingentibus prosternere possim cladibus. Hæc magno verborum ornatu et dilectu, si singula excusseris, expressa videbis: sed poeta vestigia Maronis persecutus est, Æ. I, 37 sq. Cf. et Æ. VII, 292 sq., 313 sq. Ita jam Ernesti: per me, inquit Juno, Æneas imperium in Italia fundaverit; per me vincant in fine Romani, dummodo interea sanguinem profundant: consentanea vox Junonis iratæ, at victoriam Romanorum, ut Dea est, prævidentis. —43. Exsul Troius, Τρώϊος, Æneas, a Troja profugus. —Latio, in Latium. —Dardaniam, Trojam, h. Trojanos eorumque leges et instituta, ut v. 668 et ap. Ovid. Met. III, 539; Epist. VII, 151; et Fast. IV, 251. —Penates, sacra et religionem, ut VII, 475. Hæc adumbrata ex Virg. Æ. I, 6, 68; III, 12; ubi vid. Heyne et in Exc. IX ad Æn. II, 293. —numina et religio. —bis capta, h. Trojanorum bis captorum, ab Hercule et Agamemnone, unde bis capti Phryges et gens bis victa Maroni dicuntur: quam interpretationem cur tanquam nimis argutam damnaverit Heyne ad Æ. IX, 599, eo minus adsequor, quum eamdem Vir summus ad Æ. XI, 402, adsensu suo comprobaverit. Alii, v.c. Theocritus, Τευκρίδα τρίπορθον, Trojam ter eversam, et quidem tertium ab Amazonibus, memorant. V. Heyne ad Virg. Æ. I, 490, et ad Apollod. p. 373, ut de Lavinio Exc. III ad Æ. VII.

45. Ticinus (il Tessino) et Trebia (Trebbia) fluvii Galliæ Cisalp., 10 clade Romanorum inclyti. Vid. IV, 81 sqq., 485 sq. —46. similis, similiter, Trebia mihi (vid. var. lect.) retrofluat, summa cum vi dictum, pro repleatur. Conf. XIII, 743. —Celtica rura, Gallorum agros. —47. Sanguine Pergameo, Trojano, h. Romano. —stipantibus se, stipatis, densis, cumulatis. Vid. App. et ad v. 539. —Versus 48 et 49 pulcherrimi dilectu verborum et idearum. Cf. Virg. Æ. XI, 405, ibique Heyne. —49. reformidet, cum horrore videat. Terror Romanorum ad fluvium translatus, ut III, 463; IV, 445, 602. Vid. ad V, 542. —Trasymenus lacus Etruriæ (Tusciæ) in agro Perusino, hod. il Lago di Perugia, sen di Passignano et di Castiglione; nobilitatus clade Flaminii, unde ipse prœlii locus Ossariæ nomen accepit. Vid. V, 1 sqq.

50. Cannae (Canna Distrutta), olim urbs, postea ignobilis vicus Apuliæ (vid. ad VIII, 624), ad Aufidum fluv. (Ofanto) qui in mare Hadriat. exoneratur. —tumulum Hesperiæ, sepulcrum Italiæ, præclare, quoniam quadraginta, vel, teste Polyb. III, 117, septuaginta Romanorum millia ibi perierunt. Bene comparant Catull. ad Manl. LXVIII, 89: «Troja, nefas, commune sepulcrum Asiæ Europæque;» Propert. II, I, 27: «Civilia busta Philippi;» Claud. bell. Get. 637: «Pollentia, bustum Barbariæ;» Liv. XXXI, 29: «Capua, sepulcrum ac monumentum Campani populi. —51. Ausonio, Romano. —mersum ut IX, 189. —sublimis, de cælo. —Iapyx, campus Iapygius, h. Apulus, seu Cannensis: nam Iapygiæ nomen apud poetas etiam Apuliam, Calabriam et Messapiam complectitur. Vid. 11 Ind. Silio præivit Virg. Æn. XI, 247, 678; ubi vid. Heyne. —52. Aufide, etc. Conf. VIII, 671; X, 320. —vadum non modo locus est in aqua, per quem vadere licet, quum parum sit profundus; sed etiam fontis, lacus, maris, fluvii fundus vel alveus, per quem aqua vadit vel in quo continetur, etiam in locis præaltis; et hinc denique aquæ et flumen vel mare ipsum. Vid. Gronov. Obss. I, 19. —vadi dubium, cujus alveus est dubius. —54. Cf. Virg. Æ. V, 806 sq. —Rumpere iter pro perrumpere, sibi iter facere, seu viam aperire, ut r. cursum et aditus. Vid. Ind. et Virg. Æ. II, 494. Heins. et Burm. ad Val. Flacc. I, 3, et ad Ovid. Epist. XVIII, 43.

55. flammare, ut adcendere et incendere.

56. Bene fecit poeta, quod statim initio carminis egregiam veramque herois sui imaginem intexuit lectorumque oculis subjecit. Cf. v. 239 sqq., et Liv. XXI, 4. —motus, turbarum et bellorum. —fidei sinister, sinistræ, malæ; perfidus.

58. Armato nullus divum pudor, metus et religio. Finge tibi virum. qui hæc dicere possit, «Dextra mihi Deus, et telum, quod missile libro, nunc adsint;» vel «virtus mihi numen et ensis;» et «adsis mihi dextera tantum, Tu præsens bellis et inevitabile numen, Te voco, te solam superum contemtor adoro:» quæ ap. Virg. Æ. X, 773; Stat. Th. II et XII leguntur. Drak. laudat. v. 117; II, 309; XII, 634; XVII, 318, et Liv. XXI, 4. Add. inf. XI, 183, 4. —virtus improba, h. magna, vel etiam constans, invicta, quæ nulla fortuna frangitur. Vid. Ind. et ad v. 2; Heyne ad Virg. Ge. I, 146; Æ. II, 356; IX, 62, et XII, 687. Sic et virtus horrida, XI, 205, 421; et atrox, XIII, 369; fides atrox, VI, 378; ubi vid. not. —59. pacis despectus honos, contemtus odiumque pacis, quæ colenda erat et amanda. Cf. III, 123, et ad IV, 607. —60. ævi Flore virens, ut ἄκμη et ἀκμάζουσα ἡλικία, 12 vel ἄνθος ἥβας ἄρτι κυμαίνει, ap. Pind. Pyth. IV, 281. Cf. ad v. 376, et VII, 691. —61. abolere Ægates, h. maculam et memoriam cladis, ad Æ. insulas Hannoni a Lutatio inlatæ; ut abo. Sychæum dixit Virg. Æn. I, 720. Cf. ad v. 34, et VI, 684. —62. Siculo demergere fœdera ponto, egregie pro delere, et hoc pro violare, rumpere fœdus in hoc mari ictum. Nam tradere ventis, flammæ, aquæ poetis pro delere et irritum facere dicitur. Καταβρέχειν σιγᾷ, Pind. Isthm. V, 65. Vid. Intpp. ad Tibull. I, ix, 49 sq., et Hor. Od. I, xvi, 3, 4; xxvi, 2, 3.

63. Dat mentem, θυμὸν, μένος ἔμπνευσε, animum vel iram quoque et desiderium, hanc ignominiam delendi, in eo excitat. Cf. Virg. Ge. III, 267, et inf. ad v. 80, et VI, 609. —fatigare, propr. fatim, adfatim, frequenter agere; hinc precibus, hortatu, spe, etc. sæpius et vehementer movere, agitare, vexare. V. Heyne ad Virg. Æn. I, 280; IV, 572; VII, 582; VIII, 94.

64. Egregie sic adumbratur summa, qua Hannibal flagrat, cupiditas, Romanis bellum inferendi, quibuscum jam in somnis quoque armis contendit. Nam quæ interdiu cura singulari agimus vel cogitamus, eorum species nos per somnum agitare solent. Cf. simil. loc. VII, 325 sq. Drak. laudat Accium ap. Cic. Divin. I, 22. Auctor, Octaviæ v. 740. Petron. Sat. CIV, ubi vid. Gonsal., Aristoph. Nub. I, 1, et Macrob. Somn. Scip. I, 3.

66. famuli ad limina, servi, ut 13 ap. Plin. Ep. VI, 16, 13, ii limini obversabantur; Withof. sed Lefebvre de Villebrune alio sensu: sunt stipatores, armigeri. Ex Hom. quidem notissimi sunt θεράποντες et ἑταῖροι heroum, verb. c. Patroclus Achillis, Meriones Idomenei, Thrasymedes Sarpedonis tam amicus et comes, quam famulus: quin et heroinis δμωΐδες famulæ, comites tribuuntur, ut Penthesileæ a Qu. Calab. I, 33. Sed famuli ad limina ab his prorsus diversi et servili potius conditione sunt, qui ad fores cubiculi excubant, θυρωροὶ, ἀμφίπολοι, ut in gloss. vett. et ap. Hom. Odyss. ζ, 18, quod jam monuit Drak. Cf. Lips. ad Tac. Ann. XIV, 44. Si tamen Silius eos confudisse censendus est, fecit hoc Maronis exemplo Æ. IX, 648. —67. vasta, magna, alta silentia noctis, quæ terrorem augent. Vid. Virg. Æ. II, 755. —69. Miscere pugnas, μιγνύναι ὑσμίνην, pro miscere, conferre manus, congredi, pugnare. De auctore pugnæ occurrit II, 528 et ap. Tibull. I, 3, 64. —inania bella bene dicit, ut σκιαμαχοῦντος, Ern.

70. Saturnia arva, vid. Virg. Æ. I, 569. —Addiderat, dederat, inspiraverat. Vid. Ind. —71. patrius furor, pater furens, iratus: abstr. pro concr. vid. App. —72. Sarrana gens, Tyria, a prisco Tyri nomine Sarra, ציר . V. Gell. XIV, 6. —Barcas, nomen Punicum, quod vulgo ab hebr. ברק, fulguravit, deducitur. Ab hoc gentis auctore et Hamilcar Barcas et factio Barcina dicta. —73. Belus, nomen ab hebr. בעל dominus formatum, priscis et diis et regibus Assyriæ, Ægypti, Babyloniæ et Phœnices proprium. Cf. ad v. 87. —74. Tyrum famulam, servientem Pygmalioni, tyranno. Cf. Heins. ad Ovid. Fast. I, 286. —75. Belides juvenis, Barcas.

77. spectatus dextra, ut ferro, VIII, 263, δόκιμος τὰ πολέμια, 14 Spectata, h. certis experimentis, an proba sint, nec ne, explorata et cognita, dicuntur propr. metalla, numi, histriones et gladiatores: unde spectaculum, VIII, 556, spectatio et spectamen, pro specimine, experimento. Cf. Ern. Clav. in hh. vv. et Ill. Harles. ad Val. Fl. I, 100, ad Ovid. Pont. II, 7, 82, et in Anthol. lat. poet. ad Lucret. I, 141. —78. distinguere vocem, verba distincte enunciare, articulatim loqui. —Hæc verba non nimis urgenda, et ad pueritiam immaturamque ætatem Hannibalis significandam generatim ac paulo licentius dicta existimari debent; Ern. Cf. ad II, 349 sq. —79. sollers nutrire, græca formula, satis nota. Vid. App. et Bentl. ad Hor. Od. I, i, 6. —furores bellandi, ut v. 32. —80. bellum, cupiditatem, cum Romanis bellandi, sevit, insevit, indidit, inspiravit, movit, ἔν φρεσὶν ἐνέφυσεν, Hom. Od. χ, 348, ἐνῆκε, ἐνέθηκε, ἔμπνευσε μένος; Iliad. ο, 262; τ, 37, 159; υ, 80, 110; φ, 145.

81. Silii oculis et animo observabantur loca Virg. Æ. IV, 457 sq., et 494 sq. ad quæ vid. Heyne. Egregie autem fingit, Hannibalem non in templo Jovis, quod Polyb. III, 11, et Corn. Nep. c. 2 tradunt, sed Didonis, Trojanis, Romanorum majoribus, infensissimæ, jurasse. —sacrum, sacratum, dedicatum. —genetricis, conditricis urbis. —Elissæ, Didonis unde Pœni Elissæi dicuntur II, 239 al. —82. patrius, πάτριος, πατρώϊος, γενναῖος. Vid. Heins. et Burm. ad Val. Fl. II, 156. —formido deorum, δεισιδαιμονία, religio, ut metus, timor, horror, pavor et similia, in omnibus fere linguis obvia. Dausq. hæc intelligebat de metu paterno, ne filii sorte ducti immolentur, coll. IV, 767 sq. inpr. 821, 2. —83. squalentibus, pro squalentes. Cf. ad v. 211. —umbris squalentibus, atris, quales fieri solent ex densis et nigricantibus frondibus picearum; Ern. —84. cæli arcebant lumine, pro cæli lumen, solis radios. a templo arcebant.

15 86. Silio præivit Virg. Æn. I, 453 sq.; VII, 177; et Ge. III, 34 sq. —87. Effigies, signa et statuæ. Vid. ad III, 32. Verba marmore mœsto de colore nigro et ob vetustatem sordido, qui tristem adspectum præbeat, accipienda esse, per literas mihi humaniter significavit Cel. Heyne. Sed, nisi me omnia fallunt, poetæ animo inhærebant potius verba Virg. Ge. I, 480: «Et mœstum illacrimat templis ebur, æraque sudant:» ubi vid. Heyne. Cf. var. lect. et v. 98, et ad VIII, 647, 8. Exemplo Virg: Æ. I, 729, et poetarum Græcorum stirps regum Tyriorum a Belo parente, h. auctore ejus deducitur. De Belo, Agenore et Phœnice vid. Heyne ad Virg, Æ. I, 338. Exc. XXIII, ad Æ. I, 619; et ad Apollod. p. 259 sq., 525 sq. —88. Stat Agenor, h. ejus statua, ut ap. Ovid. Epist. II, 67, et ex Ponto IV, 9, 107. Vid. Burm. ad Anthol. I, 63, 10. —gloria gentis ut ap. Virg. Æn. VI, 767. —89. cognomina longa, cognomen diuturnum, diu usitatum.

91. ensis Phrygius, Trojanus, donum Æneæ. Conf. VIII, 150 sq. Virg. Æ. IV, 495, 507, 646, 663 sq. Et hæc adumbrata ad exemplum Virg. Æ. IV, 509 sq. —centum poetice positum puta, ut ap. Virg. Ge. III, 18; Æ. I, 416; IV, 199. Argutatur D. Heins., qui numerum centenarium infernis sacrum, ἑκατὸν τῆς Ἑκάτης, numerum esse monet: præterea et de cæli diis agitur. —92. Erebo, diis inferis.

16 93. atque geminatur, ut ap. Virg. Ecl. V, 23. —numina pro numen, et numen dei pro ipso deo poni, nota res est. Vid. mox v. 118. Virg. Æ. I, 666; III, 359, 543; VII, 310. —Henneæ divæ, Proserpinæ, a Plutone raptæ, in nemore juxta Hennam, urbem, in media Sicilia (unde et ὀμφαλὸς Σικελίας, Umbilicus Siciliæ, dicitur), loco edito et undique præcipiti sitam, temploque Cereris (quæ inde Hennæa vocatur v. 214 al.) et Proserpinæ nobilitatam. Confer. Liv. XXIV, 39: Cic. Verr. IV, 106; V, 187: Heins. et Burmann. ad Ovid. Met. V, 385; et Spanh. ad Callim. Cer. 15 et 31. —94. Acheronta ut ap. Virg. Æn. VII, 91, id. quod Erebus, v. 92. —vocat, invocat, ut Æ. III, 264; VI, 247. Ibid. IV, 510, gravius dicitur tonat: cave tamen id propterea h.l. substituendum judices. —Stygia, nigra (vid. ad v. 119) vel potius magica, ut apud Val. Fl. VI, 155; Lucan. VI, 766, et Senec. Œd. 621.

95. Manifesta Maronis vestigia Æ. IV, 490, et VI, 255 sq. —per umbras: nam sacra magica noctu fiunt. —rumpere Sibila, ἐναργῶς, pro sonum edere, emittere, cum vi et impetu, ut rum. vocem, VIII, 301; querelas, III, 558; gemitum ad sidera, IV, 458. Cf. Virg. Æ. II, 129; III, 246; IV, 553. Sic et Gr. ῥηγνύναι φωνὴν, δάκρυα, seu ῥήξαι κλαυθμὸν, Plutarch. in Pericl. p. 172; ῥήξαι οἰμωγὴν, Philostr. Icon. II, 9. Hebræi Esai. LIV, 1 (ubi v. LXX), al. et nos, in Gesang, Geschrey ausbrechen. —96. inadcensi ignes, non nisi carmine magico adcensi. Sic v. 103 flammæ surgentes audito carmine, ad cantum magicum, quem audire quasi videbantur; v. 430 ignis cantatus, magicus; VIII, 503, vocatis silvis; XI, 447, aggeribus vocatis, et XI, 448, cantatas turres, h. muros Thebanos, 17 Amphionis lyra cantuque exstructos et sponte surgentes: quæ omnia nihil aliud quam summam carminum vim et præstantiam exprimunt, unde et Orphei cautum saxa et arbores secutæ dicuntur. Conf. var. lect. et inpr. a D. Heins. laudatum Pausan. Ἡλιακῶν, lib. V, cap. ult. 97. Cf. Virg. Æ. VII, 89; Ge. I, 477.

97. per inania, ut plene per vacuum aera, et ἐρήμας δι᾽ αἰθέρος ap. Pind. Ol. I, 10. Tironibus nota esse debet vis et consuetudo magorum, præstigiis, herbis, φαρμάκοις, formulis et carminibus, ἐπῳδαις, inprimis vero lacte, vino et sanguine victimarum in specum defuso, animas defunctorum ex inferis exciendi, ψυχαγωγεῖν, vel cadavera rogo inposita in vitam revocandi, et tum ab iis responsa de rebus quæsitis postulandi. Mens enim hominum, futura sciendi cupida, facile sibi persuadere poterat, ψυχὴν, sc. animam animalem, quæ non, ut φρὴν, rationalis et divinior hominis pars, in cælum venire, sed ad inferos descendere credebatur, et pro aere halituque haberi, indeque umbra, imago, simulacrum, εἴδωλον, et voce Eurip. Hec. 389, φάντασμα dici solebat, victima in scrobem, sc. fossam, sub qua inferi sunt, cæsa, ad sanguinem ebibendum invitari, eo autem hausto vocis usum recipere et tum denique, quum animus e corporis compagibus ac vinculis exemtus acrius eo, qui illis adhuc includitur, videat et plura cognoscat, de rebus futuris consuli posse. Tota hæc manium evocandorum superstitio, νεκυομαντεία, seu νεκρομαντεία et ψυχαγωγία, e somniis forte orta, in quibus imago defunctorum nonnunquam cernitur; quod deinde homines arte quoque et mediis quibusdam adhibitis efficere posse sibi videbantur. Nota est vel ex 1 Sam. 28, 11 sq. et inpr. ex Hom. Odyss. lib. XI, quem inde νεκυίαν adpellarunt, et Silius imitatus est XIII, 400... 895. Fuere et olim loca manibus evocandis destinata, ut ψυχοπομπεῖον prope Heracleam, et Νεκυμάντιον apud Thesprotos. Conf. Orph. Argon. 569 sq. Cuper. Obss. I, 12. Broukh. ad Prop. I, 19, 11; idem et Heyne ad Tibull. I, ii, 48; IV, i, 68. —98. marmore, statua marmorea. —sudat, vid. ad v. 86.

99. Cf. XIII, 744 seq. penetrale propr. locus secretus, interior et sanctus in templo, ubi numen ejus præcipua cum vi commoratur, et sacerdotes, præter quos nemini intrare licet, ab ipso in furorem aguntur, θεοφορουνται, ἐνθουσιάζουσι, ut adytum Sibyllæ Æ. VI, 98. Sed forte simpl. Didonis templum innuitur. V. Heyne ad Virg. Æ. IV, 494.

18 101. Massylæ evantis, Libycæ vatis. Cf. Æ. IV, 483, et ibi Heyne. —Evans propr. Baccha, seu Mænas, a verbo εὐάζειν, evare, seu evari, orgia celebrare, et hoc a voce bacchantium εὐαν, seu εὐοῖ, pro εὖ οἱ, lat. evoe, unde ipse Bacchus Gr. Εὔαν et ὁ Εὔιος, Romanis Evan et Evius dicitur. Hinc ad quamcunque vatem ἔνθεον, seu ἐνθουσιάζουσαν transfertur. —palluit propter iras, ut ap. Horat. Od. III, 27, 28. Pers. I, 124. —Ira, ut furor, rabies, insania, ὀργὴ, θυμὸς, etc. quemvis vehementiorem animi, imbris, cæli, maris, fluvii, venti motum exprimunt, et sæpius tribuuntur poetis ac vatibus, quorum mens a corpore abstracta, divino quodam instinctu et vi ita concitatur, ut iratis furentibusque similes videantur. Hinc et Aristoteles ὀργιαστικὰ μέλη καὶ ὀργιαστικὴν ἁρμονίαν adpellat, quæ ἐνθουσιασμὸν ἐμβάλλει τῇ ψυχῇ, καὶ ἡ παρίστησι τὴν ποιητικὴν δύναμιν. —102. diros ritus, vid. ad II, 427. —103. surgentes ut VII, 352; XI, 219. Cf. ad v. 96.

104. Silio observabatur imago Jovis placidi, oscula libantis natæ ap. Virg. Æn. I, 254, 256, ubi vid. Heyne. —105. implet talibus vocibus, ut ap. Val. Fl. II, 126, h. hortatur. Vid. Heins. ad Ovid. Met. VII, 120.

106. recidiva, quæ post interitum quasi resurgit, restituitur, viresque amissas recuperat, ut ap. Virg. Æn. IV, 344; VII, 322; X, 58. Vox vel a cadendo et a seminibus, quæ, etsi temere cecidisse, et vel penitus adeo interiisse videntur, tamen resurgunt plantamque instaurant; vel a cædendo et surculis, seu arboribus, quæ recidendo renascuntur et repullulant, repetita; sed prius ob brevitatem syllabæ sec. præferendum videtur. Vid. Gesner. Thes., Gron. ad Sen. Troad. 472. Heins. ad Ovid. Fast. IV, 45, et ad Claud. Phœn. 66. —Gens recidiva Phrygum, Trojanorum, h. Romani, quibus quasi restituta est. —Cadmeæ stirpis alumnos, vid. ad v. 5. —107. Fœderibus, finito primo bello junctis. Vid. Polyb. I, 62 sq. —non æqua, pro inique vel iniquis. Romani cum Pœnis injusta fœdera pepigerunt: quam sententiam vide 19 quam invidiose et infeste extulerit Hamilcar; Ern. qui etiam monet, in voce premere notionem latere dedecoris, quod Pœnis ex illa pace et fœderibus adhæreat. —109. concipe animo bella, bellicam virtutem, bellandi cupiditatem. Malim tamen interpretari: conceptis verbis jura bellum. Conf. XIII, 746, et Varr. L. L. IV, 15. Sic concipere fœdus (Virg. Æ. XII, 13), vadimonium, jusjurandum, etc. Cf. Ern. ad Tac. Hist. IV, 31.— 110. Laurentibus, Latinis, seu Romanis. Laurentium urbs Latii, non longe a Tiberi eo loco sita, qui nunc non S. Lorenzo, sed Paterno, seu Torre di Paterno dicitur. Sed a poetis toti Latio designando adhibetur. Vid. Heyne Exc. III, ad Virg. Æn. VII, v. 108. —110. Sententiarum verborumque vim et ἐνέργειαν quilibet facile, vel me non monente, sentiet. Cf. III, 73; IV, 731. Horat. Epod. XVI, 8. —112. Te surgente, crescente, ut Æn. IV, 274; VI, 364. —producere, edere, vel educare.

113. acuit, θήγει, ὀξύνει, h. hortatur, excitat, παροξύνει, ὦρσεν, ὤτρυνεν, ut ap. Virg. Æ. VII, 330, 406. —acuit stimulis, stimulat, incitat ad bellum, ut fodere, V, 159; VII, 512. Formulæ a stimulo, κέντρῳ, seu σαυρωτῆρι, petitæ, quo equi, seu boves aratores pungi et incitari solebant, unde proverb. πρὸς κέντρα λακτίζειν. Vid. Æschyl. Prom. 322. Pind. Pyth. II, 173, et in N. T. Act. IX, 5. Cf. ad VII, 702. —Subicit, ὑποβάλλει, respondet, sc. Hannibal, ut Æn. III, 314. Subicit ἀρχαϊκῶς, ut XIII, 298; inicit, X, 571; adicere, proicere, obicere, obices, 20 etc. Vid. Munker. ad Fulgent. II, 4, p. 71; III, 6, p. 117. Intpp. ad loc. class. Gell. IV, 17. Broukh. et Heyne ad Tibull. I, viii (ix), 54. Semper hæsi in h.l. et offendi: nunc nullus dubito, quin verba acuit et subicit ad idem subjectum, ad Hamilcarem, filio verba diri jurisjurandi præeuntem, referenda sint. Dele itaque majorem distinct. ac lege: His acuit stimulis (sc. Hamilcar filium), subicitque haud mollia dictu, et hanc diram jurisjurandi formulam adjecit, etc. haud mollia dictu, ut haud mollia fatu ap. Virg. Æn. XII, 25. —115. sequar, persequar, ut Æn. XI, 674. Ovid. Met. II, 498. —revolvere, vel iterum pati et subire, ut ap. Virg. Æ. X, 61, quem locum male comparat Drak., vel, ut h.l. reducere, denuo moliri. Nam volvere poetis est, magna cum molestia et difficultate aliquid vel tolerare, vel perficere, expedire, moliri. —fata Rhœtea, Trojana: nam Rhœteum, τὸ Ῥοίτειον, Troadis opp. et promont. Hinc sensus est: exitium Trojano simile Romanis, Trojana stirpe oriundis, parabo. Cf. XVII, 230. Rhœtei Silio et Romani, a Trojanis oriundi, dicuntur: unde Dausq. interpretatur: Romanorum fata, quæ æternum illis imperium promittunt, retexam, retraham, h. irrita faciam. Nam revolvere voc. propr. de stamine, ut II, 181, et de filis Parcarum; unde fata mutare significat ap. Stat. Th. VII, 774. Sen. Herc. fur. 181. Cf. Heins. ad Ovid. Met. II, 654, et Intpp. ad Prop. IV, vii (viii), 51.

