The Project Gutenberg EBook of Nasawing Pagasa, by Angel de los Reyes

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org


Title: Nasawing Pagasa

Author: Angel de los Reyes

Release Date: November 15, 2005 [EBook #17070]

Language: Tagalog

Character set encoding: ISO-8859-1

*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK NASAWING PAGASA ***




Produced by Tamiko I. Camacho, Pilar Somoza and the Online
Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net (This
file was made using scans of public domain works from the
University of Michigan Digital Libraries.)







Cover image

ANGEL DE LOS REYES

KASAYSAYANG TAGALOG

¡¡NASAWING PAGASA!!

ITÓ RIN ANG
NAPALATHALA SA
PAHAYAGANG
"ANG DEMOCRACIA"
NOONG ABRIL ÑG 1910
NA NILAGDAAN ÑG
"MULAWIN"
NAGKAROON ÑG MGA
PAGBABAGO
AT INAYOS ANG
KAMALIAN
MAYNILA
KAPULUANG PILIPINAS
1912

Páhiná 1

¡NASAWING PAGASA!

KASAYSAYANG TAGALOG

kasaysayang napalathala sa pahayagáng "ang democracia" noóng abril ñg 1910 na nilagdaán ñg "mulawin". nagkaroón ñg mga pagbábago at inayos ang nagíng kamálian.
SINULAT NI

ANGEL DE LOS REYES

kumatha ñg mga kasaysayang "ang diyosa inéng" "¡kristong magdaraya!" "¡imbing kapalaran!" "¡parusa ñg diyós!" "¡hinagpís ni loleng!" at "¡tayo ay mamundók!"

MAYNILA, K.P.

LIMBAGÁNG "ESFUERZO OBRERO"
1912

Páhiná 2

LAHAT TUNGKOL PILIPINO

ay dapat bumasa ñg babasahing tagalog

Bahag-hari ni Gerardo Chanco.
Sa Tabí ng̃ Bang̃ín " José Maria Rivera.
Higanti at Pagsisisi " Honorato H. de Lara.
¡Duwág! " Gerardo Chanco.
¡Imbing Kapalaran! " Angel de los Reyes.
¡Halina sa Lang̃it! " Gat-Dusa.
Ang Mananayaw " Ros. Almario.
¡Tadhana! " Democrita P. Antonio.
¡Sawíng Pagasa! " Bb. Francisca Laurel.
Larawan ng̃ Pagirog " Simplicio Flores.
¡Waláng Diyós! " Honorato H. de Lara.
¡Pinatatawad Kita! " Matanglawin.
¡Parusa ng̃ Diyós! " Angel de los Reyes.
Buhay " Aurelio Tolentino.
¡Enchang! " Honorato H. de Lara.
¡Kristong Magdaraya! " Angel de los Reyes.
Pang̃arap ng̃ Buhay " Simplicio Flores.
Mg̃a Anak-Bukid " Ros. Almario.

Inyong paghanapin sa mga aklatan

at makabibili sa makákayanan

upang huwag kayóng tamaa't masaktan

sa mga kasunód na palo at uñgal.

TALAAN NG NILALAMAN


Páhiná 3
Mga Pagunita na dapat nuynuyin

Páhiná 4

SA MAGLÍLIWALÍW SA

Bayan ng̃ Antipulo

Anim na binibini ang nang̃akálupasay sa lilim nang isáng puno ng̃ manggá sa bayang Antipulo nang taóng nagdaan. Pawa siláng magágandá; pawa siláng mahíhinhín; ng̃uni't ang katakátaká, ang apat ay nakátawa at ang dalawá ay nakásimang̃ot. Sa lihim kong pagsísiyasat ay naunawa kong kaya palá gayón, ang apat ay nakápagdalá ng̃ mg̃a babasahing Tagalog at ang dalawá ay nakalimot. Walang pagáalinlang̃an na yaóng di nakápagbaon ay siyáng nakásimang̃ot, pagka't wala ng̃ masaráp na aliwan sa bayan ng̃ Antipulo na para ng̃ magbasá ng̃ aklát. Maligo, pagkatapos ay magduyan, bago magbasá ng̃ aklat: iyán ang buhay mayaman.

Kaya kayóng maglíliwalíw sa Antipulo, nang huwág kayóng sumimang̃ot pagdatál doón, ay magbaon kayó ng̃ Pinatatawad kitá!, Ang Mananayaw, Mga Anák Bukid, ¡Duwág! Sa tabi ñg bañgin, ¡Tadhana!, Halina sa Lañgit!, ¡Sawíng Pagasa!, Larawan ñg Pagirog, Pañgarap ñg Buhay, ¡Walang Diyos!, ¡Higanti at Pagsisisi!, ¡Enchang!, ¡Kristong Magdaraya!, ¡Parusa ng̃ Diyós! ¡Imbing Kapalaran! Bahág-Hari, ¡Milagros! at Lihim na pagluha! Sa gayón, tang̃i sa maáalíw ninyó ang inyóng sarili ay makatútulong pa kayó sa masisikap na kawal ng̃ pagpápalaganap ng̃ wikang minana natin.

Páhiná 5

ANG MGA PUMÁPATÁY SA

Kalulwá ñg Bayan

Masaráp ang wikang Ingglés, ang turing ng̃ Ingglés; lalo na ang wikang Kastila, ang saló ng̃ Kastila; lalo pa ang wikang Pransés, ang habol ng̃ Pransés, palibhasa'y para-para siláng may damdamin at marunong magmahál sa mg̃a kalulwá ng̃ kaníkaniláng bayan, na alinsunod sa mg̃a pantás na sinásamba ng̃ marami, ang wika, ay siyáng kalulwá ng̃ bayan.

Ng̃uni't ... sa bibíg ng̃ ilang mg̃a Tagalog, ay hindi ganitó ang namúmutawi. ¡Katiwaliang lahát at balót ng̃ mg̃a kahang̃alán ang lumálabás! Pawáng kapalaluan na anyá'y masaráp ang wikang Kastila at Ingglés kay sa wikang Tagalog kaya't ni di ko tinitisod ang mg̃a katha dito, ng̃uni't masdán mo ang aking mg̃a nobelang Ingglés at Kastila ay hindi na mabilang.

Iyán ang mg̃a kaaway ng̃ bayan; pagka't silá ang pumápatáy sa kalulwá nitó. Dahil sa kayabang̃ang masabing sila'y nakaiintindí ng̃ wikang dayo, ay ipinagpápalít na, ang kaniláng dang̃ál....

¡Mg̃a kamánunulát! ¡Kahabághabág ang ating katayuan! ¡Sa lahát ng̃ sandali'y nakaumang sa ating mg̃a ulo ang tabák ni Damokles; nanunuláy tayo sa pang̃anib na guhit ng̃ mg̃a batás; kalaban natin ang mg̃a dayuhan at sampu ng̃ kalahi, ay kalaban pa rín!...

Páhiná 6

MABUTI KANG TAO NGUNI'T

Masama kang Kristiyano

—¿Bakit?

