The Project Gutenberg EBook of Landas na Tuntunin, by José Morante This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org Title: Landas na Tuntunin Author: José Morante Release Date: November 30, 2004 [EBook #14215] Language: Tagalog Character set encoding: ISO-8859-1 *** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK LANDAS NA TUNTUNIN *** Produced by Tamiko I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad and the Project Gutenberg Online Distributed Proofreading Team based on images generously made available by the University of Michigan.
[Transcriber's note: Tilde g in old Tagalog which is no longer used is marked as ~g.] [Paalala ng nagsalin: May kilay ang mga salitang "ng, mga," at iba pa upang ipakita ang dating estilo sa pag-sulat ng Tagalog na sa ngayon ay hindi na ginagamit.]
|
Manáng isang gabíng
ako'y nag liliban sa makawiwiling liwanag n~g Buan kaguiat nagunitâ ang pinag-usapan dalawang dalagang nagsasalitaan. Pinan~gahasan kong ilagdâ sa papel ang lugód n~g puso, at anong gagauin kung dí makatagal at kusang hapuin ang isip, sa gayong lawig n~g baybain. Bakit sa panahong ito'y nararapat na ang kahit sino'y magtaglay n~g in~gat sa gugol na pagod, at may munting linsád páasahan mo nang may kataling pintas. Kaya sa tulâ kong m~ga itititik ang paunang samo, pantas na lilirip, huag paghanapan n~g malasang tamis ang bubót na bun~ga n~g unsiaming isip. Kung sa pag basa mo'y may mapansing hindí tama ang sabi ko't sa isip mo'y malí, huag hahatulan n~g sirá't ang hin~gi sa pagtutulin mo ay magwari-wari. Sapagka't kung kaya gumugol n~g pagál ang malampang isip kahit gumagapang, adhika n~g puso'y maguing munting tuláy sa tawiring hirap niyaring abang búhay. At kung wala ka mang mapupulon~g lugód sa bun~ga n~g aking pinuhunang pagod, ito'y mabuti ring aliwan n~g lungkot lalo't dinadalaw n~g samá n~g loob. Ihahangang dito't ang boong pasiyá ay nasasa iyo pantas na babasa, sa isasariwâ at ikalalanta ay naroroon din ang aking pag-asa. |
|
Sa isang baybaing liban~gan n~g
hapis na nasasakupan n~g bayang Ercañés nayong ma-alindog na nakakaratig n~g lansan~gang ilog sa alat na tubig. Sa poók ding ito'y may isang bakuran na katuatua't dami n~g halaman, kaya't sa bulaklak na inia-alay magtatamóng lugód ang matáng tatanáw. Sa kalaguitnaan halamanang ito ay mayroon namang marikit na kubo handang palamigan sa buan n~g Mayo kun ang alinsan~gan ay sumisimbuyó. Dito ri't dí iba'y may himalang dikít na isang dalagang matalinong isip, anopa't sinoman sa makámamasid ay mahahalatang may lumbay sa dibdib. Manáng isang dapit hapong makaraan ang dalawang tugtog sa pala-orasán, dalaga'y nanaog tangkáng maglilibang sa magandang kubong talagang aliwan. Kapagdating doo'y biglang napahilig kasabáy ang taghoy luhang nag babatis ¡ay amáng amá ko! ang inahihibik ¿ano't inulila ang anak mong ibig? ¡Ay amang ama kong nagpalâ sa akin amáng nag alaga n~g kay inang lihim dí ka na naawang iwan sa hilahil akong abang bugtong sa sintang pananím! ¿Saan magpupuló't kan~ginong pagtanáw pipitas n~g bun~ga n~g iyong palayaw? wala na banta ko't hangang kamatayan ang pagpapalâ mo'y di na maduduláng. At diyán sa iyong buhay na sinapit ay walang wala nang oras na tahimik at kulang ang aking luhang nagbabatis sa tindí n~g dusa't bumubugsong sákit. ¡Ay amang ama ko kung magunamgunam madlá mong pag-irog at pagpapalayaw ay wala nang lan~git yaring abang búhay kundí ang malipat sa payapang bayan! Hangang naririto sa bayang malungkot at yaring búhay ko'y hindí nalálagot ay hindí titiguil ang luhang bubuhos sa hapdí n~g aking nasasaktang loob. ¡Hahanapin ko nang matagpô ang landas na pinagdaanan n~g iyong pag lipat sa kabilang mundo't aanhing magluát ay walâ na akong amang lumilin~gap! Sa mawika ito hin~ga'y nagka-buhól kaya n~ga't napatid ang masinsing taghóy, ay siyang pagdating namáng nagkataón katotong dalaga n~g na sa lingatong. Sa mamasda'y dagling nilugsó't dinamá tinutóp ang noo't dibdib n~g may dusa saka tinawagan, ang wika'y ¡Marcela! siyang pagka-ugpong nan~giling hinin~gá. Mata'y idinilat at saka nagturing —salamat, Dalmacia, at ikao'y dumating ako'y nakalimot at ang muláng dahil sa búhay n~g aking amang guiniguiliw. Pinatáy sa maling hatol n~g kastila n~g dahil sa sumbong n~g masamang dila, ito nama'y dina halos nawawala sa piling n~g aking lihim na gunita. Oo dí ko sana dapat na damdamin kun ang kamataya'y sa Dios nangaling, n~guni't sa kánulo n~g dilang Luciper ¿aling pusong anak ang dí pupugnawin? Kaya wala na n~ga akong kahilin~gan sa Dios kung hindí bawian n~g búhay, pagka't ang malipat sa payapang bayan ay wala nang pusong marunong mag damdam. Kaya n~ga, Dalmacia, ako'y nag a-agap guiliw na kapatid n~g pag hin~ging tauad sapagka't dí natin talastas ang oras n~g kamatayan kong di na magluluat. Sa mawika ito Dalmacia'y nalugmok nalaglág ang luha't nag buntong himutok walang katuirang nagpapahintulot na sa dalamhati búhay mo'y matapos. Magwari-wari ka't tin~galin n~g isip ang pagkalarawan n~g santong matuid, na ang lumalabag sa dunong n~g Lan~git ay walang wala nang aantaing bihis. Pawi ang lumbay mo at ipaubaya sa Dios na Amá ang boong bahala, walang mangyayari sa tahanang lupa na hindí sa dunong niya nagmumula. Lisan ang pighatí at alalahanin yaóng hulíng búhay nating lilipatin dito'y walang utang na maitatakuil sa Dios na hindí daratnán n~g sin~gil. Kung katotohanang nagbuhat sa upat búhay n~g tatang mo ang pagka pahamak asahan mo Selang hindí magluluat darating ang ganti,t, oras na katapát. At doon sa iyong han~gád na mádalí ang búhay mo't dahil sa laking pighati iyong pagsisiha't baka maguing sanhí n~g dí pagkakamit Bayang Luwalhati. Sukat hangang dito, giliw na kapatid, dí naman pag-aral at pag-unang bait, iyong pagpilitang iwaksí n~g isip ang pighating laban sa Santong matuíd. Walang nararapat kundí ang umayos sa kapangyarihan n~g lumik-hang Dios sanlibo mang ama ang siyáng matapos ¿ano't daramdamin sa Lan~git na tulót? Pusong malulunod sa pighati't lumbay sa laglág n~g payo'y kusang nanimbulan, sa oras ding yao'y ipinagwaksihan ang katalong sindak na kinakalaban. —Salamat sa iyo Dalmacia kong kasi sa pagpapala mo't guinawang sakbibi at kulang ang aking dilang magpupuri sa dapat kilanling lubos mong kandili. Na dahil sa iyong payo't pag-aampon ligalig n~g aking puso'y huminahon kung dí mo dinatnán, banta ko'y nagtulóy yaring abang búhay sa pagkakabuhol. N~guni ang hilíng ko'y isang kasayahan na makapapawi sumimot n~g lumbay —oo n~ga Marcela't ang lahat n~g iyán sa araw n~g bukas ay magagampanán. N~guni tulutan mo na kita'y lisanin si ama't si ina'y iníp na sa akin at baka ano nang kanilang isipin magmula kan~gina n~g di ko pagdating. At bukod sa rito'y dapat ipagsabi sa sintan~g ina mo, bagay na nangyari at baka sakali na sa dakong hulí ako ang patalba't buntuhán n~g sisi. Dí ligáw na balak, Dalmacia, kong mutia n~guni at ako rin ang sumasangsala sapagka't ang lumbay na gumagambala ay wala na't n~gayo'y lubos na payapa. Kaya huag mo nang hatdán n~g balisa ang dibdib n~g aking minumutiyang iná at yaón ay isang makadáragdag pa sa pighating dulot n~g pagkaulila. At huag mo sanang lisanin n~g biglá akong bagong bagong ahon sa dalita —Marcela'y bukas na tayo magpasasa n~g balabalaking magbibigay tua. Kay ama't kay ina ang gagawing sanhí na kitang dalawa'y dito mananahí kaya paalam na't iwaksí n~g budhí ang labág na iyong pagdadalamhati. Paasahan mo nang sa araw n~g bukas bilang na iisa ang tugtog n~g oras magbabalik ako't nang upáng magluát sa kubo ring ito kita mag-uusap. —Maraming salamat kapatid na irog ako sana'y huag makanlong sa limot kung may búhay lakás naman ay mag-utos at sa makakaya'y nahahandang lingkod. Abo't ang kamay ko't kita'y magyakapan hagkan muna kita't ako nama'y hagkán maguin~g tandang saksi n~g pagmamahalan at sa tipáng oras kita'y ina-antay. |
DALMACIA.—Narito na ako Marcela.
MARCELA.—¿Komusta?
DALM.—Mabuting awa n~g Dios, walang ligamgam na anomán, itinanóng sa akin na kun bakit ako naluatan kahapon, ang naguíng sagót ko'y nagkawili lamang kita sa pag-uusap, na kun anó ang mabuting sukat isiping paghahanap búhay; sa sagót kong ito'y nalaglág ang kanilang luha at ako'y niyakap na pinakahigpít n~g aking iná, at ang idinugtong na pan~gun~gusap naman nang aking amá ay ganito Pakingan mo at akin~g kakantahín.