116. Idem orationis color ap. Stat. Th. II, 453 seq. Nulla religio, nulla fides, nullus labor impediet, vel coercebit; Ern. —117. Tarpeia saxa, colles Romæ, quorum præcipuus, Capitolinus, Jovis sedes, memoratur.

118. per numina (vid. ad v. 93) mentem nostri, h. per Martem meum, summum hoc, quod veneror, numen; vel nostri est, mihi faventis, ut nostro omine dixit Plaut. Casin. II, viii, 74; meos deos, Ovid. Epist. XII, 84; αὕτη ὑμῶν ἔστιν ἡ ὥρα, Luc. XXII, 53; suos Consules, Cic. Mil. 33; ventus suos, Sen. Agam. 91; quæ loca laudat Drak. ad XII, 193. Add. inf. v. 480; IV, 650; VI, 707. Liv. IX, 19 extr. nostris locis, Cic. Verr. III, 19, horis tuis, Mart. X, 58, 7, dies meus, Polyb. XVII, 18, Σὺ νῦν ἡμέρα, σὸς ὁ καιρὸς et alia ap. Gron. Obss. I, 2, et ad Liv. 35, 12. —119. Silius more suo legit vestigia Virg. Æn. VI, 242 sq. ubi vid. Heyne. —nigra, quoniam omnia, quæ ad inferos spectant, vel ibi sunt, nigra, atra, furva dici solent. Cf. VIII, 116, 119; XIII, 405, 429. Magis hæc ὁρκωμοσία est et 21 juramentum ἐπὶ τομίων, quam θυσία; et hic, ut ap. Hom. Iliad. τ, 266 et al., victima juramentum sequitur; D. Heins. —diva triformis, ut triceps, triplex, tergemina, τρίμορφος, τριπρόσωπος, τρισσοκάρηνος, Hecate, quæ triplicem personam, Lunæ, Dianæ et Proserpinæ, gerere credebatur, unde hæc nomina in rebus inferis promiscue usurpantur. —121. Silius habuit, quem sequeretur, Virg. Æn. IV, 63 seq. —Spirantes, ἀσπαίροντας, palpitantes.

123. vetustæ, nam haruspicina jam Pelasgis in usu fuit et ab Etruscis, qui maxime eam excoluerunt, ad Romanos pervenit. —124. Intravit sacerdos mentes Superum, ut i. in sensum, mentem, rerum naturam, terram, etc. ap. Cic. Or. II, 25; Fin. V, 16; Flacc. 10; Academ. IV, 39; h. exploravit, cognovit fata et consilia, νοῦν deorum, per extispicii ritus. Drak. laudat Stat. Achill. I, 507, irrumpere deos, et ej. Theb. III, 549, 633. Alio sensu deus vatem intrat. Vid. ad III, 697. —125. Frequens est in poetico sermone usus vaticiniorum, quæ tam per se, quam propterea quod grandiorem orationem admittunt, multum habent gravitatis, et quod Gallis intéressant dicitur. Cf. III, 570 sq.; VI, 613 sq.; VII, 435 sq.; XII, 320 sq. Virg. Ecl. IV; Æn. I, 254; III, 458; VI, 756, et inpr. VI, 86 sq., ubi similiter vates non modo futura prædicit, sed et omnia ut jam præsentia cernit. Conf. Jani ad Hor. Od. I, xv, 9. —campos Ætolos, h. Apulos, Cannenses, ut c. Diomedis, et Graium æquor, vid. Ind. Nam Diomedes, Tydei, Ætoliæ regis, filius, redux a Troja, in Daunia, Apuliæ parte, consedisse traditur. Vid. Heyne Exc. I ad Virg. Æ. XI, 243. —126. lacus, lacum Trasymenum. —Idæo, Trojano, h. Romano. —flagrantes Lefeb. exponit tepentes; melius Burmann. rubentes. Purpura certe ardens 22 dicitur (vid. ad IV, 270), et genæ, vultus, oculi flagrantes, ardentes, ignei, flammei, αἴθωνες, φλέγοντες, μαρμαίροντες. Vid. Burm. ad Val. Fl. III, 216. Sed propr. tum coloris potius fulgor, splendorque (german. brennende helle Farbe, feurige, glühende Augen), non rubor innuitur, nisi forte ad fulgentem ruborem transferri possit. Conf. VII, 486, fulgebit strage Metaurus, quibus verbis vulgata lectio h.l. firmatur.

127. moles, Alpes. —128. pendent ob altitudinem, pro vulg. posita sunt. Cf. III, 556; XII, 531. Heinsii conject. crepitantia improbat etiam Withof. quia crepitent incendio virgulta aliaque, non mœnia, et sacerdos se futura cernere fingat, non etiam audire sonos in extis.

130. axe Hesperio, plaga occidentali. —tellus, Italia. —132. Eridanus, Padus, cruentus, quia Ticinus et Trebia, sanguine Romanorum infecti, eo miscentur. —133. Cf. Virg. Æn. VI, 856 sq. et ibi Heyne. Flor, II, 4. Propert. IV, ii, 39 sq. Res a Marcello in b. Punico II, gestæ satis notæ sunt ex Liv. inpr. XXIII, 16, 46; XXIV, 35 sq.; XXV, 23 sq., 31, 40, 41; XXVII, 12, 14, ut ejus mors ex Liv. XXVII, 26 sq. Conf. inf. XII, 278 seq.; XIV, 639 seq.; XV, 390 sq. —Tertia opima sc. spolia, ut III, 587; VIII, 256; XII, 280. —sublimis, ut ap. Virg. l.c. v. 856, 857, vel in sublimis, in altum, h. in Capitolium. —Tonanti, ad Jovem Feretrium. Cf. V, 167, 168.

135. Tempestas, quæ Pœnum a mœnibus Romæ repulit. Cf. XII, 612 sq. Liv. XXVI, II. —rupto polo, cælo, micat ignibus æther, cf. Virg. Æn. I, 90. Nubes et cælum 23 fulmine rumpuntur, abrumpuntur, scinduntur. Vid. Ind. et Heyne ad Virg. Æn. III, 199; XII, 451. Ἀιθέρος ἀμφιραγέντος ὑπαὶ νεφέων ἐπιδούπων dixit Q. Calab. et οὐρανόθεν ὑπεῤῥαγη ἄσπετος αἰθὴρ, Hom. Il. θ, 554; π, 300.

136. parant Superi, ut XII, 555. —tonat alti regia cæli, h. cælum altum. Vid. Heyne ad Virg. Ge. I, 503; III, 261. —137. Jovem, cui proprium est, tempestates ciere et inmittere, ingeniose poeta pro Romanis pugnantem inducit. Juno autem hisce Trojanorum posteris inimicissima, ne Hannibalis animus in ipso rerum gerendarum principio frangatur, venientia, μέλλοντα, futura et novissima ejus fata adversa ex victimæ extis cognosci prohibet. Hinc fibræ repente conticuere (v. 138 sq.), h. exta nihil amplius signi, sc. augurii exhibuere, non pluribus signis voluntatem deorum declararunt. Sic vocem moribundo in corpore quærit augur, dixit Lucan., fibra locuta deos, Prop. IV, i, 104; viscera loquebantur, Martian. cap. I, p. 5; et Festus, «Muta exta adpellabant, ex quibus nihil divinationis animadvertebant;» quæ loca jam excitarunt D. Heins. et Drak.

141. Hamilcar Hispaniam petit ibique perit. —Gades (Cadiz) hominum finem, extremam Europæ ins. et opp. versus occidentem, ἐσχατόωντα Γάδειρα, Dionys. Per. Cf. XVII, 642, et Horat. Od. II, ii, 10. —sequi, petere, adire locum, ut II, 87. Virg. Æn. IV, 361; V, 629. —142. fert columnis Herculeis, ad columnas Herculeas, τὰς Ἡρακλείους στήλας, Calpen (Gibraltar) Europæ et Abylam (Ceutam) Africæ montem, laborum H. metas et monumenta, ut στῆλαι Διονύσου in extremis Indiæ montibus, ap. Dionys. per 1164. Montes illos dirimit fretum Gaditanum, seu Herculeum. (die Strasse). —signa, arma, agmina, Garam., Libyca, Punica. Vid. ad v. 414. —143. sævo certamine, in prælio adversus Vettones. Vid. Polyb. II, 1. Appian. b. Hannib. c. 2, et b. Hisp. c. 5; Corn. Nep. c. 4; Frontin. Strateg. II, 4, 17; Zonaras, Ann. VIII, 19. Castrum altum (forte Cuença in Castilla nova) locum ejus cæde insignem fuisse docet Liv. XXIV, 41. Sed teste Diodor. XXV, 2, cum Helicen obpugnaret, ab Orisone (al. Orisso) rege Hisp., 24 socio suo, inproviso obpressus et fluvio, quem equo trajecturus erat, submersus interiit; unde Dausq. exponit: sævo, in undis, quod viris detestabile. Male!

144. rerum habenæ, ut alibi rerum freni, summa imperii. —Hasdrubal, Magonis f., Hamilcaris gener et successor, diversus ab Hasdrubale, Hamilcaris f., Hannibalis et Magonis fratre, cui bello in Italia orto, Hispania decreta provincia, et ab Hasdrubale, Gisgonis f., alio Poenorum duce in Hispania. —145. Hispania tribus modis designatur. —vulgus Hiberum, populum Hisp., propr. incolas ejus partis, quæ intra Iberum (Ebro) continetur. —146. Bæticolasque viros, adcolas Bætis fl. (Guadalquivir, corrupto nomine Arab. Wadi al Kabir, h. fluvius magnus) qui Hispaniæ Bæticæ nomen dedit. Cf. IX, 234. —Hispanos acerbe et crudeliter agitabat, h. vexabat, ut II, 530; III, 700; XVI, 683. Silium, communi Romanorum de Poenis judicio, de Hasdrubale nimis inique existimare, et ab aliis ejus comitatem humanitatemque, qua Hispanos magis, quam bello et armis, sibi conciliaverit, laudari, jam alii observarunt. Vid. Liv. XXI, 2; Polyb. II, 36; Appian. rer. Hisp. c. 4 et 6. Silio tamen Fabius ap. Polyb. III, 8, pr. adstipulatur, de cujus fide adversus Polybium disputavit Ernesti Opusc. philol. pag. 64 sq.

147. Tristia corda, severa, inexorabilis, crudelis, sæva mens. Sic tristia jussa, h. dura, acerba, II, 2; dicta, VII, 548; XI, 84. Cf. Broukh. et Heyne ad Tibull. III, iii, 35. —148. fructus regni feritas, insolentia ejus et crudelitas, imperii summa ipsi tradita, crevit et effrenata esse cœpit. —asper, flagrans, vel sævus. Vid. Heyne ad Virg. Æ. I, 14. —149. Demeos honorem esse credebat, si metueretur. An metui est substant., ut sensus sit, honorem metui committebat, firmabat? —150. Nec nota, nova, insolita, inaudita. Ingenio valebat ad insolitas poenas et exquisita supplicia invenienda.

25 151. Argute exornantur Liviana XXI, 2. Silius, ut poeta, isque scenas tristiores gravioresque maxime amplectens, hoc sibi licentiæ sumsit, ut ex historia mallet ambigua vitiorum Hasdrubalis documenta, quæque in pejorem adcipi possent, conligere, qnam expressiora virtutum ejus testimonia sequi. Ern. —153. robore erecto, cruce: quo supplicio Pœni non servos tantum, sed summos æque ac infimos adficere solebant. Drak. laudat. Polyb. I, 11; Justin. 18, 7; Liv. Epit. XVII. Add. Justin. XXII, 7. —154. sine funere, insepultum. —Ostentabat, quod summum olim scelus erat et mos barbarorum, a quo eos legum latores et philosophi religione sepulturæ reducere et avocare studebant. Cf. ad IV, 671; V, 156. Heyne ad Virg. Æn. VI, 325 sq.; IX, 485; et Obss. ad Tibull. III, ii, 15. Jani ad Horat. Od. I, xxviii, 23 sq.

155. Auriferi, χρυσοῤῥόου, fontis, Tagi fl. (Taio, seu Teio), in quo nunc quidem non arenæ, sed numi tamen et globuli aurei aliorumque metallorum partes reperiuntur. —156. ululatus, deploratus: ululare de quovis sono et cantu tam læto quam tristi, usurpatur, ut ὀλολύζειν et ὀλολυγὴ. Vid. Intpp. ad Callim. H. in Del. 258.

157. Mœonium vadum, Pactolum, Lydiæ fl. auriferum. —mallet, magis optaret, seu permutaret, h. permutasset ille, Tagus rex, cum Tagi fl. auro et opibus: h.e. ditissimus rex erat idemque (v. 160 sq.) fortissimus. Ludit manifeste poeta in Tago; cui nomini quum duplex notio, hominis et fluvii auriferi, adhæreret, et nunc efferenda esset sententia hæc: «capturam et cædem Tagi reguli Hasdrubali gratam fuisse,» placuit eam ita enunciare: hic Tagus Hasdrubali gratior erat, quam Pactolus et Hermus cum toto eorum auro; Ernesti, et jam olim Marsus. Quia ratione nihil contortius vidi, ille haud dubie est Tagus rex, ad quem et verba, quæ tam præcedunt, quam sequuntur, spectant; non Hasdrubal, neque etiam fluvius aurifer, quem, ut ceteris præstantem designari putat Lefeb. —Stagna Lydiæ, non Caici, Caystri et aliorum Lydiæ fluminum, sed, quoniam de auriferis fluviis sermo est, ejusdem Pactoli, qui nunc Sarabat dicitur 26 æque ac Hermus, qui cum eo in Ægæum mare eodem alveo profluit. Uterque campos Smyrnæ et Phocidis dirimunt et sic fecundos reddunt, unde forsan aureas arenas, quæ jam Strabonis ætate frustra quærebantur, traxisse feruntur. —158. nec qui, etc., conf. Lucan. III, 210, et Virg. Ge. II, 137; ubi in nota Heynii pro Drakenb. leg. Dausq. Nam prior recte monet, Hermum poetis auriferum dici, et v. 159 arenas in campum, non a Pactolo in Hermum inlatas innui. —auro riguo, arenis aureis, quæ campum inrigant, vel fluvii, campum inrigantis. Riguum dicitur, quod inrigatur, et quod rigat. Cf. Virg. Ge. II, 485.

160. Primus, etc., cf. v. 242. Sic de Hannibale Liv. XXI, 4, «princeps in prælium ibat, ultimus conserto prælio excedebat.» —161. habenis effusis, remissis, sublimis eques magis stans quam sedens, in concitato equi cursu, Ern. —163. erat, dabatur, licebat, ut est, erit, fit, fuerit, aderit, ἦν, ἔστι, ἔσται, ἔστω, γένοιτο, ἐνδέχοντο, πάρεσται, εἶναι, pro ἐξῆν, ἔξεστι vel ἐστι δύναμις, seu θέμις, etc. Vid. Gronov. Obss. IV, 8, et Heins. ad Ovid. A. A. II, 28.

165. Cf. Liv. XXI, 2 et 6. Justin. XLIV, 2 et 5. Val. Max. III, 3. —166. Livius l.c. Hasdrubalem palam, Appian. de reb. Hisp. c. 8, et Hannib. c. 2, ex insidiis in venatione, sed Polybius, II, 36, ἐν τοῖς ἑαυτοῦ καταλύμασι νυκτὸς ὑπὸ τινὸς Κελτοῦ τὸ γένος, obtruncatum 27 esse tradit.

171. Candentes laminæ in quæstionibus et tormentis adhiberi solebant. Vid. Cic. Verr. V, 63. —173. Carnifices manus, ut vindices manus, ap. Prudent. X, 447; carnifices epulæ et pedes ap. Claud. b. Gild. 179, et Martial. XII, 48; virgulta valle, h. virgultis obsita inf. XII, 354; grex minister, XI, 277; jussum magistrum, III, 387 et, quod ibi Drak. monet, manus serva, Ovid. Epist. X, 90; torus maritus, ib. II, 41; ventus pluvius, Hor. Od. I, xvii, 4; aræ dominæ, Stat. Th. V, 588; animi mares, Appul. Met. III, p. 131; et Elmenh. tempestas autumna, Gell. XIX, 7; genius maritus, Ennod. Ticin. I, 4; vitis autumna, Tertull. judic. Dom. 4; juvenca cornua, Pith. Catal. p. m. 572. Cf. Gronov. Obss. III, 24; Heins. ad Ovid. Epist. II, 74; III, 100; IV, 12; IX, 86; XIV, 19 inpr.; XV, 83; ad ej. Met. III, 728; ad Claud. nupt. Hon. et Marc. 88; b. Gild. v. 407; laud. Stil. I, 121; et ad Petron. c. 35. —174. infusa medullis Pestis, laminæ ardentes inustæ. Pestis, seu lues, quidquid noxium et exitiosum est, ὄλεθρος. Vid. Intpp. ad Val. Fl. II, 498; et Heins. ad Ovid. Met. IX, 197; h.l. ignis, ut passim. Vid. Ind. et Virg. Æn. V, 683; IX, 540 al. —175. ferum visu dictuque, δεινὸν ἰδεὶν καὶ λέγειν. Cf. Heyne ad Virg. Æn. III, 621. —176. extenti equuleo. Comparant Senec. Epist. 67; Prudent. hymn. I, περὶ στεφ. v. 105, et in Romano v. 109.

179. Mens intacta scil. doloribus, ut tangi h.e. adfici dolore dixit Prop. III, vii, 68 (al. III, vi, 34), et alii tangi cupidine, religione, 28 etc. Withof. conj. invicta. Non male: sed illud exquisitius. Cf. Liv. XXI, 2. —181. Increpitat, reprehendit et objurgat, nisi malis exhortatur, ut ap. Virg. Æn. I, 738, ubi vid. Heyne. En summa dolorum contemtio! —reposcit pro simpl. poscit, vel sæpius poscit.

182. Inter funesta iræ piacula et pœnas, a Tagi famulo sumtas, qui eas spernebat, etc. —184. Cf. Liv. XXI, 3; et Virg. Æ. VII, 472 sq.

185. studia adcendit, favorem ei conciliat. Factiones, σπουδὰς, exponit Burm. ad Val. Fl. III, 628. —186. jurati, quod adversus Romanos se gesturum esse patri jurasset. —187. virides ausis anni, ætas ad audendum resque præclaras gerendas idonea, ob vigorem; unde viridis plerumque juventus dicitur. Ἄνθος ἥβας ἄρτι κυμαίνει, dixit Pind. Pyth. IV, 281. Cf. III, 255; V, 570; et Virg. Æn. V, 295; viridi juventa.

189. Populi tam Africæ, quam Hispaniæ eum imperatorem salutant. Illorum terra describitur v. 193... 219, horum 220... 238. Ipsi autem nominatim recensentur III, 231 sqq.

193. Non nisi fines imperii Carth. declarandi erant, quod 29 ex v. 191... 193, intelligitur. Hunc parum apte h.l. totius Lybiæ situs, termini, cæli solique diversitas, et variæ veterum sententiæ de terræ divisione memorantur, doctrinæ ostentandæ causa. —195. Conf. Lucan. IX, 411 seq. Non defuisse inter veteres, qui Africam vel ad Europam, vel ad Asiam referrent, nota res est. Præter Lucan. l.c., vid. Agathem. II, 2. Sallust. Jug. 17. Varr. R. R. I, et L. L. IV, 2. Plin. III, 1 Eustath. ad Dionys. Per. 8; et Morus ad Isocrat. Paneg. cap. 48 pr.

196. Sic et Plin. III, 1, et alii. Nam veteres Geographi vel totam Ægyptum, vel ejus partem Asiæ partibus adjecerunt, excepto Strab. I, p. 60 sq. qui, Arabico sinu inter Asiam Africamque termino constituto, eam Africæ adjungit. —roseos ad ortus sc. solis. ῥοδοδάκτυλος Ἠώς. —Nilus dicitur h.l. amnis Lageus, h. Ægyptius, a Ptolemæo Lagi f., clarissimo Ægypti rege. Cf. X, 322; XVII, 592, et Lucan. I, 684. —197. Septeno gurgite in mare fluit, h. septem ostiis, quæ adhuc supersunt, teste Pocockio Itin. T. I, p. 29 sq., 433 sq. vers. german. —198. At qua parte clementior, temperatior calore et frigore, adspicit, sita est versus Arctos diversas, Ursam majorem et minorem, Helicen et Cynosuram, h. septemtrionem. —Arctos diversas, ut non æquas, III, 192 ubi vid. not. —199. diducta, diremta, divisa, jugis, montibus, Calpe et Abyla. Cf. ad v. 141, 142. —200. obsidet, claudit, terminat. —æquor, mare Atlanticum. —201. Atlas in occidentali Africæ ora ejus terminus est. —nomen Libyæ, h. Libyam ipsam proferri, longius protendi. —202. Manifesta imitatio ornatissimi loci Virg. Æ. IV, 246 sq., ubi vid. Heyne. —tracturus secum, detracturus cælum, si caput oneri 30 subtraheret.

203 sq. Hinc eum κίονα τοῦ οὐρανοῦ λέγουσι οἱ ἐπιχώριοι εἶναι, teste Herodoto IV, 184. Cf. Heyne l.c. —204. Erigit, fert. —206. Pinea silva Atlantis, quem Pausan. Att. 53 dicit ἄβατον ὑπὸ ὕδατος καὶ δένδρων, ἃ διὰ παντὸς πέφυκε, Ern. Cf. Heyne ad Virg. Æ. IV, 249. —207. rictu Nimboso, ore nimbis ventisque pulsato.

208. laterum cautes, h. cautes, sc. brachia Atlantis, quæ ab utroque ejus latere in mare procurrunt. —fatigant, commovent, turbant. Vid. ad v. 63. —cautes, quod Drak. monet, maria fatigant, cum undis undique inpactis resistunt et impetum fluctuum frangunt, quo sensu lassare et prædelassare dixerunt Ovid. Met. XI, 729, et Lucan. II, 618; VI, 265; IX, 453. —maria alta, mare Atlanticum, ut mox gurges. —209. Cf. Virg. Æ. IX, 913. —210. fumanti gurgite ob. vapores, quos, si procul spectes, sol tum producere videtur.

211. Sub zona torrida. —campis squalentibus, ut III, 655; IV, 375; XII, 373; XIV, 591, qui nimio solis et cancri ardore exusti, sordido colore ac nitore pulverulento obducti, tristes adspectu, inornati, vel inculti et steriles sunt, ut horrens campus ap. Virg. Ge. III, 161, et στυφελὴ χθῶν ap. Apoll. II, 1007; III, 411; quam Schol. exponit τραχεῖαν καὶ σκληράν: nisi poeta simul ad serpentes respexit, quorum mentio fit v. sq. nam Libyæ humus serpentibus atris squalet, ut utar verbis Ovid. Met. XIV, 410, et Lucan. IX, 384, et squalere est voc. propr. de serpentibus v.c. II, 547, 585; III, 209; XIII, 643; XV, 139. Vid. de hoc verbo Heyne ad Virg. Ge. IV, 91; Æn. X, 314, et XII, 87. Alii, v.c. D. Heins. ad III, 655. Drak. ad XII, 373, et Ern. ad Tac. Ann. XV, 42, squalentem campum interpretantur τὸ ἄνομβρον πεδίον, ut squalens significet siccum, aridum, quemadmodum τὸ αὐχμηρὸν sit id. qd. τὸ ῥυπαρὸν vel τὸ ἄνομβρον. —212. coquitur pro tingitur, inficitur; 31 sed vi caloris, quo id efficitur, simul expressa.

213. Felix, fertilis, εὐδαίμων. Strab. II, eadem regio. Cf. ad IV, 359. —214. Nec Siciliæ, nec Ægypto fertilitate cedit. —Cerere Hennæa, vid. ad v. 93. —Pharos, parva Ægypti ins., cum Alexandria aggere (heptastadio) et ponte olim juncta, et notissima vel ob turrim excelsam et marmoream ejusdem nominis, a Ptolemæo Philadelpho per Sostratum Cnidium exstructam, in qua ignes nocturni erant et speculum arte elaboratum. Totam Ægyptum designat ap. Lucan. VIII, 433. Stat. Silv. III, ii, 22 al.