—¡Mangyari ay umáasa ka sa panghíhirám ng̃ bagong aklát! Mabuti kang tao, pagka't nabasa mo na halos lahát ng̃ nobela sa kahíhirám, ng̃uni't masama kang kristiyano, pagka't pinápatáy mo ang mg̃a kumatha at nagpalimbág at ayaw kang bumilí ng̃ iyó, gayóng pinagkagastahán nilá. ¿Saán mabubuhay ang kuto, kung hindi sa ulo?

—¡Kung ayaw kang magpahirám ay huwág! ¡Kay dami mong rekubeko! ¡Pag ikáw namán ang nanghirám sa akin, ay tatawagin kitá ng̃ TUSO, pagka't para mo ríng tinuso ang kuwartang ibinilí ko, na nabasa mo ang aking binayaran ng̃ di ka nagkagastá!...

Ganyán ang taltalan ng̃ dalawáng magkaibigan, kaya't ikáw na bumábasa, upang huwág tawaging TUSO ó MASAMANG KRISTIYANO, ay bumilí ká ng̃ mg̃a kasaysayang: "¡Halina sa Lañgit!" ni Gat-Dusa: "¡SAWÍNG PAGASA!" ni Bb. Francisca Laurel; "¡Duwag!" ni Gerardo Chanco: "Larawan ñg Pagirog" ni Simplicio Flores: "Sa Tabi ñg Bañgin" ni José María Rivera; "¡Imbing Kapalaran!" ni Angel de los Reyes; "Tadhana!" ni Democrita P. Antonio; "¡Walang Diyós!" ni Honorato de Lara: "¡Parusa ñg Diyós!" ni Angel de los Reyes; "Mga Anak-Bukid" ni Ros. Almario; "Pañgarap ñg Buhay" ni Simplicio Flores; "¡Enchang!" ni Honorato de Lara; at "¡Kristong Magdaraya!" ni Angel de los Reyes.

Páhiná 7

¿SINO ANG NATUMPÁK?

Kayó nga ang humatol

Si Petra at si Petring ay magkapatíd. Minsáng nalálapít ang Paskó, ay binigyán silá ng̃ kaniláng amá ng̃ muntíng halagá upang magugol sa dakilang araw. Si Petra ay ibinilí ang kanyáng bahagi ng̃ isáng hikaw, at si Petríng ay pawang babasahing tagalog ang pinakyáw.

Dumatál ang araw ng̃ paskó, at gaya ng̃ karaniwan, ay nagdalawán ang dating mag-kákaulayaw. Sa dampa ng̃ magkapatíd ay mayroón díng mg̃a panauhin. At ¿anó ang naisalubong ni Petra? ¿Naipagparang̃alan bá ang kanyáng hikaw? ¡Hindi! Subali't si Petríng ay naipagmalakí niyá ang kanyáng mg̃a aklát at tang̃ing nakápagsabing "Mamiyang hapon na kayó umuwi at tayo ay magbasá nitóng masasaráp na kasaysayang bagong labás ..."

Kayóng bumabasa nitó, ay inyóng hatulan kung sino ang natumpák: ang hiyás na nagagamit ng̃ isáng tao lamang ó ang aklát na pakíkinabang̃an ng̃ marami ang lalong mahalagá, Kauntíng pagkukuro ang inyóng papaghariin. Tutupín ninyó ang inyóng mg̃a puso at siyáng magsasabing: mahalagáng pagaari ang mg̃a aklat kay sa hiyás na nawawala.

Sa tahanan ng̃ isáng matalino, ay aklát ang matátagpuan; ng̃uni't sa tahanan ng̃ isáng mangmáng ay pawáng hiyás ang palamuti. Dahil doo'y magipon kayó ng̃ mg̃a babasahing tagalog upang mapabilang kayó sa mg̃a pantás.

Páhiná 8

SA KINAÚUKULAN

¡Maaliwalas ang daan ko!

Suriin natin ang ugali ng̃ umanó'y mg̃a bantóg at pahám na manúnulát. Ayaw siláng makariníg na mayroóng makata; ayáw siláng makakita na mayroong bagong kasaysayan, at pauulanin na nilá ang pula, lubha pa't isáng maliít ang sumulat. Sasabihing iyán ay mali, walang kabuluhan; at sayang lamang ang ipinagpalimbág. Palalo at pang̃ahás ang gumawa niyán, huwág na di masabing siyá ay autor.

¡Kaawaawang mg̃a manúnulát!

¡At silá daw ay mg̃a kawal sa pagpápalaganap ng̃ wikang tagalog! Kung sa habang panahón ay ganyán ang aasalin nilá, ay sumpa ng̃ bayan ang kaniláng maáantay. Sa kaniláng pakikipagkapwa ay doon lamang uusbóng ang pagmámalasakitan ng̃ mg̃a makatang pilipino, na, tang̃ing daan ng̃ ikátatanyág ng̃ masaráp na wika ni Balagtás.

Kung sa akin silá hahadláng ay itutulak ko silá ng̃ dalawáng kamáy at bubulyawán kong: ¡Maaliwalas ang daan ko! ¡Nakikita ko ang aking nilálakaran! ¡Tanglawán ninyó ang inyóng landasin at di ko kailang̃an ang inyóng ilaw! ¡Manipís mán ang aming mg̃a katha ay piniga namáng tunay sa aming sariling isipan at di naming ninakaw sa isipan ng̃ mg̃a makatang kastila, ingglés, pransés, at ibá pá! ¡Mura mán ang aming mg̃a aklát ay madali namáng maubos at di ináamag sa mg̃a aklatan!


Páhiná 9
Pañgunang Salita ni amado Jacinto

Páhiná 11

PANG̃UNANG SALITA

Ang munti kong kaya at maiklíng pagkukuro ay minarapat ng̃ mahál kong kaibigang Angel de los Reyes na magbigáy ng̃ Pang̃unang Salita dito, sa kanyáng bagong aklát na maliit, na noóng araw ay napalathala na sa páhayagang "Ang Democracia;" at kung bagamán tinawag ko ng̃ayon ng̃ bagong aklát ay sapagka't ng̃ayón lamang naipalimbág at di na paputól-putól.

Walang alinlang̃an akóng nayag sa hilíng ng̃ aking kaibigan, nang̃iti ako ng̃ lihim ng̃ ito'y sabihin niyá, at naibulong ko sa sarili na siya'y sadyang matalino sapagka't totoóng maalám na magbagay-bagay: nababatid niyáng sa isáng maiklíng aklát, ay isá namáng maiklíng isip na lamang ang dapat mag-ukol ng̃ mg̃a palagay at paghahaka. At dahil diyán, ay sisimulán ko ayon sa makákaya, ang paglalahad ng̃ aywán kung tumpák na aking mg̃a pagkukuro tungkól sa kanyang katháng itó.

Sa ganáng akin, ang mátutunghayán ng̃ayón ng̃ mg̃a mambabasa ay isáng aklát na mainam, isang aklát na dapat bigyán ng̃ papuri, Páhiná 12hindi dahil sa itó'y nakáwiwili lamang basahin kundi alang-alang pá sa wagás at maníngníng na damdamin ng̃ kumatha: ang maalab niyáng nasang ang dukha ay igalang at masugpu ang ugaling hanggáng ng̃ayon ay umiiral pa sa ibá, at kung minsán ay sa dukha rín, na inuuna ang salapi bago ang lahát; minámahál na higít sa puri, sa dang̃al, sa katungkulan at wastong ugali.