MAR.—Oo n~ga, ang damdam ko'y makaliligaya.
|
Oh bunsong ligaya niyaring aming
dibdib bulaklak n~g tua't bun~ga n~g pag-ibig iyong halamanin sa lináng n~g dibdib itong tagubiling aking ihahasík. Unang una bunso'y tibayan ang loob n~g m~ga pag-asa sa totoong Dios at ang ikalawa'y huag kang lilimot n~g m~ga pagtupád sa banál na utos. At ang pagka-awa sa kapua tawo huag lilimutin, Dalmaciang anak ko, at yaón ang binhíng pag-aanihan mo sa kalilipatang huling Paraiso. Ang lahat n~g aking m~ga tagubilin bunsó sa dibdib mo ay papagtibain at ito ang gabáy na guguyabinín hangang binibig-yan n~g búhay na angkín. Ikáw aming bunso'y magpapakatimbang sa lakad n~g mundo't panahong niniral kung sakasakali't makapag tagumpay payapa ka rito't hangang hulíng búhay. Sa mundo'y pag di ka natutong nan~gilag at dí tinalasan ang mata n~g in~gat walang malay-malay nayapos ka't sukat niyaong pan~ganyayang lihim na pahamak. Ang parang kapatid na pagsusuyuan bunsó ko, Dalmacia'y pailagilagan, sapagka't ang lihim niyang kalooban ay di mo talastas ang patutun~guhan. At huag ka namang magpapakaniig sa may asawa na n~g pakikipanig sapagka't kung minsa'y pinapagdurun~gis n~g palabintan~gin ang puring malinis. Sukat hangang dito, Dalmacia kong guiliw tanáng mahalagang aking tagubilin, sapagka't ang takda nitong búhay natin ay di natatanto oras n~g pagdating. Yaóng ating bukid kung ako'y manaw na ihanap n~g tawong marunong magsaka na may sadyang bait na nakikilala nang di ka dalawing n~g pagkakasala. At ang magsasaka, Dalmacia'y ganoón marami ang m~ga ... liban sa dí gayon; ang hahanapin mo'y ang tawong marunong magmahal sa puri't may sariling hatol. At kung may panira namang ihahatid na dinadaya ka sa ani n~g bukid ay magpakunuá n~g malaking galit nang may kamtang tuá ang may dalang inguit. Sapagka't an~g han~gád ay iyong bawiin sa mabuti't siyá ang papagsakahin, ito'y asahan mo't kung ga sa patalim ay lalong matalas sa samáng gagawin. Hangang dito bunsó't kung baga sumapit oras n~g búhay ko't sa mundo'y pag-alís ay di kailan~gang iyong ipa-dapit lalo't kapurihán ang nasa n~g dibdib. Huag na dí lamang mabaón sa hukay ang kaawa-awang lupa kong katawan: sa mawika ito nalaglág na namán ang luha't gayari ang hulíng tinuran. Katiwala kami n~g iyong paglipat doon kay Marcela, pagka't sa hinagap kun bagay sa tibay hindí naman sukat magagaping daglí n~g may lilong han~gad. Han~gang dito Sela't siyang pagkatiguil niyong sa kay amang m~ga tagubilin anaki sumilang ang m~ga bituin at naliwanagan isip kong madilim. |
DALMACIA.—¿Anó baga Marcela ang lasáp mo sa m~ga tagubilin n~g aking amá?
MARCELA.—Makaliligayang m~ga pan~gun~gusap na dapat halamanin sa lináng n~g malinis na pagtupád at papamun~gahin n~g bun~gang dapat iyalay n~g sinomang tawo sa banál na hiling n~g Santong matuid: mabuting amá at nau-ukol pakamahalin n~g isang irog na anak; datapua't makalalansag sa dibdib nang may pag sintang anak sa giliw na ama.
DALM.—Ah oo n~ga, tunay ang iyong turing, at ibinabalita ko sa iyo n~gayon, na noóng inilalaglag n~g aking amá sa pangdin~gig ko ang butil n~g magandang aral, ay tunay na sa balang sabi, ay nakikibagay ang paták n~g matamís kong luha na ito'y ibinabalong niyaong guniguní, na paano kaya kung dumating ang panahon n~g aking pagkaulila. ¿Gaano kaya ang dami n~g kakabakahin kong digmá n~g hinagpis? Sa banta ko'y di matatantusan at mapipilitang ilugmók sa ipagdaramdam ang magkaroon man ako n~g matigas na puso at alipala'y di na mangyayaring sapitin ko pa ang ako'y maiwan at ligaya ko na sa oras na yaon ang ako'y masama sa lupang mapalad na kalilibin~gan n~g irog kong amá. Hangang dito Marcela ang nangyari sa oras na ako'y pinan~gan~garalan; nguni't pinapansin ko sa iyo n~gayon, na ¿kun bakit magmula kan~ginang ako'y nagsasalita, ay nakikisabay namán ang pagdaloy n~g iyong m~ga luha sa mata?
MAR.—¡Ay Dalmacia! ¿Aling puso n~g may pagsintang anak ang di bubugsuan n~g paghihinagpis at manariwang mulí ang nalalantang puno n~g pighati? ¡Ay amang ama ko! ¿Saan ka naroon?
DALM.—Marcela, maghusay ka n~ga n~g loob at maala-ala ko pala'y kahapon ay humihiling ka sa akin n~g isang kasayahan, n~gayon ay wala naman maiya-alay sa iyo kundi isang maikling kundiman.
MAR.—Tunay n~ga ba? Salamat Dalmacia kun gayon ang kinasasabikán kong kanta mong kundiman at upanding makaputol n~g muling nag usbong kong kalumbayan, at kun magka gayo'y asahan mo namáng may kapalit akong kákantahín sa iyo.
DALM.—Ganoón ba?
MAR.—Oo.
DALM.—Kun gayo'y pakingan mong magalíng.
|
Oh! m~ga bulaklak n~g nagtayong
kahoy at ikaw amihang malamig na simoy magbalita kayo n~g aking pagtaghoy sa kinalalag-yan n~g ihihinahon. Kayong sarisaring ibong lumilipad at ang palay palay na han~ging habagat ibalita ninyo ang daing n~g hirap sa kinalag-yan n~g ipapanatag. At dí maglulubay ako n~g pagluhog, kahima't dalita ang awang ihulog ay di mag sasawa ako n~g pagpulot at ituturing ding ligaya n~g loob. Halihalimbawang maguing takdang guhit n~g kamatayan ko ang sa pusong nais ay ituturing ding ligaya n~g dibdib lalo't mahalatang nagdadalang hapis. |
DALM.—Tapós na Marcela ¿Anó bagá ang din~gig mo?
MAR.—Marikit na pagkayari Dalmacia ang kundiman mong iyán ¿Sino bagá ang may gawa n~g kathá?
DALM.—Hindí ko masabi sa iyo, sapagka't iyán ay narinig ko lamang sa isang taga....
MAR.—Banta ko'y isang pusong nakalutang sa maalong dagat n~g karalitaan, na ang inahihibik ay mapasampa sa pampang n~g katiwasayan.
DALM.—Tila n~ga; datapua't maala-ala ko pala'y ¿di baga ang wika mo kan~gina'y pagkatapos ko n~g pagkantá ay ikaw naman?
MAR—May nasubukan ka na ba?
DALM—Wala n~ga, n~guni't baka mo malimutan.
MAR—Kailan ma'y kawangis n~g guinto ang aking pan~gako, at nang makilala mo'y iyong panain~gahan.