215. exsultant equis, ut apud Virg. Æn. XI, 648, 663, exquisite de gente vaga et feroci. —gens inscia freni, quæ equos sine frenis, virga regit, ut hodie Mauri in Africa. Cf. II, 64; III, 293; XVI, 200. Intpp. ad Virg. Æn. IV, 41. Lucan. IV, 682. Herodian. VII, 9. —217. lupata, seu lupi, λύκοι, frena asperrima, aculeis ferreis et inæqualibus, instar dentium lupinorum, quibus Galli utebantur ad equos feroces domandos, ut ap. Virg. Ge. III, 208. Horat. Od. I, viii, 6 al.

218. Altrix tellus, θρέπτειρα, μήτηρ, patria: quæ multa concitavit bella virosque fortes, Masinissam, Syphacem, Micipsam, Jugurtham et alios, genuit. —219. nudo ensi, μόνῳ τῷ ξίφει, ut γυμνὸς pro μόνος, D. Heins. et Drak. coll. XIII, 161, 198; Ovid. Met. XIII, 159. Lucan. III, 481; IX, 593 al. Cf. Burm. ad Petron. cap. 88. —fraudes de dolis adcipit D. Heins., ut VI, 307; XII, 52. Dausq. de veneno, quo barbari gladios et tela inficere solent, quod de Dacis et Getis ex pluribus Ovidii locis notum est. Cf. v. 322, 326, et Heyne ad Virg. Æn. IX, 773, et X, 140. Drak. comparat Lucan. VIII, 303, 304.

220. Altera, et quidem præstantissima exercitus pars erant Hispani. Cf. Liv. XXVII, 14. —221. Europa, in E. —genitoris, Hamilcaris.— 32 tropæis, victoriis.

222. Hispania præstantissimos equites et equos præbuit. Hæc quam ornate splendideque expressit! —campos hinnitibus inplet, ut ap. Virg. Ge. III, 94. —223. juga bellica, currum bellicum, cui agitando generosiores equi olim adhibebantur. —224. axis Eleus, currus in Olympiis, quæ Elide, prope Alpheum agebantur. —ferventior, celerius.

225. Hispanos olim ad αὐτοχειρίαν admodum proclives fuisse, more eorum, qui, quum natura timidi sint et melancholici, facile malis adflicti animum despondent, plures testantur v.c. Liv. XXXIV, 17, et Justin. XLIV, 2. —prodiga animæ, vitam spernens et profundens, tanquam rem vilem. conf. Hor. Od. I, xii, 38, et quæ loca Drak. laudat, Ovid. Am. III, ix, 64. Stat. Th. III, lxix, 602 (largus animæ). Claud. in Rufin. II, 183, et Prudent. περὶ στεφ. hymn. II, 17. Sic et projicere animam, vitam, etc. Vid. ad V, 226. Sic saxo, h.e. præcipitio mortem adcelerant Cantabri inf. III, 328 sq. Vel alio modo teste Strab. I. c. et gladio Iazyges, de quibus vid. Val. Fl. VI, 123 sq. —227. Inpatiens ævi, vitæ pertæsus, spernit, non vult, recusat, ut ap. Ovid. Met. IX, 117, et Hor. Od. I, i, 21. —228. Fati modus, vitæ, fato adsignatæ, finis et terminus, in dextra est, dextra vitæ finem imponit; h. ipsa necem sibi consciscit. Cf. III, 328. Strab. III, p. 156, 249. Montes Hispaniæ, quos veteres auctt. miris laudibus prædicant, nunc quoque omnibus metallis abundant, sed inpr. ferrum effoditur, et aurum argentumque eorum, quamdiu America utrumque copiose suppeditat, in futura fere tempora reservatur. De copia et celebritate auri Fodinarum in terris Callaicorum, Asturum et Cantabrorum, quibuscum Hannibali multæ gravesque fuerunt pugnæ, (unde debellata procul, etc. inf. IV, 59) Cf. Hens. ad Claud. Cons. Prob. v. 49; et Laud. Seren. v. 75. Withof.

229. Electrum, ἤλεκτρον, h.l. non succinum, gemma illa ex resina, quam nos Bernstein, seu Agtstein, vocamus, sed nobilius metalli genus, cujus quatuor partes auro constant et quinta argento, ut ap. Hom. Od. δ, 73; ο, 459; ς, 295. Ovid. Met. XV, 319, al. Vid. loc. class. Plin. XXXIII, 4, s. 23, 33 et Intpp. ad Virg. Ge. III, 522, et Æn. VIII, 402, 624. —gemino de semine, h. auro et argento.

231. Conf. egregius Ovidii locus, Met. I, 137 sqq. —Astur, etc. Comparant verba Plin. XXXIII, 4, «Plurimum auri Asturia gignit; neque in alia parte terrarum tot sæculis hæc fertilitas.» —233. Silius hunc versum, quod alios jam monuisse video, debet Statio Silv. IV, 7, 15, 16. Cf. Barth. et Gesn. ad Claud. in Cons. Mall. Theod. 41.

234. certant tibi, ut pugnare, contendere, bellare, luctari alicui. Vid. hæc verba in Ind. Id potissimum moneo, ne quis cum Drak. ad IV, 592 luctari pro obluctari positum, vel cum N. Heins. ad XIV, 454, obluctari legendum censeat. Est potius græca loquendi forma, pro certare, etc. cum aliquo, ut μάχεσθαι, vel ἐρίζειν τινὶ h. σύν τινί. —In Durio (Duero) olim aurum, quod nunc frustra in eo, æque ac in Lethe, quæritur, repertum aureumque inde sceptrum Joannis III, confectum dicitur. —235. Gravii, populus Hispaniæ Tarrac., inter Lethen et Durium. Conf. V.L. et III, 366. Ubi Silius Gravios violato, h. corrupto nomine Graium, adeoque quasi Graios dici, et Græcorum coloniam esse memorat; captus forte perverso Romanorum studio et more, urbium populorumque nomina et origines a Græcis repetendi, de. quo vid. Heyne Exc. IV, ad Virg. Æn. VII, p. 118 sq. ed. prior. Sed vera quoque historia subesse potest: nam Diomedem certe, priusquam in Italia consideret, in Hispaniam venisse, testatur Dionys. Per. v. 483 sqq. quem Silii narrationi III, 366 sq. favere jam monuit Drak. ad XVI, 368: Nollem itaque Cellario miram oscitantiam, et poetæ turpem errorem exprobrasset Lefeb., qui non minus turpiter errat, putans, veteres Grabios esse Sarmatas, seu Scythas, quorum nomen hodie supersit in Polonia et Germania, ubi plura loca nomine Grabow, et Sarmatas in Hispania memorari III, 384. Ab iisdem nomen Graviscæ, seu Grabiscæ VIII, 475, deducendum putat, ut alia passim. —lucentes, aureas. Terra tam agri, quam vini culturæ 34 idonea. —236. Lethes, ὁ Λήθης (vel ὁ τῆς Λήθης Strab., Oblivionis fluvius Plin.), qui et Limæas, Limæa, Limeas, Limia et Limius, nunc Lima vocatur, Hispaniæ citerioris, seu Tarrac. fl., inter Durium et Minium, diversus ab inferorum fluvio, qui Lethe, Λήθη, femin. genere, ἀπὸ τῆς λήθης, h. ab oblivione, dicitur. Lusitani Celtici, Guadianam s. Anam fl. adcolentes, illum cum Turdulis, bell; sociis, olim trajecisse, deinde, orta ibi seditione, ducem communem amisisse, et tandem offensionum oblitos terræque amœnitate captos, sedem eo loco communem stabilemque fixisse perhibentur: unde fluvius ille, æque ac Lethe apud inferos, (unde referens obliv. I. L.) vi aquis propria, patriæ rerumque præteritarum oblivionem inducere credebatur et Oblivio nominari solebat. Quam diuturna et constans hæc fama fuerit, vel ex eo patet, quod D. Junius Brutus, A.U. DCXVII pro consule huc missus, milites nec precibus nec minis ad flumen illud transmittendum inpellere potuit. Vid. Flor. II, 17. Liv. Epit. LV. Mel. III, 1. Ptol. II, 6. Plin. IV, 22 s. 35. Plutarch. Qu. Rom. p. 272. Strab. III, p. 153, C; et Appian. de reb. Hispan. c. 71 sqq. ubi vid. Cl. Schweighæus. T. III, p. 295 sq.

237. Cereri indocilis, ut XI, 11. —238. Palladia arbore, Palladi sacra, oliva. Conf. III, 324, 405, ubi vid. not. —Olea non alia major in Bætica arbor, Plin. XVII, 12.

239. Tyrio tyranno. Hannibali, cujus indolem et naturam iisdem fere coloribus adumbrat Liv. XXI, 4. —240. arte paterna; πολλὰς πόλεις τῇ πειθῷ προσηγάγετο, de Hamilcare Diodor. XXV, 2. —partem laboris, operis.

247. turbæ Libyss., militum gregariorum. «Multi sæpe militari sagulo 35 opertum, humi jacentem inter custodias stationesque militum conspexerunt», Liv. XXI, 4. —248. duris certare maniplis, patientia et laboribus certabat cum milite, molestiis ærumnisque adsueto et ad bellum indurato. —251. insana dicuntur magna, vel quæ modum excedunt, ut ap. Virg. Æn. II, 776; VI, 135 al. cf. ad v. 2, 58 et 101. Burm. ad Val. Fl. I, 605; II, 525; IV, 641, et, quos Drak. laudat, Barth. ad Stat. Th. I, 367, et Intpp. ad Plaut. Trin. III, 2, 47. Valetudinis προξένους, insalubres imbres intelligit Dausq., eodemque sensu Sardiniæ montes insanos (Liv. XXX, 39 et Flor. II, 6, 35), dictos putat. —cœli ruinam, ut XII, 630, ventum ac procellam, vel tonitru: nam, quod Drak. monet, quum tonat, Jupiter, vel cælum et æther ruere dicitur. Vid. Cerda et Heyne ad Virg. Ge. I, 324, et Æn. I, 129. Heins. et Burm. ad Val. Fl. I, 663; VIII, 334. Broukh. ad Prop. I, viii, 7. Jani ad Horat. Od. I, xvi, 12. Burm. ad Phædr. IV, xvii, 24. Possis etiam grandinem, vel pluviam, quæ de cœlo ruit, seu decidit, intelligere, ut VI, 322, et ruina grandinis apud Lucretium, libro VI, versu 155.

252. Sæpe in ipsa tempestate equo vectus conspiciebatur. —253. Torquentem tela, ut Διὸς βέλος dixit Pind. et βέλος ἐνέσκηψε θεὸς 36 Herod. —254. Cf. Lucan. I, 151. Sed poeta h.l. tumet. —Vulgari sententia, impulsu nubium a ventis, qui in tempestate dominantur, facto ignes elici putabantur, unde ap. Virg. Æn. II, 648. —venti Fulminis, et ib. VI, 594 turbo pro fulmine; ap. Claudian. Rufin. II, 222. madidis elisa tonitrua Coris; Ern. —255. Turbato equo, consternato, ap. Virg. Æ. VII, 767.

258. medius fervor, m. dies, seu meridies, quo tempore sol medium cæli spatium tenet, μέσον οὐρανον ἀμφιβεβήκει, Il. θ, 68; π, 777. Vid. Burm. ad Val. Flacc. III, 482, et ad Phædr. III, xix, 8. —Candenti globo solis, ut ap. Virg. Æ. VI, 725. —260. Comparant Curt. VII, 5, 9 sq. et Lucan. IX, 591 sq. —Exercet sitim, h. exercet se in siti perferenda, tolerat sitim, ut ex. curas, XI, 374. Vid. ad v. 675.

261, 262. equum sternacem, ferocem qui facile equitem sternit, effundit: ut ap. Virg. Æn. XII, 364. —262. Frangere equum, ejus ferociam, h. domare, ut fr. iram, vim, furorem, gentem, urbem, etc., ἐπιγνάμπτειν κῆρ Hom. Il. α, 569; ἐνικλᾷν νόημα Il. θ, 408; στρατηγοὺς κλαστήσεις Aristoph. Equit. p. 596. Drak. laudat Senec. Herc. fur. v. 31, et Gronov. ad Senec. Herc. Œt. v. 20. —263. lacerti letalis, ut fatiferæ juvenis dextræ, v. 641. —lacerti, jactus eo inpulsi, ut XVI, 562. —264. tranare amnis 37 saxa, h. amnem, in quo sunt saxa sonantia, fluctibus adlisis, ut apud Virg. Æn. I, 200; VI, 551.

265. agger, quidquid altum est (Anhöhe), v.c. vallum et murus, inf. v. 308, 368, 373, 418; VIII, 629. Virg. Æn. VII, 159 agger ex terra lignisque confectus, cui turris rotata imponebatur, v. 348. —aggeres murorum Virg. Æn. X, 24, 144; XI, 381, a. viæ ibid. V, 273; a. fluminis h. ripa inf. X, 92; a. æquoris, h. fluctus, XVII, 275. —267. Sparsit ferrum, huc illuc gladium movit; nisi malis, tela jecit, misit, ut XI, 390. Virg. Æn. XI, 650; XII, 50. Sic et fundere, II, 109; V, 655; VII, 647; βέλεα χέειν Hom. Il. ο, 590. —rubet sanguine effuso. —limes, conf. IV, 463, 464; IX, 378, 379; et, quem Silius his locis imitatus est, Virg. Æn. X, 513, latumque per agmen ardens limitem agit ferro, etc.

268 seq. Poeta res prius ab Hann. gestas omittit, quia poeticam tractationem non admittebant. —instat fatis, ut addere cursum fatis, XII, 45, fata irritare, V, 234 et fato urgenti incumbere ap. Virg. Æn. II, 653. Conf. ad II, 407. —fœdera vid. ad v. 294. —270. extremis terris, in Hispania, obpugnatione Sagunti. —pulsat Capitolia, δεινῶς ut II, 303.

272. Bella sumta, quæsita et adrepta, vel simpl. inchoata, suscepta ut XIV, 296. Conf. Burm. et Cuper. ad Petron. c. 89 et 122. Gron. ad Stat. Diatr. c. 57. Heins. ad Ovid. Epist. XVI, 371. In causam belli Saguntus delecta est, Flor. II, 6.

38 273. Poeta egregie describit originem, situm et fata Sagunti, urbis Hispaniæ Tarrac., ubi nunc Murviedro h. Muri veteres, in regno Valeniciæ. Conf. Liv. XXI, 6... 15, et Polyb. III, 17 seq. —Haud procul litore maris mediterr. vel Balearici, a quo alii bis mille passibus, alii v.c. Liv. et Polyb. ll. cc. septem stadiis Saguntum distare memorant. —muri Herculei, h. Saguntini, quos ab Hercule exstructos esse (cf. v. 505; II, 507, 654) et ab ejus comite, Zacyntho, nomen adcepisse, poeta comminiscitur. —274. jugo crescente, colle adsurgente. —Clementer ut ap. Tac. Ann. XIII, 38, et Germ. I. —275. Conditus, sepultus. Cf. II, 581 seqq. —sacravit pro vulg. dedit, ut ap. Virg. Æn. XII, 141. —Zacynthus, Dardani f., a quo Zacynthus insula et urbs dicta, notus est ex Dionys. I, 50. Pausan. Arcad. c. 24, p. 491 et Steph. Byz. in Ζάκυνθος. Alii, v.c. Strab. III, p. 110, ducti eadem nominis similitudine et more, origines populorum urbiumque a Græcis repetendi (vid. ad v. 235), Saguntum a Zacynthiis conditam tradunt, a quibus Silius urbem potius auctam esse v. 288 sq. memorat.

276. Alii Geryonis cædem Herculi Tyrio tribuunt. Sed poetæ omnes, quamvis diversissimæ indolis, fabulas in Herculem Thebanum transferunt. Vid. Heyne ad Apollod. p. 325 sq. —Alcidæ v. Heyne ibid. p. 338 sq. —remeabat Thebas, ut venere lacus, IV, 763 et similia, quæ, ut semel tironum causa id moneam, respondent Gr. ἔρχεσθαι, ἀπάγεσθαι, οἴχεσθαι, πορεύεσθαι, παραγίνεσθαι, ἥκειν πόλιν, etc., omissa præpos. εἰς vel κατὰ et πρὸς. Conf. Heyne ad Virg. Æn. I, 2. Spanhem. ad Callim. in Pall. 18. —277. cælo ferebat, ad cælum efferebat facta Herculis. Vid. Heynium ad Virg. Æneid. lib. X, 548. Dixerat ille aliquid magnum... cæloque animum fortasse ferebat.

278. Hæc ad vim et magnitudinem Geryonis exprimendam valent; vid. Jani ad Horat. Od. II, xiv, 8, et Heyne ad Apollod. p. 385 sq. cf. inf. III, 422; VI, 629; XIII, 200 sq. Ceterum simile monstrum, Herilus, eodem fere orationis colore describitur a Virg. Æn. lib. VIII, v. 563 seq., cui tres animas... mater... dederat, terna arma movenda. —Paria quidem de Herilo refert Virgil. Sed tellus h.l. sola Hispania esse videtur; 39 Withof.

281. duræ sorores, ut XIII, 74, et tristes s. ap. Tibull. III, 3, 35 (ubi vid. Broukh. et Heyne) h. Parcæ severæ, inexorabiles.

284. medio fervore, die, ut medio æstu dixit Virg. Ge. I, 297. —Armenta... vocabat; conf. Virg. Æn. VII, 663, et ibi Heyne. vocabat, ducebat. —285. fauces tumidas veneno refer ad serpentem, qui eas rupit (immani fauces diduxit hiatu inf. III, 194) letali vulnere, ut vulnus letale infligeret Zacyntho, non ad Zacynthum; de quo dubitasse mireris virum doctum in N. Allgem. deutsch. Biblioth. T. VIII, P. II, p. 418. —letali vulnere ad vulnus letale infligendum. —287. Inachium virum Zacynthum, Græcum, ab Inacho, primo Argivorum rege.

288. Noto pro quocumque vento: alioquin poeta Eurum potius nominasset. —289, 290. Insula Zacynthos, ex adverso Elidis, in Ionio mari, inter Strophades et Cephaloniam sita, et olim etiam Hyrie dicta, nunc vero Zante. cf. Plin. IV, 12, et Heyne ad Virg. Æ. III, 270, et ibid in Exc. I, p. 345 edit. prior. Ex eodem loco Virg. v. 272 Silius. —Laërtia regna petiit.

291. Saguntum amplificavit colonia ab Ardea eo deducta. Conf. 40 Liv. XXI, 7. —Daunia pubes, Rutuli, seu Ardeates, sic dicti a Dauno, Turni patre; a quo diversus est Daunus, priscus Apuliæ Dauniæ (Capitanatæ, seu Luceræ provinciæ) rex, Diomedis socer (Strab. V, p. 283 seq. Plin. III, 11. Tzetz. ad Lycophr. p. 60), unde Apulia Dauni arva, IV, 556, Daunia tellus, VII, 157, et Daunia regna, IX, 499. Tota vero Italia passim Daunia et Romani Daunia pubes, V, 631 et Dauni nepotes, IV, 504, dicuntur. Cf. Heyne Exc. VII, ad Virg. Æn. VII, et Cluver. Ital. ant. III, 5, p. 970 sq. —292. Sedis inops, misit, etc. Conf. v. 667 et ad VIII, 361. —Sedis inops hominum multitudine abundans, quam Ardea urbs non caperet; Ern. Pars Ardeatium, ob nimiam incolarum frequentiam, unde seditiones, potentiorum dominatus et factiones plerumque oriuntur, urbem patriamque deseruisse censenda est. Ver sacrum, ἔτος ἱερὸν, in causa fuisse suspicatur Lefeb. Cf. Heyne Op. acad. Vol. I, p. 296 seq. —293. viris, Dauno inpr. et Turno, ejus filio. —nunc Ardea nomen, nil præter nomen superest. Silius hæc mutuatus est a Virg. Æn. VII, 411, 413 ubi vid. Heyne in V.L. Quoad verba Drak. et alii cf. VI, 478; X, 583. Ovid. Met. XV, 430. Liv. V, 18; VII, 29. Catal. Pithœi, III, pr. Mel. II, 3. Cfr. Heins. ad Vellei. Pat. II, 30 et Liv. XXIX, 1.

294. Cum Hasdrubale (Hamilcaris in Hispania successore, XIII annis post finem b. Punici I, A.U.C. 526, a.Chr. 228) fœdus «renovaverat populus Rom., ut finis utriusque imperii esset amnis Iberus,» Liv. XXI, 2. Conf. infr. v. 480, 643; II, 449 seq. Flor. II, 6, ubi vid. Duker. p. 288. Polyb. II, 13; III, 21, 27. Sagunto dein obpugnata, Romani, Pœnos perfidiæ arguentes, responsum ab his tulere, Hasdrubalis fœdus non ratum a Senatu Carthag. factum, nec in eo Saguntum, versus occidentem ab Ibero situm, exceptum fuisse, cum de sociis utriusque populi, qui cis Iberum habitarent et qui tum essent, non de iis, qui, ut Saguntini, post pacem futuri essent, cautum fuisset. Conf. Liv. XXI, 18. Polyb. III, 29. Appian. Hisp. c. 7. Hannib. c. 2, et Pun. c. 6 et 67, ubi vid. Cl. Schweigh. et Heyne in Commentatt. de fœderibus Carthagin. cum Romanis, in Opusc. Acad. T. III, inpr. p. 73 sq.

296. flagrantia cupiditate pugnandi.— 41 297. castra, copias. —Verba latos quatit agmine campos refer simpl. ad incessum equorum et agmen in campos eductum, vel simul ad agrorum vastationem incolarumque perturbationem; (cf. Intp. ad Virg. Æn. VIII, 596 et XI, 513) nam Livius XXI, 7, Hannibal, ait, infesto exercita ingressus fines, pervastatis passim agris, urbem tripartito adgreditur; Ern.

298. caput quassans, iratus, ut ap. Virg. Æn. VII, 292. —299. mensus oculis. —301. longe esse eleganter pro, inutile esse, nihil juvare, ut contra adesse aliqui, παρεῖναι, pro opem ferre Drak. ad XVII, 80 laudat Passerat. ad Prop. I, 7, 17. Burm. ad Petron. c. 58. Gronov. ad Senec. Hippol. v. 974. Heins. ad Ovid. Met. VIII, 435, et Freinshem. Ind. in Flor. Add. Heyne et Cerda ad Virg. Æ. XII, 52. Intpp. ad Flor. II, 6. Broukh. et Heyne ad Tibull. I, v, 2. —302. Ausoniam, fœdus et auxilium Rom.

303. fidem, promissa, pacta, vel etiam auxilium. —Deos, fœderis testes, seu religionem et sanctitatem fœderis. —304. Verba, quæ modo dixerat, sancit, confirmat, ut ap. Virg. Æ. XII, 200. —305. jaculo Intorto, quo hostilitatis initium fecit. Conf. IV, 134 et Virg. Æn. IX, 52, 53. —306. Stantem, pro muro, h. in muro, ut ap. Virg. Æn. IX, 575.

42 307. medius teli, h. ita transfossus, ut æqua pars teli et a fronte et a tergo promineret, ut medius alni, XIV, 481, vid. Gronov. ad Liv. XXVIII, 6, ad Senec. Consol. ad Marc. c. 16. Heyne ad Virg. Æn. IV, 663 in V.L. —exacti, transacti, trajecti. Vid. Ind. et Gronov. ad Senec. l.c. et in gustu ad Stat. Th. VIII, 468. —exacti teli medius, exacto per media viscera telo, vel mediam partem teli corpore tenens, hinc mucrone, hinc capulo promiminente; Ern. coll. Ovid. Met. XII, 484. —308. aggere, muro. Vid. ad v. 265.

311. nubes poetis metaphor. dicitur multitudo, inpr. avium, quæ instar atræ nubis aerem secant et tenebris quasi involvunt, ut II, 37; IV, 553; VI, 336. Virg. Ge. IV, 60. Æn. VII, 705; VIII, 637. Sic et nimbus (vid. Ind.), telorum tempestas ac ferreus imber, Æn. XII, 284. grando telorum et lapidum, tela pluunt, Gr. νέφος γεράνων Anthol. III, 25. Epigr. 60. ψαρῶν Hom. Il. ρ, 755. πεζῶν Il. δ, 274. Τρώων Il. π, 66, et doctius νέφος πολέμοιο Il. ρ, 243 et Pind. Nem. X, 16, unde nubes belli, V, 379; XVI, 651, et ap. Virg. Æn. X, 809 (ubi vid. Cerda et Heyne), et nubes simpl. pro bello inf. VII, 84. Cf. Weitz. ad Val. Fl. I, 396.

312. Quisque ante ducis oculos tam fortia facta edit, tamquam solus pugnaret. Contra dixit Val. Fl. VI, 200, mixta perit virtus, h. in tanta militum multitudine facta 43 singulorum dignosci non possunt.