Ganyáng-ganyán ang asal na makikita natin sa mag-amá ni Tuníng sa Kasaysayang itó, na bagamán mahirap ang búhay, nang mahulí ay ayaw na silá sa kapwa nilá mahirap at ang ibig ay ang mayaman, dahil sa may nakápang̃ibig lamang na isang masalapi kay Tuníng at ito'y si Ruperto. At ang kasuklám-suklám na nagíng bung̃a ng̃ kasabikáng itó sa pilak ay ang pagkatapon ng̃ anák ni Osong, ang binatang unang inibig ni Tuníng, pinaglagakan ng̃ boo niyáng pagkábabai at hanggáng sa nagbung̃a pa ng̃a. Datapwa't kay Tuníng, ay nagíng bula ang salitang puri at katapatan sa haráp ng̃ yaman ni Ruperto, kayá't dito siyá napakasál sa wakás, gayóng si Osong ay di namán tumatanggi sa pagtupád ng̃ kanyáng tapát na pang̃akó at wagás ná pagibig.

Si Osong na parang sinasakal ng̃ mg̃a daliring bakal ay hindi nakatiis at nang araw ng̃ pagkakasál ay nagdamít-pulubing naparoón sa bahay ng̃ kasayahan nilá Tuníng at ni Ruperto Páhiná 13na dalá ang larawan ng̃ kanyáng bunsóng na sagíp sá ilog, at nang makita ni Tuníng na yaón ang kanyáng anák ay hinimatáy na bigla, bago humingí ng̃ tawad kay Osong at hanggáng sa nalagót ang hining̃á. Samakatwíd ay oo't nagsisi ng̃á si Tuníng kayá't huming̃í pa ng̃ tawad sa pinagtaksilán niyáng binata, subali't dí dahil dito'y hindí siyá matatawag na babaing salawahan at tampalasan lalo pa't isasagunita ang pagkákatapon sa tunay na dugó ng̃ kanyáng pusó.

Kung ang gayóng ginawá ng̃ babaing ito'y oo't napatatawád ng̃ Diyós, sa mg̃a tagá-lupa'y waláng makapagpapatawad marahil.

Sa haráp ng̃ ganyáng paglálarawan ng̃ kaibigan ko, ay labis niyáng ipinakilala ang lubós na kabagsikán ng̃ salapí na waláng dí naituturó sa tao, pati ng̃ lalóng kasamasamaan.

Subali't ¿ang hang̃ád kayá ng̃ mahál kong kaibigan sa paglalarawang itó ng̃ nakáririmarim na ugalí ay upang pulutin namán itó ng̃ mg̃a mambabasa?

Kayóng tumútungháy ng̃ayón ang makásasagót, at kayó rin namán ang dapat makábatid sa túnay na layon ng̃ ¡Nasawing Pagasa!

Gayon man ay sasagot din ako ng̃ para sa akin.

Ang mithí ng̃ aklát na itó ay walá ng̃áng ibá sa warí ko, kundí ang turuan ang mg̃a dukhá sa pagpapakárang̃al sa kaniláng sarili, sapagkát kung ang mg̃a dukhá'y marang̃ál, Páhiná 14kung ang lahát ng̃ dukha'y hindi nagbibili ng̃ puri ni napaaalipin sa salapí, ang mg̃a mayáyaman ay hindí maaaring magpákatayog-tayog na para ng̃ madalás nating mapánoód ng̃ayón.

Ang isinasamá ng̃ mg̃a mayayaman ay na sa mahihirap, at ang isinasamá ng̃ isáng pamahaláan ay na sa pinamamahaláan dín. Iyán ang mg̃a katótohanang kailán má'y dí magkakabula at dapat dasalín ng̃ bawá't tao; katótohanang aywán kung kanino ko unang nadiníg o nabasa at ng̃ayo'y inankín ko na tulóy pagka't nakilala kong tapát.

Kayá ng̃a, mg̃a mambabasa, upang makinabang ang kumathá nitóng ¡Nasawing Pagasa! sa kanyang mg̃a ginugol na pagod sa pagsulat ng̃ kasaysayang itó ay pagaralan sana ang huwág magbilí ng̃ puri at isagunitang na sa kupurihán ang tunay na halagá ng̃ tao at wala sa kayamanan.

Kung magkakagayón, siyá at akó'y maghahandóg sa inyó ng̃ masaganang pasalamat, palibhasá'y siyáng túnay na adhiká ng̃ tapát kong katoto.

Amado Jacinto.

Malabón, Rizal, 1912.


Páhiná 15
¡Nasawing Pagasa! Kasaysayang Tagalog

Páhiná 16
Dahil sa kagahulán sa panahón at dahil sa kakulag̃an pa sa ng̃ayón ng̃ mg̃a gagamitin, ay hindi nasunód ang mg̃a tuldík na nasa orihinál.

Páhiná 17
Decorative motif

¡Nasawing Pagasa!

I

Mapangláw ang lahát, ang gabí'y tahimik
at ang buwán noóng dapat nang sumilip,
nagtatago pa rí't
sa sangkatauhan ay nagmámasung̃it
bitui'y gayón dín at nakíkiwang̃is.
Ni isáng himutók walang mapakinggáng
sukat gumambala sa katahimikan;
¡oh, ang aking lahi!...
payapangpayapa sa kanyáng hihigán
habang nawíwili ang mg̃a kalaban.
Huni ng̃ kuliglíg, tinig mán ng̃ ibon
ay kapanglawan dín, dinadalit noón;
mg̃a makata mán,
siyáng tinutula ng̃ sandalíng yaón
ang sung̃it ng̃ pangláw, lagáy ng̃ panahón.
Anó pa't ang lahát ay yapús ng̃ lumbáy
hihip mán ng̃ hang̃in, mandi'y palaypalay;
habagat má'y salát
at pawáng dalita, ang balitang tagláy
na kung pakikinggán ay taghóy na ¡ay!... ¡ay!...
Páhiná 18Subali't sa isáng maralitang dampa
sa bayang Malabóng saksí ng̃ pagtula:
nagáalimpuyó,
ang lugód, ang sayá, ang galák, ang tuwa
sa piling ng̃a noóng dalawáng nunumpa.
Itó ay si Tuníng na piling alindóg
kapiling ng̃ kanyáng tang̃íng iníirog,
pang̃ala'y si Osong
na lipi ng̃ dukha't di lahing matayog
at binatang Udyóng na ulilang lubós.
Payapa ng̃á silá, sa pagkákaupo
siyáng ináani; galák ng̃ pagsuyo,
pinagúusapan,
ang ikárarangál ng̃ kaniláng puso
na ganitóng saád nang minsáng mahinto:
«Kay damot mo namán,» kay Osong na sabi,
«isáng halík lamang, itulot mo kasi,
nang ako'y maalíw
at nang magkaroón ng̃ isá pang saksí!...»
«¡Ayáw ko! ¡ayáw ko!...» kay Tuníng na tanggí.
«¡Halina irog ko!» «¡Ayaw ko! ¡ayaw ko!...»
«¿Diyata't ayaw ka?» «¡Talagáng totoó!»
«¡Halina! ¡halina!
¡isáng halík lamang!...» «¡Kay ulitulit mo!»
«¡Isáng halík lamang!...» «¡Tawad ko sa iyó!»
«¡Ah! at iyán bagá, ang lagi mong turing
na lubháng dalisay pagibig sa akin ...
¡Ikáw ang bahala!...
kung natuto akóng sa iyó'y gumiliw
magisá sa dusa'y matútutuhan din ...»
Páhiná 19«¡Nagtampó na namán!...» «¿Sino bagáng puso
ang makababatá ng̃ asal mong liko?»
«¡Huwag kang magalit!
ang ginagawa ko, ay mg̃a pagsuyo ...»
«Pagsuyo sa iyó; sa aki'y panghapo ...
Ikáw ang bahala, ako'y mapagtiís
at ipatay mo mán ang lahát ng̃ sákit
ay tatanggapín ko;
ng̃uni't ang hiyain, ang isáng ninibig
libong kamataya'y labis pa ng̃ tamís ...»
«¿Hiniya ba kitá? ¡Di ko ginagawa!...»
«¿Ginaganáp ng̃ayó'y di bagá paghiya?»
«Hindi, aking giliw,
at ang aking puri ang nagugunita
na baka kung ...» «¿Kulang bang tiwala?»
«Di lamang sa gayón,» «¿Sa anó pang bagay?»
«Katungkulan naming maging̃at na túnay,
at ang unang halík,
ang katimbang noó'y sampu nitóng buhay
sa pagka't daig pa, ang gawáng pakasál.
¿Hindi bagá Osong?» «Tapát ang turing mo,
at ang pagkakasál ay pakitang tao;
subali't ang halík,
saksíng akin ikáw, at akó ay iyó,
kaya itulot na; halina irog ko ...»
Iláng pang «¡Ayaw ko!» at iláng «¡Halina!»
bago pinagusap ang labing dalawá;
tumunóg ang halík;
nilimot na yatang silá'y may hining̃á
na dapat malagót sa daratning dusa.
Páhiná 20Hayán ng̃a ang tuwang nag̃hari sa puso
ng̃ dalawáng yaóng isá sa pagsuyo,
kaya ang paalam
ng̃ ating binatang anaki ay biro:
«¡Sarili na kitá, búhay má'y mapugto!...»
Decorative motif