|
Sisimulan ko na, kapatid na
guiliw ang kantang kundimang iyong hinihiling di anhi'y may dagat, na hayag ma'y lihim mababaw ay hindi matarok ang lalim. Sa dalang hiwaga n~g nasabing dagat dí man matákahin ay manguiguilalás bato'y lumulutang na sakdal n~g bigát at ang lumulubog ang magaang patpát. At ang m~ga isdang naglisaw sa tubig makaliligayang malasin n~g titig balang malalaki'y may tibong matulis at ang balang munti ni walang palikpik. Kaya n~ga at walang pan~gambang sagpan~gín at hindí gunita na makahihirin, datapua't kung minsa'y nabubulunan din kapág ang sisilá'y panabong sasamín. At sa dalampasig n~g nasabing dagat sabihin ang dami n~g batong nagkalat ang katakataka't kaguilaguilalás munti ma't malakí, magkakasing bigát. Sa kalaguitnaan n~g dagat ay gayon ang sabi, mayroong mataás na kahoy, san~ga'y malalabay, daho'y mayamungmong na nakalililim sa dagat na yaon. Sa puno n~g kahoy tubig na nunukal walang kasingsaráp at sakdal n~g linaw at sa dakong dulo'y kung anong dahila't bibihirang tamís ang mánanamnamán. Ihahangang dito Dalmaciang kapatid ang kantang kundimang nahiling n~g dibdib yao'y malaon na sa tandaang isip boong kahuluga'y di ko nababatid. —Marcela, ang iyong kinantang kundiman panahong kastila ang tinatamaan kung n~gayo'y hindi na, at ang umi-iral balang may matuid ang ina-ayunan. Gayón man Marcela'y palalamnán ko rin dagat na mababaw ay sakdal n~g lalim yaong kababawang ipinagtuturing ang asal n~g tawong natatanaw natin. At ang kalalimang hindí matatarok ay ang lihim nilang nan~gasasa loob at ang m~ga batóng hindí lumulubog ang sa mayayamang katuirang buktót. Ang hindi pag lubog ay nakakatigan n~g panuyo't suhol ang kapangyarihan kun n~gayo'y wala nang pusong magdaram-dam at ang naghahari'y Santong Katuiran. At ang lumulubog na magaang patpát ay ang katuiran n~g tawong mahirap, hindí palutan~gi't dahilán sa bigat niyaong naglulubog na pabatong pilak. Sinasabing isdang nag lisaw sa tubig na ang malalaki'y may tibong matulis, masamang mayaman na ang ini-isip sa búhay n~g dukha'y umapit manlupig. Isdang maliliit sa aking palagay dili iba't tayong maralitang búhay kahit may matuíd, ay napipilan n~g masigláng lakás niyaong kayamanan. At ang punong kahoy na sakdal n~g tayog ang Pamahalaang ating sinusunod san~gáng malalabay ang nakalulukob na kapangyarihan sa lahat n~g sakóp. At ang sinasabing tubig na nunukal sa puno n~g kahoy ay sakdal n~g linaw, ang tapát na hatol na dí nasisinsay sa Santong matuid n~g kapangyarihan. San~gáng maliliit n~g nasabing kahoy ay ang m~ga Juez, Kapitan at Hukom na ang karaniwan ay nagsisihatol n~g dí karampata't dahilan sa suhol. Na kapag hinatdán n~g paban~gong suob at n~g sarisaring maligayang handog ay tulad sa bakal nana palalambot at nailalagay sa ibiguing hutok. Ang matang malinaw n~g Santong matuid kusang binubulag dahil n~g pag-ibig sa pilak, at di na halos ini-isip ang kahihinatnán sa huling sasapit. Sinasabing batong magkakasing timbang muntí sa malaki ang bigat at gaan ang tawong nilikha sa aking palagay guinoó ma't dili iisa rin lamang. ¡Ay mundo! ¡ay mundo! ¿kailan pa kaya ang ipag babago n~g asal mong sama? —Dalmacia'y malí ka n~g pag-uunawa ang mundo'y talagang bayan n~g dalita. Sa mundo'y kung walang ipagpipighati ay dapat tawaguing Bayan Lualhati, kusang tapatin mo't kun sa aking wari mundo'y parang batong kinukunang uri. N~g sa Dios Amá bagáng pagmamasíd sa balang may pusong wagas at malinis sa kaniyá ay laan ang payapang lan~git at sa pag durusa ang balang may dun~gis. Kaya ang sinoman kung sa ganang akin siyá ang bahala sa ibig puntahin dalawa ang landas, datapua't bilin huag pakaliwa't kanan ang tun~guhin. Lansan~gang kaliwa ang hindí pagsunód n~g tawo sa bilin at utos n~g Dios nag papakahimbing sa biyaya't lugód na dí dinadalaw n~g gunita't takot. At ang daang kanan ang hindí páglihís sa utos n~g Dios na bigay kay Moisés ang magsipanuto doo'y magkakamit niyaong lualhating walang kahulilip. Dan~gan n~ga kung bakit at di mágawian n~g tawo sa mundo ang muntá sa kanan —Marcela'y bihira't kun magkaroon man ay di naghahan~gad n~g dan~gál at yaman. Pagka't mahaba nang panahon kapatid ang dito sa mundo'y aking pagmamasid ay wala pang tawong hindí nag-iibig n~g yama't sa puri tin~galín n~g labis. Kun ang m~ga sadyang kunó ay ulirán na sasalaminin n~g nan~gamamayan, ay nan~gag bibilí n~g di karampatan, niyang tindang sangkap sa pagka binyagan. Han~gád sa pagyaman kaya lumilihís sa totoong landas n~g Santong matuid ito'y siyang saksing dapat kunang linis n~g nan~gádadayang ating pag-iisip. Kaya marami na ang ibig bumitaw sa pagka romanong dating kinaguisnán dahil sa halata na kinakalakal ang religiong itong kalinislinisan. ¡Ay manong ang aming paumanhing hibík n~g dí mabalisa kaming dating kabig! magpakitang loob at huag lumihís sa katotohanang landas n~g matuíd. Di bakit si Cristo niyaong nabubuhay guinugol ang pagod hirap kamatayan sa sang mundong tawo ay inia-alay ang ganáp na awang dí han~gad sa yaman. Ang ugaling yao'y ¿naha't di mangyari sa nan~gáriritong kuno'y kahalili ni Cristo, ay bakit hindí bigyang saksí n~g katotohanang pagkamakandili? Hindi't ang lagui naming namamasdan ang kalakhang anyó sa nan~gamamayan lalo't walang limos ang dukhang namatay ni hindí na nila ibig bendicionan. Sa bagay ang isang tawong ililibing bendiciona't dili yao'y iisa rin at wala nang daang baguhi't sirain hatol n~g Justiciang tapát na maglining. At kun ang bendición ang hagdang pagpanhik sa pinagnanasang bayang matahimik ay dí sana nila dapat ipagkait yaong katungkulang ipagkakalan~git. Pagka't sila'y m~ga laáng mapagkupkup timbulan n~g sala't n~g hindí malunod, ay ¿bakit sa dukhang walang mailimos ang bendición nila'y ipinagdadamót? Dito'y mababalak na ang pagkáukol sa lan~git n~g tauo'y hindí sa bendición kun hindí sa linis n~g puso naroon ang ikararapat sa Dios na Poon. Sapagka't ang handang maligayang lan~git ay hindí sa libing ang ipagkakamit kung hindí sa gawa't wagas na pag ibig sa Dios ang ating hagdan n~g pag panhic. Gawang kamangman~gan n~g linahi natin balabaling puri ang dakilang libing gugulin ang pilak sa walang hihinti't ang tinatasaha'y bibig sa pagkain. —Dalmacia'y hintay n~ga't di na makatiis ako sa lahat mong ipinagsusulit ¿ang lahat n~g yao'y ano't nababatid ay isa ka lamang tubong taga bukit? —Tama ang sabi mo kapatid na hirang na yao'y hindí ko dapat maalaman, n~guni't ito'y m~ga dunong na palagay na higuit sa Pari ang pinag aralan. Ako naman n~gayo'y lubós ang tiwala, pagka't siya nilang m~ga guinagawa: ang magpakahigpit, at ang pagka-awa sa kapua tawo'y walang mahalata. Ugaling kastila'y dí binibitiwan n~g m~ga Clerigong dito'y nan~gaiwan, batang bagong anak na pabibinyagan mag rerecargo na'y wala namang utang. Sa bayang Pulilan ang lalong masakláp sangsalapi't walo ang sin~gil sa binyag, yao'y tubig manding sa Jordang nagbuhat kaya't mahalaga ang naguíguing bayad. Kagagawang yao'y ¿sino sa may isip ang dí susungkuin n~g paghihinagpis? at mapipilitang isigaw n~g hibik ang m~ga paghamak sa wastong matuíd. Dito mamumulos ang paghihinala na dí naman ganong sala ang magdaya sapagka't ang m~ga may hawak n~g tan~ga sa bawal ay siyang unang gumagawa. Akong nagsasabi hindí protestante at sa romanista'y lubos ang pagkampí, n~guni't hindi kayang bathing kong mangyari na ang hindí tama'y siyang manatili. Paris n~g ugaling guinagawa n~gayon, n~g maraming Pari, liban sa di gayon, ¿kung anong dahilan at pinasusuhol ang may namatayang nagpapa-ataul? Ito nama'y hindí nagbigay gambala sa kanila't tulong lamang n~g may awa ¿alín katuiran ang nagpanukalang mag multa ang walang salang guinagawa? ¿Ang santong religion baga ang may halál n~g ganoong m~ga palakad sa bayan? sa banta ko'y hindí at ang kabanalan ay dí nagnanasang mag imbot n~g yaman. Kung sa bagay amin namang natatatap na kayo ay walang ibang paghahanap at may ilang tawo na kinakagawad na nan~gagaantay n~g ano pang bayad. At saka ang Pari nama'y may gutom din na nagkakagugol tungkol sa pagkain, ¿dahil kaya roo'y di na salang hin~gín ang labis na bayad sa takdang arancel? ¿Ito kaya'y hindí kusang pagsalansang sa linis n~g utos ninyong sinumpaan? ó baka sa amin lamang nababawal at sa m~ga Pari hindi kasalanan. N~guni at ang inyo namang nakikita sa bayad n~g Bayan ay labis labis na may dakilang libing, kasál at binyag pa may pamisa't saka sarisaring pista. Ito nama'y pawang pinagbabayaran n~g dí naman mura't sa halagang mahal, yaón sa wari ko ay labis na naman aywan sa m~ga may han~gad sa yaman. Ang lahat n~g ito ay dapat damdamin ninyo't mawiwikang kulang n~g pagtin~gín —oo ang sagot ko, n~guni't pagwari-in na ang nangyayari ang dapat sisihin. Dili baga