314. fundit, χέει, jacit, emittit. Drak. monet, fundere esse voc. propr., quoniam teste Isidoro Orig. XVIII, 10, «funda dicta eo, quod ex ea fundantur lapides, id est, emittantur.» —Baliari, conf. III, 365. —verbere scil. fundæ, quæ verberatur, mittitur, ut ap. Virg. Ge. I, 309. —315. Verba Maroniana; vid. ad Æn. IX, v. 587, vol. IV, nost. edit. Ed.

317. Hic, ille, librat, jacit, mittit. Proprie a fluctuante libræ motu sursum deorsum movere denotat, unde passim de avibus adhibetur, quæ alas ita movent. Vid. Ind. —318. nodo, amento, loro hastarum et jaculorum, cujus ope fortius vibrantur. Vid. Ind., Eurip. Androm. v. 132. Lips. Poliorc. IV, 5. Barth. ad Stat. Th. IV, 153. Drak. adscripsit verba Isid. Orig. XVIII, 7, «Lancea est hasta amentum habens in medio: dicta autem lancea, quia æqua lance, id est, æquali amento, ponderata vibratur.»

320. Conf. Virg. Æn. IX, 535. —322 sq. vid. ad v. 219. —hydro, serpentum veneno. —bis noxia, vulnere et veneno. Stat. Th. VIII, 418 formidandæ non una morte sagittæ. —bis noxia, cuspide et veneno. Drak. comparavit Ovid. ex Ponto, I, 2, 17. Claud. Laud. Stilic. I, 351. Sidon. Apoll. V, 407. Iscan. bell. Troj. VI, 233. —323. Contendit nervo, arcu, quem nervo, νευρῇ, intenderat, emittit. conf. Heins. ad Virg. Æ. V, 520. —fraude ut v. 219.

325. acuere veneno imbuere, ut ap. Virg. Æn. IX, 773, 44 armare veneno ferrum; Ern. gaudent emend. Livin. patrio veneno, ut ap. Claudian. B. Get. 237. Colum. X, 406, et Virg. Æn. XII, 857, ex ingeniosa emendat. Schraderi in Observatt. p. 18, ubi conj. Armatam sævo patrii quam felle veneni, etc. Withof. h.l. emendat. Spicula, quæ patrio gaudet tinxisse veneno, fundit, etc. coll. II, 610, et Ovid. ex P. IV, 10, 31. Sed ita nodus ferro secatur. —326. binominis Histri, ut ap. Ovid. ex P. I, 8, 11, et Stat. Silv. V, 1, 90, nam idem fluvius veteribus a fonte usque ad Mœsiam, quod b. Kolerus putabat et forte Mela II, 3 extr.; vel, teste Plin. IV, 24, ad Illyricum, vel denique, si fides habenda Agathem. Geogr. II, 4, Vindobonam usque Danubius, et inde, donec Pontum Euxinum influit, Hister seu Ister dicebatur. —Dacia (v. 324 ), in qua Getæ habitabant, hod. Moldavia, Valachia et Transilvania.

327. collem cf. v. 274. —turrita fronte, aggere, cui turres imponuntur. Cf. v. 331, et Lucan. III, 455, 456.

329. ut ap. Virg. Æ. VI, 879. Nota autem est Fides prisca, cana, antiqua. —330. dura juventus, infelix, dura patiens.

332. Ausonia Saguntus Modio et Barth. est Romanis addicta eorumque partes secuta Conf. IV, 650, 703. Ab Ardeatibus exstructam interpretatur N. Heins. prob. Drak., qui monet, Saguntum duplicis originis, partim Græcæ, ab Hercule Thebano et Zacynthiis, partim Latinæ, ab Ardeatibus repetitæ, fuisse, et h.l. Ausoniam, Latinam, in laudem, sed III, 178, Graiam per contemtum dici, ut Neapolin Graia munimina, XII, 41 et Græca seu Græcula passim, de quo vide Burmann. ad Petronium, caput 46. —333. omnes Saguntini. —334. stridula, ut λίγξε βιὸς, νευρὴ δὲ μέγ᾽ ἴαχεν Il. δ, 125. —335. Phocais forte Ionica, Græca, et hinc Saguntina: nam poeta epithetis paulo longius petitis uti solet, et Saguntus tam Græca, quam Latina urbs fuit. Vid. ad v. 6, et 332. An Phocais dicta pro Massiliensis, ut sit epith. orn. (vid. Strab. IV, p. 171 sqq.) an pro Phocensis? 45 quorum voc. discrimen ne veteres quidem satis observasse monet Spanhem. ad Callim. H. in Pall. 24. Hinc quodammodo defendi possit, quod Dausq. et alii monent, Saguntinos adpellari posse Phocenses propterea, quod Zacynthus, Thebanus, eorum urbem condiderit, et Phocis a quibusdam referatur ad Bœotiam, vel ager certe Thebanus Phocidem complectatur. Alioquin Phocais, Φωκαὶς, formatur a Phocaia, Φώκαια, Ioniæ seu Phrygiæ minoris urbe, a qua diversa est Phocis, Φωκὶς, parva Ἑλλάδος regio, unde Phocenses, Φωκεῖς, ut a Phocæa Phocæenses vel Phocæi, Φωκαῖοι, vocantur. Marsus suspicabatur, non probabat, Saguntinos ballistarum usum a Massiliensibus, Phocæorum colonis (vid. ad IV, 52) accepisse, qui Bellicarum machinarum fabricis inclaruerunt. —molares, ut ap. Virg. Æn. VIII, 250. Ovid. Metam. III, 59, et Stat. Th. V, 561. —337. Ferratam ornum, hastam ferro præfixam, ex orno, quæ et fraxinus, μελίη, poetis dicitur: nam orni sunt fraxini silvestres.

340. super, insuper, ut ap. Virg. Æn. II, 71; XI, 226, 685, vel desuper, 46 ut ibid. IX, 168; X, 384, e loco altiore, ex aggere. —341. Inter tela, arma, satæ, natæ, h. bellicosæ, armis tractandis bellisque gerendis adsuetæ. —stamus, segnes adstamus, hæremus, ut sedere.

342. ominis, Ovid. Fast. I, 178, omina principiis inesse solent. —343. bonæ primitiæ ducis, præclarum sane initium imperii, mihi delati! cf. Virg. Æn. XI, 156 sq. Vim sarcasmi facile senties.

345. haustus medullis Hannibal, egregie pro, animo concepta virtus et audacia H., qui nil nisi bella spirabat; vel pro, vox H. intima pectora et medullas penetrans; Ern. Cf. Gronov, ad Senec. Thyest. 53 et 242. Intpp. ad Val. Flacc. I, 263. Barth. ad Stat. II, 417 et loca a Drak. et aliis ad h.l. et VIII, 318, congesta, Juven. Sat. VIII, 72. Claud. Cons. Mall. Theod. v. 196. Lucan. VIII, 285. Senec. Troad. 614 al. —346. sequentia bella, Romana, cum hoc arte connexa.

347. cæsasque... dextras, cf. XIV, 490, 491, Lucan. III, 610 sq. —348. Subit, admovetur urbi, arduus agger, machina super muros urbis eminens, unde globus, turba militum inscendat, ut ap. Virg. Æn. II, 47, machina inspectura domos venturaque desuper urbi; Ern.

351. Similiter a Liv. XXI, 8, et XXXIV, 14, describitur falarica, seu phalarica, missile telum, a falis, sou phalis sic dictum, h. turribus ligneis, e quibus catapulta, adeoque multa dextra, emitti solebat. Conf. VI, 214, 273; IX, 339. Festus h.v., Serv. ad Virgilium Æn. IX, 705, seq. (ubi eam sola Turni manu librari monet Drak.; sed vid. ibi Heyne) Stewech. ad Veget. IV, 18, p. 377. Lips. Poliorc. V, 5. Salmas. ad Solin. p. 640 seq. et Casaub. ad Æn. Tact. 34. 47 —353. Telum illud erat hastili abiegno, et cetera tereti, præterquam ad extremum, unde ferrum quadratum, tres longum pedes, et stuppa circumligatum inlitumque pice, exstabat, Liv. l.c. —cui plurima cuspis erat, v. Heyne ad Virg. Æn. I, 419, et Bentl. ad Hor. Od. IV, 2, 29. —354. lues vid. ad v. 174. —355. vid. Liv. et Serv. ll. cc.

356. Conf. Virg. Æn. IX, 705, 706. —357. sulcatum aëra, ut Οἷος δὲ οὐρανόθεν πυρόεις ἀναπάλλεται ἀστὴρ Ὁλκὸν ὑπαυγάζων dixit Apollon. III, 1376.

358. Silius more poetarum sequitur vulgi opinionem de his ἀστέρων διαδρομαῖς et ἀποῤῥοίαις, stellis transcurrentibus seu διάττουσι. vid. Intpp. ad Virg. Ge. I, 365. Æn. II, 693 seq. V, 527, et Spanhem. ad Callim. in Del. 38. —præstringere est vehementer stringere, et stringere vel destringere, sive leviter adtingere (vid. ad IV, 119), sive arte et firmiter prehendere, manu premere eaque desuper mota ramos inpr. exterioribus asperisque partibus, foliis ac frondibus privare, streinfein, abstreinfein; (vid. Cuper. Obss. IV, 5.) et hinc vel nudare re aliqua v.c. gladium vagina (vid. Drak. ad XVII, 164. Gronov. ad Liv. XXVII, 13. Heins. ad Ovid. Fastor. II, 99, 207.) et arbores fructibus, (ap. Virg. Ge. II, 368. Ecl. IX, 61.) vel minuere v.c. rem familiarem ap. Hor. Sat. I, i, 8, et inpr. aciem oculorum et mentis hebetare, obtundere, ut h.l. et ap. Horat. Od. II, i, 18. Cic. Sen. 12. Phil. XII, 2, et ad Brut. ep. 18. Stat. Th. V, 666. Plin. II, 18; XV, 14 extr. Plaut. Mil. I, i, 4. Gell. XII, 13 extr. Senec. ep. 71 extr. Liv. XL, 58, quibus locis in optimis edd. præstringere, non perstringere legitur. —sanguineo, rubente. Conf. v. 461, 462. Plin. II, 25. —crine, flamma ejusque radiis et longo tractu, ut v. 461; VIII, 638. Virg. Ge. I, 367. Æn. V, 528, et Valer. Flacc. I, 205; II, 42. Sic et coma ap. Senec. Œdip. 311 et 48 Herc. Œt. 727. Catull. LX, 77, πυρὸς ἀμφήκης βόστρυχος apud Æschyl. in Prom. Conf. de stellarum comis Dorville ad Charit. p. 746. —crinis de face, quæ quum habet ignem solutiorem, aeris inpetu in caudæ criniumque passorum formam extendi solet; unde Artemidor II, 28, ἀστέρας παγωνίους barbatos adpellavit; Ern.

361. tulit ut XIV, 491.

362. Conf. Th. IX, 554 sq. Val. Fl. VI, 383, et Virg. Æn. IX, 535 seq. —363. Vulcanum exercet, ut Eurus ignem exercens dixit Ovid. Epist. XV, 9. Rem exercere, vel fatigare dicimur, qua multum utimur, ut quasi lassetur. Vid. Burm. ad Val. Fl. III, 162 et ad Virg. Ge. III, 529.

365. condensis, condensatis. Conf. Virg. Æn. IX, 514. —Testudinem scutorum, συνασπισμὸν, vulgo h.l. intelligunt, de qua vid. Liv. XLIV, 9. Sed in obpugnationibus magis in usu erat altera testudo, machina lignea, tabulis contexta et coriis vel centonibus obducta, quæ arietes, falces et musculos continebat, et tegebat eos, qui cuniculos agere murumque subruere conabantur. vid. Liv. X, 29; XXXIV, 29. Cæs. B. G. V, 42, 52. Vitruv. X, 19, 21. Lips. Poliorc. I, 8; V, 1. —366. Subducto vallo, h. sursum ductis, eductis, evulsis vel ablatis vallis, aggeri infixis: mox v. 368 aggere victo. An subducto est, simpl. convulso, proruto, ut forma loquendi petita sit a fundamento, quo subducto, ablato, totum ædificium corruit? —cœca latebra, testudine, ut tecta acies, armorum tegmina et cœcus Mars ap. Virg. Æn. IX, 513, 517, 518. Vulgo male de cuniculis cogitant, quos non tam ad murum subruendum, quam ad urbem ingrediendam spectare, jam monuit Drak.

368. Cf. Liv. XXI, 12. —in sonitum, cum sonitu. —369. Herculeus 49 labor; vid. ad v. 273. —371. Rupes aeriæ, altæ, ut apud Virg. Ecl. VIII, 39. Georg. III, 474; Æn. VIII, 221, scindunt montem, dum revulsæ chasma in monte faciunt; Ern.

373. Surgebat agger, e ruina murorum. Conf. Lucan. III, 508. —374. ni vid. Heyne ad Virg. Æn. III, 686. —protenus non confestim expono, sed porro tenus, porro, ut ap. Virg. Æn. V, 485; IX, 337 et Ecl. I, 13, ubi vid. Heyne. —instent, insistant, vel incipiant, de quo vid. Græv. ad Cic. Div. X, 16, et Drak. ad Liv. XXX, 12. —375. ruina valli media, quum in medio esset.

376. Emicat ut ap. Virg. Æn. V, 319. —377. Rutulo vid. ad v. 291. —379. Dulichios, h. Zacynthios, Græcos, qui Saguntum auxerunt. Conf. v. 288 sq.; II, 603. —Dulichium, maris Ionii ins., prope Zacynthium et Cephaloniam. Vid. Heyne ad Virg. Æn. III, 271.

381. In ipsa cervicis vertebra. Cf. Virg. Æn. XI, 691, 692, (ubi vid. Heyne in V.L.) et XII, 381. —382. Conantis clamare, et hinc 50 caput tollentis. —sistit, clamare, vel progredi prohibet, dum transfigit. Cf. II, 98. —383. premens telo, ut apud Virg. Æneid. II, 530; VIII, 249, IX, 330, 793; X, 347. —voce urget, maledictis insectatur. Conviciis acerbisque verbis, αἰσχροῖς et ὀνειδείοις ἐπέεσσι, vel χαλεπῷ μύθῳ, et provocare hostem, et victum inprimis, aut male jam tractatum adhuc incessere, non magis barbarorum populorum, quam heroum vitæ consentaneum. Conf. ad v. 398. Burm. ad Val. Fl. IV, 313. Cerda et Heyne ad Virg. Æn. II, 547; X, 737.

386. Quoniam Jovem Capitolinum bello quasi superare non potuisti, nunc Jovi Stygio, h. Plutoni, bella fer, infer. V. ad III, 365, in V.L. —387. in inguine v. Hom. Il. ν, 568, 569. —Hiberi, Hispani, ut vulgo putant. Sed nomen proprium est. —388. singultantia in leto, ἀποβλύζοντα, emittentia sanguinem cum singultu.

392. latus haurit, ut, V, 524, ubi Drak. comparat Ovid. Met. V, 126. Senec. Agam. 890. Val. Fl. VI, 554. Stat. Th. VIII, 666; X, 308. Liv. VII, 10. Curt. VII, 2; IX, 5. Cf. Heyne ad Virg. Æn. II, 600; X, 314.

393. Dives agri ut ap. Virg. Æn. X, 563. —famæ negatus, famæ virtutis sibi comparandæ occasione, ob privatam, quam agebat, vitam, destitutus. —394. Bella feris agitabat, venatui operam dabat, 51 Draken. proprie de bello feris inferendo cogitabat, vel bella feris movebat, inferebat.

395. vitæ opacæ, quæ in nemoribus et venando transigebatur, ut quies o. ap. Stat. Silv. III, 5, 17. Cellar. interpretatur privatam, a strepitu bellico remotam.

397. infesto vulnere, telo, quo vulnus infligitur. ut II, 92; V, 251. Sed vid. Heyne ad Virg. Æneid lib. II, v. 529, p. 274, T. II nost. edit. Ed.

398. sævum adridens, δεινὸν ἐπιμειδήσας, vel μειδιόων, adject. pro adverbio. Vid. App. μειδιόων βλοσυροῖσι προσώπασι Hom. Il. η, 212, laudatus a D. Heins. —Idem victoris sarcasmus IV, 288 sq.; V, 561 sq.; XI, 258. Præter Homerum Silio præivit Virg. Æn. II, 547 sq.; IX, 742; X, 829 seq.; XI, 688 seq., ubi vid. Cerda. Conf. Zinzerl. ad Val. Fl. IV, 313 et sup. ad v. 383. —399. post funera, stragem, cædem, vulgi, militum gregariorum, ut IV, 266, 267. Sic λαὸς ap. Hom., et populus, II, 579. —400, 401. alte Insurgens, ἐπερείδων Hom. vel ἀνασχόμενος sc. τὴν χεῖρα Il. γ, 362. Conf. Virg. Æn. XI, 697, et XII, 902. —cassidis cristatæ, Κόρυθος ἱπποδασείης. tegimen capitis, galeam. —402. ossa crepitantia, quæ perfracta sonant, IV, 380.

52 404. horrentes effingens crine galeros, crines formans in speciem galeri, quum tot cincinnis implicati essent, ut galero similes viderentur. Male itaque Dausq. ex h.l. efficit, galerum nativam quoque comam, non semper adscititiam esse, quod jam monuere Drak., et Gronov. Obss. IV, 18. —405. cruda virens senecta, ex Virg. Æ. VI, 304. —crudus, ὠμὸς, proprie, non coctus, mollitus, corruptos, fractus et debilitatus, vel annis, ut h.l. et III, 386; V, 569; XII, 348, vel voluptatibus, ut III, 303, hinc et rudis, durus, asper III, 514, crudelis, ut ὠμὸν πρᾶγμα seu βούλευμα, et terribilis VII, 113, fortis V, 423; X, 98; XIII, 224, et malis insuperabilis IV, 35. —Cf. II, 439; III, 289; XVI, 236. —406. mulcere, domare. —fetas, non gravidas intelligo; sed enixas, quæ jam pepererunt (ut ap. Virg. Æn. VIII, 630. Ecl. I, 5 al.) et amori iterum indulgent: tum enim sævissimas esse eas, notum vel ex Virg. Ge. III, 245 sq.

407. Imitat. Virg. Æn. VII, 792. In Bagradæ clipeo expressus sui nominis fluvius (vel urna potius, ejus emblema), ubi forte patria ejus, vel unde originem duxit; ut in heroum scutis, eorum origo et imago, vel historia majorum rerumque ab his et a toto olim populo præclare gestarum, adumbrari solebat. Conf. II, 158; IV, 153; VIII, 385 sq. (ubi Drak. hæc exempla jam excitavit), X, 175; XIV, 212; XVII, 397. De Bagrada fl. vid. ad VI, 140 seq. —cœlatus parmam urna fluminea, durior formula pro, parmam gerens, in qua urna, fluvii emblema, sculpta erat; Ern. —408. Nasamones, adcolæ Syrtis vastæ h. majoris, ex navium captarum spoliis ditescentes. Vid. Plin. V, 5; VII, 2; Lucan. IX, 438 sq., 891; Herodot. II, 32; IV, 172, 183. —409. Audax raptare, θρασὺς ἁρπάζειν.

411. exarmare veneno, ut contra armare v. dixit Virg. Æn. IX, 773. —412. chelydros graves, h. gravi fœtore, ut ap. Virg. Ge. III, 415, 53 ubi lectio vulgaris ex h.l. firmari potest. Vid. ibi Heyne. —tactu sopire; nam præter carmina, etiam manuum tactu serpentes domare et sopire solebant ἐπῳδοὶ, vel ἀσπιδοθῆραι et ὀφιοδιῶκται. Conf. III, 302; V, 354; VIII, 498 sq. Heyne ad Virg. Æn. VII, 753 seq. et de utroque modo angues domandi, ut de arte ὀφιοδήκτοις medendi, Plin. VII, 2; Cels. XXVII, 5; Lucan. IX, 891 sq. 922 sq. (ubi de Marmaridarum Psyllis, ut inf. III, 302, agitur) Strab. XIII, p. 588; Gell. IX, 2; XVI, 11; Gronov. Obss. II, 1; Heins. ad Ovid. A. A. II, 102. —413. Afri et inpr. Psylli, genuinam sobolem ab adulterina, admotis anguibus, dignoscere et explorare, δοκιμάζειν, solent. «Mos Psyllis liberos genitos protinus objiciendi sævissimis serpentibus, eoque genere pudicitiam conjugum experiendi, non profugientibus adulterino sanguine natos serpentibus,» Plin. VII, 2. «Psylli quum arbitrantur, suppositum aliquem esse in stirpe, ei admovent, ut pungat, colubram. Quum pupugerit, si de genere sit, vivere: si non sit, mori.» Varro ap. Priscian. VII, 2; Cf. Lucan. IX, 891 sq. inpr. 906 sq. Solin. c. 27, p. 52; Tzetz. Chil. IV, hist. 135, v. 339; Ælian. Hist. Anim. I, 57, et Dio. LI, p. 453, qui posterior præter alia memorat, serpentes veste puerorum tacta continuo marcescere. Poetam h.l. agnoscas in variandis serpentum nominibus.

414. Ad Iarbam militem traducta, quæ de Iarba, rege Numidiæ, Jovis Hammonis f., nota sunt vel ex II, 59 sq. VIII, 54 sq.; Virg. Æ. IV, 36, 196 seq.; Justin. XVIII, 6. al. —fatidicis lucis, in quibus oraculum Jovis Hammonis, de quo vid. III, 10, 673 sq. —Garamanticus, Libycus; vel Silio, ut aliis, laxior est geographia. Nam Garamantes longe ab hoc oraculo in Marmarica remoti erant, et vel inter Æthiopiam et Gætuliam, vel in extrema Africæ parte ultra Gætuliam, colebant. Septemtrionales autem diversi ab australibus, qui non nisi 20 dierum iter ab Ammoniis aberant. Vid. Plin. V, 4. Herodot. IV, 174, 183. Cl. Schlichthorst. Geogr. Afric. Herod. p. 7, 140, 155. Garamanticus pro Garamantice, ut ditissimus V, 260 al. —415. Galeam cornibus arietinis, insigni Jovis Hammonis, ornatam habebat, ut ipse ille deus, IX, 298; et ap. Diod. III, 73; et Nabis, ejus sacerdos, inf. XV, 682; regesque Macedonum post Alexandrum M., qui ejusdem dei filius haberi cupiebat, de quo vid. Spanhem. de Usu et P. Num. Diss. V, p. 346 sqq. Notus enim veterum mos, vel patriam et originem, vel illustria majorum facta exprimendi ejusmodi ornamentis, seu clipei, ut sup. v. 407 (ubi vid. not.), seu galeæ, ut II, 157; V, 79; Liv. XXVII, 33; Stat. Th. VII, 279; Herodian. I, 14, quæ loca Drak. ad XV, 682 excitavit. Nec minus nota res est, Jovi Hammoni, ut et Baccho, Pani aliisque, fluviorum inprimis, numinibus cornua, ad vim majestatemque declarandam 54 apta, tribui: quæ idea priscis temporibus, quibus homines pelle serina vestium loco utebantur, orta et a Macedonum regibus renovata est. Vid. Lessing. Laoc. c. 8, p. 95, c. 9, p. 103; Broukh. ad Prop. III, 15, 19, 30, ad Tibull. II, 1, 3; Jani ad Horat. Od. II, 19, 30. —416. Oraculum mendax frustra incusabat. —sortes, κλῆρος, oraculum, quoniam oracula olim etiam per sortes, ψήφους, edebantur.

419. Cædes δεινῶς, depingitur. —cæde, sanguine, ut φόνος pro αἷμα. —Perfusæ cæde, adspersæ sanguine. Ern., exponit, mixtæ et confusæ cadaveribus, quod usui loquendi minus convenit.