Páhiná 21
Decorative motif

II

Nang isáng umaga'y sa pangpang ng̃ ilog
ay may nakaupóng binatang malungkót:
itó ay si Osong;
kanyáng inaalíw ang dusa ng̃ loób
sa pagkákawalay kay Tuníng na irog.
At ang naglalaro sa kanyáng isipa'y
ang dilág ni Tuníng na gayón na lamang,
minsáng mapadagok;
minsáng mapang̃iti at ipinagsaysay:
«¡Oh, anóng gandá mó, aking paraluman!...»
Subali't nabigláng nabakás ang lungkót
sa masayáng mukháng nagulap ng̃ lubós:
«¡Ay, palad na sawi!...
¡Oh, buhay ng̃ dukha!...» sunód na himutók,
«sa dusa ni Tuníng, ikáw ang managot ...
Kung akó'y mayama't sagana sa pilak
tatanuran siyá sa baníg ng̃ hirap,
hanggáng sa sumilang
ng̃ lubháng hinahon ang unang bulaklák
ng̃ aming pagsintáng dalisay at wagás....
¡Ay, Tuníng kong irog, di ko kasalanan
na sa iyóng dusa'y di ka madamayan;
ang karukhaan ko,
ang dapat sisihi't dapat managutan
at oh, anóng sakláp, dustáng kapalaran ...»
Páhiná 22Sandalíng tumigil at kanyáng námalas
ang dalawáng ibong naba sa bayabas,
na sabáy umawit;
yaóng kanyáng dibdib ay halos mawalat
sa pananaghili sa ibong mapalad.
Saká nang magsiping ng̃ lubháng payapa
mg̃a titig niyá'y di tumagál yata't
mulíng naghinagpís:
«Mapalad pa siláng may ganáp na laya
at hindi gaya kong may sumásansala ...
At kahi't mán silá'y walang pagaari
ginapas namá'y pawáng luwalhati;
dí gaya ng̃ taong
ang binabaníg má'y maraming salapi
ay lumuluha rin ng̃ dusa't pighati.
At ¿anó ang yamang sadyang hinahanap
sa akin ng̃ amá ni Tuníng kong liyág?
¡isáng talinhaga!
at di niya talos: sa Sangmaliwanag
ang puri ng̃ tao, ang mahál sa lahát.
Hangád niya'y pilak, kahi't mang̃ulimlim
ang dang̃ál ni Tuníng na sinta ko't giliw;
wala sa gunitang
lalong mahalagá sa yaman mang alín
ang dang̃ál ng̃ tao kung lubháng maningning.
¡Oh, taksíl na pita sa dang̃ál at yaman,
ang nililikha mo'y laksang kamatayan;
kung hindi sa iyó,
disi'y kapiling ko si Tuníng ng̃ buhay
at kasalosalo sa pinggán ng̃ lumbay!...
Páhiná 23¡Oh, buhay ng̃ buhay, Tuníng ko at lugód...
na sa karukhaan, ang sukal ng̃ loób
na ating sinapit;
libong kamataya'y masaráp pa irog
huwág lang mariníg ang iyóng himutók!...
Palasóng may lason ang nakákaanyo
ng̃ dusang sa dibdib ng̃ayó'y pumapako,
tuwing mabúbuklát
sa aklát ng̃ isip ang pagkasiphayo
ng̃ banál na layong núnukál sa puso.
At magmulá rito'y aking nakikita
sa baníg ng̃ hirap ay nagiisa ka;
waláng dumadamay,
at kung pumapasok ang mahál mong amá
sa iyóng pagdaíng ang tumbás ay mura.
Naririníg ko ring kanyáng inuulit
ang pagalipusta sa palad kong amís:
¡sa aba ng̃ dukha!...
at nananariwa sa puso ko't dibdíb
ang pagtabóy niyáng kapaita'y labis.
At námamalas ko, ang lubháng masakláp,
luhang mapapaít sa matá mo liyág,
di anóng gagawín
sa itó ay utos ng̃ masamáng palad
pawang pagtitiís ang gawíng kalasag.
Ibalita lamang sa tapát mong giliw
kung makaraan ká, sa gabíng madilím,
upang matalós ko
kung ano ang bung̃a ng̃ pagsinta natin
at kahi't malayo'y kapalaran ko rin.
Páhiná 24At kung napapako ikaw sa dalita
higit pa sa riyan, itong umaaba
sa tapat kong puso,
at ang bawa't patak ng̃ perlas mong luha
ay timbang ng̃ buhay kung manaw sa lupa.
Dito napahinto't kanyang napanood
yaong isang kaban na tang̃ay ng̃ agos,
at pinagsikapang
iyahon sa pangpang ng̃ upang matalos
na baka may lihim doong natutulos.
At ¡oh, anong gitla nang kanyang mamasdan
na bangkay ng̃ isáng bagong kasisilang!...
tumang̃is ang puso;
nagluksa ang dibdib at ipinagsaysay
na: «¡Baka ng̃a itó, ang anak kong hirang!»
Kanyang ikinubli doon sa pangpang̃in,
pumasok ng̃ bayang may ing̃at na lihim
at nakibalita;
sa tinanongtanong ay kanyang nalining
na ¡itinapon ng̃a ang anak ni Tuning!...
Lalong nagibayo, lagablab ng̃ poot,
ang daing at sumpa'y di malagotlagot
«¡Inang walang puso,
Tuning na nagtaksil sa anak ng̃ irog
dapat kang mamatay, dapat kang matapos!
Diyata't masarap sa puso'y matamis
anak mo'y pataying sa ilog ihagis,
maturan na lamang
ikaw ay dalagang may puring malinis,
nang upang giliwin ng̃ bagong ninibig.....
Páhiná 25¡Oh, taksil na sinta! ¡pusong magdaraya!
¡oh, hang̃ad sa yaman! ¡inang walang awa!
pananagutan mo,
sa harap ng̃ Diyos ang masamang gawa't
may araw din naman kaming mabababa!....»
At kanyang hinagkan ang bangkay ng̃ bunso
kasunod ang patak ng̃ luhang natulo,
«¡Oh, sawi kong supling!....
¡di ko kasalanan ang pagkasiphayo
managot ang iyong inang walang puso!...»
At kanyang kinalong ng̃ hanggang sa bayan
upang ipakuha ng̃ isang larawan;
subali't ang loob
ay di mapanatag kahi't bahagya man;
ang daing at sumpa'y walang katapusan....
Decorative motif