kayo'y ilinagdang pastol sa tanang alaga'y makapagtataboy sa sawíng kalin~ga ay nan~gagsilaboy at sa ibang sexta nasok napa-ampon. At ang katuirang isinásalita ang sila ay walang aantaing pala balát-kayong banál, buting pakunuwa sa bulág na wari umang na paraya. At kung kaya kayo'y Kurang nan~gatanghal na pinipintuho sa lahat n~g Bayan dugo't, búhay hirap nami'y pinuhunan saka n~gayo'y wala munti mang pagtanáw. Bagkus pang pahirap siyáng ginagawa sa búhay n~g m~ga tawong maralita ang limos sa patay na dating mababa n~gayo'y tinaasa't hindí mapaghaka. ¿Anong dahil kaya n~g sumasa-isip kabuhayan nila'y hindí naman guipít? yao'y nau-ukol sa tawong balawís at hindi sa m~ga sálaminan bait. Ang ganitong sabing pawang masasakláp dí naman mangyaring mabig-yan kong salág sa pagka't di lihim at natatalastas n~g madlá, ang inyong hindí pagtatapat. Dahil dito'y siyáng sanhíng nag-aakay n~g pagkabalisa sa kinamulatan, sapagka't ang landas na talagang daan n~g santong matuíd ay linilihisan. Ano pa't kung aking págunamgunamin sanhing nagbibigay guló n~g panimdim kung ano't sa m~ga ulirang susundin doon tumutubo ang PUNO N~G DILIM. Ito sa dibdib ko ang matinding bikik at dahil n~g aking luhang naguiguilid kahimawari'y magsipanumbalik ang nan~gáliligaw sa Daang Matuíd. Upanding kung tayo'y magka-ayos-ayos sa pagkaka-sundo't magka-isang loob, magban~gon ang ating Inang nakalugmók sa nadustang búhay na kulunos-lunos. At dí mangyayaring itulot n~g lan~git yaóng Kalayaang ninanaisnais hangang naghahari ang kuhilang isip sa atin, at saka ang ugaling inguít. Ganito ang siyang kutóg niyaring loob hindí pan~gun~guna n~g dunong sa Dios Marcela'y hin~gi kong bigyan mo n~g sagót kun ang palagay ko'y hindi náaayos. —Dalmacia ay tama ang iyong palagay aywang sa lalong pantas na magnilay na dí itutulot yaóng Kalayaan sa kulang n~g wasto't walang kahusayan. N~guni ¿ano bagang iyong napapansin at magulong bayan ang ipinagturing? —Marcela'y hindí mo pala nalilining daming nag-iibig Punong kilalanin. Pinangugugulan n~g pagod at pilak ang kilanling Puno't sa Baya'y matanyag —Dalmacia'y dí natin mabibig-yang sukat ang lihim n~g puso nila't hinahan~gad. At sakasakali na ang na sa isip nitong sumasagui sa pag-uumibig ang makapagsabog n~g malasang tamís níyaong maligayang bun~ga n~g tangkilik. |
|
Paalam na mutia't lilisanin
irog ang m~ga titig mong ligaya n~g loob —oo datapua't huag isalimot akong kapatid mong nahahandang linkod. O kun dili kaya ay dito na kita matulog at bukas muwi n~g umaga —Huag na't sakaling baka kumutog pa ang kung ano't ano kay ama't kay ina. Adios Marcela.—Dalmacia,y matnubay sa iyong paglakad ang kapayapaan —ako ma'y gayondin, búhay mo'y in~gatan sa gabing pagtulog n~g Angel na bantay. Na huag ka nawang dalawin n~g init han~ging nagbubun~ga samang panaguinip —ako ma'y gayondin ang taguríng hibík abót ang kamay ko't magdaop n~g dibdib. Aalís na akong lin~gon ka n~g tanáw titig ko Dalmacia ay pumapatnubay malayong adios,—adios din namán lupít n~g sakuna ay magpakundan~gan. |
|
Narito na ako—Kita nama'y
antay ¿anong búhay ninyo kagabing nagdaan? —Sa awa n~g Dios ay walang ligamgam, kan~ginang umaga'y tumangap n~g liham. Na ang sinásabi tungkol sa pag-ibig padalá n~g isang binatang matalik n~g tinatahak na n~g aking panitig mahambal ang dating matipid kong dibdib. Na dahil sa hibík na kalaguimlaguim nitong nagsasabing kinatawan papel narito Marcela at iyong basahin ikaw man banta ko ay mahahambal din. Ohó! at kung gayon ay makadudurog n~g pusong matigas ang haing pag-luhog? —Narito Marcela't sa kamay ko'y abót ang makababaklang daing n~g pag-irog. Babasahin ko na, kapatid na guiliw ang pag-sintang mana sa linahi natin huag mababaklá ang iyong panimdim sapagka't ang mundo'y lubhang sinun~galing. |
|
Poon n~g pag-irog huag maguing
sawí ang hibik n~g pusong na sa sa pighatí sapagka't ang sinta'y walang hinihin~gi kundí ang li~ngap mong ilulualhati. Kaya huag mo po sanang ipagkait ang lunas na awa sa aking pag-ibig kung nasasadhán man ang pinto n~g dibdib buksi't salubun~gin n~g iyong tangkilik. Yayamang sapagka't ang iniluluhog sa m~ga yapak mo'y banál na pag-irog, tipid n~g bighani mo po'y malamuyot na isakandun~gan n~g lin~gap ang lingkod. Papagkamting palad ang sa pusong hibík na ikaw ang maguing ligaya ó Lan~git n~g dustang búhay ko't magpahangang guhit ay paglingkuran kang kabiyak n~g dibdib. |
|
—Nákilala ko na ang
saráp n~g daing n~g nag-u-umanong puso sa pag-guiliw, ikaw ang bahala nguni't pag-isipin ang pang adyang dapat sa huling daratnin. Sa lakad n~g mundo'y panahong niniral ang isang parista'y sukat katitimbang ang lalong matatág ay nan~gahahapay sa dunong n~g isip nilang mapanglinlang. —Tama ang sabi mo kapatid na liyág na tayo sa mundo'y sukat kaí-in~gat, n~guni't sa warí ko'y hindí masasalág kapagtalagá nang tadhana n~g palad. At may matatandang nagsisipagsabi at sampo n~g aklát ay namamarali, tawo sa anomang bagay na mangyari yao'y katutubong taglay sa paglakí. Dalmacia kung tungkol sa sinabi mo'y hanapin n~ga natin ang pagkatotoó n~g isang nangyaring dí anhi'y ganito na ang nagsasabi ay Novelang libro. Kunó ay may isang principeng masiglá nagtanong sa lalong pantas ó bihasa ang wika'y turan mo na kung sino bagá tun~go n~g palad ko sa pagaasawa. Sagót n~g tinanong—principeng maran~gal ang takda n~g iyong daláng kapalaran ay babaying pan~git at dí dugong mahal yao'y asahan mo't siyang káraratnán. Ang dalagang ito'y isang fondadista walang hanap búhay liban sa magtinda, anitong principe—saan lugar baga —Ay na sa sa libis n~g tuláy n~g quinta. Kung gayon ay ating saglít na parunan ang tun~go n~g aking dalang kapalaran at tatayahin ko kung may karampatang masukob sa lilim n~g taglay kong dan~gal. Yaon na't sa quinta nang sila'y dumating itong fondadista'y itinurong lihim hindí iba't iyan, principeng butihin ang takdá n~g iyong kapalarang angkin. Ako'y aalis na't ang bahala'y ikaw mag-isip n~g lalong kagaling-galin~gan, n~guni't ang hula ko'y hindi mabibigyan n~g litis, at yaon ang pangyayarihan. Pinagmalas nan~ga't pinag-isip-isip ang maguiguing kasing kabiyak n~g dibdib ay walang makitang ipagkakalan~git, nagbuntong hinin~ga't luha'y bumalisbis. Diyata't ang dugong sa korona galing hamak na babae ang kakasamahin dustang kapalara'y nang diko tangapin mag-isip n~g lalong nararapat gawin. Nang hindí mangyari ang takda n~g palad putlín ko ang ulo't yaon ang marapat; linapitan na n~ga't liig ay tinigpas nitong walang malay sa pagkapahamak. At ipinatapong madali sa ilog, anopa't tinan~ga'y n~g matuling agos, sa nangyaring yao'y sabihin ang lunos n~g nan~garoroong matáng nanónood. Pinatay at sukat wala namang sala ang kahabag-habag na abang dalaga, ¿alin kayang luha n~g makakikita ang dí aakaing bumalong sa mata? Di naman mangyaring mabig-yan n~g ganti palibhasa'y isang dakilang principe, anopa't wala nang anomang nangyari kung kahima't labag sa utos n~g Ley. Babaeng pinatay sa Novelang sulit ay kusang nabuhay sa dunong n~g Langit at muling naugpong pinutol na liig napadpad sa ibang reino't dalampasig. Kagandahang palad nátagpo pagdaka n~g isang lalaking namamalakaya namangha ang boong págkatawo niya at sinapantahang diwa'y taga gloria. Wika sa sarili mahaba nang araw ang dito sa mundo'y aking pagkatahan ay walang ganitong dilág kagandahan aywan kung mayroon sa langit na bayan. Pagdaka'y binati n~g ganitong sabi: Tabi sa dan~gal mo mahal na babae, ikaw baga'y sino't anong layon dini sa ganitong oras at lalim n~g gabi? —Huag maguing sawí ang aking panugón sa kamahalan mo mamang tumatanong, pinagmulan ko po'y hindí mapagnoynoy gayon din ang aking dito'y pagkatuntong. Kabuhayang yarí di ko mapag-lirip na diwa'y nagbuhat sa dunong n~g langit pinagmulang baya'y di po maisulit at n~gayon pa lamang ako nagka isip. Kaya ikaw na po ang siyang báhala na dini sa abang búhay ko'y magpala; ituring na anak sa pagaanduka at kikilanlin kang amang nagkalin~ga. Kung gayo'y halina anang nakapulot n~guni'y namamanghâ ang sa tawong loob, pagdating sa bahay ay pinapagsoot n~g damit na tuyó ang anak ni Venus. At isinalita sa asawang hirang yaong pagkakuhang mahiwagang bagay, sabihin ang tua't dî na ibig lisan n~g dalawang mata yaong kagandahan. Nagsasama na n~gang bilang din sa anak; at magulang namán ang gawang pagtupád di ko pagaanhin dumating ang oras lihim n~g Lumikha'y kusang mapatanyag. Mag-asawang hari ay sa pagpapacial sa lansan~gang yao'y manáng naparaan dilág n~g napulot ano'y nang mátanaw ang matuling takbo ay pinapaghintay. Sa carrosa ay biglang umibís at sa maralitang bahay ay pumanhík ang kapangyariha'y hindí na nagamit ang puso'y nabaghán sa himalang dikít. Ang mahal na hari tumanong