420. ductorem Hannibalem poscit Murrus in prælia, ad singulare certamen provocat, more heroum. —421. Splendida comparatio, concinnata ad exemplum Virg. Æ. X, 707, 718, ubi vid. Heyne. —Fulmineus solemne apri et inpr. ejus dentium epitheton, quod nonnulli ab exertis utrimque dentibus, fulminis cuspides referentibus, repetunt; alii, qui ad Ovid. Met. VIII, 289, provocant, ab ardente et calido oris adflatu; alii vero inde, quod, ut fulmina non in rectum, sed in obliquum feruntur, sic et aper obliquo latrantes dissipat ictu, ut utar verbis Ovid. Met. VIII, 344; unde σῦς δοχμὸς et λικριφὸς αΐξας apud Hom. Il. μ, 148 et Odyss. τ, 451. Sed poetis fulminea potius dicuntur, quæcumque instar fulminis cum impetu ruunt, et tam terrorem incutiunt, quam omnia contundunt et necant, v.c. ira, XI, 99; juvenis, IX, 393; ductor, XVII, 549; Scipiadæ fulmina gentis et belli, VII, 106; Lucret. III, 1049; Virg. Æn. VI, 843; IX, 812; fulmen Carthaginis Hannibal, XV, 667; fulmina belli milites Pœnorum, VII, 223; patria fulmina, XV, 408; fulmen linguæ, VIII, 412; f. verborum Cic. ad Div. IX, 21, quo teste Orat. c. 9, Periclem fulgere et tonare dixit Aristoph. Conf. Virg. Ge. IV, 561; ἀστεροπῇ ἐναλίγκιος Hom. Il. ν, 242; πρηστὴρ κεραύνιος al. —Spartani canes præstantius genus. Conf. II, 689; III, 295, et Heyne ad Virg. Ge. III, 345 et 405. —422. perdidit silvam, h. securitatem 55 et latebras in silva, spemque in ea positam; vel viam et reditum in silvam. Sic perdere terga, XIII, 171; p. fugam, viam fugæ amittere Martial. de Spect. XI, 2. —423. Horrescit sætis dorso; nam aprorum sætæ erigi solent, si ad pugnam se expediunt. Φρίξας εὖ λοφίην Hom. Od. τ, 446. Conf. Stat. Th. II, 129, XI, 531; Virg. Æn. X, 711, ubi vid. Heyne. Horrere autem, ut semel moneamus, poetis dicuntur, quæ erecta sunt, seu eminent v.c. segetes, arma, pili ac sætæ, (quæ in subito frigore et pavore, vel in ira vehementiore eriguntur) omniaque ea, quibus aspera est et squalida superficies, non lævor ac nitor. Sic et φρίσσειν, v.c. κάπρος φρίσσει τρίχας, seu ἐθείραις, λήϊον, vel ἄρουρα φρίσσει σταχύεσσιν, μάχη ἐγχείῃσι, etc. ap. Hesiod. Scut. 171, 391; Hom. Il. ν, 339, 473, ψ, 599 al. Conf. Heyne ad Virg. Æn. X, 237; nostræ Collect. Vol. IV, p. 122. et VII, 86. Ed.

56 426. insperata, ex insperato, contra spem et opinionem. —430. Cantato, incantato, carmine incenso, magico, vid. ad v. 96, et VIII, 497; conf. Prop. IV, 5, 13; Ovid. Am. II, 5, 38 et Met. VII, 98. —431. Litore ab Hesperidum, ut sacerdos illa magici sacri, sup. v. 101, et ap. Virg. Æn. IV, 484. De Hesperidum hortis vid. Heyne ad Virg. l.c. ad Apollod. p. 406 seq. et Comm. de Theog. Hes. in Cer. v. 11, et Cl. Hermann. Mythol. T. I, p. 402. Conf. III, 282 sq.; IV, 638; VI, 184. —432. crudescere, crudius, sævius, et hinc nocentius et efficacius fieri.

433. Comparatio desumta a Virg. Æn. XII, 331 seq. ubi vid. Heyne. —Quantus, h. tantum furit H., quantum. —Bistoniis oris, Thracia, (vid. Plin. IV, 11) propria 57 sede Martis. Conf. IV, 433; Hom. Od. θ, 361; Virg. Æn. III, 13, 35. Claud. in Rufin. I, 334 sq. De curru Martis conf. IV, 432 sq. et Heyne ad Virg. Æn. VIII, 433. —434. telum coruscans, vibrans, πάλλων δοῦρα Hom. Il. γ, 19, ε, 495. Ἄρης στιβαρὸν δόρυ κραδαίνων Anacr. XLV, 9. —435. Titanum pro Gigantum, quos seriores inpr. poetæ confundere solent. Conf. Claud. Gigantom. 75 sq. —bella flagrantia, vehementia et acria, vel ardentia quæ cum ardore geruntur, ut flag. comitia dixit Plin. H. N. Præf. —436. adflatu, anhelitu.

437. Notus est poetarum mos, non numerum, sed nomina occisorum hostium recensendi, quod ad vim ornatumque narrationis, et ad animum lectoris in eam intendendum plurimum facit. —438. Flavus, ut ξανθὸς, solenne epitheton virorum fortium et heroum, quos et pulchritudo decebat, unde iis ξανθὸς τρίχας, seu ξανθὴν κόμην tribui notum vel ex Hom. Il. α, 197; β, 642; γ, 284; Od. ν, 399. flavus Achilles dicitur Claud. Paneg. VIII, 556. Hinc forte et flaua coma Bellonæ inf. V, 220, ut ξανθὰ Γλαυκῶπις Pind. Nem. X, 13. Flavi autem crines veteribus non minus ac nobis placebant, unde flava Phyllis et Chloe, flavus Ganymedes etc. ap. Horat. Od. II, 4, 14; III, 9, 19; IV, 4, 4, ξανθὰς μὲν ἀνήψατο χερσὶν ἐθείρας Medea ap. Apollon. VIII, 828. Conf. inf. III, 402, IV, 200. —439. demittere umbris, Orco, et 58 hinc doctius neci, vel leto, ut X, 137; XI, 142; XII, 468; XIII, 459; poetis dicitur pro d. ad umbras, vel manes, ut IV, 342; XV, 470, ψυχὰς ἄϊδι πρόϊαψεν Hom. Il. α, 3, h. εἰς ἄϊδα, vel Ἄϊδος, Ἅδου δῶμα, οἶκον ἴαψε, seu ἔπεμψε ut Il. φ, 48, h. ἐφόνευσε. Conf. Intpp. ad Virg. Æn. II, 85, 398, IX, 527; XII, 884.

441. movere fora, judices. —orando causas, agendo, dicendo. —fingere ut πλάσσειν, propr. ex luto, vel cera aliquid formare; hinc id. qd. formare, docere, et h.l. flectere, movere mentes, ut ap. Cic. Brut. 38 et inpr. Legg. III, 40. Cf. Burm. ad Petron. 117, et, quos N. Heins. et Drak. laudarunt, Virg. Æn. VI, 80; Grat. 105; Stat. Silv. V, 3, 192, et Val. Fl. V, 534 ubi Burm. hærebat. Sic et formare, XI, 452, ubi Drak. contulit Hor. Od. I, 10, 3, ej. Sat. I, 4, 122, et Epist. II, i, 128 al. Vid. Græv. ad Justin. XX, 4. —443. Imitat. Virg. Æn. IX, 601 sq. —444. non hæc Sidonia tecta, etc., hæc urbs, quam obpugnas, non est Carthago, a femina, Didone, condita. Conf. sup. v. 24 sq. —445. pretio parata, conf. I, 24. —447. Fundamenta Deum, urbem, cujus fundam. Deus, Hercules, jecit. Vid ad v. 273. —Romana fœdera urbem fœderatam Romanorum.

451. lentæ iræ mandaverat, ut lonqa morte necabat ap. Virg. Æn. 59 VIII, 488.

452. Increpitans vid. ad v. 181. —453. cædis, occisorum, ut VI, 603; VII, 614. —454, 455. cunctos ciebat nomine, nam quod Drak. jam monuit, magnum habet momentum ad animos militum duci conciliandos eosque ad virtutem incitandos, si quisque se duci, qui pro meritis omnes, vel præmiis, vel pœnis adficere potest, notum videt et ab eo nominatim adpellatur. Conf. IX, 245 seq. Lucan. VII, 286 sq. Heyne et Cerda ad Virg. Æn. XI, 731; XII, 758. Heins. ad Claud. Cons. Hon. VI, 255, et Burm. ad Val. Fl. IV, 649. —455. stantem, adhuc salvam, urbem militibus ad prædam proposuit. Conf. Liv. XXI, 11.

456. Similis locus est Virg, Æn. IX, 691 sq. —adlatum, nuncius adlatus, nunciatum, ut, XII, 338. —a trepidis, ab iis, qui formidinis pleni festinabant. —fervere Marte, ut ap. Virg. Æn. VIII, 676. —457, 458. secundos, faventes. —458. ruit ocius amens Lymphato cursu, oratio turget. Conf. VII, 357; VIII, 153; XII, 545; Virg. Æn. VII, 377. —459. Lymphatus, νυμφόληπτος, h. ὁ τῇ Νύμφῃ λαμβάνεται, qui ob Nympham et quodcumque aliud numen, sive conspectum, sive iratum, furore conripitur; hinc terrore aliquo divinitus injecto perturbatus, vel simpl. perterritus, et, ut h.l., insanus. Cf. Cuper. Obss. III, 12, et Burm. ad Val. Fl. III, 46. —459. ingentes actus, res alia parte gestas et v. 426, 455 memoratas.

460. Δεινὸν δὲ λόφος καθύπερθεν ἔνευεν, Hom. Il. γ, 337 et al. —Letiferum conf. ad v. 398. —Vim comparationis, quam Silius sublegit Maroni, Æn. X, 270, 275, nonnulli in cursu, propensione, aut prolapsione, alii vero (quibus favet locus Virg. ubi vid. Heyne) in fulgore cristarum ac cometæ, et Drak. denique in eo positam putat, quod, quemadmodum cometæ adparitio 60 pestem, famem aliaque mala humano generi portendere atque inmittere credebatur, ita quoque terribilis adspectus Hannibalis cristarumque in capite ejus nutantium, quæ ipso motu impetum ejus iramque declarabant, letiferum Saguntinis terrorem incuteret. Confer VIII, 636; Virg. Ge. I, 488; Plin. II, 25; Sueton. Ner. c. 36, et Claud. 46; Tibull. II, 5, 71; Cic. de N. D. II, 5; Lucan. I, 526 sq. Tac. Ann. XIV, 22; XV, 47; Val. Fl. V, 370 sq. ubi vid. Burm. —461. Crine, vid. sup. ad v. 358. —fera regna, h. barbaros incultosque populos, physicæ rationis ignaros. —462. vomit, emittit. —atra, tristis, perniciosa, terribilis, ut mox sæva luce et dirum lumen. —463. Fax poetis dicitur ignis, inpr. cometæ et stellarum, v.c. Virg. Æn. II, 694; Val. Fl. l.c. Sen. Octav. 232. —464. extrema sc. mala.

467. apex, eminentia, summa pars v.c. galeæ, λοφός, conus ap. Virg. Æn. X, 270; XII, 492, h.l. hastæ, h. cuspis, αἰχμὴ, ἐπιδορατὶς, ἀκωκή.

468. Quemadmodum fluctus, per longum, in alto, procul a litore, ubi frangitur, vento tumescens (qui nautis Hulle vel Surf. dicitur), ingenti cura impetu sonituque in litus fertur; sic Hannibal magno armorum strepitu, procul audito, præceps in hostes ruit. Conf. Lichtenberg. V. Cl. Magasin für d. physik T. II, P. III, p. 38. Egregia comparatio, repetita inf. IV, 243 seqq. et VIII, 428, 429, quam tamen Silius non minus debet Virg. Ge. III, 236 seqq. coll. Æn. VII, 528 sq. XII, 365 sqq. hic autem Hom. Il. δ, 422 seqq. (ubi vid. Koppen) coll. ν, 795, 799. Possis etiam vim ejus in terrore militum et nautarum quærere; sed ornatus tum minus placet. —Ægæum mare cum dilectu positum, quoniam tam propter insulas, Cycladas inprimis, et interjecta vada, scopulos ac promontoria periculosissimum, quam ob aquilones, vehementer in eo spirantes, procellosissimum est. Conf. Heyne ad Virg. Æn. XII, 366. —469. Corus, seu caurus, ἀργέστης, Nordwest, ventus vehementior. vid. Heyne ad 61 Virg. Ge. III, 278; Plin. XVIII, 34. —470. Suspensum mare id. qd. mox unda curvata, alias sinuata, h. tumida, in altum sublata, ut XV, 154, κῦμα κυρτωθὲν Hom. Od. λ, 243, vel κυρτὸν Il. δ, 426, et ν, 799. Conf. VV. DD. ad Virg. Ge. IV, 361, et Æn. III, 564; Burm. ad Val. Fl. I, 615, et Drak. ad h.l. ubi laudat Nonn. Dion. VI, 127 (Βορείοθεν ἀγκύλον ὕδωρ); Ovid. Met. XI, 505; XV, 508; Stat. Th. V, 384; XI, 437, et Avien. Descr. Orb. v. 296. —471. sonat ille procul, sæpe si plura milliara abest. —flatuque tumescens, nonnunquam ad altitudinem XX pedum. —472. pavidas, quarum incolæ pavidi sunt ob æstum maris. —transmittit, transit, ut IV, 345; VIII, 551 al. Conf. Virg. Æn. IV, 154.

475. tenent, retinent. —tegmina galeæ, propr. capitis, ipsa Murri galea. —476. cruento, cruore adsperso, vel rubro, ut ap. Virg. Ge. I, 306. —477. turbidus infit, verba Maroniana Æn. XII, 10. —turbidus, ταραχθεὶς, seu τεταραγμένος, turbatus, commotus, ira furens. Conf. Heyne ad Virg. Æn. IX, 57; X, 648, 763; XI, 742, et inf. II, 529.

478. Amara irrisio Murri et fœderis, a Romanis cum Hasdrubale renovati, quo libertas Saguntinorum pacta, et Iberus finis utriusque imperii constitutus. Vid. Duker. ad Flor. II, 6, et sup. ad v. 294. —479. belli mora (quæ verba vs. præc. explicantur) ut ap. Virg. Æn. X, 428, ubi vid. Heyne. Mora, is qui moratur, ut principium, princeps, vel is, unde quid principium ducit; spes is, qui sperat; palma is, de quo victoria restat reportanda; imperium imperator, quæ comparavit Drak. ad VIII, 33; XV, 749; XVI, 504, 507. Conf. Intpp. ad Val. Fl. I, 23. —480. quid queant, quantum apud me valeant, quam vim habeant. —vester Iberus, qui vobis favet, quoniam nobis per pacta non licet, eum transire. Conf. ad I, 118 et IV, 648; Barthius Adv. VII, 15, hæc notat: «Quomodo vester, qui ab iis contemnebatur? an Iberum dicit modo a Murro in pugna occisum, 62 ut vester sit, quem ad urbem vestrum concidi posse speratis?» Sed vid. Gronov. Obss. IV, 18.

481. Castus, purus a vitiis, sanctus, inviolabilis, ut ἁγνὸς pro ὅσιος, unde fides casta, quæ sancta dicitur, II, 479; sacra, XIII, 281, et alma, h. venerabilis, Cic. Off. III, 29. Hinc castus etiam est fidus, qui fidem servat, III, 1, et XVII, 131 ubi Drak. monet, castum obponi perfido, vel perjuro, v.c. apud Cic. pro Rosc. Com. c. 7. Conf. Ernesti Clav. Cic. et ad Tac. Germ. c. 40. —Fer tecum, tibi habe. —servata jura, religionem in pacis legibus servandis. Inpia verba, sed ab heroum et Hannibalis animo (vid. sup. v. 56, 58) non aliena. —482. Deceptos Deos, per quos pejeravimus, ut VI, 693, unde mox fraudum pro perjurio. —483. olim, jamdudum. —484. Spe tui capitis, h. te occidendi. —485. Conf. Virg. Æneid. lib. X, v. 650, p. 164, T. IV, nost. edit. Ed.

486. Similis sarcasmus in Homero et Marone passim obvius. Conf. II, 325. —487. donat, h. condonat, remittit, (erspart) laborem hos montes transeundi, et per eos in fines Dardanios, h. Italiæ contendendi. Vid. Ind. et cfr. II, 325; Gronov. Obss. III, 23; Jani ad Horat. Od. III, 3, 33; Heins. ad Ovid. A. A. III, 85; Burm. ad Val. Flacc. I, 473; quosque Drak. ad h.l. et ad XV, 603, citavit; Sen. Œd. 1001; Lucan. IV, 764; VI, 58; IX, 1091. Val. Flacc. II, 473; Stat. Th. VII, 557; Ovid. ex Ponto II, 7, 51; Liv. VIII, 35; Græv. ad Cic. Ep. ad Div. V, 4; Gronov. ad Sen. Med. 1015, et Phœniss. 235, 456.

488. subeuntem ex loco inferiori. —489. fidum v. ad IV, 24. —490. nitentis, enitentis Hannibalis, conantis adscendere. —491. prono 63 ictu, ex loco superiore. —492. Subsedit, ὑφιζάνει, delitui sub clipeo; vel potius decidit, delapsus est. Id non memorant historici.

493. Sunt fere verba Virg. Æn. V, 455, et XII, 666 seqq. —conscia Virtus, conscientia virtutis. —fallit, destituit eum. —494. pressa loco, obpressa, victa iniquitate loci. —ægro, ob vulnus —495. vetantia, obstantia, adscensu difficilia.

496. Subita animi perturbatio ingensque terror, propiore hostis adcessu, Murro injectus omnia in Hannibale augent, ut fortior subito majorque adpareat, et Murrus caligat, ἀμβλυώττει, occæcatur, tantam repente oculis caliginem pavore obfusum sentit, ut universo Pænorum exercitu cinctus sibi videatur. Caligant oculi vicini luminis fulgore. Conf. XIV, 89, et ad II, 299. —lumine, splendore armorum. Sed cf. Virg. Æn. I, 588. —497. tota se mole tulit, ut ap. Virg. Æn. III, 655; V, 373 et inpr. VIII, 199 ad quæ loca vid. Heyne, et Burm. ad Val. Flacc. VI, 104. —499. hostis latus, πλατύνωτος, ευρύνωτος, cujus humeri sunt lati, ὤμοι εὐρέες, quales decent heroem, qui ἀνὴρ πελώριος ἠΰς τε μέγας τε esse solet. Vid. Ind. v. latus et ingens, Intpp. ad Virg. Æn. I, 589; VI, 413; Clark. ad Hom. Il. γ, 226 et Drak. ad h.l. Sed h.l. potest etiam hostis latus esse, qui Murro paventi geminatus quasi videbatur. Conf. Virg. Æn. IV, 470, ibique Heyne. Quod proprie ad insaniam spectat, poeta ad terrorem transtulit.

503. Conf. Virg. Æn. III, 140.— 64 505. Conditor Sagunti. Vid. sup. ad v. 273. —vestigia, locum, in quo ejus vestigia sunt. —sacra, divina, Dei. Cf. ad VII, 9. —506. terræ minitantem averte procellam, ut ap. Virg. Æn. III, 620.

509. ait scil. Hannibal, per ludibrium ejusdem Herculis auxilium implorans, cui se comparare solebat. Vid. Liv. XXI, 41, inf. II, 356; IV, 4 al. —512. fer numen, h. auxilium, ut ap. Virg. Æn. I, 666 (conf. V.L. ad v. 93), vel præsta te mihi propitium. —amicum, benignum, ut contra male amicum ap. Virg. Æn. II, 735. —513. Trojæ quondam primis memorate ruinis. Res satis nota, vel ex Hom. Il. ε, 638 seqq. Ovid. Met. XI, 194 sq. et Apollod. II, 6, iv. Conf. sup. ad v. 43. —514. Dexter, propitius, ades, fer opem mihi, populum Romanum Trojana stirpe oriundum delenti, evertere conanti. Conf. ad v. 14.

515. pressum, inpressum, exigit, pro simpl. transadigit, sc. in Murri corpus. Conf. ad v. 307 et 383. —516. Qua, quatenus, quousque, moræ capuli, (ut m. loricæ, et clipei ap. Virg. Æn. X, 485 et XII, 541) —statuere, voluere, jussere, permisere. Conf. Burm. ad Grat. 110. —relato, extracto ex vulnere.

518. Si quem splendor quidam orationis et audacior spiritus delectat, eum hic locus inprimis tenebit, quo singula instar miraculorum aucta verbis, inpr. Junonis 65 adparentis machinatio, quæ in Hannibalis favorem facta est. Ern. —ingenti casu, gravi malo, vel morte ingentis, magni viri. —520. negant, vetant, inpediunt. —521. feruntur, φέρονται, inruunt. —mole, multitudine.

522. Hæc adumbrata ex Marone, qui Turnum simili periculo exponit, Æn. IX, 806 sqq. ubi vid. Heyne. —525. cæde, sanguine, ut φόνος. —526. fluentia, pro fluens. Cf. Virg. Æn. III, 626. —527. horrentia vid. ad v. 422. —528. tegimen pectoris, h. loricam, telis ubique transfixam. —mutare cum alia adhuc integra, non datur, conceditur.

529. gestamina, θώρηκα, ὃν φορέεσκε. Conf. Virg. Æn. III, 286.

530. Non muliebriter suspirat et gemit Hannibal, quod putat Ern., sed immani labore, cui fortiter omnibusque animi viribus resistit, obpressus, suspiria, anhelitum gemitumque de alto pectore ducit, quod ab herois dignitate animique magnitudine non abhorret. Neque tamen diffiteor hanc displicere mihi orationis luxuriem, qua Silius exornavit verba Virg. Æn. IX, 812, 814. —creber, crebro. —531. ab ore sicco, sitiente, ἀφ᾽ αὑαλέων στομάτων ap. Callim. H. in Cer. v. 6. Conf. Virg. Æn. V, 199; IX, 812 66 sq. —nisu elisus anhelo, vix et difficulter editus. —532. fractum in casside murmur, sonus cassidis fractæ, vel potius sonitus non continuus, modo fortior, modo remissior. Conf. Heyne ad Virg. Ge. IV, 72, et Stat. Theb. X, 323.

533. domat, superat, fortiter ferendo. —gaudet, animum recipit reputans etc. —534. decoris pretio discrimina pensat, ex gloriæ magnitudine pericula æstimat; pericula laude, quæ inde redundare possit, ponderat, et cum ea confert, ut adversa secundis, et nova maleficia veteribus pensare dixit Liv. XXVII, 40; et XXXVII, 1. Huic mentis constantiæ et herois dignitati gemitus male convenire videtur. Sed cf. Hom. φ, 272 sqq. Val. Fl. V, 311 al.

535. Jupiter, fœderis rupti vindex, triste Pœnis dat augurium, et lanceam, (tragulam apud Liv. XXI, 7.) quasi de cælo missam, ita dirigit, ut Hannibal ea saucietur. Egregium phantasma et commentum poetæ, quod ad nobilitandum vulnus Hannibali inflictum, magnumque hujus rei momentum declarandum, et hinc ad animos legentium excitandos permultum valet. Conf. Liv. l.c. —scisso vid. ad I, 135. Sic findi ap. Liv. XXI, 1, et in sacris quoque libris σχιζόμενοι οὐρανοὶ Marc. I, 10, οὐρανοὶ ἀνεῴχθησαν Matth. III, 26. Conf. Hard. ad Plin. lib. II, 26, et Heins. ad Ovid. Fast. III, 371. —densa inter nubila, triste augurium, ut lætum, cælo sereno. Cf. Virg. Æn. VII, 141. Αἴσιον δ᾽ ἐπί οἱ Κρονίων Ζεὺς πατὴρ ἔκλαγξε βροντὰν; Pind. Pyth. IV, 40 sqq. 343 sq.

538. turbine cœco Conf. V, 401, et Virg. Æn. XII, 320. —539. lancea vibravit scil. se, h. vibrata est, passive, absolute et intransit. ut passim. vid. Ind. Sic et advertere sup. v. 288, ubi vid. V.L. convertit, IX, 645, ubi Drak. monet, similiter dici vertit Liv. II, 62; V, 18, 49. Claud. in Eutrop. I, 251: præcipitavere Liv. V, 18: mutans Tac. Ann. XII, 29: effringet inf. I, 647. Ita quoque μεταβάλλειν ap. Aristot. παρακινήσαντα ap. Aristoph. in Βατραχ. et κεύθει ap. Sophocl. in Œd: Tyr. quos laudavit D. Heins. ad h.l. ut ναίω, ναιετάω aliaque omittam. Conf. Duker. ad Liv. III, 6. Cortii Exc. VI, ad Sallust. b. Jug. c. 85; Ernesti clav. Cic. vid. vibrare et 67 convertere, Heins. et Heyne ad Virg. Æn. I, 104; II, 208; X, 857. VV. DD. ad Hor. Od. IV, 10, 5, et Burm. ad Petron. c. 47. —540. sedit hasta, vulnus, etc. vid. Ind. et Heins. ad Ovid. Met. lib. XV, vers. 162. Burman. ad Lucanum lib. I, vers. 31.

541. Vobis, o Romani, quanta nunc spes adfulgebat, evitandi clades, a Pœno olim adcipiendas? —541. Tarpeiæ rupes, plur. pro sing. ut II, 33; VII, 56; VIII, 341; XI, 267. —Superis, a Jove, Junone et Minerva, habitabile, dignum quod habitetur, vel habitatum: saxum Tarpeium, scilicet mons Capitolinus. —542. ara virginea, virginis, Vestæ. —543. flammæ Laomedonteæ, Trojanæ, ignis et sacra Vestæ, quæ Æneas, capta Troja, secum in Italiam abduxisse credebatur. Cf. V, 82; XIII, 620, et Heyne Exc. IX, Virg. Æn. II. —En insignem tautologiam luxuriamque poetæ, qui Laomedonteæ et Trojana, aram et altaria jungit. —544. fallacis, quod Saguntinorum spes fefellit, quia Pœnum non necavit. —545. propius, altius; pressa, inpressa, infixa. —546. starent, essent, seu forent. —Alpes, via per A., quam post Herculem primus hominum munivit. —547. Nec Trasymenus lacus nobilior clade Romanorum factus esset, quam Allia, parvus fl. de quo vid. Heyne Exc. VIII, ad Virg. Æ. VII, 717. Clades Alliensis satis nota vel ex Liv. V, 37 sq.

548. In hunc locum omnino transferri possunt, quæ disputavit Heyne ad Virg. Æn. IX, 802; XII, 134, et inpr. in Exc. ad Æn. IX, 638, unde adparebit, Silium etiam vitia Maronis imitari. —549. calores, ardorem bellandi, primos conatus juvenis ferventis animo.