Páhiná 26
Decorative motif

III

Sa ilog ding yaon na kinasagipan
ni Osong ng̃ kanyang bunsong minamahal,
ang magamang Tuning
minsan ay nagaliw sa masayang pangpang
na siyang sumaksi sa lihim ng̃ buhay.
«Talusin mo irog» ang turing ng̃ ama,
«sa panukala ko, kung hindi nayag ka,
disin hanggang ng̃ayo'y
lumalagok ka pa ng̃ luha ng̃ dusa
at di lumalasap ng̃ mg̃a ginhawa.
¿At di mo ba tantong sa buhay na ito:
salapi, salapi, ang Diyos ng̃ tao?
¿Bakit ka iibig
sa hang̃al na Osong na dukhang totoó
gayong may mayamang iirog sa iyó?»
«¡Ama ko! ¡ama ko!» ang saad ni Tuning,
«¡kay inam ng̃a pala ng̃ inisip natin!
salamat Diyos ko
at ang mayayamang ninibig sa akin
ay hindi natalos ang nangyaring lihim ...»
«¡Talaga! ¡talaga» ang sa amang tugon,
«daig ang nagtiyap ng̃ pagkakataon,
¿at aling pang̃ahas
dilang sinung̃aling magsasabi ng̃ayong
ikaw ay naglaho sa tangkay kahapon?
Páhiná 27Para din ng̃ dati ang tindig mo't bikas,
katutubong ganda'y lalo pang tumingkad;
pagmasdan mo iyang
halamang nilikha ng̃ Hari ng̃ lahat,
pawang yumuyuko sa taglay mong dilag.
Sa mabining agos ikaw ay makinig
may ibinubulong na masayang awit,
saksi ng̃ paghang̃a
sa iyong himalang inimbot na dikit
na waring pinilas sa ganda ng̃ lang̃it.
Ng̃uni't ¡anong saklap sa puso ko't buhay
ang kataasan mo kung iyaagapay
sa piling ni Osong!
¡masarap pang ako ay magpatiwakal!
¡oh, Tuning! ¡oh, Tuning!» at siya'y papanaw.
Pinigil ng̃ bunso: «Amang pinopoon,
ako'y kaayon mo sa dakilang layon,
at isinusumpang
lilimutin ko na ang hang̃al na Osong
at ako'y dalaga na naman sa ng̃ayon ...»
Sila ay nagyakap at siyang tumunong
ang halik ng̃ ama, at halik ng̃ irog;
sigabo ng̃ tuwa
ay hindi magkasyang sa puso manulos
kaya't napatabi, ang panglaw, ang lungkot ...
¡Saka magkaakbay silang nagsilakad
sa dukhang tahana'y nagtuloy umakyat;
mahiwagang ilog
na nilisan nila'y bago humalakhak
na waring inuyam ang nangyaring usap.