pagdaka. —ito baga'y anak ninyong mag-asawa? sagot n~g tinanong—dakilang Monarka iyan po'y pulut ko lamang sa aplaya. Na di ko mawari magpahanga n~gayon, kabuhayan niya, haring pan~ginoon, pagka't kailan mang kunang ko n~g tanong; sabing talinghaga ang itinutugon. —Kun gayon—ang sagot n~g Sakramajestad sa kalakhan nila'y paumanhing gawad kami na ang inyong loobing mag-in~gat at siyá ay aming paparahing anak. —Oo po hari ko—ang panagot namin at sinong tatangui sa magandang hiling, mabigat bigat man na kung sa dadalhin ang atang mo'y pilit naming papasanin. Huag lamang haring ibintang n~g dibdib na parang gusto na naming siya'y malís, Mahal na babae tanto mo na't batid itong sa Monarkang ipinamamanhik. Sagot n~g dalaga'y—may dí pangyayari ang hindí pagayo'y lapastan~gang tanguí ang damdam n~g puso'y di na nakaganti sa anduka ninyo at pagkakandili. —Huag panimdimin at laking ligaya niyaring aming loob ang mápabunyi ka sa kandiling in~gat n~g ating Monarka bakit walang anak ang mahal na Reyna. —Magaganap na po oh Sakramajestad ang hiling n~g pusô—Maraming salamat babae'y kinawit n~g Reyna at kagyat isasa-agapay n~g kaniyang lakad. —Sumandaling hintay—ang ipinagsulit sa kamay ni ama muna ay hahalik gayondin sa aking inang nagtankilik ipaalam na't kayo'y in~gatan ng Lan~git! Naghiwalay na n~gang luha'y nalalaglág nitong maiiwa't magtatamong palad ang mata n~g Reyna sa laki n~g galak di na ibig lisan ang himalang dilág. Yaon na't tinungo ang Palacio real kapagdating doo'y agad binihisan n~g damit na piling dí sangkap ang dan~gal ang kahalimbawa'y bitwing sumilang. Sa kinabukasan hari'y nagpalakad n~g utos na gawing pilit ang pagtupad na ang magsabing hindí niya anak ay paakasahang buhay ang katapát. Nagpatabas nan~ga n~g damit princesa pinili ang kayong lalong mahalagá at kapagkayari'y ipinasuot na walang dí hahan~ga sa himalang ganda. Nang princesa na n~ga siyang tinatanghal sa sakop na Reyno n~g nagtatangkakal, bilis n~g balita ay nan~gagliparan sa iba't iba pang m~ga kaharian. Sigaw n~g balita'y ¿ano't nániniig ang napapanahon sa nasang pag-ibig? naroon ang ganda na sukat sa titig ay magsisilayas ang lahat n~g sákit. Bubugtong na anak ang himalang ganda ng nagkakandiling haring magasawa nang ito'y márinig ay nagsigayak na ang nangaguusig sa nasang pagsinta. May principe't duque, konde't kaballeros na ang pagsasadya'y tungkol sa pag-irog at gayon din namang balita'y umabot sa taksíl na tawong principeng pumugot. Nagsadya rin naman na paris n~g iba na ang tinutun~go'y ang nasang pagsinta dilag n~g princesa'y n~g tamaang matá tumapon ang isip sampong kalulwa. Anopa't sinupil nabihag ang dibdib niyaong kay Kupidong dahás n~g pag-ibig nang mag-uling loob nagsakdal sa lan~git na panungtang palad ang magandang nais. Nan~gag-alay na n~ga n~g sinta't paglubog ang nagsípagsadyá sa nasang pag-irog kung anong hiwagang kaloob n~g Dios ang naguing asawa'y ang principeng nugot. Ihahangang dito ang kináhinatnán n~g abang dalagang kinitlán n~g búhay ¿ang principe baga'y kung kaya nákasal ay talagang utos niyong kapalaran? —Ano pang liwanag iyong hahanapin sa nangyaring yaon, kapatid na guiliw, pinutlán n~g liig muling nabuhay rin palibhasa'y siyang kapalarang taning. —Tama ang sabi mong nakasal kapatid pagka't princesa nang kagandahang labis kun ang dating búhay siyang ipipilit makalilibo ma'y puputlan n~g liig. At may pangyayari kayang makasal pa sa lalaking buháy babaeng patáy na dito'y liwanagan mo n~ga sa dalawa sa palad at gusto'y sinong nan~gauna? Itong kapalaran kung pag-iisipin ay parang busabus n~g pag-ibig natin at walang sarili siyang mararating kun ang haring gusto'y siyang tumitiguil. Aywan sa ibang nangyayaring bagay kung tungkol sa ating daláng kabuhayan may dukhang nanakyat sa luklukang dan~gál at may darakilang naaabá naman. Yaong sinasabing nan~gapapahamak, nalunod ó kayâ natuka n~g ahas baka naroroon ang kaya n~g lakas niyaong sinasabing naghaharing palad. Nguni't sa kalakhan n~g haring pag-irog: itong kapalaran ay naninikluhod palibhasa'y siya'y nahahandang lingkod sa anomang bagay na ipag-u-utos. —Makáhahalakhak kung pagwawariin ang katuwiran mong panagot sa akin, ¿diyata't sa dahás n~g haring pag-guiliw, itong kapalara'y talagang alipin? Huag kang palulong irog na kapatid sa dunong ng iyong námamaling isip itandâ sa noó at saka sa dibdib na ang kapalaran ay hulog n~g Lan~git, Dí baga ang m~ga alay na pagluhog sa isang babae'y halál n~g pag-irog ay bakit kung hindí bigyang pahintulot tátan~gá na lamang at maghihimutok. ¿Nasaan ang dahás n~g haring pag-ibig na sinasabi mo guiliw kong kapatid? ang kapangyariha'y bakit dí magamit na ang sumasamong pagsinta'y ipilit. Asal n~g pag-ibig ang sumamosamò at sa sinisinta'y maghandóg n~g suyò tuíng máhaharáp sa lan~git n~g puso'y nagpapakilala n~g pamimintuhò. Yaon man at hindí ipagkakaloob n~g palad ay sayang ang puhunang pagod, ihahangang dito kapatid na irog, ¿may matuid ka pa bagang isagagót? —Tamà ang tugon mo kung didingin lamang n~guni't mayroon pang náninirang bágay pagka't ang pinilit na ikinakasal nulo sa kastila kang ito'y pan~ganlan. Sapagka't ang dilág n~g pag-aasawa buhat sa kasundo n~g pusong dalawa kailan ma't hindí ganáp ang pagsinta walang kabuluhan yaong pagsasama. Bakit nang panahong tayo'y maligalig na ang pilipino'y magsipanghimagsik ay daming babaeng nákasal sa pilit ¿yaon kaya'y palad na hulog ng Lan~git? Hinayang sa buhay ang sanhing pag-amin takot sa maikling pamatay at baril, n~gayon ang tanong ko, kapatid na guiliw ¿yaon kaya'y utos n~g palad na taning? —Di kung gayon pala itong kapalaran ay walang sariling lakás na sinimpan, sapagka't kung hindí humin~ging tulun~gan n~g baril ay hindí mapilit ang ayaw. At bukod sa rito kapatid na irog kun ang kapalara'y sa lan~git na hulog di na mangyayaring daanin sa takot pagka't yao'y bawal n~g banál na utos. Kaya't anhín ko mang tanun~gin ang isip nag-áalan~ganing mayag yaring dibdib na pawawalan mong lakás ang pag-ibig at ang kapalara'y siyang mananaig. Ang bagay na ito'y sinabi ko lamang di ka pinipilit na ako'y ayunan, n~guni't sa sarili n~g bait na simpan ikaw ang bahalang sa wasto'y magtimbang. At kung matagpuan n~g pantás mong isip ang kalulunduan n~g hustong matuwid hinahong papayag naman yaring dibdib at tatangapin mo ang aking panalig. Bakit sa kanitang pagsasamang ganáp itong pagtatalo'y hindi nárarapat at saka himalang makita n~g lakás n~g lampá tang isip ang ililiwanag. Itong atin n~gayong pagsasalitaan n~g balabalaking magunitang bagay ay para na bagang isang pagsasanay n~g tumulín tulín isip tang mabagal. —Oo n~ga Marcela't yaon ang matuid han~gang nabubuhay sa silong n~g lan~git, ang tawo'y piliting dumunong ang isip sa kapanahuna'y nang hindí maguipít. Mag-aral n~g m~ga wastong pan~gun~gusap na makakalugdan n~g kinakaharap at yaon ay isang karan~galang sangkap n~g tao kahima't nagmula sa hamak. At ang pan~gun~gusap ay ipapanahon huwag sa bala nang salita'y tútugón at ang pagnanasang pan~ganlang marunong lalong nagbabansag niyaong pagkagungong. Ang palalong anio't kilos na magaslaw sa gawa at wika'y páilag-ilagan sa isip na puri hindi't kapintasan ang maguiguing bun~ga't tubong pakinabang. Ang pagmamabini't bala't kayong hinhin kung dí katutubo naman ay wala ring aantaing puri't bagkus babalutin sa pula't siphayô n~g dilang matabil. Sampo pa n~g ama't inang nag-anduka'y masasabisabing diwa'y nagpabaya, at kung hindí gayo'y di naman lálalâ ang lumaguing gawing may katalong pula. Ihahan~gang dito't dapat ding mag-in~gat. ang tawo sa pulan~g nagsalasalabat kung dí man máluklok sa dakilang taas ay huag mangyaring malunod sa libák. —Ang lahat mong saysay Dalmaciang kapatid ay dapat ilimbag sa ubod n~g dibdib, n~guni't ang hiling ko'y huag ipagkait ¿naganti mo na ba ang padalang titik? —Hindi n~ga Marcela; ito'y isang bagay na isasanguni sa pagmamahalan at ipahahayag tanáng kalihiman niyaring aking dibdib mula niyaong araw. Maniwala ka kapatid na guiliw ang liham na yao'y mula nang tangapin salamat at di mo palá nápapansin na yaríng isip ko'y nagpaparang halíng. Sa alay na sintá ni Constancio't hibik nag-aalan~gnin sana yaring dibdib, n~guni't sa pasiyang hatol n~g pag-ibig dí dapat itakuil ang sa pusong lan~git. Kaya buhat na n~ga n~g aking tan~gapin ang padalang liham, kapatid na guiliw, parang binabaka ang gulong panimdim na dí matutuhan ang dapat kong gawin. Ito'y hindí sana dapat pamalayan sa kahit kan~gino at kahalayhalay na tayong babayi pala'y nagdaramdam n~g matinding dusa sa nagugustuhan. N~guni't sa malinis na pagkakatali n~g kanilang puso'y nuha't ang bighani na pagtapatan ka't yaring dalamhati n~g tungkol sa sinta'y magkalualhati. Upanding