68 554. vestigia, pedem, Alternata trahens, ὀλίγον γόνυ γουνὸς ἀμείβων, Hom. Il. Λ, 546. Conf. Virg. Æn. IX, 797, XII, 386 et Val. Fl. II, 93 ubi vid. Burm. —nisu, vi. Cf. Ind.

558. Saguntinos per noctem urbem, quantum potuerint, muniisse murosque refecisse, apte ad miserationem singulatim tradit poeta; Livius vero XXI, 8 et 11, per aliquot dies quietem Saguntinis ab certaminibus datam esse, quam sententiam Silius inf. v. 581, 583, expressit. Ern. —mentes duræ sunt, vel obduratæ, pertinaces, obfirmatæ, quæ flecti non poterant, et in fide erga Romanos obstinate manebant (ut ap. Val. Fl. IV, 175, ubi Burm.), vel induratæ ad bellum, laborem et quævis mala ferenda, ut III, 161; VIII, 516, 608, et ap. Virg. Ge. II, 170 et Æ. III, 94, V, 730; Liv. XXVII, 48 (Ligures durum in armis genus); Hor. Od. II, 12, 11; Ovid. Trist. V, 5, 51. Conf. inf. ad VI, 308. —molem, muros, et aggerem, ut v. 579. —reponunt, reficiunt, iterum exstruunt; nam ponere est condere. Vid. sup. ad v. 24, et Heins. ad Ovid. Fast. II, 63. —559. Vis desperationis exprimitur, ut X, 218 sq. et ap. Stat. Th. VII, 699. —acuunt, ad virtutem strenuamque urbis defensionem adcendunt. Cf. ad v. 113.

561. Verba Maroniana, Æn. XII, 131 seq. quem locum ex Hom. Il. Σ 514, 515, adumbratum suspicor. 69 Ceterum singula h.l. ad miserationem faciendam apta sunt. —562. in dubiis rebus, in ancipiti fortuna belli et ambiguo rerum exitu.

564. clari senum, gr. pro clari senes, h. γέροντες ἀριστῆες, Hom. Il. β, 404. —565. Amplificavit brevem narrationem Liv. XXI, 6 et 7. Proprie homines sunt defessi, seu fessi rebus adversis, vel simpl. fessi (cf. Ind. et Virg. Æn. II, 285; Horat. Od. II, 4, 11) qui malis, longaque inprimis obpugnatione et diuturno bello premuntur, viribusque exhauriuntur, ut ap. Virg. Æn. I, 157, 178; II, 109. Deinde ipsæ calamitates poetis res fessæ dicuntur v.c. II, 492; X, 275, et Virg. Æn. III, 145. Nam rebus h.l. sexto casu positum putare, paulo durius videtur. —566. subeant defessis rebus, auxilio, ut ap. Plin. II, 7. Vespasianus fessis rebus subveniens. —567. Latia arma, auxilium Romanorum.

569. fera δεινῶς Hannibal dicitur, ut Libycus leo, VII, 401, ubi vid. not. Conf. v. 638. —tempore rapto, quod properanter præterit, vel simpliciter raptim, festinanter utendum, vel denique, quæ ratio ceteris præstat, commodum tempus adripiendum, occasio amplectenda est, ut contra tempus amittere. Cf. VII, 531, et Virg. Æn. XI, 459. Rapere, seu corripere et carpere, Græce ἁρπάζειν, viam, iter, fugam, gradum, gressus, urbem, castra, letum, dies, tempus, campum, pugnam, poetis est raptim facere, seu perficere, et adcelerare, vel celeriter occupare et in usum suum convertere. Vid. Ind. 70 et quæ loca adposuit Drak. Jos. Iscan. b. Troj. V, 358, cum tempore rapto Imperiale tonans, etc. (ubi v. Dresem.) et Lucan. X, 507, «Cæsar semper feliciter usus præcipiti cursu bellorum et tempore rapto.» Conf. Heins. et Burm. ad Val. Flacc. II, 252, et ad Ovid. Epist. XIX, 74; Gronov. ad Liv. VI, 23. —570. ad clara, ἔνδοξα, claritatem nominis, ad gloriam, grassandum, omni studio contendendum est: ut ire periclis ad decus, IV, 36, at ad gloriam virtutis via grassari ap. Sallust. b. Jug. c. I.

571. deflete, etc. tristem eorum sortem exponite. —572. Antiqua domo, Roma, vel ex Latio, unde Rutuli Ardeates coloniam Saguntum deduxere. Vid. ad v. 291, domus, patria, ut II, 75, et X, 95, ubi Drak. laudat Cerdam ad Virg. Æ. VIII, 114.

577. rutilus sonipes, equi Auroræ, cui non minus ac soli noctique equi et currus tribuuntur. —578. Adflarat montes, locutio Virg. Ge. I, 250, ubi vid. Heyne. —roseas habenas. Nota est Ἠὼς ῥοδοδάκτυλος, seu ῥοδόπηχυς (Hom. Il. α, 477. Theocrit. II, 148) h. pulchra, pulchritudine, more poetarum, per aliquam ejus partem, colorem roseum, expressa. Vid. ad VII, 448.

580. nocturnis, noctu exstructis.

581. Pendere, ut hærere, intermitti, desinere, differri, v.c. ap. Virg. Æn. IV, 88. —Rerum actus, obsidio. Poeta ante oculos habuit Liv. XXI, 8, sed eamdem sententiam triplici modo expressit.

584. Rutulis, Saguntinis. Cf. ad v. 291 sq. —585. Rupes et promont. cum portu et templo Herculis Monœci, 71 Μονοίκου λιμὴν, in Liguria erat, prope mare mediterr., ubi nunc Monaco est, inter Nicæam (Nizzam) et Genuam vid. Strab. IV, p. 139, 140, et VV. DD. ad Virg. Æn. VI, 831. Plin. III, 5, et Lucan. I, 405 sqq. —585. exsistere, emergere, in conspectum repente venire, et hinc eminere, conspici, ut exstare, surgere, exsurgere, erigi, et h.l. adtollere se, de montibus, etc. Conf. Heins. et Burm. ad Ovid. Met. II, 264. Drak. ad Liv. XXV, 21, et, a quo hos jam laudatos video, Ernesti clav. Cic. —586. Nebulosus, νεφώδης, altus.

587. Egregia aquilonis pictura, in cujus singulis partibus summum πάθος et exquisitiores imagines effulgent, quæ tamen in vss. 593, 594, nimis audaces videri possunt. —Boreas h.l. Thracius, ut VII, 570, Odrysius, X, 11, Hæmonius, (quæ vox tam ad Thraciam, quam ad Thessaliam spectat, quoniam Hæmus mons utramque dividit) et Virg. Æ. XII, 365, Edonus dicitur exemplo Græcorum; quibus Thracia, ἀνέμων οἰκητήριον, a septemtrione est. Cf. VV. DD. ad Hesiod. Ἔργα v. 507; Hom. Il. Ι, 5; Hor. Od. I, 25, 11; IV, 12, 11, Epod. XIII, 3. Burm. ad Val. I, 611; VI, 340, et inpr. Spanhem. ad Callim. H. in Dian. v. 114, et in Del. v. 26 et 65. —588. Solus regna habet, non solus ibi flat, sed regnat, h. quam maxime sævit. cf. Lucan. I, 406 sqq. —589. Alas, velocitatis exprimendæ causa, ventis, ut VIII, 478 fulmini, a poetis adsignari, nota res est. —591. Nullus ventorum audet, cum eo pugnare. Conf. VII, 556 sq.

592. anhelant exquisite pro sonant. Conf. ad III, 471. —fracta æquora, ad scopulos adlisa et repercussa. —594. Rhenum Rhodanumque, fluctus in iis. Nomina fluviorum ad ornatum spectant.

595. Disserunt inter se de discrimine urbis et eventu belli; quæ apte inventa est oratio hominum, patriam urbem desperatam et obsidione 72 pressam relinquentium; Ern. —596. Alternos, alterne, ἀμοιβαίως. —597. Verba Virg. Æn. VI, 157.

598. Fides a Saguntinis præ reliquis diis culta. Nam, ut Livii verbis utar, fidem socialem usque ad perniciem suam coluerunt; et Florus II, 6, eorum urbem fidei erga Romanos magnum quidem, sed triste monumentum adpellat. Conf. ad II, 479. —quo sunt Fata loco, ut ap. Virg. Æn. II, 322; IX, 723. —599. arces vid. ad v. 7. —sacræ conf. ad v. 505.

601. Conf. Virg. Æn. III, 529, ibique Heyne.

605. Laurentes, Italiæ, vel Laurenti, urbis Latii, haud procul ab Ostia, ubi Tiberis in mare Inferum, seu Tyrrhenum influit. Vid. ad v. 110. —606. patres, quod prisco sermone honoris, reverentiæ, amoris religionisque vocabulum fuit, dicuntur Dii, reges et fluvii majores. Cf. V.L. ad III, 126, et VV. DD. ad Virg. Æn. I, 155. Val. Fl. I, 11, et Petron. c. 41. —Anio, seu Anien, hod. Teverone, ditior u. V. Burm. ad Val. Fl. IV, 720. —607. flavo v. Heins. ad Ovid. Met. XIV, 447, et Jani ad Hor. Od. I, 2, 13.

608. consanguineæ, ob communem originem. Cf. v. 655 et 671.

609. Præclara priscæ Romanorum simplicitatis, frugalitatis virtutisque descriptio, cui comparentur suavissima loca Hor. Od. I, 12, 33 seqq. II, 5, 10, 20. Juven. XIV, 160 seq. Ovid. Fast I, 197 sq. et Propert. IV, 1, quibus locis vetus simplicitas potissimum 73 nos delectat eo, quod cum magnificentia elegantiaque serioris ævi comparatur. —Admodum languere hunc locum censet vir doctus in N. Allgem. deutsch. Bibl. T. VIII, P. II, p. 418. Suffecisset sane simpl. memorasse, senatum a consulibus coactum esse. Sed quis ita poetam quasi in ordinem coget, et quis obfendetur imagine, in quam ille facile incidere poterat, quæque lectores tam jucundis adficit sensibus? —casta beatos Paupertate Patres cf. VI, 633, et Virg. Æn. VIII, 105. —beatos, felices, vel etiam divites et contentos re modica, non lauta, ut μάκαρες ap. Hesiod. Ἐργ. 549, vel μακάριοι et εὐδαίμονες. Conf. mox v. 615. Cuper. Obss. III, 1; Heins. ad Ovid. Amor. I, 15, 34, et, quos Drak. citavit, Varr. L. L. V, p. 24 et Claud. Cons. Olyb. et Prob. v. 46. —casta, integra et pura a scelere, paucis juste paratis contenta, nec divitiis per malas artes inhians. —610. Paupertas h. loco, non inopia est, sed fortuna mediocris, quæ nec lauta, nec tenuis et despecta est, vita simplex sine quæstus opumque cupiditate, Sen. Ep. 87 «Paupertas est, non quæ pauca possidet, sed quæ multa non possidet.» Conf. Jani ad Hor. Od. I, 1, 18, et, quos Drak. laudat, Lucan. X, 151; Hor. Serm. VI, 71; Val. Max. IV, 8, 2. (Fabius paupertatem inopia mutavit) et Broukh. ad Tibull. I, i, 3, et 5. —nomina parta triumphis, viros triumphis claros, abstr. pro concr. vid. App. Capitolinos, Torquatos, Corvinos, Coriolanos, Fidenatas, Messalas, qui tum temporis cognominibus inclaruerant, indicari observant Dausq. et Drak.

613. Adtollunt, claros et venerabiles reddunt. —hirtæ togæ, v. V.L. —neglecta mensa, frugalis, qualis M. Curii Dentati, Q. Ælii Tuberonis et aliorum fuit, de quibus vid. Juven XI, 78 seqq. Val. Max. IV, 3, et Aurel. Vict. de vir. ill. c. 33. —614. Dextera per aratrum non segnis, inutilis facta capulo, 74 ad gladii usum, ad bellum. Conf. loc. sim. VIII, 398, et Claud. in Eutrop. II, 395. —Exemplo sunt C. Atilius Serranus et L. Quinctius Cincinnatus, de quibus vid. Virg. Æn. VI, 845; Liv. III, 26; Plin. XVIII, 3 seu 4. Alios laudat Sen. Ep. 86, et Flor, I, 11. —615. Exiguo faciles, qui tenuem victum, facilem paratu, parabilem habent, qui facile inveniunt pauca, quæ ad vitam sustentandam necessaria sunt, ut fere priscis introitu facilis, V, 52, et victu facilem ap. Virg. Æn. I, 445, ubi vid. Heyne in Var. Lect. et in Exc. XIV. Possint etiam faciles esse contenti: nam facilis dicitur argilla, seu cera, quæ fingi et tractari potest; (v.c. Tibull. I, 1, 40, ubi vid. Heyne) unde ad hominem transfertur, qui facile flectitur, qui εὐκίνητος est, commodus, comis, humanus, et hinc contentus, αὐτάρκης, ut difficilis est inexorabilis, durus, pertinax, morosus; ἀργαλέος, δύσκολος, δυσχερὴς, χαλεπός. Sic fere εὔκολοι ταῖς διαίταις ap. Plut. et contentus vivere parvo ap. Tibull. I, 1, 25. Nisi malis accipere, ut facilis soli XV, 718; periculis, XII, 464; morti ap. Lucan. IV, 506; injuriæ ap. Quintil. Decl. I, 16, et inanibus ap. Tac. Ann. II, 27, ut innuantur ad fortunam mediocrem, cui adsueti sunt, perferendam idonei. —Exiguum et parvum dicitur res modica, fortuna mediocris, v.c. Virg. Ge. II, 472 (exiguo adsueta juventus) et Æn. VI, 844; IX, 607. Tibull. l.c. et Horat. Od. II, 16, xiii. —616. parvos penates, humiles ædiculas, casas, in quibus et parva Penatium signa: Cf. VII, 173; Heins. ad Ovid. Metam. VIII, 637; Bentl. ad Hor. Ep. I, 7, 58, et VV.DD. ad Virg. Æn. VIII, 543. —curru sc. triumphali, sententia Marsi, Cell. et N. Heins. vid. ad III, 614; Drak. convenientius esse videtur, currus intelligere, quibus senatores, rure evocati, in curiam venerint, et inde domum redierint, unde sellæ curules ortæ. Sed poeta expressit Liv. III, 68; «præda parta, agro ex hoste capto, pleni fortunarum gloriæque simul publicæ, simul privatæ, triumphantes domum ad Penates redibatis.» Præclare autem parvos penates obposuit currui.

617. In templis olim senatus haberi, legatique excipi solebant. Cf. Intpp. Virg. Æn. I, 505 sq. et VII, 192 seq. inf. VI, 454; XI, 72; Cic. Cat. I, 13; II, 6; III, 9. Legatis plerumque extra urbem, in æde Martis, seu Bellonæ, seu Apollinis senatus dabatur. —templum etiam dicitur omnis locus inauguratus 75 et sanctus, et proprio is, quem augures certo ritu capiunt: hinc tribunal, rostra et curia. Cf. Liv. I, 30; XXXVII, 52, 53; XLI, 15, et Ernesti clav. Cicer. voc. templum. Ceterum Silius h.l. ante oculos habuit Virg. Æn. VII, 170 sq. inpr. v. 183, 186, ubi vid. Cerda et Heyne. Conf. etiam Perizon. Anim. hist. c. 7. —621. Punica bella, Ægates, spolia ex b. Punico I, pugna ad Ægates insulas finito; Cell. Ægates Punica bella Drak. putabat esse prœlium cum Pœnis ad Ægates commissum, cujus pictura in foribus templi dedicata fuerit. Sic bellum et Gr. πόλεμος passim occurrunt. Vid. Ill. Harles. ad Ovid. Trist. V, 10, 26. Cort. ad Sallust. b. Cat. c. 9, et Casaub. ad Polyb. p. 147, ed. Gronov. Sed bella etiam pro bellum, et hoc proprie adcipi potest, more poetarum, qui generali notione præmissa, specialem, quæ illam explicet, adjiciunt. —Verba Punica bella et Ægates non de pictura intellexerim, sed de tropæis et rostris navium, quorum adspectus victoriæ illius memoriam instauraverit; Ern. Recte opinor. —623. Exactam ponto Libyen, Pœnos in mari profligatos, et omnibus insulis, quotquot inter Italiam et Siciliam sunt, excedere jussos. Conf. Polyb. I, 62 et 63, 624, 626. Historia notissima vel ex Liv. V, 34, 49, et Flor. I, 13; cf. IV, 150 sq.

624. pensati inprobus Arbiter, iniquo ponderi explendo adjectus. Conf. Liv. V, 48 ext. —626. pompa, triumpho. Vid. Liv. V, 49. —627. Hic versus ad Pyrrhum, Epiri regem, a Pyrrho, seu Neoptolemo, Achillis filio, Æaci pronepote, et regni Epirotici conditore, genus paternum, ab Hercule maternum ducentem, (unde Æacides, dicitur Cic. de Div. II, 56; Off. I, 13. Ep. ad Div. IX, 25.) referendus videtur. Sed Æacides etiam esse possit Perses, seu Perseus, ultimus Macedoniæ rex, a L. Æmilio Paulo, qui LXX urbes Epiri una die solo æquavit, in triumpho ductus, et ab eodem Achille, Æaci nepote, oriundus. Conf. ad XV, 291 seq. Prop. IV, ii, 39, et inpr. Heyne ad Virg. Æn. VI, 840. —628. Liguria (nunc Genua et 76 Lucca) varia cum Romanis bella, quæ Livius pluribus locis et Noris. Cenot. Pis. Diss. I, 1, copiose descripserunt, gessit, ut et Hispania; sed neutra ante b. Punici II tempora: unde Silius tempora turbasse, et forte Ligures cum Gallis Insubribus confudisse censendus est, æque ac Florus II, 3; cujus historia de rebus bellisque adversus Ligures non multo post belli Punici I finem gestis impeditissima est, et ad seriora tempora spectare videtur, quibus Fulvium, Bæbium et Postumium, quibus Floro, Livio aliisque testibus Ligures vicere, Consules fuisse constat. —parmæ rudes, informes, vel nulla pictura et cælatura ornatæ, ut p. alba et pura, ap. Virg. Æn. IX, 548, et XI, 711, ad quæ loca vid. Heyne. An sunt scuta, ex coriis tantum, sine ferro, confecta, ut minoris essent ponderis, qualibus Numidæ utebantur? Vid. Sallust. b. Jug. c. 94 pr. et Suid. πάρμαι, δερμάτινοι θυρεοὶ παρά Καρχηδονίοις. Utrumque infra ad III, 234, jam laudavit Dausq. qui h.l. verba Strab. III, p. 106 (ubi ἀσπίδιον Lusitanorum, quod sine fibulis, aut ansis erat, describitur) adposuit et hæc notavit: «Ubi Romani hactenus Hispanos debellarunt? Suspicio est, Hispanos fuisse in auxiliis Pænorum b. Punico I, devictosque in Sicilia. Sed quomodo rudes parmæ? Suspicio est fuisse tectas corio ἀδεψήτω: nisi iis carere subsidiis est, parmam esse rudem, et erudito expertove bellatori sat commodam, quo inclino.» —629. Alpina gæsa sumsit ex Virg. Æn. VIII, 661, 662, ubi v. Intpp. Alpina Cell. putabat esse, ex arboribus Alpinis, ut durioribus, confecta; Dausq. erepta Senonibus in obsidione Capitolii, aut Celtis, quos b. Punico I, in Pœnorum castris stipendia fecisse, Appianus in Libycis tradit; Drak. erepta Gallis Insubribus, Alpium adcolis, et a Romanis tempore inter b. Punicum I, et II, devictis. Vid. Flor. II, 3 et 4. —gæsa etiam Afris tribuuntur ap. Liv. XXVI, 6, et inf. II, 444 (ubi Drak. notat, his locis vulgatam lect. Polluc. VII, 156, vindicari posse) sed plerumque Gallis, vel Hispanis. V. Barth. ad Stat. Th. IV, 64.

631. Orantum squalor, h. legati squalentes, seu squalidi. Squalorem et sordes tam reorum, quam lugentium et supplicantium, ad miserationem movendam pertinere, vel tironibus nota res est. Cf. v. 673, 674. —632. extrema, humillimis 77 verbis, vel opem in extremis suis rebus.

634. Oratio gravissima, et ad vim malorum declarandam mentesque miseratione permovendas aptissima. —fide sacrata, sacra et inviolata; vel templo Fidei publice sacrato.

638. Similiter Dido de Ænea ap. Virg. Æn. IV, 366 sq. Cf. sup. v. 569. —insana vid. ad v. 101 et 252. —640. Verba generosa, et ad benevolentiam adliciendam idonea! —tenete, h. detinete, ut XI, 450, ubi plura exempla congessit Drak. —641. Fatiferæ, ut II, 116, et fatalis II, 400, θανατηφόρου. Conveniunt fere verba Virg. Æn. XI, 283, 284. —mole, vi; vel quam magnas. —642. quantus crescit ut XII, 719. —crescit in armis, semper majora audet, Schmid. Sed poeta ad ea, quæ sup. v. 496 sqq. dixerat, respexit, vel sensus est: quanto major videtur in armis, si arma cepit, seu in bello. Cf. V.L.

643. Ferocissimas gentes sibi conciliavit: quod sortem nostram adgravat. —Iberum superavit, et extra terminos egressus est, indignatus, fluvium esse medium inter Pœnorum et Rom. imperium, et utriusque finem. Conf. ad v. 294. —644. Excivit in bellum adversus Romanos Calpen, Hispanos, fretum Herculeum adcolentes. —mersos, obrutos, fortius quam habitantes. —645. Molitur, parat, movet, excitat 78 ad bellum. Nam moliri de omni motu, opere, aut conatu usurpatur. Vid. Ind. et ad VII, 264. —majora, quam Saguntina, mœnia quærit, ad spem Romæ expugnandæ adspirat, et hujus rei occasionem quærit.

646. Conf. Senec. Med. v. 393 sq. —medio qui surgit ab æquore, qualem poeta descripsit sup. v. 468 sq. —647. effringet vid. ad v. 539. Æstuantis instar fluctus in Italiam inruet, nisi mature cœptis ejus obviam iveritis.

649. jurata bella conf. sup. v. 118. —650. statuat jura, leges det.

652. Ne sero et frustra ad propulsandum periculum adnitamini, si nimis creverit.

653. Quod si vobis quoque nihil metuendum esset, et si belli, vobis inminentis, flamma non jam erumpere quasi e cineribus inciperet: nonne fœderis religio originisque similitudo vos ad opem nobis ferendam incitare debet? —Quamquam o! ut ap. Virg. Æn. V, 195, et XI, 415.

656. Tota nunc Hispania, Gallia et Africa vestro imperio exitioque inminet. —657. sitiens, commune epitheton populorum æstifero axi, h. calidiori cælo subjectorum: v.c. ap. Virg. Ecl. I, 65; et Ge. IV, 425.

658. vos scil. oramus (quod in hac precum formula sæpius omitti, docent exempla, in V.L. laudata) per sacra communia, quæ diu coluistis, et nos Saguntum ex Italia 79 nobiscum deduximus. Conf. mox v. 666 sqq. —primordia, communem originem, a Rutulis ductam. —culta diu, quæ diu vobis quasi sacra fuit et venerabilis. An primordia sunt sacra arcana et antiqua, ut initia et μυστήρια? Cf. Tac. German. c. 39. —Rutulæ gentis, cf. sup. v. 291 sq. Dausq. nota est hæc: «culta sc. ab Ardeatibus, Saguntinorum patribus, qui templo Veneris, quod erat Latio commune, præfuerunt, teste Strab. V, p. 160.» —Primordia gentis Rutulæ de primis conditoribus, Ænea inprimis, unde et Rutuli, Ardeates, et ipsi Saguntini coloni; Ern. Sed quomodo Rutuli ab Ænea oriundi? —659. Hæc ad Penates et Palladium, quæ Æneas Troja abstulisse credebatur, spectare videntur; nisi pignora Trojæ æternum forte ignem Vestæ innuunt. Cf. Heyne Exc. IX ad Virg. Æn. II. —Laurentemque, Italum, larem, ut Pergameum larem dixit Virg. Æ. V, 744, ubi vid. Heyne. Cf. sup. ad v. 110. —pignora imperii æterni. —genetricis, unde originem ducitis. —660. Conservate, adjuvate pios et fideles socios vestros. —qui permutare coacti, etc. Cf. mox v. 667 et sup. ad v. 291 sq. —661. Acrisionei muri, Ardea, Sagunti μητρόπολις (v. 291 sq.), quæ a Danae, Acrisii, regis Argivorum, filia vulgo condita putabatur. Vid. Heyne ad Virg. Æn. VII, 409-412 in V.L. et ibid. in Exc. VII. —Tirynthia culmina, mœnia Saguntina, ab Hercule exstructa.