Páhiná 28
Decorative motif

IV

Bagong namimitak sa kasilang̃anan
liwayway ng̃ araw, batbat ng̃ katwaan,
yaong mg̃a ama
nagsisikilos na't nang̃agtutulinan
sa pagtuklas noong pangtawid sa buhay.
Sa gitna ng̃ parang namá'y namukadkad
ang hinirang bang̃ong magandang bulaklak
at isinusuob
sa gintong liwayway ng̃ bagong ninikat
nagsasayang araw sa bayan kong liyag.
Ang napanaginip ng̃ mg̃a bayani
na tadhanang araw sa lahi kong api,
wari'y sumisilang
ng̃ sandaling yaong lahát ay nagwagi
at pawang naawit ng̃ mg̃a pagkasi.
Sampung mg̃a ibong payapang magdamág
ay iniyunat na ang kaniláng pakpák;
sandalíng dumalit
bilang isang bati sa nagharíng galák
na sinasayawan ng̃ palundaglundag.
Tinig ng̃ bating̃aw ay sa Konsepsiyón
noó'y nagbalita na may kasal doón;
sa bibig ng̃ madla
narinig ng̃ lahat ang kasál na yaón
di iba't kay Tuníng na lang̃it ni Osong.
Páhiná 29Ng̃uni't ¿sino kaya ang lubhang mapalad
na makikisumpa sa dambanang harap?
at ¿si Osong kaya?
¡oh, hinding hindi ng̃a't isang taong pantas
na kinasilawan sa bunton ng̃ pilak!...
Ito'y si Ruperto na tukod ng̃ yaman
kung kaya nasilaw si Tuning na hirang;
kanyang kinalakal
pagibig at buhay; puri at katawan
na sampu ng̃ ama'y nakiayon naman.
Wala ng̃a sa isip ng̃ sandaling yaon
ang pinang̃akuang binatang si Osong
at kahi't bahagya
wala sa gunita ang nasawing sanggol
na tunay mang anak ay ipinatapon.
¡Inang walang awa, pusong salawahan
sa tunay mong supling di ka na nahambal!.....
¡mg̃a kulang palad!...
¡oh ang nililikha niyang kayamanan!
at ¡oh, ang babai, kung siyang masilaw!...
Huwag nang ling̃uni't bayaang tumang̃is
ang pusong dinaya ng̃ Oong matamis,
mahalin mo lamang
ang naging bulaklak ng̃ iyong pagibig
at dakila ka rin sa matang nagmasid.
Sa pagka't ang inang walang pagmamahal
sa tunay na supling na sa puso'y nukal,
daig pa ang hayop,
na lubhang malupit, marung̃is ang asal
ng̃uni't kung sa anák ay handog ang buhay.
Páhiná 30At makalilibong masarap sa malas
ang isang dalagang sa tangkay nagulap
di gaya ng̃ isáng
babaing magtapon sa ilog ng̃ anak
bukod sa may dung̃is, sumpaan ng̃ lahat ...
Subali't ang lahat, di man sumagimsim
sa diwa at puso ng̃ magandang Tuning,
natang̃ing nagdiwang
sa kanyang isipang naglayag sa aliw
na «siya'y yayaman kay Rupertong piling.»
Sampu ni Ruperto'y di kaya ang lugod
sa pagka't kakamtan ang aliw ng̃ loob;
boong pananalig:
ang kanyang si Tuning ay piling alindog
at wala pang dung̃is sa ng̃alang pagirog.
Kapwa may ligaya ang magkasingpalad;
dalaga'y sa kintab at tunog ng̃ pilak,
at ang isa nama'y
sa boong pagasang ang ligayang hang̃ad,
sarilingsarili't ang pagsinta'y tapat ...
Kasiyahang lubos ang siyang umawit
sa puso ng̃a nilang hindi matahimik;
sa boong lansang̃an,
pinahang̃a nila, bawa't makamasid
ng̃ pagtatagumpay noong si pagibig.
Kapag salapi ng̃a ang siyang nagutos
ay payayanigin itong sangsinukob,
at sa pagka't kasal
ng̃ isang Rupertong sa yaman ay bantog
kung kaya ang handa'y di masayodsayod.
Páhiná 31Papanhikang bahay ay sakdal ng̃ dilag
at sa palamuti'y natatang̃ing agad;
palibhasa'y yaman,
ang siyang naghari, ang siyang nagatas
kaya nagigitla panauhing lahat.
Lalo ng̃ dumating yaong bagong kasal
hiyas na ginamit sa yaman ay sakdal;
«¡Maligayang bati!»
salubong ng̃ lahat ng̃ sa puso'y nukal
bago nagsidulog sa isang agahan.
Sa pagsalosalo ay nakikisaliw
tinig ng̃ musikong gumagara mandin
sa mg̃a bulaklak,
ng̃ bayang Malabong noo'y nagliwaliw
na wari'y nagtipang magsabog ng̃ aliw.
At naging parayso ng̃ ligaya't lugod
pagsasalong yaon ng̃ mg̃a alindog;
na sinamantala
noong makikisig pusong umiirog
mg̃a paroparong mababa't matayog.
Ang maamong titig, ang mariing sulyap,
panibughong ng̃iti, kilos na banayad,
ng̃ sandaling yaon
wari'y umuulang palasong matalas
na di sumasala sa puso ng̃ liyag.
Anhin mang lasapin ang mayamang handa
di gaya ng̃ dilag ng̃ mg̃a hiwaga;
iyang mapamihag
kaligaligayang maningning na tala
sa lang̃it ng̃ bayang luoy sa pagluha.
Páhiná 32Lalo na ang dikit ng̃ magandang Tuning
namamaibabaw sa madlang kapiling,
at nakikibagay
sa kislap ng̃ hiyas na lubhang maningning
kaya si Ruperto'y nagmamalaki rin.
At halos ang puso sa tuwa'y umidlip
at busog na busog kanyang mg̃a titig,
ni ang panauhin,
sampung kinakain ay wala sa isip
at walang nalabi kundi ang pagibig,
Hanggang sa matapos, agahang masarap
ay walang naghari kundi pawang galak
at sila'y pumasok;
ang isang matanda sa lupa'y tumawag:
«¡Sa isang naaba'y magdamot ng̃ habag!...»
Ang ama ni Tuning pagdaka'y nagng̃itng̃it
«¡Palayasin ninyo, matandang marung̃is,
nang di mangrimarim,
mg̃a panauhin sadyang nakisanib
sa kaligayahan na dulot ng̃ lang̃it!....»
Tugon ng̃ matanda: «Kung ako'y mayaman
ay hindi ganito yaring kalagayan,
gulanit na damit
di ko isusuot: ako'y masusuklam
ng̃uni't pagka't wala'y inyong pagtiisan.
At kung kaya lamang ako'y naparito
iyang bagong kasal ay babatiin ko
naging sumbat nama'y
«¡Huwag kang umakyat at maraming tao
na nakahihiya ang abang lagay mo!....»
Páhiná 33«Di ikahihiya aking kasalatan
huwag lang sabihin na sakim sa yaman
sa pagka't ang dukha
ay di alang̃anin sa harap nino man
at isa ring anak ng̃ poong Maykapal.
At sa mundo'y walang nalalagdang batas
sadyang nagbabawal sa pakikiharap,
ng̃ isang timawa't
kung ipang̃ing̃imi ang mukhang mahirap
ang sabik sa yama'y lalong nararapat.
Kaya itulot nang ako'y makapasok
maligayang bati'y aking ihahandog
sa mg̃a mapalad,
ng̃ayo'y nagsisumpa sa harap ng̃ Diyos ...»
«¡Tuloy na ng̃a kayo!....» maasim na alok.
Baga man masaklap sa puso at dibdib
doo'y patuluyin, matandang marung̃is,
ang ama ni Tuning
ay namayapa na't nakiayong tikis
pagka't sumusugat ang bawa't isulit.
Ipinang̃ang̃ambang baka pa lumala
pagbabang̃on puri ng̃ abang matanda
na di dumadaplis
ang bawa't ituring sadyang tumatama
sa ama ni Tuning, sa mayamang mukha.
Kaya't ang matanda nang di tumitinag
sa pagkakatayo'y nilapitan agad;
«Tayo na po kayo;
magtuloy po sila't kusang makigalak
sa dakilang araw ng̃ pagisang palad....»
Páhiná 34At nagtuloy na ng̃a ng̃ puspos na galang
yaong bagong kasal, minatamataan;
mana'y may dinukot,
sa loob ng̃ damit na isang larawan
at anya'y «¡Oh, Tuning, tanggapin mo laman!..»
Pagdaka kay Tuning, pumulas ang luha,
mukha ay naglaho, nagapos ang dila;
si Ruperto nama'y
di rin nakakibo at napipi rin ng̃a
at ang kaing̃aya'y biglang namayapa.
Ng̃uni't ang matandang ama ng̃ babai
ay naglakas loob at ipinagsabi:
«¿Ano po ang dala
at isang larawan ng̃ batang lalaki
na siyang sa lahat ay nakapipipi?»
Tugon ng̃ pulubi'y «Inyo pong kilanlin
at ito ay isang kamaganak mo rin ...»
yaong bagong kasal,
di na nakabata't inagaw nang tambing;
«¡Ito ang anak ko, at tunay na supling!...»
Tuloy hinimatay; luhang mapapait
ang sa kanyang pisng̃i, pagdaka'y dumilig;
lahat ay nagulo't
nang mahimasmasan, mata'y itinirik:
«¡Patawad Osong ko, sa nagawang lihis!...
Sa laot ng̃ dusa, ako'y ipinadpad
ng̃ lubhang marung̃is at masamang palad;
nagtaksil ng̃a ako't
inang nagmalupit sa tunay na anak
subalit sa ng̃ayo'y ¡¡patawad!! ¡¡patawad!!»
Páhiná 35At untiunti nang, nalagot ang hing̃a
at noong maburol sumugod ang ama:
«¡Ikaw na pang̃ahas,
pulubing naghayag ng̃ lihim at dusa
dapat kang mamatay! ¡uutasin kita!...»
Ng̃uni't ang pulubi'y umurong sandali;
hinubad ang damit at noon nawari,
na siya'y si Osong
¡laking pagkamangha; lahat ay nang̃imi
at yaon ang giliw ng̃ babaing sawi!
«¡Ikaw na matanda na sakim sa yaman,
uhaw sa tungkulin at sabik sa dang̃al,
na nang̃ang̃alakal
ng̃ puri ng̃ supling ang dapat mamatay
at di akong dukhang inyong inagawan!...»
At saka umakmang tarakan ang puso
noong lilong amang masakim sa ginto;
subali't ang lahat
pagdaka'y umawat, pagdaka'y bumuno
hanggang maibaba't naglapat ng̃ pinto.
Ng̃uni't ¿si Ruperto'y saan naparoon?
at ¿bakit nawala sa sakunang yaon?
¡walang makaalam!
palibhasa'y lihim na tumakas doong
umilag marahil sa ng̃itng̃it ni Osong.
At doon natapos yaong kaguluhan
na noong umaga'y isang kasayahan;
sa bibig ng̃ madla,
pagpuri't pagkutya, pagbunyi't paguyam
ang namumulaklak na lipatlipatan.
Páhiná 36Hanggang sa lansang̃an, noo'y sumabog na
balitang masaklap, mapait na bung̃a
ng̃ hang̃ad sa yaman;
ibang makamatyag lihim na tatawa
bago tutuguning «¡Nasawing Pagasa!»
¡Oh, mg̃a magulang na silaw sa pilak
na nang̃ang̃alakal ng̃ puri ng̃ anak,
mang̃agnilay sana,
bago magsisubo sa guhit ng̃ palad
at baka madapa sa gitna ng̃ landas!...
¡Oh, mg̃a babaing masakim sa yaman
pagibig at puri ay niyuyurakan,
bumalikwas kayo't
inyo nang baguhin ang kinahiligan
upang makailag sa kasakunaan!...
At tuloy tantoing masarap pang tikis
ang pang̃alang dukha o anak ng̃ pawis
kay sa sa mayaman,
kung pinupulaan ng̃ bala na't bibig
na nakatatalos ng̃ lihim ng̃ dibdib.
Decorative motif