sa iyong magagandang hatol ligalig n~g aking puso'y huminahon sa padalang salat Cela'y nagtatanong kung ano ang dapat na maguing panugon. —Diyán sa hiling mo guiliw na kapatid na hatulan kita n~g itatahimik, walang mágagawa yaring aking isip kun ang iyong puso'y supil n~g pag-ibig. Sapagka't ang dahás n~g Haring pag-irog ay dí gumagalang at dí natatakot, walang katuirang ina-alinsunod liban sa ang nasa lamang ang masunod. Pagpayuhan ka mán n~g lalong matuid ang kalihiman mo'y hindí rin didinig lunas na pagpulhan n~g itatahimik ay ang katutubong sarili mong bait. At yaon ang siyang makapag titimbang n~g lalong marapat sa kahihinatnan yayamang sapagka't dati mo rin alam ang lakad n~g mundo't panahong niniral. Iyong magagawa boong pag-iin~gat kung may panimdim kang puri'y mapahamak at ang kabaita'y siyang naghahawak sa ikasasawi n~g dáratning palad. Ang sinomang tawo'y pagka't sinangkapan n~g tatlong sandatang talagang panglaban kailan ma't ito'y di mo bibitiwan ay dapat umasang ipagtatagumpay. Sapagka't kung ito'y di mo isasalong sa digma n~g mundong laláng n~g panahon ay pakaasahan na ipagtatan~gol ikaw sa lahat nang sakuna't lingatong. Huag maniwala ang lapok na loob na tayong linikha'y may talagang signos sapagka't ang tawo'y kung sumasa-Dios ay walang pan~gamba't hindi matatakot. Kaya n~ga sa awa niyaong Matankilik na nagpakaduk-ha ay doon manalig na pagpinagtibay ang sariling bait walang magagawa ang lilong pan~ganib. Tungkol sa hiling mong kita'y pagpayuhan sukat hangang dito ang kaya ko lamang at ang dakong hulí n~g káhihinatnán ay wala sa aki't ikaw ang may tan~gan. Kaya hangang dito't asahang kalakip sa makakayanan yaring aking dibdib n~guni't sa tadhana n~g Haring pag-ibig sarilinan tayo n~g mapagsasapit. —Salamat sa iyo kapatid na guiliw sa m~ga hatol mong palagay sa akin, na ang kabaitan ang papagtibain at ang pag-aadya n~g Nakop sa atin. Paalam na muna ako at aalis si ama't si ina'y nang dí nai-iníp kung walang dahila'y asahang babalik sa araw n~g bukas guiliw kong kapatid. —Adios Dalmacia't kung walang hilahil inaantay kita sa araw mong taning at ang taguri ko'y huag lilimutin ang pagmamahalan magpahangang libing. |
|
Narito na ako kapatid na
irog ¿anong buhay ninyo kagabing pagtulog? —nagdaang payapa na awa ng Dios ¿kayo nama'y ano? Wala ring sigalót. N~guni't nang matapos kami n~g agahan tumangap na mulí n~g padalang liham na ang hinihiling niyaong karain~gan ang magandang nasa'y bigyang kasagutan. Narito Marcela at iyong abutín itong ikalawang hatid na pagdaing —Dalmacia'y oo n~ga't aking babasahin na kung anong bagay ang sa pusong hiling. |
|
Nunulí na naman ang aking
paghibik sa m~ga yapak mo, Poon n~g pag-ibig, na sa karain~ga'y huag ipagkait ang lunas na awa sa may dusang dibdib. N~guni't kung hindí mo naman maaatim ang lun~goy n~g puso't bawal n~g pag-amin ay wala nang buhay na dapat ituring at parang himbing na sa hantun~gang libing. Kaya kung sakali't nagaalan~gán man sa hiling n~g aking nagdurusang buhay mabighani ka ring iyong pagpayuhan ang sariling puso't magtaglay n~g hambal. At nang sa dalita'y upang makahugot ang nálulugami sa nasang pag-irog ipagkatiwala sa hihinting sagót ang iguiguinhawa niyaring abang lingkod. Ihahangang dito at pakahihintin ang tapát mong hatol sa alay kong daing, lakip ang kumusta't sa kayang pupulhin ay natatalagang lingkod hangang libing. |
|
Dalmaciang kapatid ang ganitong
liham ay paban~góng suob sa tinataghuyan, upáng sa amuki n~g pagsintang alay ang pinto n~g iyong bighani'y mabuksan. N~gayon ang tanong ko kapatid na guiliw huag paglihima't magtapat sa akin tungkol kay Constanciong handog na pagdaing ¿may palad na baga siyang tatangapin? —Sa tanong mo Cela'y bakit maglílin~gid ang pagsasama ta'y higit sa kapatid ang katotohana'y siyang isusulit bagay sa binatang dulot na pag-ibig. Nang nakararaang di pa tinatangap ang ina-asam kong pahatid na sulat ay nau-una na siyang nakalimbag sa lihim n~g aking katauhang bihag. At nang tangapin ko ang sinugong titik walang paglulanan n~g tuá ang dibdib, gayon man ay aking pinátipid tipid na dí nagpamalay sa tawong naghatid. Anopa't ang aking ligayang tinangap sa pagdating niyaong sinugong kalatas di lubhang nalaon ay nan~gagsilipas at ang humalili ligalig at sindak. Unang nagunita't sanhíng nakahadlang ay ang pagka habág sa m~ga magulang lapastan~gang anak ang di na tumanaw sa hirap dálita nilang pinuhunan. Bukod pa sa rito'y nang mag-isip-isip alab n~g gusto ko'y nasubhán n~g lamig dahil sa balitang aking nadidin~gig na ang tawong yao'y lahing mababagsík. Bulong n~g himaton kahit may asawa sa ibang babayi ay nakikisama dahil dito'y siyang niguil umantala sa malagong tubo n~g aking pagsinta. Yao'y siyang sanhi't bilang na pumiguil sa náunang siglá n~g aking pag-guiliw, n~guni't maniwalang sumasalisi rin sa buntong gunita na siya'y tangapin. N~gayon ko natantong ¿anong tinding bigat iwaksi ang sintang diwa'y may kamandag? na nananalatay sa lahat n~g ugat kaya't di mangyaring biglaing makatkat. N~guni paghinahon bulág na pag-ibig idila't ang iyong nadidimlang isip kung papatulan mo ang hiling n~g dibdib ay mahuhulog ka sa madlang pan~ganib. Kung naroroon na sa kamay n~g sukab lahing mapaglilo sa asawang liyag dí ang kailan~gang gagawing pang lunas sa hapdí n~g puso'y luhang tatagaktak. Piguil aking loob at alalahanin ang pagaasawa'y matinding dadalhín kung makatagpo ka n~g ugaling taksil magsisi ma'y huli't walang mararating. Lalo na't lalaking laguing mapagbintang sa dí guinagawa'y paghihinalaan, marahil ay di na panghihinayan~gan sa ikadadalí ang lapok mong buhay. Lalagui ka na n~ga sa tinaghoy-taghoy magsisi ma'y huli't wala nang panahon, anopa't kaya ka lamang huminahon kung maguing bangkay na't katawa'y maburol. Ito'y karaniwang aking namamalas sa m~ga babaying sinasamang palad siyang umi-iguib, kilik pa ang anak na dí pinapansin n~g lalaking tamád. Sampong pagkabúhay na ipagtatawid n~g asawa't m~ga bun~ga n~g pag-ibig ang tungkuling yaon ay wala sa isip at di nahihiya sa nakamamasid. Ang lahat n~g ito'y dapat isadili na kahihinatnan n~g isang babayi kung naroroon na'y walang mangyayari liban sa managhoy ang iyong sarili. Sa lahat n~g ito katawan ko'y bakit hangang may panaho'y milag sa pan~ganib kun katungkulan man ang gawang umibig huag kabibiglá at mag-isip-isip. Yaong kay Constanciong alay na pag-irog na naguing bun~ga n~g aking pagtulog pakapipiliting iwaksí sa loob at sa dalamhati nang hindí mahulog. Sapagka't kung siya'y magmana n~g asal sa m~ga linahi niyang pinagmulan na nangbabayi at ang katungkulan sa sintang asawa'y ipinamimigay. Di kung magkagayo'y alin pa ang háyap niyaong dalamhati ang hindí susugat dini sa puso ko at ¿gaanong antak ang ipagdaramdam ng saliwang palad? Ang lalong marapat ako'y mamayapa sa piling ni ama't inang nag-andukha at doon na hihintin ang laáng tadhana niyaong kamatayang pagpanaw sa lupa. ¿Sa madlang pasiyá niyaring aking dibdib nararapat kaya Marcelang kapatid? —Oo ang sagot ko't hindí nalilihis kung may kapalarang matay sa tahimik. N~guni't itong tawo'y kung talagang laang sa pag-aasawa'y mapa-abáng buhay, ang mata n~g isip ay nabubulagan sa masamang palad niyang káraratnan. Masdan mo Dalmacia't siyáng nangyayari sa mapapasawing paris tang babayi, kahima't mayaman at anak sa puri sa sinta n~g dukha ay napahuhuli. Kaya ang sinoma'y bulaan ang bait at ang matalinong m~ga pag-iisip supil n~g tadhana't hindí magagamit ang siya'y umilag sa maling pag-ibig. Daming pasalamat ang itinutungkol sa kabaitan mong taglay ang hinahon at dí nabalinong puso mo'y lumusong sa hiling n~g mundo't udyók n~g panahon. Sapagka't ang isang babaeng gaya ta talagang laán sa pagaasawa, may napapa anyong palad sa guinhawa bukod sa sariling kanlong n~g ligaya. Bakit ang madalás ay ang pagkukulang n~g isang babayi sa asawang hirang, anaki ang ibig ay siyang magtan~gan n~g ipangyayari sa lahat n~g bagay. At pagbibintan~gán ang asawang liyag n~g dí guinagawa at wala sa hagap ito'y di lulubay n~g tínalak-talák han~gál na babaying walang puring in~gat. May dí pagkabugnot at bigyan n~g tabig. kung nagupunó na sa di gawing galit, yao'y hindí buhat sa talagang bagsik kundí sa babaying samang bukang bibig. Halihalimbawang may katotohanan ang bikig n~g pusong ipinagbibintang yao'y hindí dapat ipagmaka-in~gáy pagka't sa asawang pan~ganib n~g búhay. Kaya sino ko man irog na kapatid na may asawa nang pinakai-ibig kung may panibugho ka mang ini-isip ay pakabalutin sa lihim n~g dibdib. Lalo't may asawa ang patatamaan sa kutóg ng iyong malíng pagbibintang, dí parang ikaw na ang nagpapatnubay sa ikadadali niyaong kamatayan. Kung mapan~ganyaya ang asawang liyag n~g