662. Zancle, vetustissimum Siciliæ opp. (Herodot. VII, 164) a Messeniis ex Peloponneso, teste Strab. VI, p. 178 et 185 sqq. conditum, vel certe amplificatum, et ab Anaxila, Rheginorum tyranno, ex Messene oriundo, nova colonia auctum (Thucyd. VI, 1); unde Messanæ, hod. Messinæ, nomen adcepit. Seriori ævo Mamertini, populus Campaniæ, quam olim Opici, Opsci, seu Osci, vetus Ausonum gens, incoluere (de quo vid. Heyne in Exc. VIII ad Virg. Æn. VII, 732), Messanam occuparunt, quocirca civitas Mamertina vocatur Cic. Verr. II, 5. Conf. inf. XIV, 194 sqq. Priscum nomen a situ loci et curvitate litoris, seu portus, falcis formam referentis, (nam ζάγκλη, seu ζάγκλον, in lingua Siculorum τὸ δρέπανον, falcem significat) Thuc. VI, p. 413; Ovid. 80 Fast. IV, 474, et alii repetunt, sed Silius XIV, 48 sq. inde, quod falx Saturni, qua Cæli patris pudenda amputasse fingitur, ibi abjecta et inventa fuerit. Cf. Macrob. Sat. I, 8, extr. Prior ratio hunc mythum peperisse videtur, qui propter Siciliæ fertilitatem facile priscorum hominum animis subnasci potuit. Saturnus enim, quem fabulæ antiquissimum Latii regem faciunt, ab initio nihil aliud, quam almæ naturæ vitæque mitioris, cujus initia agriculturæ, sationi messique debentur, symbolum fuit. Ceterum hæc urbs belli Punici I causa fuit, ope Romanorum a Mamertinis adversus Hieronem, Siculum tyrannum, et Pœnos, inplorata ac præstita. Vid. Polyb. I, 8-11. —663. egregium duxistis; non tam egregium, quam utile potius et necessarium; de quo vid. Polyb. I, 10 sq. —Campana mœnia, h. Capuam, a Samnitibus dolo occupatam. Vid. Liv. IV, 37; VII, 38 sqq.; Flor. I, 16. —664, 665. dignum Sigeis avis, communi origine, a Trojanis ducta: nam Sigeum, Σίγειον, promont. Trojæ; unde Romanus etiam IX, 203, Sigeus dicitur. —665. Ego et ipse non peregrinus, sed, ut Mamertini et Campani, Italus origine, vel Rutulus, vetus incola Dauni, ab Ardea oriundus. Vid. ad v. 291. Sicoris, princeps legatorum, personam Saguntinorum sustinet, unde v. 669 non ita intelligendus est, quasi ipse coloniam Ardeatium Saguntum deduxerit. Cf. v. 671. Testatur Numicum, seu Numicium, Latii fl. inter Lavinium et Laurentum, quia in finibus Rutulorum defluit, ejusque nomini religio aliqua inest. —666. fontes et stagna arcana Numici, h. sancta, sacra ἱερὰ, quoniam Anna Perenna et Æneas in eo interiisse, et tanquam numina, habitare credebantur. Cf. ad VIII, 28 sqq. et inpr. Heyne in Exe. III, et in not. ad Virg. Æn. VII, 150, 242, 797, et ad Tibull. II, v, 43. —667. Cf. sup. v. 291 sq. —668. Sacra videtur genus esse, cui, ut ap. Virg. Æn. II, 293 et 320, species subjunguntur, domus et avi penetralia Turni, h. sacra domestica et publica, Penates privati et publici. Sacra ferens, cf. II, 604, et Heyne ad Virg. Æn. VI, 810. —avi, prisci. —Turni, pro Ardea, ut Dauni, v. 665. —penetralia signa, ut XIII, 62, h. penates, ut dii penetrales ap. Senec. Œd. 265, et Phœniss. 340. —669. Laurentia 81 nomina, Latinos.

671. vester sanguis, Saguntini, consanguinei vestri (cf. v. 608 et 655), vobis cognati et ejusdem originis, ut III, 97; VIII, 405; et XI, 177; ubi plura exempla desideranti suppeditabit Drak. —luat fœdera ut ap. Virg. Æ. XII, 695... me verius unum Pro vobis fœdus luere, etc. —Sensus h.l. est: cur Saguntini (vester sanguis, v. not.), pœnas dent Pœnis, et deleantur propter fœdus vobiscum ictum? et cur id tam patienter feretis? —vestrique tuam cur fœdera sanguis, emend. vir doctus in N. Allgem. deutsch. Bibl. T. VIII, P. II, pag. 418. Sed quo sensu hæc ab eo capta sint verba, vel capi queant, vix habeo dicere.

673. Submittere, ut ἀνιέναι et ἀναπέμπειν, sursum mittere, emittere, tollere. Vid. Ind. et Burm. ad Petron. c. 127; et ad Val. Fl. III, 528; Passerat. ad Prop. I, ii, 9. —Submissi palmas, græce pro palmis submissis, h. sublatis. —674. squalentia corpora, cf. ad v. 211 et 631.

675. curas fatigant, h. fatim, crebro, agunt, agitant; ut μοχθεῖν ὕπνον, δεσμὸν, κήδεσι, etc. ap. Hom. Il. κ, 106, et al. cf. ad v. 63. Proprie curæ nos fatigant et vexant, vel curis nos fatigamus. Sed exquisitius nos curas fatigare dicimur, 82 ut exercere curas, XI, 374, et sitim supra 260.

676. Cf. Liv. XXI, 6. Nomina Patrum, qui diversarum sententiarum auctores fuerant, poeta addidit, et cum delectu posuit. —ut cernens, etc., præclare de ferventis animi viro. —677. Poscendum pœnæ, ad pœnam, ut petere pœnæ Hann. II, 29, et alibi simpliciter poscere, deposcere, exposcere. —negantis, recusantis eum tradere.

679. Q. Fabii Maximi artem bellandi et cognomen Cunctatoris poeta variis modis expressit. —680. Non lætus dubiis, periculo inminente. —lacessere Martem, ut pugnam et bella ap. Virg. Æn. V, 429; X, 10, (ubi vid. Heyne) et XI, 254, —681. melior, peritior belli caute gerendi. —684. Censuerint voc. propr. de Patribus, ut II, 375; VII, 513; XI, 565. —exacta reportent, ut exacta referre apud Virgilium Æn. I, 309.

685. ritu vatis, Conferunt Liv. XXX, 28, ubi pariter de Fabio, «Locum nimirum, non periculum, mutatum, cujus tantæ dimicationis vatem, qui nuper decessisset, Q. Fabium haud frustra canere solitum, graviorem in sua terra futurum hostem Hannibalem, quam in alia fuisset.»

687 sqq. Fabius ingeniose cum perito et cauto navis gubernatore comparatur, ut Flaminius cum inperito inf. IV, 713 seq. Conf. II, 289 seqq. —grandævus, adeoque usu peritus; epith. cum delectu positum. Hanc venustam comparationem infra etiam invenies lib. II, vers. 289: «Ut, qui stelligero speculatur sidera cælo, Venturam pelagi rabiem, Corique futura Prædicit miseris haud vanus flamina nautis.» Cf. etiam Quintil. Instit. Orat. lib. XII, c. XI, «Hos ille formabit tanquam eloquentiæ parens, et ut vetus gubernator litora et portus, et quæ tempestatum signa, quid secundis flatibus, quid adversis ratis poscat, 83 docebit.» —688. Corum, vid. ad vers. 469. —689. substringit lintea malo, ut ap. Martial. XII, 29, quo sensu stricta carbasa deducere dixit Lucan. II, 697, et contrahere vela Hor. Od. II, x, 23. Conf. supra ad vers. 358.

691. Præcipitare fatum, vid. ad IV, 731. —692. ductorem Pœnum. —surdus pactorum, ad pacta, fœdus nil curans, pro nihilo ducens, ut s. votorum, X, 554. —693. vertant se, vel iter. Cf. ad v. 539. —arces ut sup. v. 7. —694. oblitis Divum, quos scil. fœderis testes fecerint, adeoque Pœnis perjuris.

Liber I: Variæ Lectiones

84

C. SILII ITALICI

PUNICORUM

LIBER SECUNDUS.

ARGUMENTUM.

86

86 1. vadis, mari. Vid. ad I, 52. —Dardana ut I, 14. —2. Tristia cf. ad I, 147. —3. Primores Patrum, Fabium et Poplicolam. Priorem nominat etiam Flor. II, 6, 7, ubi vid. Duk. Sed Q. Bæbium Tampilum et P. Valerium Flaccum, qui a nostro Poplicola non diversus est, missos tradunt Cic. Phil. V, 10, et Liv. XXI, 6, qui c. 18 novæ legationis, cui Fabius interest, mentionem facit. —Tirynthia proles. Nam Fabius, auctor gentis Fabiæ, ex Herculis cum Vinduna, Evandri filia, concubitu natus dicitur. Conf. Vaill. Numism. Cons. Gent. Tab. VIII, et inf. VI, 627, 636; VII, 36, 44; VIII, 217; Plut. vit. Fab. M., Juven. VIII, 14; Ovid. Fast. II, 237, 375 sq. et ex Ponto III, 3, 99; Prop. IV, i, 26; ubi v. Intpp. —4. Conf. VI, 637 sq.; VII, 40 sq. et Perizon. Animadv. hist. c. 5, p. 194 sqq. Res vel tironibus nota ex Liv. II, 48 sq.; Dionys. IX, 22; Flor. I, 12; Ovid. Fast. II, 193 seq. —Ter centum, numero rotundo et poet. pro CCCVI, quot periisse omnes fere memorant. —turbine Martis, infelici pugna, ut passim. Vid. Ind. vortex pugnæ IV, 230. —5. Fors non æqua, iniqua, adversa, labori, conatui et virtuti. Conf. ad v. 364, et III, 2.

8. Poplicola, seu Publicola (v. V.L.) notum cognomen, quod P. Valerius, L. Bruti collega, in locum Tarquinii Collatini, primi Cos., subfectus, a populo colendo primus adceperat, quum fasces populo 87 in concione submisisset, secures teste Plut. ab iis sustulisset, legemque de provocatione a Consulibus ad populum dedisset. Cf. Liv. II, 7 et 8; Flor. I, 9 (ubi vid. Duker. p. 80.); Dionys. L. V. Valerius noster, vir consularis, legatus ad Pœnum missus, propr. cognomen Flacci habuit, sed poeta ei longe nobilius majorum cognomen tribuit, ut inf. VI, 62, Atilius, M. Reguli filius, Sarranus dicitur, etsi idem, quod pater, nomen habuit: quod recte jam monuit Periz. Anidmadv. hist. c. 1, p. 24. Valerium Volesum, seu Volusum, P. Valerii Poplicolæ, prisci Cos., patrem, ex Sabinis oriundum, cum Tatio, Sabinorum rege, Romam venisse, refert Dionys. Halic. II, 46. Inde h.l. Spartana propago, quia Sabini originem ducunt a Spartanis, e quibus quosdam acerbis Lycurgi legibus ad patriam deserendam commotos, et cum Sabinis permixtos fuisse, idem Dionys. II, 49, 51, et Plut. Qu. Rom. 15, tradit; quod jam animadvertit Drak., qui etiam comparavit inf. XV, 546 Amyclæum nepotem, h. Claudium Neronem, quod Claudia quoque gens a Sabinis Romam translata, unde idem Nero VIII, 412; similiter Therapnæo (Spartano) a sanguine Clausi ortus dicitur.

9. Versus, qui nimio doctrinæ ostentandæ studio debetur. —10. Sensum huj. vers. non percepit Ern. qui eum ita interpretatur «in fastis Rom. post avum consul inscriptus, seu in annalibus Rom. illius nepos denominatus; quam formulam luculentius elatam vid. ap. Hor. Od. III, 4, 5.» atavo consule, uno ex majoribus, Valerio Publicola; Volesi f. et Bruti collega; atav. non propr. dicitur: nam Valerius noster non quinto, sed nono gradu primi Publicolæ domum contingebat. —fastus Ausonios, annales Rom. —ducebat, incipiebat, h. ejus nomen in principio fastorum 88 inter primos Consules legebatur. Sic fere ducere orationem, causam, etc. dicitur. Durior videtur Schmid. explicatio «longam seriem majorum habebat, qui fuerant Consules.»

11. Conf. Liv. XXI, 9. —depositis, deductis, contractis, velis, ἱστία στείλαντες, ut remis in portum ageretur navis. —14. conceptas, verbis conceptis inter pacis conditiones relatas.

18. strepere omnia clangore tubæ pro, clangorem tubæ ubivis strepere, resonare, ut ap. Virg. Æn. VI, 709. —19. tuba Tyrrhena, σάλπιγξ Τυῤῥηνὴ pro Τυῤῥηνικὴ, a Tyrrhenis, h. Tuscis, seu Etruscis, inventa. Conf. ad V, 12 sq., VIII, 488; Cerda ad Virg. Æn. VIII, 526; et Diodor. V, 40. —20. relegant pontum, ut simpl. legere æquora, etc. v. Bentl. ad Hor. Od. I, xxxiv, 5. —23. inhospita litora, quia ab iis repellebantur legati. —24. Converso petierunt remige, h. navi Carthaginem. Male πρύμναν κρουσάμενοι explicabat Scalig. ad Manil. V, 38; ut nautæ mutato situ, navem aversam in puppim inpulerint, non, ut antea, in proram. Hæc refutarunt a Drak. laudati Gronov. Obss. IV, 26; Scheffer. Mil. Nav. III, 4, et Salmas. Ep. 113 et 114. —Eodem modo Virg. Æn. XI, 713 conversas habenas pro equo dixit; Ern.

25. Egregia et adfectus plena oratio viri irati, suæque virtutis sibi conscii. —fundentem, solventem, expandentem. —26. Incessens 89 dextra, persequens, h. dextram intendens ad navem, ut milites in eam oculos converterent; qui minantis et irati gestus est. —27. Nostrum ἐναργῶς repetitur, ut passim alia verba. Drak. laudat inf. v. 302, 531; XV, 362; Virg. Æn. VIII, 84; Lucan. I, 203; Stat. Th. III, 62; Heins. ad Claud. in Rufin. II, 402; Bentl. ad Horat. Od. III, xxiv, 25; et Gronov. Diatr. Stat. cap. 20.

29. pœnæ petit, ut mox deposce sc. in pœnam. Conf. ad I, 677. —Hannibalem δεινῶς pro me. Drakenb. comparat XII, 198; Virg. Æn. V, 194; Ovid. Met. VII, 11; Lucan. I, 202; Senec. Thyest. 180; ubi vid. Gronov.

31. Ante exspectatum, ut ap. Virg. Georg. III, 348 (ubi vid. Intpp.) et Ovid. Met. IV, 789; VIII, 5; Drak. —portisque, etc. Tuæ urbi timebis, o Roma, quæ nunc peregrinam Saguntum defendis.

33. Licet iterum in Capitolium, confugiatis, ut olim, quum Galli Senones in urbe essent; nullo tamen captivi auro vitam pensabitis, h. auro penso, ut tum temporis, redimetis, ut XII, 428; Confer ad lib. I, vers. 624.

36. furor additus, verba Virg. Æn. II, 355. —armis, armatis. —37. telorum nubibus, vid. ad I, 311.

39. Ardor agit, (ut ap. Virg. Æn. VII, 293.) incitat Pœnos, exercere M., ad obpugnationem strenue continuandam. —provecta sc. carina: quod verbum ex vers. seq. repetendum monent Drakenborch ad h.l. et Gronovius in Gustu ad Stat. Thebaid. lib. I, vers. 112.

90 41. Ipse Hannibal ab incensis militibus promissam flagitat ultionem, et vulnus, adverso femori in obpugnatione urbis inflictum, nudat, ut animi eorum benevolentiæ misericordiæque sensu adficiantur. —piacula, ultionem ducis sui pœnasque a Romanis petendas. —promissa, quod v. 36 satis innuitur. Et quis poetam ad annalium formulam et subtilitatem exiget? —Ernesti V. Cl. non persuasit mihi hanc explicationem: «Oratio Hannibalis, callida quadam ironia se ipsum fœderis rupti piaculum Romanis obferentis, atque ita, nudato insuper vulnere, quod nuper adceperat, milites ad odium Rom. suique commiserationem incitaturi, a Silio ficta est et nititur ipsis H. verbis v. 29, 31. Ergo promissa piacula, h.e. pœnam Romanis a se ipso promissam, milites flagitat, dum postulat ab iis, ut id promissum ipsi exsequantur, seque Romanis, ut hi volebant, tradant, quo pertinent verba seq. vss. 47, 48. Ut igitur milites acrius sentiant iniquitatem Hannibalis hostibus tradendi, irasque majores adversus Romanos concipiant (v. 54, 55.), his veluti τέχναις utitur, vulnus ostentans, virtutis suæ documentum, et Romanos victores adpellans.» —44. Orationem gravissimis adfectibus insurgere, ecquis est qui non sentiat? —Poscimur, poscor ad pœnam, ut flagitor. —catenas quasi ostentat, præclare, quoniam ducem ipsum in pœnam fœderis rupti deposcebat. —45. domini, dominici, dominantis, superbi, ut nostrum herrisch, gebieterisch, et κύριος pro κυριακός. Sic hasta, manus, mensa, terra domina, quibus obponuntur famulæ aquæ, manus etc. Confer ad I, 173; Heins. ad Ovid. Epist. II, 74; III, 100, et Fastor. I, 286. —vocat in jus, et ad rationem reddendam.

49. Eoi, orientalis regis, Beli. Conf. I, 73 et 87. —51. Rhœteius, Romanus. 91 Vid. ad I, 115. —53. tremere aliquid, ut VIII, 60; XVI, 666. V. Burm. ad Val. Fl. V, 520; Heins. ad Claud. in Rufin. II, 125.

54. Nota est superstitio veterum, qui, quum aliquid mali omnis adcidisset, aut dictum esset, ejus eventum hostibus inprecari, et formula, omen Dii auertant, uti solebant. Cf. ad v. 377. Casaub. ad Theophr. περὶ δεισιδαιμ. p.m. 212; Heyne ad Tibull. III, iv, 1; ad Virg. Georg. III, 513, et, quos Drak. citavit, Daniel. proph. IV, 16, Ovid. Amor. III, ii, 16; Art. Am. III, 247; Met. VI, 212; Fast. III, 494; Broukh. ad Prop. III, vi, 20.

56. Ad Asbyten Silius transtulit multa ex iis, quæ de Camilla memorat Virg. Æn. VII, 803 sqq. et XI, 552 sqq. —Discincti propr. dicuntur, qui veste laxiore, aut fluente utuntur, et hinc, qui negligenter, molliter et luxuriose vivunt. Silio h.l. præivit Virgilius Æneid. VIII, 724; ubi Cel. Heyne dubitat, an is proprius Afrorum habitus fuerit. Sed inf. certe III, 236, Afris, etiam pugnantibus, sinus cingere inadsuetum fuisse, poeta memorat, et Liv. XXXIV, 11, Nomadum discinctus eques, ut Auson. Grat. Act. c. 14, discincta Carthago dicitur. —bilingues, ut ap. Virg. Æn. I, 661; δίγλωσσος, vel δίπτυχος γλῶσσα ap. Eurip. Troad. v. 286; german. zweyzüngig. Pœnus bisulcilingua ap. Plaut. Pœn. V, 2, 74. Alia exempla vid. ap. Drak. ad XVI, 157. —57. Marmarica, inter Cyrenaicam et Ægyptum, contra Cretam, hodie Barca. —58. Garamantis Iarbæ conf. ad I, 414 et seqq. et Virgilii Æneid. lib. IV. vers. 198 et seqq. quem locum Silius hic ante oculos habuit.

92 59. Medusæ pater erat Φόρκυν, al. Φόρκος et Φόρκυς, unde ipsa Phorcynis dicitur. Poeta autem, quod alii jam observarunt, h.l. expressit Lucan. IX, 624 seqq. quem vide, ut de Phorcydum et Gorgonum genere, nominibus et sede, quam poetæ antiquiores in extrema Occidente marisque Atlantici insula, seriores vero in terra continente Libyæ iis adsignant, Heyne ad Apollod. I, 2, p. 24 sq.; II, 4, p. 295, 305; et Comment. de Theog. Hesiodi, p. 142 sq. it. Cl. Hermanni Mythol. Hom. et Hes. p. 38 et 401. —antra Medusæ conf. X, 174; et Ovid. Met. IV, 771 sqq. —60. Macæ, οἱ Μάκαι, populus Syrticus. Conf. III, 275; IX, 11; Plin. V, 5. —Cinyphius, al. Cinyps, Κίνυφος et Κίνυψ, Libyæ fl., fertilibus, qui adjacent, agris celebratus, inter duas Syrtes per Macas in majorem Syrtin (il Golfo di Sidra) influit, et nunc Wadi-Quaham dicitur. Conf. III, 275: d’Anville Geogr. Anc. III, p. 71; Mémoires de l’Acad. des Inscr., T. XXVI, p. 78; Herodot. IV, 175 et 198. —61. Battiadas, Cyrenæos, ut III, 253, et Βαττιάδαι ap. Pind. Pyth. V, 73, et Callim. H. in Apoll. v. 96. Hinc et Callimachus passim Battiades dicitur, vel quia a Batto originem ducebat. V. Burm. ad Ovid. Amor. I, xv, 13. —iniquo sole, nimio æstu, ut ap. Virg. Æn. VII, 227. iniqua dicuntur ea omnia, quæ nimis, vel parva, vel magna sunt. Ager autem Cyrenarum, etsi in desertioribus Libyæ locis situs, propter fertilitatem, quam potissimum fontibus debet, prædicatur. Vid. Spanhem. ad Callim. H. in Apoll. v. 65. Ceterum Cyrene et mox Barce per πρόληψιν h.l. sed exemplo Virg. Æ. IV, 43 (ubi vid. Heyne) nominantur; nam Battus ejusque nepotes, harum urbium conditores, longo tempore post Iarbam vixere. Conf. ad I, 628, et VV. DD. ad Herodot. IV, 160.

62. Nasamon vid. ad I, 408. —patrius, ejusdem patriæ, circa lucos Hammanis in Marmarica, quem vulgarem errorem geograph. notat Cellar. ad Curt. lib. IV, 7, 19. —Barce urbs mediterr. Cyrenaicæ, et etiamnunc caput regni Barcani, inde denominati, quod inter Ægyptum regnumque Tunetanum litori prætenditur. —arida cf. III, 251; Virg. Æ. IV, 42; Claud. bell. Gild. v. 160. Tota regio Barcana soli asperitate et siccitate sterilis, latrociniisque infesta est.93 —63. Autololes, populus Mauritaniæ Tingitanæ et Gætuliæ ad montem Atlantem oramque maris Atlantici. Cf. III, 306 seq., XI, 192, Plin. V, 1, 2. —infidæ, latrociniis et naufragiis infestæ. —64. Gætulus levis, agilis ad cursum et ad equos regendos nulla habena. Vid. ad I, 215. An levis est vagus et palans, more Nomadum, et habena h.l. imperium? Gætuli certe, ut verbis Sallust. Bell. Jug. c. 18 utar, neque moribus, neque lege aut imperio cujusquam regebantur: vagi, palantes, etc. Sed alterum magis h.l. convenit.

65. is, Iarbas, et mox regina Asbyte. —fundari et fulciri familia dicitur, uxore ducta liberisque ex ea susceptis, quibus mortuis δόμος ἡμιτελὴς Il. β, 701. Filii patrum σθένος, vel στύλοι οἴκων ap. Eurip. in Taur. v. 57; Troad. 570; al. conf. Burm. et Weitz. ad Val. Fl. I, 721; VI, 689; et quos Drak. laudat, Stat. Silv. IV, vii, 30; Auct. Octaviæ v. 532; Prop. IV, ii, 69; Appul. Met. VII, p. 136; ubi v. Pric. (et p. 350); Virg. Æn. XII, 59. —nympha Tritonide, h. Tritonidis paludis et fl. prope Syrtim minorem. Conf. Virg. Æn. IV, 198. Cellarius suspicabatur, Silium adlusisse ad Amazonidas Afras, quas circa hunc lacum habitasse tradit Diodor. III, 53. —66. proavum si proprie dixit poeta, vel proles v. 58 non filia, sed neptis est, vel avi materni pater innuitur, ut Asbyte tam paternum, quam maternum genus a Jove fingatur duxisse, quod ad summam ejus nobilitatem valeret.

68. Conf. Virg. Æn. VII, 805 sq. Pind. Pyth. IX, 33 seq. —ignara, expers, viri, ut ap. Hor. Epist. II, i, 132; ἄνδρα οὐ γινώσκω Luc. I, 34. Musæi locutionem γάμων ἀδίδακτος 94 cf. D. Heins. —70. mollita, mollis facta, vel effeminata calathis flectendis, vel lana trahenda et facienda. Conf. Virg. l.c. —operari, operam dare, v.c. textis, Musis, sacris, etc. Cf. v. 674; Heyne ad Tibull. II, i, 65; iii, 36; Bentl. ad Horat. Od. III, xiv, 6. —71. Dictynna prop. Britomartis, Nympha et Dianæ socia, h.l. ipsa Diana. Vid. Heyne Exc. ad Virg. Cir. v. 200, et Spanhem. ad Callim. H. in Dian. v. 190, 197, 205. —planta, calcaribus, inpellere, ut p. fodere VI, 212; VII, 67; VIII, 556; Virg. Æn. VI, 882. —72. stravisse, ἀορίστως.