Páhiná 37
Decorative motif

V

Nang kinabukasan at gabing madilim
sa isang libing̃a'y naglalamay mandin,
yaong si Ruperto;
sa kinalagakan ng̃ bangkay ni Tuning
doon nakaluhod ng̃ lubhang taimtim.
Ang kapayaang naghahari doon
ay ginagambala ng̃ kanyang pagtaghoy:
«¡Ay, sawi kong palad!...»
wikang naghinagpis saka idinugtong
«¡buhay ng̃ buhay ko, patawad oh, poon!...»
At bago tumayong yumakap sa kurus,
luhang mapapait sa mata'y nanagos,
matimyas na halik
kanyang iginawad saka naghimutok
«¡Tuning ng̃ buhay ko, tanggapin mo irog!...
Iyan ay sagisag ng̃ aking pagibig
at nariyan ka man sa bayang tahimik
ay di nililimot
at sa bawa't tibok ng̃ puso sa dibdib
pang̃alan mo lamang, siyang nasasambit.....»
Mana'y napailag naganyong bayani,
lumayo sa kurus at ipinagsabi:
«¡Pusong magdaraya!...
¡papatayin kita! ¡hayo na't magsisi!...
¡kulang palad ka ng̃a, nasawing babai!...»
Páhiná 38Sandaling tumigil at tumawatawa,
«¡Aba si Tuning ko, kay ganda mo pala!...»
sa harap ng̃ kurus
ay muling lumuhog at humalik siya
«¡Tanggapin mo irog at lambing ng̃ sinta!...»
Anaki'y napasong biglang itinulak
ng̃ kurus na yaon noong kulang palad
«¡Abá si Tuning ko!...
at nagtatampo na, sa aking pagliyag ...
¡ha!... ¡ha!... ¡ha!... ¡ay kahabaghabag!...
Hayo na, hayo na, gapasin ang lugod
naito ang yaman, kandung̃in mo irog;
¡aba't ng̃uming̃iti!...
¡pusong magdaraya, salawahang loob,
papatayin kita, dapat kang matapos!...
At kung ang gaya mo, ay pababayaang
lumawig sa mundo ng̃ dalita't lumbay
ay di malalagot,
ang mg̃a panaghoy, ang mg̃a sumpaan ...
¡aba si Tuning ko, nahihiya naman!...
Ng̃uni't huwag Tuning, huwag kang tumañgis,
ang pagsisisi mo'y aking naririnig;
datapwa't irog ko,
umahon ka rito't ako ay hahalik
sa mg̃a pisng̃i mong sakdalan ng̃ dikit ...
¿Di ka makalabás? sandaling magantay
at babawasan ko ang tabon ng̃ hukay.»
Lumapit sa kurus,
tinutop ang noong wari'y nagninilay
tuloy na binunot ang tanda ng̃ patay.
Páhiná 39«Kaunti na lamang, Tuning ng̃ buhay ko,
huwag kang mainip at makakamtan mo;
mithing kayamanan,
aking hahawiin ang tabon sa iyo ...»
at nagkukutkot ng̃ang anaki ay aso.
Sa dulong silang̃an nama'y namanaag
masayang liwayway ng̃ araw ng̃ bukas,
doon sa libing̃an
ay siyang pagpasok noong kulang palad
binatang si Osong, sawi sa pagliyag.
Kanyang aaliwin ang dusa ng̃ loob
dahil sa pagasang sinawi ng̃ lungkot;
sa boong magdamag,
ay di mang nagalay ng̃ munting pagtulog
kung di pawang sakit, dalita't himutok.
Subali't nabiglang natigil sa landas
abang si Ruperto'y nang kanyang mamalas
na nagkukukutkot
doon sa libing̃an noong kulang palad
kasaliw sa hibik ang luhang nanatak.
Ng̃uni't di napigil, sigabo ng̃ poot,
patakbong lumapit sa nagkukukutkot;
«¿Sino kang pang̃ahas,
lilong gagambala, kay Tuning kong irog?
na namamayapa sa kanyang pagtulog?...»
Tugon ng̃ Rupertong wikang tumatang̃is
«¡Ay Tuning!... ¡ay Tuning! ¡maawa ka lang̃it!...»
at tuloy lumuhod,
sa harap ni Osong at siya'y humalik
kasabay ng̃ yakap na lubhang mahigpit.
Páhiná 40Ang poot ni Osong, lalong naglagablab
kanyang iniwaksi, ang pagkakayakap;
abang si Ruperto,
sa maruming lupa'y nasubasob agad
at napahandusay sa libing ng̃ liyag.
Sinakyan ni Osong; pinigil sa batok
at ang sundang niya'y madaling binunot,
bago iniyakmang
«¡Papatayin kita!... ¡dapat kang matapos
nang makilala mo kung sino ang Diyos!...
¿At bakit nang̃ahas dito sa libing̃an?
¿bakit huhukayin ang sinta ng̃ buhay?
¡pusong walang bait!
kahi't anong sama, ng̃ taong sino man
kapagka namatay, dapat mong igalang..»
«¡Tuning ko! ¡Tuning ko!» ang nagiging tugon
«¡oh, anong lupit mo, kay lakas mo ng̃ayon!.»
tinablan ng̃ sindak,
ang ating binatang may ng̃itng̃it na Osong,
at ang yapus niya'y ¡tunay palang ulol!
Tumang̃is ang puso, nagluksa ang dibdib,
sisi, habag, hapis, sa kanya'y naniig,
kaya't ibinang̃on;
«¡Diyos ko! ¡Diyos ko! ¡mahabaging lang̃it,
pawa na bang gabi, itong tinatawid!...
At bago niyakap, kaharap na baliw
«Sa aking inasal ako'y patawarin ...»
tumbas ni Ruperto
ay isang mataos, halik na mariin,
«¡Tuning ng̃ buhay ko, kay sarap mo giliw!...»
Páhiná 41«¡Diyos ko! ¡Diyos ko!» ang hibik ng̃ Osong,
«¡pagkalupitlupit lakad ng̃ panahon!...»
at kanyang inakay
abang si Ruperto't wikang idinugtong
«¡Tayo na! ¡tayo na!...» at sila'y yumaon.
Habang lumalakad, dalawa'y nagsabay
na isinusumpa ang abang namatay:
«¡Oh, Tuning! ¡oh, Tuning!...
¡ikaw ng̃a ang sanhi ng̃ lahat ng̃ lumbay
ng̃ayo'y tinatawid nitong aming buhay!...
At pawa ng̃ gabing lubhang masusung̃it
na kasindaksindak, tanghalan ng̃ sakit,
ang siyang sa ng̃ayo'y
laging nilalayag ng̃ palad na amis,
ikaw, ikaw Tuning, ang dahil ng̃ hapis ...
Ng̃uni't masaklap man ang nasapit naming
laging naglalayag sa gabing madilim,
pumayapa lamang
ikaw sa tahimik, mapanglaw na libing
at sa amin yao'y kapalaran na rin ...»
At doon natapos, ang lahat ng̃ sumpa
doon din tumulo mapait na luha;
¡oh, kahabaghabag
na palad ni Tuning, babaing naaba
natang̃i ang lang̃it, siyang nagluluksa!...
¡Oh, taksil na pita sa dang̃al at yaman,
ang lahat ng̃ ito'y iyong kasalanan;
ang busabusin mo,
kahi't man umidlip doon sa libing̃an
sumpang sunodsunod, walang katapusan!...
Páhiná 42Pagka't sa bayan mang sinilang̃an niya,
bawa't makabatid ay napapatawa
at tang̃i sa sumpa,
paghabag, pagiring ay isusunod pa:
¡Nasawing Pagasa!... ¡Nasawing Pagasa!...