dahil sa iyong dilang talipandas ¿maagaw mo pa kayang máiligtas ang nása kamay na n~g pagka-pahamak? Kaya ang payo ko m~ga guiniguiliw sa ubod n~g puso'y itandang magaling kung mayroon ka mang panibugho'y tipdin at saka ihibik sa oras na lihim. Na ang sabihin mo'y kulang ang ihalik sa bakas n~g yapak, asawa kong ibig tungkol sa anyo mong aking námamasid n~gayon ang luhog ko'y limutin sa isip. Alalahanin mo, asawa kong hirang na ako ang iyong katagni n~g búhay ikaw ang sinta ko't kaisang katawán kun ang pagsasama'y hindi durun~gisan. Kaya ako'y huag sanang pagliluhin, pagka't ang damdam ko'y karamdaman mo rin sa bawal kong ito't di ka papipiguil magkukusa akong lulusong n~g libing. At dí makakayang itagal n~g dibdib ang párusang ako'y dayain n~g ibig at ito ang siyang sanhing maghahatid niyaring abang búhay sa hantun~gang guhit. At ang pagkukulang n~g iyong pagtin~gin sa m~ga anak ta'y ang ihahabilin ang buntong hinin~ga, at anong gagawin sinásamang palad sa amang nag-ankin. Masdan natin dito kung hindi lalambot sa pusô n~g isang kasing ini-irog at mabibighaning mahambal ang loob lalo't ang luhà mo'y makitang nanagos. Kung sakasakali't hindí rin didin~gig sa m~ga taghoy mo't malunos na hibík, sukat sa magbata't idaing sa Lan~git na siya'y loobing magbago n~g isip. Iligtas sa madlang abang na pan~gamba ang kasing irog mong supíl n~g anyaya n~g mundo't ilagay ang boong pag-asa sa dunong na lihim n~g Lumik-hang Amá. At kung baga siya'y dí rin magbabago n~g pagkálugami sa daya n~g mundo ang loob mo'y huag namang mabubuyó na sa dalamhati gumanting maglilo. Ang isang lalaki kahima't maglihim dilág n~g asawa'y, lalong nagniningning, n~guni't kung babayi ang siyang magtaksíl ang abang lalaki'y nagmumuk-hang halíng. Titigas ang buhók at magbabalita ang kulay at anyong siya'y nadadayâ sa pagkakagayo'y ¿dí ka naman kaya nagdadalang habág, babaying kuhila? Dilidilihin mo't ikaw ang may tan~gan niyaong mahalagang putong na kinamtan, na kapag nabagsak ito at pinugay ay parang gumiba n~g isang Sambahan. Salamat na lamang kapatid na kasi kung bigyang panahong magawa ang sisi kamatayan nati'y hindí nagsasabi n~g araw at oras na ipanagyayari. At magandang pala, irog na kapatid kung pahahatdan kang babalá n~g Lan~git at bigyang panahon na makapaglinis upanding magtamo n~g bayang tahimik. Ihahangang dito't ako ma'y hindí pa talastas ang dako n~g maguiguing hanga kung may kapalaran sa pag-aasawa ó hangang tumanda sa pagka dalaga. |
|
—Maalaala ko Marcelang
kapatid yaong kay Constanciong sulat na pahatid ating bigyang sagót na ang ninanais ay wala nang daang ipagkaka lan~git. —Oo n~ga Dalmacia't siyang katuiran na dapat gantihin ang padalang liham, muha ka n~g papel na pagsusulatan na ang ninanasa ay wala nang daan. —Narito Marcela't sa kamay ko'y abót ang pagsusulatan n~g aking panagót, na ang sasabihin ay walin sa loob yaong pinupulong awa sa pag-irog. —Dalmacia kung gayo'y tangní ang pangguhit at u-ulatan ka n~g lampa kong isip na ang balang malí huag itititik hanapin ang hindí damdamin n~g dibdib. |
|
Náhuling pagsinta sa
kapanahunan nang ako'y wala pang naguiguing katipán kung n~gayo'y wala nang sukat maguing daan pagka't sa puso ko ay may nagtatan~gan. Hindí taga rito't lalaking mabait ang tinatahana'y bayang matahimik pakumbabang loob at mapagtankilik sa kapanahuna'y gagawin ang bagsík. —Kaya huag mo pong ipagdalang lunos ang nabigong palad sa nasang pag-irog di na mangyayaring ako'y makahagpos sa kamay n~g aking kasing nagkukupkop. Sukat hangang dito't sa tadhanang laan n~g Lan~git, ang tawo ay doon lumagay, yaon ang payo ko't ang taguring ¡ay! tayo'y manatili sa payapang búhay. |
|
Sa lahat n~g aking inilagdang
titik ¿anong palagay mo Dalmaciang kapatid? —sa aki'y husto na't hindí nálilihís tungkol kay Constanciong alay na pag-ibig. Cela'y tiklupin mo't sa pagbabalutan lalagyan n~g guhit ang aking pan~galan tandáng maguing saksing ako ang may bigay sa tawong nagdalá n~g panugong liham. |
|
Oowí na ako't ang sadyang
liwanag nitong boong mundo'y ibig nang lumipas —Oo n~ga Dalmacia't kung may búhay lakás inaantay kita sa araw n~g bukas. |
|
Malayo layo pa itong
dumarating ay nakan~giti na ang magandang n~gipin itong dináratnan naman ay gayon ding isinasalubong ang mukhang may alíw. Nagyakap na silang puspus n~g ligaya parang pusong sabík sa dí pagkikita, sa pagkakayapos nang magkabitaw na kay Dalmacia'y nugnós ang buntong hinin~ga. Tanong ni Marcela'y—¿Ano ang dahilan may karamdaman ka bagang tinataglay? —Oo n~ga't kung bakit laguing dinadalaw yaring aking loob niyaong agam-agam. Sa tuitui na'y laguing nái-isip ang m~ga babalang pahatid n~g Lan~git kung ano't ang aking luha'y naguiguilid at napapanimdim ang huling sasapit. Kung kahima't kita'y nagsasalitaan n~g balabalaking maisipang bagay dí mo lamang pausíng madalás magdaan sa aking gunita ang kutóg n~g lumbay. Ang lahat n~g ito'y kung aking damdamin ay wala sa loob at dí pinapansin n~g ibang kapua't nagpapakahimbing sa layaw n~g mundong lubhang sinun~galing. —¿Ano ano namán kapatid na hirang ang napapansin mo sa mundong kásaman? —liban sa dí gayon daming nagnanakaw ang ari n~g iba'y lupiguit ma-agaw. At sa pagsasamang tan~ging mahalaga nagsisipaglilo ang isa at isa at kung magkáminsan ay pinapatay pa ang nakapipiguil sa masamang pita. Ang pananaghili at ang pagkainguit sa palad n~g iba'y aewan kung bakit naguiguing bisoól at matinding bikíg sa puso n~g dugong may linahing inip. Ipinaghihigpit ng hin~gang payapa yaong pagtatamóng palad n~g kapua at pangugugulan n~g ikasisira niyaong pan~gimbulo n~g asal kuhila. At saka kung aking pagkurukuruin ang dí pagka ban~gon, Inang Bayan natin imbót sa pagyaman, ang nakapipiguil, n~g kuhilang anák na walang pagtin~gin. Ipinagbibili sa hindi halaga ang m~ga damdaming pag-irog sa Iná may asal Galalón ¿ano't hindi ka pa tambin~gan n~g walang habag na parusa? Sa ugaling gayon may dí pagka poot yaong nanunun~gong mahabaguing Dios sa yaman at puring hamak inu-ubos ang pagsusumakit nila't paglilingkod. Ito ang masaklap n~gayong umi-iral na inu-ugali n~g maraming bayan hindí magkáisa niyaong kalooban at ang naghahari ang pag-iinguitan. Iba'y nagsasabing mag-atang n~g bigát ay dí naman kaya n~g lampang balikat, anopa't kung baga másunod ang han~gad parusa n~g baya't damdaming pahirap. Ay manong damdamín ang aming pagluhog pilitin ang tayo'y magka isang loob upanding sakaling siyáng makalagót sa tali n~g ating Inang nalulunos. Hangang dito Cela't may dí pag sisikip ang poót sa tawo, n~g Amá sa Lan~git linalapastan~gan ang Santong matuid at ang kaliluhan ang nasang manaig. —¿Ano ano namán sintang kapatid ko ang m~ga babaláng dí pansin n~g mundo? —Unang unang aking tuturan sa iyo kólerang nunuksá sa búhay n~g tawo. At ang ikalawa'y ang pagkakamatay n~g kawakasin~g hayop sa ikabubuhay, baboy, m~ga manók, at iba pang bagay saka ang luluksóng salot sa halaman. Na diwa'y sa boong lupang Filipinas ang hayop na ito ay lumalaganap halamang dapuan sa boong magdamag tapós na ang pagod at puhunang pilak. Napan~ganyaya na't wala nang hihintin tulad sa nagdaang sinirang pananím ang pag-asa'y lubos na may aanihin at nang naglalaman ay saka kinitil. Sa lílimang bagay na aking tinuran ika-anim yaóng away na nagdaan ¿ito kaya'y hindí dapat ipagnilay n~g tawo't isipin huling kararatnán? Ang Dios ay Amá ng Santong matuid na dí mangyayaring gumawa n~g lihís, ang lahat n~g ito'y dapat isa-isip at alálahanin ang huling sasapit. Kaya n~ga sa tanáng kapatid na hirang ito'y dí pag-unang bait at pagaral, pilitin na nating iwaksi't talikdan ang inu-galing hindi karampatan. Ang pananaghili at ang pag-iimbót sa ari n~g ibang namuhunang pagod, huag pagpilitang ikaw ang mag-impok at kahalay halay sa tawo't sa Dios. Alalahanin mong may sangkap ka naman na ipagwawari sa lahat n~g bagay may puring sariling dapat pag-in~gatan at ang malalait na m~ga magulang. Pagkat kun ang tawo'y napapakasamá na parang bulág na ang pagaakala dalan~gin n~g lahi ay ¿manong mabiglá ang kaniyang búhay na kahiya-hiya? Na dahil sa puri n~g minulang buhat ay nan~gadadamay sa pula't paglibák kaya hinihiling n~g lahat n~g anák na siya sa mundo'y huag nang magluát. Kun ang kahinlugang dapat magmasakít ay nananalan~ging búhay ay maligpit ang di kamag-anak ¿anong máiisip di ang daganán na n~g sangmundong sákit? At saka ang tawo'y kundí tatalikdan ang pagkakasalang kinadudumugan ay hindí malayo na tayo'y pahatdan n~g parusang walang dalang pakundan~gan. Kaya n~ga sa tanóng guiliw na kapatid ito'y hindí naman pan~gun~gunang bait pilitin na nating limutin sa isip ang lahat n~g gawang laban sa matuid. Man~gag-sipag-sisi't gugulin ang luha n~g paghin~ging tawad sa