73. Comparatio petita ex Virg. Æn. I, 316 sq. et XI, 659 sq. ipsa autem Thraciæ, cujus montes populique h.l. recensentur, descriptio ex ejusd. Georg. IV, 461 seqq. conf. inf. VIII, 428 seq. —Threiciæ (Θρηΐκιαι, ex forma Ion. Θρήϊξ pro Θρᾶξ) sc. virgines, vel Amazones, quæ cur Thraciæ dicantur, docet Heyne ad Virg. Æ. XI, 659. —74. cursuque fatigant v. Heyne ad Virg. Æn. VII, 807: fatigare, fatim agere, sæpius tractare, exercere, frequentare (vid. ad I, 63 et 675.) v.c. amnem remis, h. crebro movere silvas venatu, sæpius pererrare, ap. Virg. Æn. VIII, 94, et IX, 605; ad quæ loca vid. Heyne. Sic cursu Hebrum, maximum Thræciæ, quæ hiemis sedes est, flumen, glacie scil. adstrictum, fatigare significat, cursu eum frequenter transmittere. Conf. Hor. Epist. I, iii, 3, et, quos Lefeb. jam laudavit, Virg. Æn. XI, 660, Amazones flumina Thermodontis pulsant, et Martial. VII, 6, Et ungularum pulsibus calens Ister. Hæc ratio linguæ convenientior videtur, quam si cursu fatigare simpl. pro cursu vincere, superare, accipias. Conf. tamen Virg. Æn. V, 253, et inpr. Æn. I, 317 volucrem fuga prævertitur Hebrum, quæ lectio nostro forte loco firmari potest. Vid. ibi Heyne. —75. Hebrum... fatigant, Schmid. interpretatur campos Hebro adjacentes ut arare fluvium, et similia, quæ illustrat Burmannus ad Grat. Cyn. 314 —innupta manus: «Amazones 95 cum contemtu virorum se tuentur.» Justin. loco class. II, 4. Ἀμαζόνας ἀντιανείρας Hom. Il. γ, 189; ζ, 186; Ernesti: sed Homerus alio sensu eas ita dicit; eo, quo Virg. Æneid. lib. I, 493, audetque viris concurrere virgo. —Spreti Ciconesque, etc. pro, quæ spernunt connubia et consuetudinem Thracum. —Cicones, Thraciæ populus prope Hebrum fl., qui nunc Marizza dicitur. —Getæ Thracibus adnumerantur exemplo Virg. Ge. III, 462 et IV, 463; ad quæ loca vid. Heyne et Voss. —76. domus conf. ad I, 572. —Rhesi domus v. Heyne ad Virg. Ge. IV, 461 et Æn. I, 469. —lunatis armis, h. peltis, scutis parvis, Amazonum inprimis, quæ formam mediæ, vel corniculatæ lunæ referebant. Cf. Virg. Æn. I, 490; XI, 663; Senec. Hippol. v. 400; Lips. Mil. Rom. III, 1 et 2, et loc. class., a Drak. adpositum, Quint. Cal. I, 146 sq.

78. De Hesperidibus vid. ad I, 431. —donum Hesperidibus est aurea fascia, seu reticulum, ab Hesp. adceptum: poetam autem puto cogitasse de aureis pomis in hortis Hesperidum crescentibus, qui quum siti essent in finibus Mauretaniæ, obvia fictionis illius occasio fuit, inpr. Silio, qui his adlusionibus e longinquo repetitis delectatur; Ern. nodo omnino legendum putabat etiam Withof. —dextrum κατὰ latus, mammam, nuda Marti, ad pugnam, ut eo expeditius pugnaret. Cf. VV. DD. ad Virg. Æ. I, 492, et Heyne ad Æ. XI, 649; cujus explicatio nostro quoque loco comprobatur. —79. tegmine, pelta, quæ lævum latus tegebat. —80. Thermodontiaca, Amazonia. Vid. ll.cc. in var. lect. 96 —81. Fumantem, ut VIII, 282. Cf. Virg. Ge. III, 107 et Hor. Od. I, i, 4.

84. virgine densior ala est, quædam mulieres, quæ Asbyten comitabantur, etiam nuptæ erant, sed major pars virgines. Male intp. quidam «major pars virginum equo merebat.»

85. mapalia h.l. sunt forte vici et pagi, qui ex mapalibus constant, ut ap. Sallust. b. Jug. c. 18 et 46. De mapalibus, tuguriis Nomadum, Hamaxobiorum, quæ plaustris inponunt, v. Heyne ad Virg. Ge. III, 340, et Æn. I, 421. —longa, longinqua, remota. —87. Dum tumulum propinquum arci Sagunt. circumequitat, unde gyri efficiuntur: nam campum sequitur (ut apud Virg. Æn. II, 737, v. 629), qui in ipso campo progreditur eumque emetitur; Ern. Vid. var. lect.

90. Gortinia Tela, h. Cretica: nam Gortyna, seu Gortynæ (nunc Gurtina) urbs Cretæ (Candiæ) ex qua insula Mopsus Saguntum venerat. Conf. mox v. 101. Epitheton simpl. ornat, ut harundo Cydonea X, 261, et Dictæa XIII, 184; XV, 634. Cydon, vel Cydonia (hod. Canea) urbs, et Dicte mons Cretæ. Λύκτιον, seu Λύττιον ἀεμμα ap. Callim. H. in Apoll. v. 3; ubi vid. Spanhem. Poetæ a præstantiore aliquo genere epitheta repetere solent: Cretenses autem nobilissimi olim sagittarii fuere, quorum hinc ope Romani sæpius usi sunt, Cretaque abundabat canna, sagittis aptissima. —91. fugat, jacit, sonante 97 nervo. λίγξε βιὸς, νευρὴ δὲ μέγ᾽ ἴαχεν, Hom. Il. δ, 125. —92. Dirigit vulnera, h. sagittam, vulneris infligendi causa, ut ap. Sen. Herc. Œt. v. 159; Virg. Æn. X, 140; XI, 654; XII, 490. Conf. ad I, 397. —aligero ferro, ut πτερόεντες ὀϊστοὶ, ἰὰ πτερόεντα. Conf. v. 95.

93. Curetum, de quibus vid. loc. class. Strab. X, p. 310, 326, al. p. 465 seq. Conf. Heyne ad Apollod. p. 15, 16. Spanhem ad Callim. H. in Jov. v. 2, 53. —antris, antro Dictæo. —ærisonis, χαλκοφώνοις, χαλκοκτύποις, propter Κνώσσια ὀρχήματα, vel πυῤῥίχην et ἐνόπλιον, quam saltationem armatam invenisse, et nato quoque Jove instituisse feruntur. Vid. Spanhem. l.c. —94. agitare saltus (propr. feras in iis v.c. ap. Virg. Æn. IX, 686) ut fatigare dixit Virg. Æn. IX, 605.

96. Innuitur dexteritas et impetus, quo telum emittitur. Gron. Diatr. Stat. c. 16, v. 98 per hypallagen interpretatur: ante rueret fera incauta sub inopino ictu. Sed incautum h.l. et ap. Lucan. IV, 719 non modo eum dici, qui sibi non caveat, sed etiam, qui non caveatur, putant Barth. Adv. XXXV, 3, et Drak. ad h.l. ubi multis exemplis probat, plura adjectiva, quæ vim activam habeant, v.c. nescius, ignarus, dubius, incredulus, surdus, cæcus, infestus, passive, et contra ignotus, notus, suspectus, innocuus et alia active sumi. Conf. quos laudat VV. DD. ad Phædr. I, 11, et ad Gell. IX, 12; Gronov. ad Sen. Œd. v. 1; Boxhorn. ad Plaut. Rud. I, v, 17; Heins. ad Ovid. Met. VII, 672; Hottom. ad Cic. Verr. I, 7; Pric. ad Appul. Med. IX, p. 190; Æmil. Port. in Lex. Ion. Vid. Ἄκριτος et al. Add. 98 Intpp. Tac. Ann. I, 50, et Cort. ad Sallust. b. Jug. c. 49, 5. —99. poneret, deponeret, finiret.

100. Nec ullus Cretensium Mopso tum arte jaculandi antecellebat. —101. Eois certet sagittis, de arte sagittandi contendat cum Orientalibus, forte Parthis. Cf. Virg. Æn. XII, 858, et Lucan. VIII, 300, 311.

102. levior opum, ut contra largus opum. —103. artæ res, ut angustæ ap. Hor. Od. II, x, 21. —104. inglorius ut ap. Virg. Æn. XI, 793 ubi v. Heyne.

106. Cozytus in Gloss. ap. Reines. Inscr. p. 106; θήκη δερματινὴ βέλων, adeoque pharetra, ut ubivis fere ap. poetas, etsi propr. arcuum, non sagittarum theca est, si fides habenda Schol. ad Hom. Od. φ, 54; Lutat. ad Stat. Th. IX, 730, et Serv. ad Virg. Æ. X, 169; ubi vid. Heyne in V.L. —fratrum, Dorylæ et Icari, filiorum Mopsi. Cf. v. 126 et 133 sq. —107. tela, arma, Minoia, Cretensia.

108. medius juvenum, inter filios. —Massylæ gentis conf. ad I, 101. —109. Cydoneo vid. ad v. 90, et conf. Virg. Ecl. X, 59, et Æ. XII, 99 858 ubi vid. Heyne.

111. levis penult. longa, propr. politus, λεῖος, non asper tactu; hinc mollis, tener, inberbis, inpubes. Cf. Tibull, I, viii, 31, et Hor. Od. II, ii, 6, ubi vid. Jani. Drak. putat, Bagam fingi inpilem, qui barbam sibi vellat exemplo mollium virorum, quod et Cæsarem aliosque fecisse constat. —112. et Lyxum, inpubem κατὰ malas, ideoque indignum occurrere (græce pro, ut, vel qui occurreret) sagittæ tam certæ, cujus ictus tam certus erat, quæ non fallebat et aberrabat, adeoque digna erat, quæ virum fortiorem majoremque natu interimeret. Cf. Virg. Æn. XI, 767; Hor. Od. I, xii, 23 al. ἰοὺς ἀφύκτους adpellat Sophocl. Phil. 105. Vid. Valcknar. ad Eurip. Hipp. p. 317. —113. Fuderat humi, pro straverat, ut ap. Virg. Æ. I, 193, κέχυνται Hom. Il. ε, 141. —114. vultum intendens, τιτυσκόμενος D. Heins. —vultum intendens telumque ut ap. Virg. Æn. V, 508. —115. per vota vocabat ut votis, et in vota ap. Virg. Ge. I, 42. et Æ. V, 234, ubi v. Heyne. Frustra invocabat opem Jovis, ab ipso contemti, quoniam Cretam, natale hujus Dei solum, deseruerat. Conf. v. 141. Ita Cell. et Dausq. quem... nescio quare... nihil h.l. vidisse pulabat N. Heins. ad Ov. Met. XIII, 707. Nil potius vidit Barth. Adv. VI, 25, ubi intelligit Jovem desertum Hannibali ejusque militiæ, ut sæpe temeratus dicitur violato foedere; per vota non grata, quia puella erat Asbyte, et Jupiter magnus mulierum amator.

116. converti scil. in Asbyten. —117. Cf. XIII, 657. —insidiis, ictui clandestino Mopsi. —Nasamontas, vid. V.L. et ad I, 408. 100 —118. letum reginæ intentatum præripuit, telum suo corpore recipiens.

121. virgo, Asbyte. —122. oculos natantes, dubio motu fluctuantes, modo labentes, modo iterum se aperientes, ut dormitantium ebriorum et moribundorum oculi esse solent. Cf. VV. DD. ad Virg. Ge. IV, 496, et Æn. IV, 691 (oculis errantibus Quæsivit lucem); V, 856; Ov. Met. V, 71, et Fast. VI, 673; Stat. Th. II, 638. —123. totisque adnisa, etc. Drak. Conf. inf. v. 627; V, 325; Virg. Æ. IX, 744, et Ovid. Met. V, 32, 33. —124. cornus, hasta, ut alia quoque belli instrumenta ex corno, quæ arbor bellis adcommoda dicitur: Claud. R. P. II, 107. Vid. Virg. Ge. II, 447.

126. Conf. Virg. Æ. IX, 622 sq. et inpr. XI, 859 seq. Hom. Il. δ, 122 seq. —Conantis excutere in ventos, h. qui in eo jam erat, ut sagittam emitteret. Similiter intento jam arcu occiditur Cleades VII, 659. —127. complere et implere artis sagittatoriæ vocabula esse docent a Drak. laudati Savar. ad Sidon. Apollin. I, 2, eoque præeunte Cerda ad Virg. Æn. XI, 860. —ducti vid. V.L. —128. resoluto, sublato, pollice relaxante nervum, quem adstrinxerat.

129. in vulnus devolvitur conf. Virg. Æn. X, 488, 101 ubi vid. Heyne. —131. Sagittæ ex pharetra, quum de muro decideret, versa effluxere. —fluere et defluere, decidere. Vid. si tanti est, N. Heins. et Ind.

132. paribus in armis, pariter armatus, ut in ferro, in Tyriis, in Cois, in hasta, vel in toga laxa esse; Drak. laudat IV, 380; Virg. Æ. V, 550, Appul. Met, III, p. 46; Val. Flacc. I, 641; V, 463; Stat. Th. IV, 221; Salmas. ad Pollion. Tyrann. XXX, 32; Gronov. in Gustu ad Stat. Achill. I, 558; Broukh. ad Prop. IV, ii, 28, et ad Tibull. I, ix, 70, et II, iii, 78; ubi cf. Heyne. —134. Atque pro atqui positum videtur, ut in periodorum initiis et transitionibus, ap. Cic. Arch. 7; Phil. III, 9, et Catil. III, 2; ap. Terent. Andr. I, iii, 20; v, 65; IV, i, 16, et ap. Plaut. Cas. II, vi, 12, et Bacch. I, i, 53; V, ii, 68; nisi potius his locis cum Cl. Schellero in Lex. atqui legendum censeas, ut et ap. Virg. Æ. VI, 162. —promentem ex pharetra. —135. turbine saxi, ut ap. Virg. Æn. XII, 531. Vid. Heyne.

137. remisit, reddidit tela, nondum depromta.

138. Eximia suavitas et δεινότης horum versuum, qui summum amoris paterni adfectum animique perturbationem spirant. Sed præivit Virg. Æn. VI, 32 seq. ubi vid. Heyne. —139. ab ira, ira motus. Vid. Ind. et si tanti est, Drak. ad XI, 246; ubi præter alios laudat Gronov. ad Liv. XXIV, 30; XXVI, 1. —140. notas artes v. sup. v. 96 sq.

141. penates, patriam, Cretam. —Apta nunc patriæ cogitatio: si in patria mansissem, filios non perdidissem; sed absonum videtur, quemquam, ut sibi ipse mortem consciscat, saxum adhibere: 102 ergo ad doloris perturbationem, et mortis adcelerandæ cupiditatem Mopsi consilium referendum est; Ern. —147. explicat, extendit, in longum porrigit.

148. Cf. Virg. Æn. X, 317 seq. (ubi vid. Heyne) et Hom. Il. η, 136 sq. Gortynius advena Mopsus Cretensis vid. ad v. 90. —150. Sacerdotes pugnantibus quoque intersunt, ut V, 175 sq. et ap. Virg. Æn. X, 637, et XI, 768, ubi vid. Heyne. —custos, minister, antistes, sacra curans, ut v. 237, et ap. Virg. Æ. VIII, 270; coll. Macrob. Sat. III, 6. —151. Non exspectatum Tyriis, (h. Pœnis) junge et conf. X, 301. —effuderat, catervatim emiserat, ut ap. Virg. Æn. VII, 522. Proprie agmina effundunt se, vel effunduntur, ἐκχύονται, ἐκχέονται, seu ἐπιχύονται Hom. Il. θ, 158; ubi v. Schol. π, 295; Od. θ, 515, al. h. instar fluvii et torrentis cum impetu ruunt, ut IV, 520 sq. et XII, 185. Conf. Ind. et loca a Drak. congesta. Sic et simpliciter fundi, seu fundere se VI, 572, 648; Val. Fl. I, 610; II, 662.

153. Imitat. Hom. Il. η, 140. —154. mole juventæ, h. corporis juvenilis. Cf. Virg. Æ. V, 430 sq. —155. Theron, qui Herculis sacerdos est, ejus quoque arma gerit, ut Aventinus, Herculis filius, ap. Virg. Æn. VII, 655 sqq. quem locum Silius imitatione expressit. —155. clava etiam omnino heroes 103 utuntur, quibus poeta insignes et Herculeas vires tribuunt. Comparant Hom. Il. η, 141; Virg. Æ. X, 318; Stat. Th. XI, 45.

156. Utebatur rictu leonis pro galea, ut alii aliarum ferarum exuviis. Cf. IV, 559; V, 132; VIII, 493; Stat. Th. VII., 276, et Virg. Æ. VII, 666 sq. ubi vid. Heyne. Pelle autem ferina cingebatur, more barbarorum et heroum. Conf. VII, 288; VIII, 523, 570; Virg. Æn. II, 722; V, 37; VIII, 553; Hom. Il. κ, 23, 29, 326, al. vid. ad I, 415, et Burm. ad Val. Fl. I, 34. —tegimen leonis nihil differt ab exuviis. Conf. VV. DD. ad Virg. Æ. I, 275, 323; VII, 666.

158. Verba Virg. Æn. VII, 657, 658. De forma clipei v. ad I, 407. In numero autem anguium capitumque quæ tribuuntur hydræ L., quam Silius tribus loquendi formis designat, veteres variare, satis notum est. Vid. Heyne ad Virg. l.c. et ad Apoll. II, v, 2, p. 345; Heins. ad Ovid. Met. IX, 70; Schol. et VV. ad Hesiod. Theog. v. 312, et quos Drak. laudat, Tristan. Comment. hist. T. II, p. 301, et Spanhem. de V, et P. N. Diss. III, p. 233 sq. —159. geminam, quia uno capite reciso duo renascebantur.

162. Palantes fuga Egerat, ut IV, 571, et ap. Virg. Æ. V, 265; XI, 734. —163. æquora, h.l. vel campus, vel mare.

166. læva radians est splendens 104 auro intertexto, ut sup. v. 79 fulgens tegmine læva, et ap. Val. Fl. III, 98 stellantia tegmina; Ern. —lænæ, χλαίνης, radiantis, purpureæ, ut Tyrio ardebat murice læna ap. Virg. Æn. IV, 262. —167. lumina, pulchritudinem et splendorem v.c. clipei ut mox v. 211 et ap. Claud. Cons. Prob. el Ol. v. 95; vel ferri ap. Val. Fl. III, 100; ubi vid. Burm. —lumina peltæ, splendidam, fulgentem peltam. —gemmata lumina peltæ, peltam gemmis fulgentem, in margine vel ὀμφαλῷ, umbilico.

170. Lævam in partem equos flectit, ut hoc fallaci gyro ictum Theronis effugeret, simulque lævam pelta tectam, et dextram ad tela in hostem conjicienda expeditam haberet. Conf. Virg. Æn. X, 885 ibique Heyne. —171. secare campum, æthera, viam, τέμνειν ὁδὸν, τρίβον, κέλευθον, ἀέρα, θάλασσαν, formæ loquendi a sulcis agrorum petitæ. —velut ales, celeriter, rapitur per æquora sinuata, per campum, quem sinuosis flexibus percurrit. Ita campus sinuatur ap. Tac. Ann. II, 16.

174. pulveream nubem, ut et νέφος et ὁμίχλη κονίης ap. Hom. Conf. ad I, 311.

178. Eurydamas ille, a quo noster originem ducit, unus ex procis Penelopes erat, quorum principes Antinous et Eurymachus notiores sunt: unde Dausq. hunc Eurydamanta ex stirpe Eurymachi fuisse suspicatur. Sed Eurydamantis quoque mentionem facit Hom. Od. ς, 296 et, quem locum a Drak. jam notatum video, Od. χ, 283; ubi Ulyssis manu periisse traditur. 105 —parentis, cujusdam ex majoribus. —180. Ithaci, Ithacii Ulyssis, ut ap. Virg. Æ. II, 104 et 128. Cf. ad I, 14, et App. —arte, quæ notissima est ex Hom. Od. β, 93 seqq. et τ, 149. —pudica, pudicæ Penelopes. —181. Fallacis toties telæ, quæ toties procorum spes fallebat. —revoluto, retexto. Cf. ad I, 115; Heins. ad Ovid. Metam. II, 654, et VV. DD. ad Prop. IV, vii (al. 8.), 51. —182. Id tamen non nisi de Eurymacho memoratur Homer. Od. β, 182 sqq. —Quum non sit credibile, lectionem bis depravatam fuisse, existimo Silium memoria lapsum Eurydamantem pro Eurymacho, de cuius cæde vid. Odyss. χ, 81 seqq., posuisse; Ern. —184. tædæque ad funeta versæ, faces nuptiales in sepulcrales mutatæ, h. in ipso nuptiarum adparatu occisus est. Conf. XIII, 547.

185. Gens extrema, h. ultima proles, soboles, progenies, γένος (ut ap. Virg. Æn. X, 228; XI, 305 et aliis locis, quæ tam in Ind. quam a Drak. ad h.l. et a Gronov. ad Sen. Hippol. 900 laudantur) adeoque ultimus ex posteris viri, Eurydamantis illius, ab Ulysse interemti, campis Iberis, in Hispania. —186. Nomados, Asbytes, Afræ.

189. bipennem, quam Camillæ etiam tribuit Virg. Æn. XI, 651. —191. Herculeasque exuvias, h. leonis, quales gerebat Hercules. 106 Conf. v. 150 et 156. —Dictynna vid. ad v. 71.

193. Conf. ad v. 157.

198. Occupat, prævenit, antevertit, vel obprimit. —199. turbata frena, frena equorum turbatorum, adtonitorum.

206. cæcus, ignarus, fati, mortis sibi imminentis. —divumque abeunte favore: Comparant Virg. Æn. VII, 584, et Stat. Th. II, 540. —207. Vicino, ipsi instante.

210. furiata mente, ut ap. Virg. Æ. II, 407.

211. umbo ærati luminis, h. clipeus, bractea ærea inductus 107 et fulgurans. Conf. ad v. 167. —214. agmina Saguntinorum, qui cum Therone eruperant.

215. Conf. Virg. Ge. IV, 434. —217. Comparant Hom. Il. β, 87 sqq. π, 259 seq. Add. Virg. Æn. I, 430 sq. VI, 707 sq. et Apollon. I, 879 sq. —Cecropius, mons Atticæ, qui cum dilectu ponitur. —217. formidine nubis aquosæ conf. VV. DD. ad Virg. Ge. IV, 166 et 191 seqq. —218. tollit, propr. aves se tollunt ex monte. —219. corticis vid. Intpp. Virg. Ge. II, 453, et IV, 33. —antra, alvearia, caveas. —221. Conf. Virg. Ge. IV, 257.

222. feruntur, φέρονται, fugiunt. —223. Poeta h.l. ex Stoicorum disciplina, qua imbutus mortem sibi ipse tædio vitæ adceleravit, de stulto vitæ amore et fato philosophatur. Cf. XIII, 883 seq. et Virg. Æn. XII, 646. —Heu blandum cæli lumen ut XVI, 73, conf. Virg. Æn. III, 600; VI, 363. —224. reditura, συνθετὸν ἀντὶ ἁπλοῦ, pro ventura, (quam metus et fuga non remorantur) D. Heins. refrag. Dausq. qui hæc habet: «Mors fugacium istarum oculis obversabatur, advenerat, jam fugitant: verum (certior paratiorque per fugam et metum) reventura est.» —fata, fatum, μοῖρα, mors addita nascenti, 108 cuivis homini, dum nascitur, jam destinata, ut III, 134, 135, et ap. Manil. IV, 16, a Barth. Adv. VI, 25 citatum: Nascentes morimur, finisque ab origine pendet. Conf. Clark. ad Hom. Odyss. δ, 208, et Spanhem. ad Callim. H. in Lav. Pall. v. 104.

228. Cum ipso animi fervore incalescit oratio, et homini conturbato auxiliumque præsentissimum efflagitanti egregie convenit. Cf. Val. Fl. VI, 29, et inf. V, 636 sq.

234. trepidi rerum, ut ap. Liv. XXXVI, 31, et Virg. Æ. XII, 589; ubi vid. Heyne, et ad Æn. I, 178, 462, conf. inf. XII, 13. Similiter fessi salutis sc. defendendæ causa. —fessi rerum ap. Virg. Æ. I, 178. —fessi bellique viæque ap. Stat. Th. III, 398. —235. stat scil. consilium, seu sententia, ut III, 68; VI, 510, et ap. Virg. Æn., II, 750; XII, 678.

237. Herculeæ custos aræ, Theron. cf. v. 150. —238. Emicat, prosilit, et subito se ostentat.

239. Gliscit, crescit, augetur, ira, ut ap. Virg. Æn. XII, 9; 109 ubi vid. Heyne, et Burm. ad Val. Fl. II, 278. —Elissæo tyranno Hannibali, Pœnorum duci vid. ad I, 81.