WAKAS


Páhiná 43
Parañgal sa Kumatha ñg ¡Nasawing Pagasa!

Páhiná 45

¡Ang Diwa Mo!

Kasamang Angel!

Dahil sa pagkabasa ko ng iyong kathang ¡NASAWING PAGASA! na pangapat na buñga ng iyong panulat, sa pitak ng pahayagang ANG DEMOCRACIA ay natula ko ang sumusunod:

Nang ikaw ay di ko nakikilala pa't
Ang ilan mong katha ay aking mabasa,
Akala ko mandi'y isa kang poetang
May sapat ng̃ gulang at pagkabihasa.
Oo, akala ko, ikaw'y isa na rin
Sa mg̃a kilalang Santos, Matanglawin,
Peña, Regalado, Mariano't Ben Ruben
Na, inuuban na sa gayong gawain.
Dahil sa ang iyong mg̃a gawang katha
Ay nang̃asusulat na lahat sa tula,
Mg̃a tulang hindi pangsira sa wika
At bagkus pangayos, pangbuhay sa diwa.
Ng̃uni't sa limbagan ng̃ Pamahalaan
Nang aking mamalas iyong kabataan:
Yaong paghang̃a ko'y lalong naragdagan
At halos di kita mapaniwalaan.
Isang katulad mo! isang batangbata
Ang makayayari ng̃ maraming katha;
Mg̃a kathang busog sa mg̃a hiwaga ...
At bihibihira ang nakagagawa?
Páhiná 46Sinong di hahang̃a sa dunong mong angkin
Lalo't sa lagay mo, ikaw, uuriin?
Ah! di sa pang̃alan lamang ikaw Angel!
Sa puso ma't diwa ikaw ay Angel din!
Angel ka ng̃ang buhat doon sa Olimpo
Na pinaparito ng̃ diyos Apolo,
Upang makatulong sa pagbungkal dito
Ng̃ mina ng̃ Wika nating Pilipino.
Na, nang̃atatago sa parang at gubat
At sa mg̃a bundok na lubhang mataas;
Sa sapa at batis sa ilog at dagat
Na puno ng̃ mg̃a magandang alamat.
Ang kasangkapan mo na iisaisa
Ang nang̃agagawa ay katakataka,
Sa sama'y pangbuti, sa dung̃o'y pasigla
Sa sira'y pangbuo't pangaliw sa dusa.
Kasangkapang laging laan sa pagdamay
Sa nang̃aaapi at nahihirapan,
Mabait na guro sa hang̃al ó mangmang,
Sulong maliwanag sa nadidiliman.
¡Oh, ang íyong diwa na nagpapagawa
Sa iyong panitik na gintong mistula,
Ng̃ mg̃a puntahing banal at dakila
Sa ikabubunyi ng̃ sariling Lupa!...
Bayaan mong ako'y magpilit tumugtog
Sa aking kudyaping mahina at paos,
Tanda ng̃ paghang̃a at pagpuring lubos
Sa mg̃a gawa mong dakila at bantog.

Leonardo L. Gomba.

Maynila, S.P., Abril, 1910.

Páhiná 47
Advertisement

Páhiná 48
Advertisement






End of the Project Gutenberg EBook of Nasawing Pagasa, by Angel de los Reyes

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK NASAWING PAGASA ***

***** This file should be named 17070-h.htm or 17070-h.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
        https://www.gutenberg.org/1/7/0/7/17070/

Produced by Tamiko I. Camacho, Pilar Somoza and the Online
Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net (This
file was made using scans of public domain works from the
University of Michigan Digital Libraries.)


Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.

Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research.  They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.



*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
https://gutenberg.org/license).


Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works

1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement.  See
paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works.  See paragraph 1.E below.

1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States.  If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.

1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
a constant state of change.  If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.

1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org

1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.

1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that

- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
     must be paid within 60 days following each date on which you
     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
     address specified in Section 4, "Information about donations to
     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."

- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
     License.  You must require such a user to return or
     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
     and discontinue all use of and all access to other copies of
     Project Gutenberg-tm works.

- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
     of receipt of the work.

- You comply with all other terms of this agreement for free
     distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.

1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from.  If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation.  The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund.  If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.

1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.


Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.


Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
https://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations.  Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at https://pglaf.org

For additional contact information:
     Dr. Gregory B. Newby
     Chief Executive and Director
     gbnewby@pglaf.org

Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements.  We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance.  To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit https://pglaf.org

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations.  To donate, please visit: https://pglaf.org/donate


Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.

Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.

Most people start at our Web site which has the main PG search facility:

     https://www.gutenberg.org

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.

*** END: FULL LICENSE ***