Poong Maygawa at magsi-pan~gakong di na magnanasa sa linaguing gawíng asal na masamá. Upanding kung baga't makita n~g Dios na tayong lahat na'y nagbabagong loob, mahabág at di na ituloy ang poót bagsík n~g parusang kakilakilabot. Kaya sino kamang nagpapakahimbing sa layaw n~g mundo, dibdib mo'y pukawin hangang may panahon ay samantalahin yaong pagsisising lubos na taimtim. Yamang talastas mo na ang ating búhay ay hindí lalagui sa lupang ibabaw at may takdang guhit yaong kamatayan na pagtuntong doo'y tapós na ang layaw. Kaluluwa natin ay pilit haharap sa handang Hukoman na sakdal n~g taas at uusisain ang lahat at lahat inasal sa mundo't gawang hindí tapát. Gahanip mong sala'y walang mákakanlong sa tunog n~g Juez na tatanong doon at kung malining na'y gagawin ang hatol sa dalawang bagay na maguiguing ukol. At sa pagdurusa'y kung doon mahulog ang maguing pasiyá n~g hatol n~g Dios, yaon ang dálitang kákilakilabot at hirap na walang hangang pagkatapos. Kaya mabuti rin ang may binhing hasík budbod na pananím sa bayan n~g Lan~git upanding mag-ani n~g linamnam tamís at kaligayahang walang kahulilip. Ang Imperiong yao'y hindí napapasok n~g kahima't sino'y n~g ligalig lungkot palibhasa'y bayan n~g santas at santos na nan~gag-aalay n~g puri sa Dios. Doo'y walang gabi ang saad sa aklát wala namang araw, buang sumisikat ang kapangyarihan n~g Dios na wagás ay labis sa madláng tanglaw na liwanag. Naroon din nama't iyong makikita ang luklukang hayag n~g Vírgen María alay ang maraming puri't pagsasayá n~g m~ga Vírgenes sa payapang Gloria. Ang ligayang yao'y walang pagkatapos walang pagkabago at lubos na lubos hindi paris dito na sa munting lugód dusang langkay langkay ang ganting kasunód. Kaya n~ga ang dapat ay magsamantalá hangang may panaho'y talikdan ang sala at huag páwili sa tamis n~g lasa nitong bun~gang mundo't may lihim na paklá. Yao'y pawang daya't laláng na hikayat n~g taga Averno, kaya n~ga ang dapat gamitin ang tatlong katutubong sangkap at ang kaluluwa'y nang dí mapahamak. Kun ang lakas natin ay mapipipilan ay huminging tulong sa kapangyarihan n~g Poong Lumikha, at dí papayagang masupil n~g lilong digma n~g kaaway. Ating dalan~ginin n~g taós sa dibdib yaong kamatayang sakdalan n~g tamís kaluluwa nati'y nang upang magkamít niyaong Luwalhating walang kahulilip. Sukat hangang dito, Marcela ang galáw n~g m~ga pagpitás nitong lamang bayan, ang magandang suyò nawa'y ipatnubay n~g may awang Lan~git hangang nabubuhay. Ang ating harapin ay ang makatumbás sa ama at inang namuhunang hirap —Oo n~ga Dalmacia at kang matutupad yao'y mamumun~ga n~g magandang palad. Nanatili nan~gang kanilang ilagan ang madláng paraya nitong kamunduhan at walang hinaráp kundí ang mag-alay n~g magandang suyò sa m~ga magulang. |
|
Sa bakás n~g yapak n~g
kadalagahan ang lumagdang isip nito'y nag-aalay n~g munting gunita na kunang ulirán yaon kay Marcela't kay Dalmaciang búhay. Kung baga sa isang Araw na sumikat ay dí nan~gulimlim ang pagliliwanag buhat sa mulâ pa n~g pagkakalapat n~g kanilang dibdib na parang sinukat. Ang ali't alin mang datnán n~g ligamgam ang sing-isang puso nila'y nagdaramdam gayón sa ligaya namang kinakamtan walang natatan~ging pagsasarilinan. Kung sakasakali at may maling isip ang ali't alin mang sinsay sa matuid ay nasasansala at naihahatid hangang sa hantun~gan n~g itatahimik. Sila'y marurunong magbigay pitagan sa bala't bala nang dapat na igalang ito'y pakorona't putong na ban~gibang sa puri n~g m~ga nagpalang magulang. Maiin~gat silang magbalot sa lihim n~g puring hindí pa panahong sayan~gin magagandang loob, marunong tumin~gin sa búhay n~g dukhang dí gawing pansinin. Nan~gag-aabuloy n~g makayang habág sa kahit sinomang lugami sa hirap, hindí nabubuyó sa maling hikayat n~g mapag anyayang isip sa pahamak. Ang magyao't dito at makipanayam sa dí kaugali ay naguiguing bawal, lalo na't ang gawi n~g mákakararal ay manirang puri n~g sa ibang búhay. At kahit binaka n~g Haring pag-ibig yaon kay Dalmaciang matibay na dibdib ay hindí nangyari na ipinalupig at ipinagtangól n~g sariling bait. Bilang naguing kutâ ay ang pagninilay at ang pagka habág sa m~ga magulang, pinilit ang loob na makipaglaban sa dahas n~g sinta nama'y nagtagumpay. At ang nanatiling nasok sa panimdim sa kay Jesucristo ang puso'y ihain huag magasawa't baka ang sapitin ay ang dalamhati sa kakasamahin. Sinabi kong ito'y dí naman paghadláng sa m~ga dalagang panahong niniral at ang matrimonio'y mahalagang bagay kung sakasakali't mapag-iin~gatan. Yaón ang halamang habilin ni Cristo pinangagalin~gan n~g tawo sa mundo diyan nagbubuhat ang Papa't Obispo Cardenal at saka ang m~ga Ministro. Anopa't kung bagá mapag-iin~gatan ang pagkakalin~ga sa Santong halaman dito pa sa lupa'y pakikinaban~gan hangang sa lumipat n~g payapang bayan. N~guni't kun ang dahil n~g pag-aasawa n~g isang babayi sanhi sa anyaya n~g mundo, at hindí bibigyang halagá ang pagmamahalan maha~ga'y hindí na. Kaya n~ga ó m~ga binibining hirang kayo sa sariling laguing magninilay at hingín sa Dios na paliwanagan kun ang inyong isip ay pinagdidimlan. Muhang halimbawâ at kayo'y pumaris doon kay Dalmaciang dunong na mag-isip hindí nabighaning natol sa pag-ibig at ang alaala'y ang huling sasapit. At kung mangyayari mahalintularan yaong kay Marcelang mapayapang búhay hindí nabighaning ang puso'y ibigay sa parayang hilíng nitong kamunduhán. Ang pagka dalaga'y hihiguit pa mandin sa apat na puong taón kung bilan~gin walang hinaharáp kundí ang maghain niyaong pagmamahal sa ináng nag-angkin. Kaya n~ga ó m~ga binibining irog na ina-alayan niyaring paglilingkod maraming salamat kung ang iyong loob sa gandang anyaya'y magsi-alinsunod. Yaong pagsasamang walang kasing tamís ni Marcela't saka ni Dalmaciang ibig kunang halimbawa't nang upang magkámit n~g kaaya-ayang búhay na tahimik. At kung magkagayo'y maraming salamat sa napapanahon n~g PAMUMUKADKAD kahimanawari'y mag si PAMULAKLAK sabog kong tagurí n~g MAGANDANG PALAD. |
End of the Project Gutenberg EBook of Landas na Tuntunin, by José Morante
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK LANDAS NA TUNTUNIN ***
***** This file should be named 14215-h.htm or 14215-h.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
https://www.gutenberg.org/1/4/2/1/14215/
Produced by Tamiko I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad and the Project
Gutenberg Online Distributed Proofreading Team based on images
generously made available by the University of Michigan.
Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.
Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties. Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research. They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.
*** START: FULL LICENSE ***
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
https://gutenberg.org/license).
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed. Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work. You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in
a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges. If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is
owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
has agreed to donate royalties under this paragraph to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments
must be paid within 60 days following each date on which you
prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
returns. Royalty payments should be clearly marked as such and
sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
address specified in Section 4, "Information about donations to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or
destroy all copies of the works possessed in a physical medium
and discontinue all use of and all access to other copies of
Project Gutenberg-tm works.
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days
of receipt of the work.
- You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation. The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund. If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at
https://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations. Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at https://pglaf.org
For additional contact information:
Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
gbnewby@pglaf.org
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit https://pglaf.org
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations. To donate, please visit: https://pglaf.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.
Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
https://www.gutenberg.org
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.